124436

Metzinger, F. Lśger, H. Le Fauconnier, J. Gris, L. Markus (Marcoussis) oraz rzeźbiarze A. Archipenko i E. Nadelman. W kibizmie rozróżnia się 3 fazy: prekubistyczną (1906-09). analit. (1909-12). synteL (po 1912). W historii kubizmu przełomową rolę odegra! obraz Picassa Fanny z Awinionu (190/), zapowiadający nowe ujęcie bryły w malarstwie dzięki ostrym, łukowatym i linearnym podziałom figury (analogie z rzeźbą murzyńską); dalsze zagęszczenie podziałów, zaostrzenie konturów i rytmizację pola obrazu rozwiń^ Braque, dając początek nowej koncepcji przestrzeni w malarstwie — tzw. przestrzeni kubistycznej (faza analit ); w przestrzeni tej sytuowano wieloaspektowe wyobrażenia ludzi i rzeczy; w miarę upływu czasu przybierały one formy graniczących z abstrakcją wariacji na temat obranego motywu; aby zapobiec swoistemu hermetyzmowi, a jednocześnie związać sztukę z życiem kubiści posłużyli się -> kolażem; technika ta zapoczątkowała ostatnią fazę kubizmu; kubizm był. pierwszym kierunkiem, który radykalnie zerwał z tradycyjną koncepcją sztuki. Kierunek ten wywarł decydujący wpływ na dalszy rozwój sztuki XX w. (futuryzm, konstmktywizm, abstrakcjonizm).

Tendencje kubizmu ujawniły się także na gruncie literatury, zvA. awangard, poezji franc. (G. Apollinaire, B. Cendrars, M. Jacob, P. Reverdy), w Polsce gł. w poezji A. Ważyka; kubizm poetycki cechowało odrzucenie dyskursywnycłr reguł rozwijania wypowiedzi, zastąpienie związków przyczynowo-skutkowych między składnikami obrazu poet. luźnymi zestawieniami elementów odległych w czasie lub przestrzeni, symultaniczne ukazywanie przedmiotu z wielu stron, stosowanie metody kolażu.

M PORĘBSKI Granica współczesności, Wrocław 1965; tenże Kubizm Wprowadzenie do sztuki XX w.. Warszawa 1966;

J.E. MULLER Le peinture moderno. Des cubistes aux premiers abstraits, Paris 1965.

DEHUMANIZACJA, odczłowieczenie, procesy i zjawiska składające się na układ stosunków społecznych (w zakładzie pracy, międzyludzkich itp.) charakteryzujący się zatraceniem wartości humanistycznych czy wręcz humanitarnych.

Dehumanizacja (od Ul. hunanus. ludzki)

1.    Pozbawianie kogoś cech ludzkich.

2.    Zanik u kogoś cech uznawanych za typowe dla rozwiniętego kulturalnie człowieka

3.    W psychologa - odmiana psychologicznego meclumzmu obiotmego zwanego mielehtualizdcją O ile klasyczna inteleknializacja przenosi w przestrzeli abstrakcyjną myśli i zdarzenia o tyle dehumanizacja robi to samo z ludźmi. Inni ludzie przestają posiadać w świadomości danej jednostki cechy ludzkie, są uważani za przedmioty, zwierzęta podludzi. Takie nastawienie może służyć jednostce do uzasadniania poniżania, wrogości bądź okrucieństwa wobec tych ludzi. W słabszej wersji dehumanizacja jest bardzo rozpowszechniona. Można ją zaobserwować na przykład w urzędach, gdzie z jednej strony petenci są traktowani przez urzędników jako "przypadki do załatwienia", z drugiej strony urzędnicy są utożsamiani przez petentów z instytucją którą reprezentują

INTELEKTUALIZM |łac), Moz. stanowisko, głoszące nadrzędność intelektu wobec innych władz umysłu człowieka; w antropologii filoz. uznaje zdolność człowieka do pogłębiania swojej wiedzy i mądrości; zakłada dominowanie intelektu nad uczuciami i działaniami zmysłów; tak rozumiany i. jest przeciwieństwem racjonalizmu i woluntaryzmu; i. nazywa się również pogląd Sokratesa, że do uzyskania cnoty wystarczy sama wiedza o niej (tzw. i. etyczny).

DEKADENTYZM [franc.], tendencje występujące w kulturze schyłku XIX w. jako wyraz przekonania o zmierzchu i upadku cywilizacji eur.; termin użyty po raz pierwszy we Francji (przedmowa Th. Gautiera do Kwiatów zła Ch. Baudełaire'a 1868) i tam upowszechniony (pismo .Dścadent* 1886-89, twórczość symbołistów), przyjął się następnie w innych krajach eur. (także w formie: fin de sićcle). Podłożem dekadentyzmu były zjawiska towarzyszące procesom industrializacji i urbanizacji, dezintegracji tradycyjnych układów i węzi spoi., powszechnie akceptowanych norm i zasad obyczajowych i moralnych, co interpretowano jako oznakę wyczerpania całej kultury kręgu łac. i zapowiedź jej rychłego końca. Najpełniejszą manifestację lub opis postaw dekadenckich prezentowała twórczość prekursorów i przedstawicieli -* modernizmu, m in. Baudełaire'a, P. yerlaine^a, S. Mallarmśgo, J.K. Huysmansa (powieść Na wspak), P. Bourgeta, A.Ch. Swinbume'a, O. Wilde'a, A. Strindberga, M. Maeterłincka, w Polsce — S. Przybyszewskiego, W. Berenta (Próchno), K. Przerwy-Tetmajera. Charakterystyczna dla dekadentyzmu świadomość wyobcowania ze społeczeństwa mieszczańskiego i ostra opozycja wobec jego moralności i kultury wyrażały się w zróżnicowanych i niejednoznacznych fonnach: kult artysty, jako jednostki stojącej ponad tłumem .filistrów”, i sztuki czystej, uwolnionej od zadań służebnych (-> .sztuka dla sztuki*), splatał się z poczuciem bezcelowości wszelkiego buntu i działania, uwydatnianie objawów znużenia, zniechęcenia, bezsiły i przesytu łączyło się z przewrotną fascynacją tymi stanami oraz demonstrowaniem postaw hedonistycznych i anarchicznych, co uzewnętrzniło się zwł. w stylu obyczajowym środowisk moderny artyst. (-> cyganeria). W Polsce dekadentyzm odegrał zrazu rolę twórczego fermentu w fazie przełomu modemist. (zwalczany wówczas ostro przez krytykę zachowawczą jako objaw psychopatologii spoi. i artyst ), jednak w miarę nasilania się tendencji społ.-nar. w literaturze -* Młodej Polski został przezwyciężony i odrzucony przez czołowych twórców okresu (S. Brzozowski); pewne elementy dekadentyzmu znalazły rozwinięcie w XX-wiecznym -* katastrofizmie.