Regulacja u\
ytkowania rębnego
Podstawowym celem gospodarstwa
leśnego jest pozyskiwanie plonu z
odpowiednio zagospodarowanego lasu
Podstawowym zadaniem urządzania lasu jest
obliczenie i wybór rozmiaru u\
ytkowania,
takiego które zapewni największe
korzyści gospodarcze i ciągłość
u\
ytkowania,
REGULACJA UśYTKOWANIA - określanie
intensywności procesu produkcji towarowej
Podstawowym materialnym produktem
gospodarstwa leśnego jest drewno
systematycznie pobierane w procesie
u\
ytkowania za pomocą cięć pełniących ró\
ne
funkcje:
pielęgnacyjne i przygodne (sanitarne) 
cięcia przedrębne,
pozyskania plonu  cięcia rębne,
Rosnący zapas będąc jednocześnie gotowym
do pozyskania produktem - stwarza
niebezpieczeństwo nieracjonalnego
u\
ytkowania, w konsekwencji:
pomniejszenia zapasu,
obni\
enia przyrostu mią\
szości,
utratę walorów środowiska leśnego.
Tę trudność usuwa się przez przyjęcie
i respektowanie dwóch podstawowych
zasad:
" trwałości lasu
" trwałości produkcji
Warunkiem trwałości produkcji jest trwałość lasu.
Problem u\
ytkowania rębnego jest
skomplikowany, musi być przedmiotem
analizy, a następnie świadomie prowadzonej
regulacji.
(Rutkowski) Regulacja u\
ytkowania 
zapewnienie takiego przebiegu procesu, w którym
pobiera się lasu plon odpowiedniej jakości
stosownie do społecznego zapotrzebowania
i przyjętego kryterium,
a równocześnie zachowana jest trwałość lasu
i zapewniona trwałość produkcji na przyszłość
Regulacja w sensie ogólnym:
Dą\
enie człowieka do utrzymania lasu przy \
yciu
działalność zmierzająca do zapewnienia stabilnego
funkcjonowania i ciągłego rozwoju zasobów
leśnych w ró\
nych warunkach środowiska
zewnętrznego
Etapy regulacji:
1. Decyzje kierunkowe:
- definicja plonu,
- ustalenie jego wielkości,
2. Decyzje szczegółowe:
- etap sporządzenia planu urządzenia lasu,
- w tym planu cięć u\
ytkowania rębnego
Warunki poprawnej regulacji:
" posiadanie informacji z
ródłowych,
" rozpoznanie cech przedmiotu regulacji,
" dobór kryteriów regulacji,
" posiadanie zało\
eń teoretycznych.
Regulacja u\
ytkowania rębnego
w gospodarstwie zrębowym
Cechy gospodarstwa zrębowego
" ka\
dy drzewostan jest jednowiekowy i jednopiętrowy,
powstaje w jednorazowym zabiegu odnowieniowym,
" gospodarstwo jest trwałym i samodzielnym obiektem
gospodarowania i regulacji, składa się z wielu
jednowiekowych drzewostanów w ró\
nym wieku i musi
obejmować znaczny obszar,
" w ka\
dym drzewostanie takiego gospodarstwa prowadzi
się zabiegi gospodarcze odmienne ze względu na wiek i
cechy taksacyjne,
" tylko niektóre (nieliczne), na ogół najstarsze drzewostany
mogą być zakwalifikowane jako plon (pobierany w
u\
ytkowaniu rębnym z zastosowaniem rębni zupełnej).
Regulacja u\
ytkowania rębnego
w gospodarstwie zrębowym
Wyrazem zło\
onej postaci gospodarstwa jest
sformalizowany model stanu  tabela klas wieku
(rozkład drzewostanów na klasy wieku: powierzchni
leśnej i zapasu).
Niezale\
nie od tego jaką przyjmie się definicję plonu,
większy rozmiar u\
ytkowania jest mo\
liwy gdy
średni wiek gospodarstwa i średnia zasobność
najstarszych drzewostanów mają du\
ą wartość.
Definicja plonu i ustalenie jego wielkości mają w znacznej
części zewnętrzny charakter w stosunku do gospodarstwa
leśnego
" zapotrzebowanie na drewno i funkcje
pozaprodukcyjne,
" zachowanie trwałości lasu i trwałości produkcji
Regulacja u\
ytkowania rębnego (realizacja postanowień
regulacyjnych) wywiera wpływ na wielkość i strukturę
zapasu produkcyjnego (na rozkład drzewostanów w
klasach wieku).
