104261

Intuicja

Po krytyce poznania intelektualnego i ukazaniu prawdziwej natury rzeczywistości, której to poznanie nie jest w stanie ująć, Bergson przedstawił koncepcję innej drogi wiodącej do prawdy, będącą drogą o zupełnie innych możliwościach. Tym alternatywnym sposobem poznania, które nie kieruje się żadnymi względami utylitarnymi, a jedynie czystym dążeniem do prawdy, jest poznanie przez intuicję. Poznanie intuicyjne ma wyższość nad poznaniem analitycznym (przez intelekt), ponieważ stwarza możliwość bezpośredniego uchwycenia prawdy bytu; ma ono możliwość dotarcia do istoty życia, do czystego trwania, do zaw sze twórczej ew olucji. Poznanie intelektualne pozostawiał Bergson w gestii nauki, która służy celom praktycznym i jako taka zasługuje na pewien umiarkowany szacunek. Poznanie intuicyjne natomiast, służące wyłącznie prawdzie, jest narzędziem metafizyki.

Głos Bergsona w obronie metafizyki, której domeną jest prawda, był głosem przeciwnym do panujących w czasach Bergsona tendencji pozytywistycznych, zmierzających do tego, by metafizykę raz na zawsze usunąć tak z nauki jak i z filozofii. Czym jest intuicja - to wspaniałe narzędzie, które daje możliwość poznania prawdy? Bergson określał ją jako rodzaj instynktu, twór życia, narzędzie wytworzone przez samą przyrodę i posiadające w spoiną naturę z całą przyrodą. Dzięki temu w stanie poznać niczym nie zafałszowaną prawdę o świecie. „Intuicją - pisał Bergson - zwiemy ten rodzaj współodczuwania, za pomocą którego w nikamy wewnątrz jakiegoś przedmiotu, aby utożsamić się z tym, co ma on w sobie jedynego, a w ięc niew yrażalnego”.

Intuicja jest jednym prostym aktem, który obywa się bez jakichkolwiek symboli; objawia nam rzeczywistość w jej pierwotnej czystości, nie zmąconą ani względami praktycznymi ani jakimiś apriorycznymi (w znaczeniu Kanta) formami intelektu Intuicja jest rodzajem quasi-identyfikacji podmiotu z poznawanym przedmiotem, utożsamienia się z nim, dzięki czemu podmiot posiada możliwość poznania od wewnątrz, czym ów przedmiot jest w swej prawdziwej istocie. Dzięki intuicji, polegającej na współtrwaniu z poznawanym przedmiotem, odczuwamy, czyli bezpośrednio poznajemy jego nich oraz to, co jest w nim jedyne i niepowtarzalne.

Rezultaty intuicji jako bezpośredniego odczucia prawdy są niekomunikow alne. Nie możemy ich nikomu przekazać ani utrwalić z pomocą zwykle stosowanych środków, jak słowa, pojęcia lub inne symbole, które wprowadzają zawsze element nieprawdy. Słowa, pojęcia lub inne symbole, wprowadzają zawsze element nieprawdy, ponieważ są ogólne i sztywne, a tym samym zatrzymują ruch i gubią indywidualność rzeczy, do których je odnosimy. Rezultaty intuicji możemy -wedle Bergsona - co najwyżej sugerować za pomocą środków literackich i artystycznych jak np. metafory, porównania, poetyckie sposoby wyrazu itp.; są one w stanie lepiej oddać ulotne i subtelne treści poznania intuicyjnego.

Intuicja funkcjonuje jak instynkt u zwierzęcia, tj. w sposób bezbłędny i całościowy. W aktach intuicji postrzegamy rzeczy „od wewnątrz” i czyniąc to, zbiegamy się z ich trwaniem, z ich czasem, z ich prawdą; dzięki intuicji my ludzie wkraczamy w wielki, powszechny, twórczy i boski strumień życia. Jednak intuicja nie jest tylko rodzajem poznania przez ludzi absolutnej prawdy o bycie, lecz jest ona także aspektem samego bytu, ponieważ jest częścią powszechnego i boskiego „elan vital”, który przenika wszechświat i steruje całym procesem ew olucji, a także jest zarazem podmiotem, który poznaje siebie. Jest to u obecny Bergsona moment Heglowski. Jak pamiętamy, u Hegla substancja staje się podmiotem i zmierza do absolutnej wiedzy o sobie samej.