36205

i dobrym znaczeniu odwagą wyobraźni. Autor łączy np. w jednym koncepcie dawne alegorie matki (kościół, ojczyzna, akademia krakowska) i dodaje nową alegorię ojca- bernarda maciejowskiego ( protektor jezuitów, przywódca stronnictwa regalistycznego). Alegoryzacja wypowiedzi nie jest dla Jurgowskiego sporadycznym pomysłem, lecz cecha jego warsztatu. W istocie alegoryzm jest u niego najczęściej wyrazem konserwatyzmu. Korzysta z alegorii wprowadzając ją tylko jako metaforę postaw, a najsprawniejszy wzór językowy dla wyrażenia dociekliwych myśli społecznych odnajdywał w literaturze sowizdrzalsko-plebejskiej, a wiec na marginesie oficjalnej literatury. Jurgowski przyjmuje program pozytywny stronnictwa regalistycznego. W kulcie władzy królewskiej odnajduje zabezpieczenie losów państwa i kościoła, przekonany, ze religia katolicka jest podstawą wewnętrznego ładu. Marzenie o jedności religijnej narodu jest źródłem szczególnego prestiżu przyznawanego duchownym katolicki. Regalizm staje się źródłem krytyki republikanizm szlacheckiego i ogólnej krytyki współczesnej szlachty. Jurgowski wierzył w szansę historyczną regalistycznego programu jezuitów, budował na nim własną humanistyczną perspektywę uwolnienia człowieka jako obrazu Boga, a w konsekwencji zwycięstwa dobrej ojczyzny nad złą ojczyzną, bo tak dualistycznie wyrażał swój patriotyzm. Istotna w rozwoju literatury mieszczańskiej jest twórczość anonimowych rybałtów. Pod pseudonimami i kryptonimami ukrywali się pisarze rybałtowscy piszący w imieniu wielu klechów tzn. nauczycieli szkół parafialnych. Klecha prezentuje typowy los wykształconego plebejusza, inteligenta sprzedającego swą pracę umysłową, ale ponieważ nie uformowała się jeszcze odrębna warstwa inteligencji, jest on więc nadal plebejuszem. Klecha występuje w komedii i fraszce, czasem jako postać literacko wyodrębniona, czasem jako narrator, mówi on przede wszystkim o doświadczeniu społecznym, własnej grupy, przemawia w jego imieniu, staje się plebejskim ideologie. Dzięki wytworzonej więzi grupowej w tym środowisku zarysowała się ideowa opozycja między poglądami tej grupy, a praktyką i programami społecznymi feudalizmiL Wyrazem opozycji stała się twórczość pisarska reprezentantów tej grupy, odrębny nurt nazwany literaturą sowizdrzalską lub rybałtowską ze względu na kierunek stylizacji artystycznej. Wzoru stylizacji poszukiwano w tradycjach plebejskiej literatury Europy. Dostarczały go postacie plebejskich bohaterów, szczególnie niemieckiego Sowizdrzała i czeskiego Franty, z drugiej strony wzoru postawy twórczej poszukiwano w doświadczeniu biograficznym średniowiecznych rybałtów, także nieprzypisanych do żadnego stanu: włóczęg, sług kościelnych, wędrownych śpiewaków i aktorów. Literatura ta korzystała najczęściej z małych form gatunkowych, satyrycznych, parodystycznych, ale i refleksyjnych lub z form dramatycznych. Rozwój literatury rybałtowskiej przypadł na lata 1596- 1630. twórczość rybałtów odsłoniła przed literaturą nowe środowiska, postaci, języki: było to rezultatem dążności do samookreślenia. Ostatecznym wyrazem tej prawdy były refleksje ogólne wyrażone w obrazach absurdu, groteskowego pomieszania sensu i bezsensu, świata na opak, kpiny i depresji. Satyryczny i parodystyczny punkt widzenia był jedyną szansą racjonalnej postawy wobec nagromadzonych faktów. Stawał się wyrazem ideologii, syntetycznej negacji i źródłem szczególnego rozkwitu satyrycznych środków wyrazu.

Kolejną ważną postacią dla literatury polskiej z przełomu XVI i XVII wieku był Jan i Kijan. Jest on autorem śmiałego pomysłu stworzenia polskiej syntetycznej postaci plebejskiego bohatera Sowizdrzała, Marchołta, Ezopa, ale prezentującej typową biografię polskiego uczonego plebejusza i konflikty polskiej współczesności. Dzieło Jana z Kijan podobnie jak Żywot Ezopa Fryga- ma budowę dwuczęściową: w zbiorku pierwszym pt. Nowy sowizdrzał abo raczej Nowyżrzał widoczny jest zamiar nakreślenia rysów biografii bohatera, w drugiej Fraszki Sowizdrzała Nowego zawarty jest zbiór jego literackich wypowiedzi. Tworzy się bezpośrednią więź: twórca - czytelnik bez pośrednictwa oficjalnych i nieoficjalnych organów kontroli i aprobaty, bez cenzury i mecenatu. Rybałtowska stylizacja staje się istotnym elementem postawy pisarza, artystycznym dopełnieniem dążenia do niezależności twórczej.