Model rozwoju gospodarstwa - Model wykorzystujący
tabelę klas wieku.
Rozkład powierzchni drzewostanów na klasy wieku jest
układem dynamicznym.
Wraz z upływem czasu podlega dwóm przeciwstawnym
procesom: starzenia i wyrębu.
Proces starzenia  wraz z upływem czasu powierzchnie
poszczególnych drzewostanów niezawodnie i miarowo
przechodzą do coraz starszych klas wieku.
Po upływie m lat średni wiek gospodarstwa
zwiększa się o m.
Intensywność procesu starzenia mierzona jest zmianą
średniego wieku gospodarstwa
Równocześnie zwiększa się średnia zasobność
gospodarstwa (nadwy\
ka przyrostu nad u\
ytkowaniem
przedrębnym).
Ia Ib IIa IIb IIIa IIIb IVa IVb Va Vb
podklasy wieku
Powierzchnia
Ia Ib IIa IIb IIIa IIIb IVa IVb Va Vb VI
podklasy wieku
Powierzchnia
Proces wyrębu  przemieszczanie się powierzchni
niektórych drzewostanów, w wyniku ich uprzątnięcia
i odnowienia, najczęściej najstarszych do pierwszej klasy
wieku.
Ten proces jest następstwem decyzji o u\
ytkowaniu
rębnym (uprzątanie rębnią zupełną najstarszych
drzewostanów uznanych za plon), ale tak\
e skutkiem
zdarzeń losowych (likwidacja niektórych
drzewostanów młodszych).
Ia Ib IIa IIb IIIa IIIb IVa IVb Va Vb
podklasy wieku
Powierzchnia
Ia Ib IIa IIb IIIa IIIb IVa IVb Va Vb
podklasy wieku
Powierzchnia
Ia Ib IIa IIb IIIa IIIb IVa IVb Va Vb
podklasy wieku
Powierzchnia
W rezultacie pomniejszeniu ulega powierzchnia
drzewostanów najstarszych klas wieku, ale
częściowo tak\
e pozostałych klas wieku.
O tyle zwiększa się powierzchnia pierwszej klasy
wieku.
Zmniejsza się średni wiek gospodarstwa.
Równocześnie zmniejsza się średnia zasobność
gospodarstwa i jego zapas.
Procesy starzenia i wyrębu zachodzą
równocześnie i w ka\
dej chwili
oddziałują na rozkład drzewostanów
w klasach wieku.
Ia Ib IIa IIb IIIa IIIb IVa IVb Va Vb VI
podklasy wieku
Powierzchnia
Ia Ib IIa IIb IIIa IIIb IVa IVb Va Vb VI
podklasy wieku
Powierzchnia
Ia Ib IIa IIb IIIa IIIb IVa IVb Va Vb VI
podklasy wieku
Powierzchnia
Ia Ib IIa IIb IIIa IIIb IVa IVb Va Vb VI
podklasy wieku
Powierzchnia
Ia Ib IIa IIb IIIa IIIb IVa IVb Va Vb VI
podklasy wieku
Powierzchnia
Ia Ib IIa IIb IIIa IIIb IVa IVb Va Vb VI
podklasy wieku
Powierzchnia
Tylko proces starzenia
Ia Ib IIa IIb IIIa IIIb IVa IVb Va Vb VI
podklasy wieku
Powierzchnia
Tylko proces wyrębu
Ia Ib IIa IIb IIIa IIIb IVa IVb Va Vb
podklasy wieku
Powierzchnia
Proces starzenia i wyrębu
Ia Ib IIa IIb IIIa IIIb IVa IVb Va Vb VI
podklasy wieku
Powierzchnia
Optymalizacja etatu rębnego
Dwa kierunki metod optymalizacji etatu rębnego:
 Normatywno-docelowy (Szkoła w Tharandtcie,
XIX wiek).
Podstawowa idea: warunkiem prawidłowej
regulacji u\
ytkowania rębnego jest optymalna
struktura wiekowa gospodarstwa;
funkcją u\
ytkowania rębnego jest więc nie tylko
pobieranie plonu, ale tak\
e kształtowanie
wiekowej struktury gospodarstwa,
a po osiągnięciu stanu optymalnego trwałe jej
utrzymanie.
Optymalizacja etatu rębnego
Dwa kierunki metod optymalizacji etatu rębnego:
 Realistyczny (Rutkowski, Poznański, XX wiek).
