3024

Dalekowschodnie motywacje amerykańskie ujawniły się jeszcze silniej na konferencji jałtańskiej, zwlaszczaw toku rozmów Roosevelt-Stalin. Porozumienie między nimi nie byto trudne, chociaż prezydent USA początkowo wątpił w celowość rychłego inforn-owania o jego treści Czang Kai-siaka Ostatecznie protokół jałtański przewidywał, że Związek Rad-rjecki przystąpi do wojny przeciwko Japonii w dwa lub trzy miesiące po kapitulacji Niemiec i zakończaniu wojny w Europie. W zamian Stany Zjednoczone i Wielka Brytania zgodziły się na utrzymanie status guo Mongolskiej Republiki Ludowej, zwrot przez Japonię południowego Sachalinu i przyległych wysp Związkowi Radzieckiemu, umiędzynarodowienie portu Dairen, stworzenie radzieckiej bazy morskiej w Port Artur, zapewnienie współwłasności ZSRR na wschodniochińskiej i poludniowomandżurskiej liniach kolejowych, jak również pnekazanie ZSRR wysp Kurylskich. Strona amerykańska zobowiązała się uzyskać zgodę Czang Kai-sieka na dokonanie powyższych znuan; strona radziecka wyraziła gotowość zawarcia z rządem narodowym Chin paktu przyjaźni i przymierza, aby „dopomóc im w uwolnieniu się z jarzma japońskiego".

Po kapitulacji Niemiec zobowiązania dalekowschodnie Wielkiej Trójki byty w zasadzie realizowane, aczkolwiek nierównomiernie. 5 kwietnia 1945 r. Moskwa wypowiedziała radziecko-japoński pakt o neutralności (z 13 IV 1941 r.). Zawarty na pięć lat mógł on być wypowiedziany na rok przed wygaśnięciem tego terminu. Podczas wizyty Harry Hopkinsa w Moskwie na przełomie maja i czerwca, Stalin powtórzył zapewnienie o przystąpieniu do wojny zgodnie z zobowiązaniem jałtańskim. Trwata już koncentracja wojsk radzieckich na przyszłym froncie dalekowschodnim. Ze swej strony w czerwcu USA poinformowały Czang Kai-sieka o uzgodnieniach krymskich i nakłoniły go do podjęcia rokowań z Moskwą. Szef rządu narodowego proponował, aby zaniienony pakt miał charakter czterostronny, a nie dwustronny. W czasie pierwszej fazy rozmów w Moskwie ministra spraw zagranicznych Sung Tsi-wena (30 VI - 15 VII) nie doszło do uzgodnienia tej koncepcji.

Konferencja poczdamska nie wprowadziła do dawnych ustaleń w sprawach Dalekiego Wschodu niczego nowego, aczkolw/iek doradcy Trumana liczyli, że Stalina uda się przekonać do ustępstw na rzecz tez chińskich. W czasie drugiej rundy rozmów Sung Tsi-wena w Moskwie (7 -14 VIII) doszło do porozunuenia, ponieważ 9 sierpnia Związek Radziecki wypow/iedział Japonii wojnę 56

i rozpoczął działania w/ojenne na wielką skalę. Podpisany ostatecznie 14 sierpnia 1945 r. radziecko-chiński traktat o przyjaźni i sojuszu pr7xwidywał wzajemnąpomoc w wojnie przeciwko Japonii, zobowiązywał strony do unikania separatystycznych rozmów i porozumień pokojowych z Japonią oraz do zapobiegania powtórzeniu się agresji z jej strony. Jednocześnie zostały podpisane porozumienia w sprawie wspólnej eksploatacji Chińskiej Czangczuńskiej Drogi 7.elaznej, wspólnego wykorzystania bazy morskiej w Port-Arturze (administracja miała pozostać w rękach chińskich, a obrona w radzieckich) i uznania Dairenu za wolny port, w którym ZSRR będzie miał oddaną w dzier7awę część przystani i magazynów portowych. Ponadto Chiny uznały niepodległość Mongolskiej Republiki Ludowej, natonuast Związek Radziecki potwierdził suwerenność Chin nad Mandżurią.

Wojna z Japonią szybko wchodziła w końcową fazę. Dyplomacja tego kraju coraz dotkliwiej odczuwała izolację międzynarodową. Minister Mamoru Shigemitsu, który byl dawniej ambasadorem w ZSRR i w Wielkiej Brytanii, już wcześniej zwątpił w zwycięstwo. W czerwcu dwukrotnie sondował Moskwę w sprawie ceny, 7a którą