80141

Teoria prawa w ZSRR i w państwach „realnego socjalizmu ’:

Rewolucja komunistyczna definitywnie zrywała z dawnym porządkiem prawnym, wyrazem tego były m in. pierwsze akty władzy radzieckiej. Wprowadzono min. sądy ludowe, nakazano stosować wyłącznie normy prawa zawartych w^r dekretach Rady Komisarzy Ludowych, a w razie braku odpowiednich przepisów prawnych, należało odwoływać się do „socjalistycznej świadomości prawnej". Podstawą nauki i teorii prawa miały być założenia materializmu Iristorycznego Marksa. Początkowo radziecka myśl prawna odwoływała się do teoiir psychologii Petrażyckiego (np. Michaił Rejsner). z czasem jednak uznano ją za idealistyczną, dlatego próbowano stworzyć teorię wiążącą pr awo z rzeczywistymi stosunkami społecznymi.

Sami twórcy marksizmu rue zajmowali się prawem tak dogłębnie, jak stosunkami ekonomicznymi - było to zrozumiałe, ponieważ prawo było elementem nadbudowy' społecznej i zawsze miało charakter klasowy. Piotr Iwanowic/. Sztuczka (radziecki prawnik) zdefiniował prawo jako „system (albo porządek) społecznych stosunków, odpowiadających interesom klasy panującej i clironionych zorganizowaną jej silą” (prawo, wg ruego, to rue zbiór norm, ale efekt konkretnych stosunków społecznych). Radziecka myśl prawna, wczytana w pisma Marksa. Engelsa i Lenina, krytykowała ostro m in. jiuyspnidencję interesów, solidaryzm i teorie pozytywizmu.

Dopiero po przejęciu władzy przez Stalina, umocnieniu państwa i aparatu władzy, odrzucono traktowania praw^ra jako wytworu spontanicznie rozwijający cli się stosunków społecznych, podkreślając przede wszystkim przymusowy cliaiakter porządku prawuego. Za prawo uznawano normy stanowione przez państw'0 i egzekwowane przy użyciu przymusu.

W państwach „realnego socjalizmu” można było odnaleźć podobne rozwiązania prawne, co w ZSRR. wynikało to przede wszystkim z ideologii marksizmu-leninizmu głoszonej „obowiązkowo" w bratnich krajach socjalistycznych. Ciekawym elementem np. polskiej definicji prawa z 1975 roku, było połączenie socjalistycznego pojmowania prawu z rozwiązaniami pozytywistycznymi (prawo duży klasie panującej, ale jest zabezpieczone przymusem państwowym). Ogólnie rzecz ujmując, można powiedzieć, że prawo zawsze było rozpatrywane jako zjawisko społeczne ze względu na sw-oją funkcję umacniania pożądanych stosunków' społecznych.