Podstawowe przekonanie: do zapewnienia
gospodarstwu cech trwałości lasu i trwałości
produkcji nie jest konieczne dą\
enie do
jakiegokolwiek wzorca np. wiekowej struktury;
osiągnięcie, a następnie utrzymanie tego stanu nie
jest mo\
liwe;
optymalizacja etatu rębnego powinna mieć
charakter samodzielny i niezale\
ny od modeli
struktury wiekowej.
Samodzielna optymalizacja etatu rębnego
Rozmiar u\
ytkowania rębnego, odpowiednio do
przyjętego wieku dojrzałości rębnej, ustala się na
okres 10-20-letni,
gospodarstwu nie stawia się długofalowego celu
(modelu rozkładu powierzchni klas wieku).
Perspektywicznym celem jest
zwiększanie produkcyjności
i u\
yteczności lasów.
Samodzielna optymalizacja etatu rębnego
Tezy będące podstawą opracowania optymalizacji:
" Konieczność i nieuchronność rozwoju
gospodarczego (nie ma niezmiennej definicji
plonu, stałego wieku dojrzałości rębnej, nierealne jest
osiągnięcie wzorcowego rozkładu klas wieku),
" Probabilistyczny charakter lasu (las jest
układem zmiennym, jego rozwój nie jest
zdeterminowany ustaleniami planów urządzeniowych
 mo\
e być przewidywany tylko z pewnym
prawdopodobieństwem, które nie jest dokładnie
znane)
LAS jest układem otwartym, podatnym na
trudne do przewidzenia wpływy gospodarczego
i przyrodniczego otoczenia.
Tylko na krótki okres mogą być podawane
decyzje o u\
ytkowaniu rębnym
W gospodarstwie zrębowym oblicza się dwa
etaty rębne (w wymiarze powierzchniowym i
mią\
szościowym).
Podstawą obliczenia jest ustalony wcześniej
wiek dojrzałości rębnej
i zapas drzewostanów ostatnich klas wieku
Podział drzewostanów na trzy kategorie:
przeszłorębne, rębne, bliskorębne (przedrębne
tu nie interesują nas):
Przeszłorębne  starsze ni\
przyjęty wiek
rębności (WR)
Rębne  te, które w okresie najbli\
szych
20 (10) lat osiągną wiek rębności
Bliskorębne  te, które w okresie najbli\
szych
40 (30 lub 20) lat osiągną wiek rębności
Przez wyró\
nienie kategorii rębności umo\
liwione zostaje
obliczenie dwóch etatów dojrzałości:
Etat dojrzałości z drzewostanów rębnych
i przeszłorębnych (z ostatniej klasy wieku)
Etat dojrzałości z drzewostanów bliskorębnych, rębnych
i przeszłorębnych (z dwóch ostatnich klas wieku)
W myśl zasady optymalizacyjnej kryterium wyboru
etatu jest najmniejsza bezwzględna ró\
nica między
intensywnością procesu wyrębu a procesu starzenia,
z ustalonego zakresu dopuszczalnych rozwiązań
(z przedziału dwóch etatów dojrzałości).
W praktycznym zastosowaniu
optymalizację przeprowadza się za
pomocą tzw. etatu zrównania średniego
wieku gospodarstwa.
Etat ten odpowiada takiej intensywności
procesu wyrębu, który jest równy
procesowi starzenia.
Trwałość gospodarstwa będzie zapewniona wtedy, kiedy
ró\
nica między intensywnością procesu starzenia
a intensywnością wyrębu będzie najmniejsza
(najmniejsza zmiana średniego wieku).
Klasa Zrównanie
Nr kl. Pow. Iloczyn Wspł. Zapas Iloczyn Iloczyn
pow.
kl.w. kl.w.
