27051

politycznego Stopień podmiotowości politycznej zależy od udziału danego podmiotu w decydowaniu w mechanizmach systemu politycznego oraz jego ekonomicznego, socjalnego i kulturowego otoczenia. Podmioty polityki przyjęło się dzielić wedhig różnych kryteriów m.in.:

-liczebności (podmioty zbiorowe i indywidualne) -miejsca w strukturze politycznej

-funkcji (podmioty decyzji i wpływu) Każde wyróżnienie ma cel porządkujący podmioty polityki, ale jednocześnie wskazuje na potencjalne możliwości działania politycznego i odgrywanie roli w życiu politycznym. Aktywność podmiotów polityki przybiera zróżnicowane postacie uczestnictwa w polityce i wpływania na nią Uczestnictwo w sprawowaniu władzy politycznej i wpływanie na nią mam bowiem charakter poza bezpośrednim i pośrednim, stały i okresowy oraz incydentalny, formalny i nieformalny, legalny i nielegalny, racjonalny i nieracjonalny. Podmiotowość polityczna jest przypisana obiektom w okresie występowania na scenie politycznej. Pod względem formalnym podmiotem polityki jest każdy pełnoletni człowiek, posiadający obywatelstwo danego państwa i czynne oraz bierne prawo wyborcze.

Racjonalność polityki

W dziejach teorii polityki można wyróżnić dwa nurt intelektualne różniące się pod względem sposobu interpretacji idei racjonalności politycznej.

Pierwszy nurt zajmuje się normatywną teorią państwa, poszukuje najlepszych form porządku politycznego i warunków ich urzeczywistnienia. Najwybitniejszymi reprezentantami teorii racjonalności w historii myśli politycznej byli Platon i Kant. Platon zajmował się projektowaniem konstytucji idealnej polis, która stanowiłaby wcielenie dobrego porządku. Kant poszukiwał instytucjanabiej struktury najlepszego reżimu politycznego, w którym wszyscy respektowaliby jednakowe prawa współobywateli. Teoria dobrego/racjonabiego państwa rozwijana była przez kolejne pokolenia myślicieli epoki nowoczesnej i stanowi nieodłączny składnik normatywnej teorii polityki w naszych czasach. Np. teoria polityczna Johna Deweya wyrażała głębokie przekonanie, iż ludzie mogą i powinni celowo reformować instytucje życia społecznego, ekonomicznego, politycznego w taki sposób, aby przynosiły one możliwie najwięcej korzyści społeczeństwu.

W drugiej połowie XX w. istniało wiele ruchów społecznych działających w imię reformowania realnie istniejących systemów politycznych. Należały do nich mdi obrany praw człowieka w St. Zjed. kierowany przez Martina I.uthera Kinga oraz grupy nielegalnej opozycji walczące z autorytarnym reżimem socjalistycznym w państwach Europy Środkowej. Wypracowane strategie polityczne przez te ruchy stanowią dobre ilustracje działań kierujących się racjonalnością dobrego porządku Okazały się one racjonalne również pod względem kiyterium skuteczności osiągania wyznaczonych celów Można do nich odnieść definicje racjonalności B. Hindesa: aktorzy są racjonalni w zakresie jakim dokonują wyboru celów w sposób świadomy oraz dobierają najbardziej skuteczne środki realizacji wybranych celów. Pod koniec XVII w wyłania się drugi, nowoczesny nurt definiowania racjonalności politycznej będący produktem liberalnej filozofii oświeceniowej. Interesuje go kształt stosunków między społeczeństwem obywatelskim, które złożone jest z jednostek, ich interesów i stosunków wzajemnych a państwem Od tego czasu teoria racjonalności politycznej interesuje się z jednej strony zdolnością systemu politycznego do reagowania na zmiany zachodzące w obrębie społeczeństwa obywatelskiego, z drugiej zdobiościąspołeczeństwa obywatelskiego do kontrolowania instytucji państwowych. Racjonalność polityczna od końca XVII w. znajduje się pod wpływem tego podziału. Jego następstwem było powstanie dwu rodzin dyscyplin naukowych: nauko człowieku i społeczeństwie (ekonomia, socjologia, psychologia, demografia itp.) oraz nauk politycznych podejmujących badania nad państwem, władzą i polityką

We współczesnej nauce o polityce istnieje wpływowy nuit teoretyczny próbujący zastosować założenia ekonomicznej teorii racjonalności do wyjaśnienia zachowań aktorów politycznych i mechanizmów decyzyjnych. Nurt ten rozumie aktywność polityczną jako arenę gry grup interesów, w której liczy się przede wszystkim wygrana w postaci kontroli władzy państwowej, utrzymania się przy władzy lub umocnienia własnych pozycji kosztem przeciwników. Racjonalnie działa tan, kto potrafi lepiej zrealizować swoje indywidualne cele odpowiadające jego interesom, kosztem innych.

Instytucje polityczne

Mówiąc instytucja polityczna mamy przeważnie na myśli: partię polityczną parlament, kancelarię premiera, prezydenta. Definicja naukowa powinna zwracać uwagę na cechy wspólne zjawisk kryjących się za wymienionymi terminami. Taką cechą wspólną jest cecha nazwana przez socjologów wzorem działania. Wg socjologa J. M. Charona, instytucja jest to wzór działania postrzegany jako ważny dla zapewnienia kontynuacji funkcjonowania organizacji społecznej. Instytucja podtrzymuje organizację przez utrzymanie porządku. Pojęcie wzoru działania oznacza, iż określone decyzje "podejmowane są według znanej, prawnie określanej procedury.

Np. instytucja wyborów prezydenckich w Polsce oznacza, że prezydent wybierany jest w powszechnym głosowaniu narodowym Aby wzór działania zasłużył na miano instytucji, musi być on powtarzalny i utrwalić się jako stały, społecznie akceptowany tryb zaspokajania określonych potrzeb (np. - wyborów). Funkcją instytucji jest uchronienie społeczeństwa przed chaosem, tworzenie warunków przewidywalności zachował ludzkich w określonych sytuacjach oraz zapewnienie kontynuacji przekazywanych z pokolenia na pokolenie form i reguł życia rodzinnego, politycznego, ekonomicznego, kulturalnego, religijnego oraz innych obszarów życia społeczeństwa.

Socjolodzy zwracają uwagę na zjawisko obiektywizacji instymcji. które polega na tym, że po upływie pewnego czasu, jaki mija od ich utworzenia, instytucje zaczynąjążyć własnym życiem. Ludzie traktują niektóre instytucję jako niemal zjawisko przyrodnicze, stanowiące nieodłączny element ich codziennego środowiska życiowego. Najstarszymi przykładami instytucji społecznych są rodzina, kościół, szkoła, państwo.

Najważniejsze instytucje demokratyczne to izby parlamentu, organy władzy wykonawczej oraz niezawisłe sądy. Należy do nich stabilizacja rządów prawa i zapewnienie suwerennym obywatelom reprezentacji w organach państwa.