1300739752

7

Sfera publiczna i sfera prywatna: co je dzieli i łączy?

regulacji i interwencji państwa w działalność sfery prywatnej pojawił się ze szczególną siłą, jako efekt obecnego kryzysu finansowego i jego skutków społecznych. Wielce drażniącym elementem tego kryzysu jest niesprawiedliwy rozkład zysków i strat z nim związanych. Szefowie wielkich amerykańskich korporacji finansowych, którzy walnie przyczynili się do obecnego kryzysu, zarabiający niekiedy setki milionów dolarów, raczej nie stracą tych zakumulowanych milionów i nie poniosą konsekwencji swoich działań. Najgłośniejszym przykładem w tej dziedzinie jest Richard Fuld, wieloletni szef czołowego banku inwestycyjnego Lehman Brothers, który aż do upadku tego banku zarabiał kilkadziesiąt milionów dolarów rocznie, a w sumie zarobił około pół miliarda dolarów. Jak pisze publicysta Adam Leszczyński: Prezesa Fulda częka komfortowa emerytura, bo namt 100 min dolarów to pnyywity pakiet emerytalny. Trudno o lepszy przykład, Ze we współczesnym kapitalizmie zyski są prywatne, a straty - publiczne. Powiedzmy to jasno: zbiorowe dobro to coś znacznie więcej niżsumaprywatnych egoizmów [Leszczyński 2008 s. 18].

Teoria państwa i sektora publicznego oraz podstawy ekonomicznej analizy i regulacji sfery publicznej są ciągle jeszcze stosunkowo słabo rozwiniętą częścią teorii ekonomii. Wynika to między innymi z nieukrywanej niechęci dużej części (a może nawet większości) ekonomistów do zajmowania się państwem, jako alternatywnym czy uzupełniającym mechanizmem regulacyjnym w stosunku do rynku. W hierarchii prestiżu ekonomistów i problematyki ekonomicznej to wszystko, co dotyczy państwa, znajduje się dość nisko w owej hierarchii. Uznanie w środowisku ekonomicznym, łącznie z nagrodami Nobla, zdobyły jedynie te osiągnięcia w zakresie analizy sfery publicznej, które polegały na wykorzystaniu modeli rynków i metod analizy mikroekonomicznej do sfer przedtem nie badanych przez ekonomistów, np.: małżeństwo, segregacja rasowa, czy altruizm (G. Becker), albo ekonomiczna teoria polityki (J. Buchanan). Nieliczni ekonomiści zajmujący się szerzej rolą państwa, jak G. Myrdal czyj. Stiglitz, otrzymali nagrody Nobla za wkład w teorie rynków, a nie teorie państwa. Zajmowanie się tą drugą dziedziną nie cieszy się wśród ekonomistów szczególnym zainteresowaniem. Niestety, rezultaty takiej postawy są niedobre zarówno dla ekonomii, jaki i dla efektywności działania państwa. Jak napisał T. Kowalik: Nie sposób uzdrowić państwa, jeśli uporczywie traktuje sięjejako coś zgtuntu zj^eg°>    °d tynku, od działalności prywatnej

[Kowalik 2006 s. 9].

2. Państwo i rynek w różnych systemach ekonomicznych

Systemy ekonomiczne różnią się przede wszystkim zakresem regulacyjnej roli rynku i państwa. Dotyczy to nie tylko podziału na megasystemy, jak kapitalizm i socjalizm, ale również podziału na różne modele kapitalizmu czy socjalizmu.

Rozwój kapitalizmu opierał się na poszerzaniu możliwości indywidualnych decyzji i prywatnego bogactwa. Czołowym hasłem tego systemu było: bogaćcie się! Odegrało ono bardzo ważną rolę motywacyjną w stymulowaniu rozwoju gospodarczego. Ramy instytucjonalne tego systemu (w tym normy prawne) były konstruowane w taki sposób, aby stworzyć jak najkorzystniejsze warunki do działalności prywatnej. Rolę państwa próbowano ograniczyć do obowiązku dostarczania niezbędnych