109275

633

właściwe stosunki międzyludzkie w zakładzie pracy i poza nim, wpływa na poziom satysfakcji pracowników z wykonywanej pracy, rangę danego zawodu na rynku pracy⁵.

Pojęcie wynagrodzenia za pracę

Problematyka wynagrodzenia za pracę może być i jest przedmiotem zainteresowania różnych dziedzin nauki. Poszczególne dyscypliny zajmują się przy tym nieco innymi jego aspektami i inaczej rozkładają akcenty znaczenia tego terminu. Odmiennie wynagrodzenie postrzegane jest chociażby przez ekonomistów, socjologów czy prawników⁶. Ponadto nawet w obrębie danej specjalności naukowej można wielorako zdefiniować to pojęcie. W szczególności w piśmiennictwie ekonomicznym wynagrodzenie za pracę jest uznawane za synonim słowa .płaca". Niekiedy te określenia zamiennie stosowane są także w języku prawniczym, a wyjątkowo nawet prawnym. Uproszczenie to, w szczególności w celu uniknięcia powtórzeń, częściowo zostanie zastosowane również w niniejszym materiale. Oczywiście zdecydowanie najszerzej wynagrodzenie za pracę rozumiane jest w języku potocznym. Oznacza ono w nim nie tylko zapłatę za wykonaną pracę (robotę), ale również nagrodę, odszkodowanie za poniesioną stratę⁷.

Z ekonomicznego punktu widzenia wynagrodzenie najczęściej postrzegane jest jako cena pracy. Takie podejście właściwe jest dla ekonomii klasycznej, która zakłada istnienie trzech głównych czynników produkcji, tj. pracy, ziemi i kapitału. Jest to rozumienie wynagrodzenia ze strony pracodawcy (przedsiębiorcy), związane z rolą. jaką pełni ono w stosunkach pracy najemnej w gospodarce rynkowej. Dfa organizatora przedsięwzięcia gospodarczego wynagrodzenie za pracę jest więc kosztem, który musi ponieść w zamian za skorzystanie z towaru, jakim jest praca. Podobnie wynagrodzenie za pracę widzi teoria marksistowska, w ujęciu której jest to cena siły roboczej, czyli zdolności wykonywania pracy. Z punktu widzenia pracownika wynagrodzenie stanowi natomiast formę dochodu, uzyskiwanego z tytułu wykonywania pracy. Większość autorów zauważa przy tym, że są to nie tylko korzyści pieniężne, ale również te o charakterze niepieniężnym, które uzyskuje pracownik. A zatem w tym szerszym znaczeniu wynagrodzenie za pracę to całość dochodów związanych z pracą⁸.

Nieco w innym ujęciu pojęcie wynagrodzenia za pracę można przedstawić w kontekście odgrywanej przez nie roli socjalnej. Płaca otrzymywana przez pracownika jest bowiem nie tylko abstrakcyjnym dochodem z pracy. Z całą pewnością nie można bowiem zapominać o tym, że jest ona podstawowym źródłem utrzymania zarówno pracownika, jak i jego rodziny. Zapewne w dobie gospodarki rynkowej ta rola wynagrodzenia jest rzadziej zauważana, ale nie może być całkowicie pomijana. Z całą bowiem pewnością również w czasach obowiązywania zasad rynkowych pracownik, oferując pracodawcy odpowiednią ilość i jakość swojej pracy, ma prawo oczekiwać uzyskania w zamian płacy na poziomie pozwalającym mu na utrzymanie z niej siebie i swojej rodziny. Należy przyjąć, że w tym aspekcie pojęcie wynagrodzenia za pracę jest rozpatrywane przez ekonomistów w dwóch zakresach: węższym i szerszym. W węższym obszarze jest to płaca za wykonaną pracę (inaczej usługę pracy). W szerokim znaczeniu wynagrodzenie za pracę obejmuje natomiast zarówno płacowe, jak i pozapłacowe korzyści materialne⁹. W literaturze ekonomicznej wymienia się nawet pięć typów szeroko rozumianego wynagrodzenia:

1)    wynagrodzenie materialne obejmujące płacę, premie, sprzęt, wyposażenie, diety,

2)    wynagrodzenie polityczne, na które składają się wpływy, władza, odpowiedzialność, kontrola, informacja, formułowanie celów, podział zasobów, kontakty z otoczeniem.

3)    wynagrodzenie techniczne, w skład którego wchodzą rozwiązywanie problemów, uczestnictwo w zespołach projektowych, pomiar efektów.

4)    wynagrodzenie spoleczno-psychologiczne tworzone przez tożsamość społeczną i osobistą, uznanie, zaufanie, status, informacja, atrakcyjny czas pracy, samodzielność.

5)    wynagrodzenie związane z możliwościami samorealizacji poprzez różne możliwości kształcenia i rozwoju. Ponadto grupa wynagrodzeń materialnych dzielona jest na dwie podgrupy:

1)    wynagrodzenia pieniężne w postaci płacy, premii, płatnego urlopu.

2)    wynagrodzenia niepieniężne obejmujące organizację wypoczynku, posiłki dotowane przez firmę, organizowaną opiekę nad dziećmi¹⁰

Pojęcie wynagrodzenia za pracę jest wreszcie również przedmiotem rozważań prawniczych. Problematyką z nim związaną zajmuje się nauka prawa cywilnego, administracyjnego czy ubezpieczeń społecznych. Zdecydowanie jednak podstawową dyscypliną jest tutaj prawo pracy¹¹. W tej dziedzinie jest to świadczenie uzyskiwane przez pracownika w zamian za pracę wykonywaną na rzecz pracodawcy w ramach łączącego ich prawnego stosunku pracy. Jest to oczywiście kategoria pokrywająca się częściowo z ujęciem ekonomicznym i społecznym tego pojęcia, ale niewątpliwie węższa ze względu, między innymi, na ramy zakreślone przez odpowiednie uregulowania prawne. Stąd też w regulacjach prawa pracy zaprzestano obecnie powszechnego zamiennego