33749

Stanisław Leszczyński po wyjeździe Józefa Załuskiego nakazał otwarcie skrzyń, z których jego sekretarz miał wybrać sobie 24 dzieła. W 1745 roku zbioiy przewieziono do Amsterdamu, skąd drogą morską tralły (to Gdańska. W porcie zostały przejęte przez Ignacego Mathy. domagającego się zapłaty za transport. Ostatecznie starszy brat uiścił zaległe opłaty za opiekę nad zbiorami kłasztorowi w Lunóviłe. cło i transport. W 1749 roku birloteka została przewieziona do Warszawy, do marywilskiej posiadłości Andrzeja Stanisława.

W roku 1742 r Mary wił został sprzedany. Były właściciel starał się nabyć na siedzibę (fla biblioteki poblsloc pałace, Podejowski i Radź wadowski. jednakże nie doszło do transakcji. Postanowił więc zbiory przenieść do zakupionego w 1736 roku pałacu Dumłowiczowskrego. uprzednio należącego do podskarbiego Daniłowicza. Posiadłość została zrujnowana podczas wojen szwedzkich, później podarowana jezuitom, zaś /akiski nabył go z rak Teodora Potockiego i dokonał jego gnmtownej przebudowy w 1746 roku.

Okazały gmach biblioteczny składał się z parteru, dwóch pięter i poddasza. Gzyms ozdobiony był rodowym herbem .Junosza". Wysoki dach otoczony b akt stradą wieńcz yła kopuła stanowiąca obserwatorium asronomiczne. Do budyń kit prowadźly schody, których bakrstrada ozdobiona była czterema posągami, zaś nad portalem bramy znajdowała się rzeźba Palas Ateny. Dziedziniec zamykała Wielka Galeria (32,7x5.3 m) z ośmioma oknami.

Otwarcie biblioteki

Około 1745 roku bracia zaczęli przenosić swoje księgozbiory do pałacu Daniowiczowskiego, zaś termin otwarcia biblioteki ustaili na 11 listopada 1746 r. • rzeczywiście została otwarta na krótki okres podczas sejmu, gdyż Załuscy spodziewali się licznych gości, którzy do Warszawy przybyli i przy okazi będą chcieli zwiedzić instytucję. Olcjałne otwarcie birlotcki zostało poprzedzone konkursem litcractom, w związku z którym nastąpio znaczne opóźnienie - z przewidywanego listopada, a później gnrdnia 1746, na sierpień 1747 r. Skromna uroczystość iiauguracji pubicznej działalności bibkotełd w dniu 8 sierpnia 1747 nie została zaszczycona obecnością króla, na którą lak liczyli fundatorzy. Pierwszym kierownikiem biblioteki był pijar Flor en ty Potkański. Od połączenia zbiorów jednocześnie pracować tam miało trzech bibliotekarzy - prefekt (bibliotekarz główny) i dwóch adiunktów (podbibliolekarzy). Funkcję prefekta i sekretarza Załuskiego pełnił od 1751 r. Jan Daniel Janocki, który wbtoiotece mieszkał i pracował aż do swojej śmierci (35 lal) Jego zasługą było uporządkowanie i skatalogowanie zbiorów, paginacja rękopisów i opracowanie bibliograf! W tym czasie pomagali mu pod bibliotekarze - Jan Albcrtrandi i Karol C. Kanzlcr. Załuski swych wykwakfkowanych pracowników wybierał głównie spośród jezuitów i pijarów, preferował Niemców gdyż imponowały mu ich systematyczność i ład. Posady adiunktów obejmowali F. Goełze, R. Strahle, S. Wulfers, C. Red er.

