104631

■    Pojęć ładu i rządu nic można wiązać w ramy relacji przyczynowo-skutkowej. Jest to stosunek szczególnego do ogólnego. ..Lad to rodzaj: rząd - gatunek.” Z tego wniosek, że istnieje wiele możliwości ustanowienia społecznego porządku. Tradycyjne poglądy mają swoje źródło w patriarchalizmie. ..Forma, w jaka pierwotni ludzie ujmowali lad w

spgtecŁeiislwk, jest forma patriardialiią czy hkrardiianą, to znaczy w zasadzie jest władzą, w działaniu - rządem” Tę formę można zmienić odrzucając „żałosną analogię miedzy społeczeństwem a rodziną”.

■    Wyjście ze stanu prymityw nej zależności musi się w iązać z odrzuceniem hierarchizmu. Należy zwrócić się ku zasadom równości i wzajemności. Zniknie niesprawiedliwość, gdyż znikną wszelkie formy przewagi. O wszystkim decydować będą umowy. „Q.bywątei wnosi do sp.oteęzgiisJtyy.ą.s>y.e. praywjjąłfljiite,.swój,reżimu. swą piacę,..w zamian za przywiązanie, swój rozum, swą pracę, w zamian za przywiązanie, za idee, za pracę swych bliźnich.”

■    Najważniejsze w spoinę gospodarowanie. „Rządy ekonomiczne” zastąpią „rządy praw”.

MICHAIŁ BAKUNIN (1814-1876)

X Należał do grona rosyjskich nihilistów. Byli to radykałowie, którzy negując wiarę i wszelkie przejawy idealizmu, gloryfikowali materię.

X Gardził religią i wszelkimi przejaw ami wyrafinowania, mającego związek z

„idealizmem”. Tak przedstawił myśl główną materializmu: wszelki rozwój, a więc także proces liistoryczny, należy rozpatrywać jako „ruch całkowicie naturalny od prostego do złożonego, od dołu do góry czy od niższego do wyższego” („Imperium knuto-germańskie a rewolucja społeczna”). Nieprawdą jest więc teoria stworzenia, w której doskonały Bóg tworzy niedoskonały świat, bo zmusza ona do uznania, że wszystko co istnieje, jest przejawem regresu.

X Idea Boga ogranicza człowieka. ..Idea Boga implikuje wyrzeczenie się rozumu i

sprawiedliwości ludzkiej, jest najbardziej stanowczą ne&adą-^dneśd ludzkigjlw-suosób

nieunikniony doprowadza ludzi do niewolnictwa, zarówno w teorii, iak i praktyce.”

X Należy zburzyć stary św iat, dać szansę człow iekowi autentycznemu. Taki człowiek nie jest dziełem Boga. Tak naprawdę „człowiek, kuzyn gon/la. wyszedł z głębokiego mroku zwierzęcych instynktów, by dojść do światła rozumu”. Historia polega na „progresywnej negacji pierwotnej zwierzęcości człowieka poprzez rozwój jego człowieczeństwa”. Nic ostatecznie nie może pows3mać emancypacji, a tym samym buntu. Materializm niesie ze sobą obietnicę doskonałości - naturze można zaufać, jest ona całkowicie sprawiedliwa, więc można wyeliminować hierarchię i władzę.

X Zanik niespraw iedliw ości sprawi, że państwo straci rację bytu. Jedynym autorytetem będzie nauka: „uznajemy absolutny autorytet nauki, ona bowiem odtwarza w umyśle systematycznie prawa naturalne”. Państwo jest „abstrakcją”, potrzebną jedynie idealistom.