wieku
wieku
jPj q Mjq Pjq
Pj Mj
j
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Ia 1 1097,82 1097,82 0 0 0 0 0
Ib 2 890,35 1780,70 0 0 21370 0 0
IIa 3 596,45 1789,35 0 0 29820 0 0
IIb 4 341,45 1365,80 0 0 34145 0 0
IIIa 5 332,80 1664,00 0 0 34944 0 0
IIIb 6 285,26 1711,56 0 0 49920 0 0
IVa 7 220,43 1543,01 0 0 51140 0 0
IVb 8 155,60 1244,80 168,55 0,135 46355 6258 21,01
Va 9 133,99 1205,91 1205,91 1 40600 40600 133,99
Vb 10 133,99 1339,90 1339,90 1 45425 45425 133,99
VI 12 133,98 1607,76 1607,76 1 50645 50645 133,98
VII 14 0 0 - - 0 0 0
Razem 4322,12 16350,61 4322,12 142928 422,97
Etat zrównania w rozmiarze mią\
szościowym
EZ= 142928 m3/10 lat
Etat zrównania w rozmiarze powierzchniowym
EZ= 422,97 ha/10 lat
Gospodarstwo przerębowo-zrębowe
Cechy gospodarstwa przerębowo-zrębowego
występują dwie kategorie drzewostanów
- (1) jednowiekowe i jednopiętrowe,
- (2) pod okapem jednowiekowego starodrzewu występuje
warstwa odnowienia podokapowego,
drzewostan powstaje w okresie odnowienia, w
wyniku jednorazowego lub rozło\
onego na lata zabiegu
odnowieniowego (głównie odnowienie naturalne),
Gospodarstwo jest trwałym i samodzielnym obiektem
gospodarowania i regulacji; w ka\
dej chwili gospodarstwo
składa się z du\
ej liczby drzewostanów dwóch kategorii 
(1) jednowiekowych w ró\
nym wieku,
(2) dwuwiekowych, dwuwarstwowych w okresie odnowienia
(zwykle brak odsłoniętych upraw i młodników);
musi obejmować znaczny obszar,
Proces wyrębu  jest bardziej zło\
ony ni\
w
gospodarstwie zrębowym.
Mo\
liwość pobrania dojrzałych u\
ytków rębnych ustala
się z uwzględnieniem dwóch kryteriów regulacji:
- wieku dojrzałości rębnej,
- długości okresu odnowienia.
Podstawą obliczenia etatów dojrzałości jest zapas
drzewostanów przeszłorębnych, rębnych i bliskorębnych, a
tak\
e zapas drzewostanów dwugeneracyjnych (KO; KDO).
Oblicza się dwa etaty dojrzałości:
- Etat dojrzałości z drzewostanów rębnych i przeszłorębnych
oraz z drzewostanów w okresie odnowienia
- Etat dojrzałości z drzewostanów bliskorębnych, rębnych i
przeszłorębnych oraz w okresie odnowienia (KO i KDO)
Etat optymalny (podobnie jak w gospodarstwie
zrębowym)  jeden z etatów dojrzałości,
bli\
szy etatowi zrównania
Etat realizowany  etat wg potrzeb hodowlanych:
suma mią\
szości drzew przewidzianych we wskazaniach
gospodarczych do u\
ytkowania rębnego (w ramach
rębni zło\
onych), zgodnie z potrzebami wynikającymi
z funkcji lasów, stanu hodowlanego drzewostanów,
stopnia zaawansowania odnowień podokapowych.
Gospodarstwo przerębowe
Cechy gospodarstwa przerębowego
w ka\
dej jednostce kontrolnej występuje dość
jednolity kompleks lasu o zło\
onej, ró\
nowiekowej,
wielogeneracyjnej i wielostopniowej strukturze,
w ka\
dej chwili w jednostce kontrolnej las
wykazuje podobne cechy (jest to postać trwała),
w ka\
dym momencie prowadzi się podobny
zestaw zabiegów gospodarczych o wielu celach,
postać gospodarstwa jest zobrazowana w tabeli
klas grubości (liczba drzew, mią\
szość, przyrost,
dorost, skład gatunkowy)
Ogólne zasady regulacji
- Jest tylko jeden rodzaj u\
ytkowania  nie
rozró\
nia się cięć rębnych, ani przedrębnych (ogólnie
cięcia przerębowe).
- Nie stosuje się pojęcia kolei rębu lub wiek
rębności  kryterium regulacyjnym jest optymalna
struktura zapasu.
- Etat u\
ytkowania jest wynikiem gospodarowania.
- Po\
ądana relacja: etat = przyrost.
- Cel regulacji: (dawniej) doprowadzenie do
optymalnej relacji przyrostu do zapasu, (obecnie)
doprowadzenie do optymalnego przyrostu mią\
szości
(przyrostu wartości)
Drzewa są wybierane do cięcia przerębowego
ze względu na wiele kryteriów:
popieranie odnowienia,
selekcja i pielęgnacja drzew,
regulacja struktury drzewostanu (pionowej
i poziomej),
u\
ytkowanie drzewa dojrzałego,
u\
ytkowanie sanitarne.
Trudno jest specjalnie wybierać drzewa
ściśle określonej klasy grubości