5. Zbiory biblioteki

.toż w dniu otwarcia Btrloteka Załuskich należała do najzasobniejszych w Europie, zawierała 180 tysięcy druków, 10 tysięcy manuskryptów, tysiące map. atlasów i sztychów. Gabinet fizyczny, obserwatorium astronomiczne i muzeum osobfiwośri stanowiły działy odrębne. Księgozbiór zajmował 29 sal znajdujących się w pałacu. Ogromna, urządzona z przepychem sala biblioteczna i jednocześnie czytelnia znajdowała się na drugim piętrze i oświetlana była ośmioma oknami (sześcioma od strony dziedzińca, dwoma po bokach). Naprzeciwko drzwi wejściowych, po diugiej stronie sali umieszczone zostało zwierciadto złożone z sześciu tali o wymiarach 210x100 cm. nad którym widniał posag fundatora i jego herb z totołą. Po obu skonach drzwi mieściły się okralowane szalki Księgi ułożone były według działów i lormatów w ozdobnych szafach, a wśród nich były najpiękniejsze okazy • wielkoformatowe obficie ilusrowane francuskie atxrmy, wiele włoskich inkunabułów i szesnastowiccznych druków polskich, a także teksty w językach wschodnich. W sali znajdowały się również gabloty z okazami, liczne miedzioryty, popiersia alegorycznych postad, medaiony z wizerunkami uczonych i posągi osób zasłużonych dla kraju, zaś po środku umieszczono ośmioboczny stół z trzydziestoma szufladami W związku zo znaczną wysokośdą sali i wysokimi regalami bibliotekarze musiei korzystać z drabiny. Obok czytelni usytuowane były prywatoe kwatery Józefa oraz gabinet do pracy naukowej. Magazyny książek mieśdły się w pozostałych jiokojadi. Na pierwszym piętrze znajdowały się zbiory rękopisów, wielcą salę na trzedm piętrze zajmowały dzieła ładńskie, a dublety • poddasze. Generalnie w Milotecepanownl układ według kryterium językowego (odrębne sale), później według formatu, działu i alfabetu.

Karta tytułowa

Skona tytułowa kodeksów rękopiśmiennych ze zbiorów Bfblołeki Załuskich opracowanego przez Jana D.A. Janockicgo. wydany w Dreźnie 1752

Zasadniczą częśdą księgozbioru były dzieła historyczne, prawnicze, teologiczne i filozoficzne w różnych językach, a także czasopisma zagraniczne. Tak dobrana kolekcja stanowiła reaizację planu Załuskiego. Tak oto wypowiada się na len temat w node do króla Stanisława Augusta będącej odpowiedzią na jego chęć zakupienia zbiorów dla Szkoły Rycerskiej: .Zwracam nadto uwagę, że wielki i liczny zbiór ksiąg ze wszysfcićh czterech wydziałów: teolog!, filozofii, scholastyki, prawoznawstwa i medycyny, który stanowi zasadę mojej bibiotełd, mianowicie zaś co do wszyskidi częśd teologii, wcale się nie nada dla młodzi, chcącej się doskonalić, lecz raczej jest przydatnym da prawdziwie już uczonych mających chęć pisać dzieła, a których by zdolnośd w braku takowej pomocy, mogły pozostać bezkorzystnemi".

Zbiory polskojęzyczne, feczniejszc niz we wszystkich innych bibliotekach krajowych, nie dorównywały książkom w językadi obcych: francuskim, włoskim, łacińskim, greckim, hebrajskim, niemieckim i angielskim. Do skarbów biblioteki zaliczyć możemy średniowieczne roczniki i kroniki (7 egzemplarzy Kroniki Długosza, Rocznik Świętokrzyski Dawny. Kronika Galla Anonima, statota książąt mazowieckich z 1401 roku), pięknie iluminowane kodeksy i liczne autografy pisarzy staropolskidi (prawie cala twórczość Wacława Potockiego). Zasilały ją takie perełki jak Acta Tomidana. Historia bezkrólewia po śmierci Zygmunta Augusta Orzełskiego. Historia Polski Rudawskiego. B&la Lopolity. czy bogato iuminowuny szesnaslowieczny Mszał Erazma Ciołka. To wśród zbiorów biblioteki Stanisław Konarski znalazł najpełniejszą kolekcję konstytucji do swego Volumina I egum, zaś Frandszek Rohomolec podczas swoich prac edytorskich - dzieła Jana Kochanowskiego, Stanisława Lubomirskiego. Stanisława Orzechowskiego. Madeja Sarbiewskiego, Aleksandra Fredry. Poza głównym zrębem kolekcji w bibliotece znalazły się także prace z zakresu nauk matematyczno-przyrodniczych pochodzące od Andrzeja Stanisława. Zaniedbane przez Józeła Andrzeja, zajmowały miejsce, które ten chciał przeznaczyć na poszerzanie zbioni z humanistycznego.

Piciwszy zo znanych katalogów, jeszcze sprzed oficjalnego o twarda biblioteki, powstał w 1731 roku przy pomocy Gutowskiego i był on spisem pisarzy polskich. Opis stanowiły odpowiedzi na pytania. .Quis? Quid? Ubi? Quibus? Auxil!s? Quot? Quomodo? Quando?" W roku 1732 został sporządzony katalog dzieł francuskich.