3094

Rozpad Austro - Węgier

W XI 1916 r., po prawie 70 letnim panowaniu, zmarł cesarz Austrii i król Węgier Franciszek Józef Habsburg. Jego następną został Karol I, ale cesarstwo - królewskie Austro - Węgry widziały swój bliski koniec

Ponad to obliczu klęsk wojennych nabierały mocy dążenia poszczególnych narodowości do niepodległego bytu. Już na poszczególnych frontach I wojny światowej widać było nieudolność zarówno aparatu władzy monarchii habsburskiej, jak i słabość militarną wielonarodowościowej armii, ratowanej często z opresji przez wojska niemieckie. W okresie od końca IX do początków XII 1918 r., monarchia naddunajska przestał istnieć. W końcu X 1918 r., proklamowała niepodległość Republika Czechosłowacka. Jej pierwszym prezydentem został polityk i filozof Tomas Masaryk, który przez wiele lat kształtował niepodległościową myśl czeską i zyskiwał dla tej idei poparcie i sympatię państw zachodnich. Na początku XI 1918 r. w Wiedniu doszło do rozruchów ulicznych - ostatni cesarz opuścił kraj i Austria została proklamowana republiką. Tak jak w Czechosłowacji, ukształtował się tutaj system demokracji parlamentarnej.

Sytuacja Węgier . Już w 1918 roku w Budapeszcie proklamowano strajk powszechny, domagając się zakończenia I wojny światowej i ustanowienia niepodległej republiki węgierskiej.

Cały proces był jednak bardzo skomplikowany.

Węgrzy stanowili w monarchii habsburskiej jeden z dwóch narodów panujących. O ile myśl niepodległościowa czeska czy polska był skierowana przeciw uzależnieniu od Austrii, o byle dla takich narodów jak Słowacy, Serbowie czy Rumuni „narodem panów”, ograniczającym ich aspiracjie narodowe, byli Węgrzy. Na początku XI 1918 r. została proklamowana Republika Węgierska, na czele której stanął zwolennik demokracji parlamentarnej Mihaly Karolyi. Państwo to, będące podczas wojny jednym z członków Austro - Węgier, koalicja traktowała jako pokonane i uznawała, że powinno ponieść wszystkie skutki wojny. Powodowało to ostry konflikt nowego rządu z państwami koalicji, do których należały Rumunia i Serbia, wysuwające żądania terytorialne wobec Węgier. Serbia na początku XII 1918 r. utworzyła wraz z wchodzącymi poprzednio w skład monarchii austro - węgierskiej -Chorwacją i Słowenią - Królestwo Serbów Chorwatów i Słoweńców ( Królestwo SHS ). Na Węgry powróciły w tym czasie tysiące jeńców z Rosji, którzy przeżyli tam rewolucję. Nie mogąc unieść ciężaru władzy rząd Karolyiego ustąpił, przekazując ją w III 1919, w ręce socjaldemokratów i komunistów z Belą Kunem na czele. Tak powstała Węgierska Republika Rad. Nowa władza wprowadziła niemal natychmiast ostry terror wobec przeciwników, ogłosiła nacjonalizację całego przemysłu i ziemi. Zarówno część Węgrów, jak i kraje sąsiednie, Rumunia i Czechosłowacja - tej ostatniej groziła utrata Słowacji - w porozumieniu z państwami koalicji przystąpiły do walki z nową republiką rad W końcu VII władza rad na Węgrzech została rozbita, a w miejsce „czerwonego” zaczął się terror „biały”. Węgry w 1920 r. podpisały traktat w Trianon i zajmując terytorium mniejsze o 2/3 w stosunku do okresu sprzed I wojny światowej przyjęły, decyzją parlamentu, formę monarchii, w której władzę pełnił, z tytułu regenta, admirał Miklos Horthy.