35325

Postawa naukowa wobec problemów społecznych

Obiektywizm jest oczywiście jednym z istotnych wymogów postawy naukowej w każdej dziedzinie i w stosunku do każdego problemu badawczego. Ale jest on niewątpliwie szczególnie istotny w odniesieniu do badań społecznych, w których możliwość osobistego zaangażowania badającego jest niewspółmiernie większa niż w każdej innej nauce, a stąd też znacznie większa trudność w utrzymaniu

dystansu do przedmiotu badań. Z tych więc względów nie jest przypadkiem, że problem obiektywizmu naukowego był wielokrotnie podnoszony właśnie przez metodologów nauk społecznych.

W badaniach problemów społecznych w wyróżnionym przez nas znaczeniu, zachowanie obiektywizmu przez badającego wydaje się szczególnie trudne ze względu na rezonans, jakie te problemy powodują w świadomości każdego już poprzez sam fakt ich istnienia.

Socjolog badający problemy społeczne nie jest wyobcowany z rzeczywistości społecznej, pozostaje pod wpływem panującego systemu wartości, norm moralnych, zwyczajów i obyczajów. I nawet wtedy,

gdy bada te problemy w jakimś sobie obcym społeczeństwie czy społeczności, nie może wyzwolić się od przeróżnych ogólnoludzkich wartości oraz od jakże ludzkich sentymentów czy resentymentów. Ta uwaga odnosi się oczywiście także do przedstawicieli pozostałych nauk społecznych.

Czy wobec tego postulat badania owych problemów sine ira et studio jest w ogóle realny? Uważam, że jest on w takim samym stopniu realny, co przy badaniach wszelkich zjawisk społecznych, tzn. może być zrealizowany jedynie w stopniu względnym Badaniami zjawisk społecznych nie zajmują się przecież aniołowie, lecz

ludzie uwikłani w rozmaite sytuacje społeczne, o różnych zaangażowaniach intelektualnych i emocjonalnych, dokonujący takich a nie innych wyborów wartości właśnie ze względu na wspomniane zaangażowania i uwikłania w sferze społeczno-politycznej i ideowej.

Nie tylko badający, ale również problemy społeczne nie są też wyobcowane z rzeczywistości społecznej. Nie są także związane ze zjawiskami nienaturalnymi, pojawiającymi się na zasadzie deus ex machina. Są one zdeterminowane określonymi warunkami społecznymi charakterystycznymi dla danego społeczeństwa.

Dlatego też badając te problemy należałoby:

a.    Ujmować je jak obiektywne zjawiska, tzn. zjawiska istniejące niezależnie od woli badającego i teorii naukowych.

b.    Badać w sposób wolny od lęku przed niepożądanymi wynikami badań oraz ukazywać osiągnięte wyniki bez uproszczeń, dotyczących zwłaszcza przyczyn i uwarunkowań badanych zjawisk.

c.    Rozpatrywać badane zjawiska w ich uwarunkowaniach przyczynowych oraz modyfikacjach spowodowanych przez inne, współwystępujące z nimi zjawiska i procesy istniejące w danym społeczeństwie. Podejmując np. wdanym społeczeństwie badania nad takim problemem społecznym,

jak przestępczość nieletnich, trzeba go analizować w związku z innymi problemami tego typu, a więc powiedzmy z alkoholizmem, dezintegracją życia rodzinnego, dewaluacją norm moralnych czy prawnych, istniejącym kryzysem gospodarczym itp. zjawiskami.

d.    Pamiętać o tym, że każdy problem społeczny ulega przeobrażeniom i powoduje przeróżne konsekwencje, rzutując swoiście na kształtowanie się życia społecznego i świadomości ludzi.

Istnieje więc potrzeba wypracowania takich sposobów badania problemów społecznych, które pozwolą na ukazanie ich: przyczyn głównych i pobocznych: współzależności z innymi zjawiskami społecznymi oraz bezpośrednich i pośrednich następstw, jakie swym istnieniem powodują aktualnie, a także w dającej się przewidzieć przyszłości.