104722

ZWIĄZEK SOCJALISTYCZNYCH REPUBLIK RADZIECKICH (ZSRR)- państwo komunistyczne we wschodniej Europie oraz pa i środk Azji; utworzony 30 XII 1922 po połączeniu się istniejącej od 1917 sowieckiej Rosji (od 1918 Ros.FSRR) z istniejącą od 1919 Białoruską SRR i istniejącą od końca 1920 Ukraińską SRR oraz Zakaukaską FSRR (utworzoną przez istniejące od 1920 Armeńską ARR, Azerbejdżańską SRR i od 1921 Gruzińską SRR, które 1922-36 tworzyły Zakaukaską Federację). ZSRR istniał do 1990 jako federacja 15 republik związkowych po wystąpieniu włączonych siłą 1940 po pakcie Ribbentrop-Mołotow państw bałtyckich (Est.SRR, Litew.SRR, Lotew.SRR, ), a do XII 1991 jako federacja 12 republik Atm.SRR, AzerhSRR, Białonis.SRR, Gruz.SRR, Ukr.SRR oraz włączonych w 1919 do Ros.FSRR i posiadających od 1936 status republik Kazas.SRR i Kiig.SRR, a także Mołd.SRR, Turkm.SRR i Uzb.SRR.

Czynnikiem spajającym państwo sowieckie była Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego (KPZR), której władzę (tzw. przewodnią rolę) w ZSRR zapewniały konstytucje związkowe z 1924, 1936 i 1977; republikańskie partie komunistyczne wchodziły w jej skład jako odrębne sekcje. Początkowo usiłowały one rozwijać narodową kulturę (korienizacja), np. wprowadzono alfabet łaciński do zapisu języków narodowych, co przyczyniło się do rozwoju rodzimego piśmiennictwa. Jednak już w końcu lat 20. na polecenie Stalina przystąpiono w poszczególnych republikach do zwalczania „nacjonalizmów”, a później — w ramach tworzenia „narodu sowieckiego” — do intensywnej i konsekwentnej rusyfikacji.

Wszystkie narody i wszystkie republiki ZSRR poniosły także gospodarcze (komunizm wojenny. Nowa Ekonomiczna Polityka, kolektywizacja rolnictwa, uprzemysłowienie) i społeczne konsekwencje polityki KPZR (łagry, terror, deportacje, procesy polityczne w ZSRR, wielka czystka i i a), szczególnie okrutne w dobie stalinizmu. Wszystkie poniosły także znaczne ofiaty w czasie II wojny świat, która jednak przyniosła ZSRR pozycję światowego mocarstwa.

Polityka partii komunistycznej zaczęła zmieniać się dopiero podczas pieriestrojki (1985) i głasnosti (1987); od 1990 zaczęła obowiązywać w ZSRR zasada wielopartyjności. Po zawieszeniu działalności KPZR VIII 1991 na całym terytorium ZSRR i przekazaniu jej majątku władzom państw. We IX 1991 doszło do przekształcenia ZSRR w luźną konfederację republik Dla procesu rozpadu ZSRR istotne znaczenie miało rozwiązanie sowieckich władz bezpieczeństwa X 1991.

Z inicjatywy ros. prez. B. Jelcyna Rosja wraz z Ukrainą i Białorusią ogłosiła 8 XII 1991 upadek ZSRR i proklamowała powstanie Wspólnoty Niepodległych Państw. Po przyłączeniu się do niej 21 XII 1991 części byłych republik sowieckich i dymisji prez. ZSRR M.S. Gorbaczowa, 26 XII 1991 nastąpiło formalne rozwiązalne ZSRR.

FASZYZM, nazwa masowych mchów politycznych i ideologii o skraj nie nacjonalistycznym charakterze, zmieniających do zdobycia władzy i stworzenia totalitarnego państwa. Jako nich i ideologia faszyzm ukształtował się we Włoszech. W 1919 Benito Mussolini założył Fasci di Combattimento, związki kombatanckie, nawiązujące do tradycji starożytnego Rzym (łac. fasces ‘rózgi liktorskie’, unoszenie prawej ręki w geście pozdrowienia jako symbol mchu), pizekształcone 1921 w II Partito Nazionale Fascista (Narodowa Partia Faszystowska), na czele której zdobył 1922 władzę i utworzył faszystowskie państwo. Z czasem nazwa faszyzm nabrała wymiaru międzynarodowego.