Układ autonomiczny:

1. Charakterystyka ogólna

2. Podział układu nerwowego autonomicznego

1. podział anatomiczny

2. podział fizjologiczny

3. Sploty autonomiczne z uwzględnieniem splotu

Ad 1.

Układ autonomiczny jest układem niezależnym, który zawiaduje wszystkimi czynnościami wegetatywnymi ustroju niezależnie od naszej woli. Układ autonomiczny współpracuje z układem dokrewnym i układem limwicznym (?) odpowiadając za homeostazę organizmu. Strukturą nadrzędna dla układu autonomicznego jest podwzgórze, w którym w części przedniej przeważają jądra parasympatyczne, a w części tylnej podwzgórza jądra sympatyczne. Podwzgórze jako nadrzędny ośrodek wegetatywny odpowiada za mechanizmy podbierania pokarmu, mechanizmy snu, czuwania, emocji i zachowań seksualnych. Połączenie między podwzgórzem, a jądrami autonomicznymi odbywa się poprzez twór siatkowaty mózgowia.

Włókna autonomiczne są znacznie cieńsze od włókien somatycznych. Znacznie wolniej również przewodzą impulsy nerwowe (ok. 3m/s). Pobudliwość włókien autonomicznych jest niższa niż włókien somatycznych co oznacza, że wymagają one dużo silniejszego bodźca do wywołania reakcji.

Substancjami przekaźnikowymi, czyli receptorami (chyba nie) biochemicznymi jest w układzie autonomicznym acetylocholina tak dla układu sympatycznego jak i parasympatycznego. Przy czym na zakończeniach nerwów współczulnych obecna jest noradrenalina podczas gdy na zakończeniach nerwów przywspółczulnych obecna jest acetylocholina.

Ad 2.

1. Podział anatomiczny układu autonomicznego:

Układ sympatyczny Układ parasympatyczny

Część ośrodkowa Część obwodowa Część pośrodkowa Część obwodowa

Część sympatyczna ośrodkowa to jądro pośrednio boczne, które leży w rogach bocznych istoty szarej rdzenia kręgowego na wysokości neuromerów (C8-L2(3)).

Część obwodowa układu sympatycznego.

Gałęzie łączące białka

Zwoje pnia współczulnego (21-24/25) - zwoje przykręgowe

Gałęzie łączące szare.

Gałęzie naczyniowe

Gałęzie trzewne

Nerwy trzewne.

Zwoje przedkręgowe.

Zwoje śródścienne.

Układ parasympatyczny:

Część pośrodkowa:

Część czaszkowa (głowowa) Część krzyżowa (rdzeniowa)

Część głowowa (jądra parasympatyczne nerwów czaszkowych III, VII, IX, X pary):

- jądro dodatkowe nerwu III (Westphala-Edingera)

- jądro ślinowe górne nerwu VIIa

- jądro ślinowe dolne nerwu IX

- jądro grzbietowe nerwu X

Część krzyżowa (rdzeniowa):

Jądro pośrednio-przyśrodkowe, które leży w rogach bocznych istoty szarej rdzenia kręgowego w neurom erach krzyżowych od S1-S5.

Część obwodowa:

Włókna parasympatyczne, które biegną z nerwami czaszkowymi III, VIIa, IX, X pary oraz nerwy trzewne miedniczne.

Część sympatyczna ośrodkowa, ośrodkiem jest jądro pośrednio-boczne, w którym znajdują się:

1. ośrodek rdzeniowo-rzęskowy leżący w rogach bocznych neuromerów od C8 do Th2. Ośrodek ten zawiaduje pracą mięśnia rozwieracza źrenicy, mięśnia oczodołowego i mięśni tarczkowych.

2. Ośrodki naczynio-ruchowe, które leżą na całej długości jądra pośrednio-bocznego, a więc w neuromerach od C8-L2/L3, zawiadują skurczami naczyń krwionośnych.

3. Ośrodki pilomotoryczne odpowiedzialne za skurcz mięśni gładkich włosów, które leżą na całej długości jądra pośrednio-bocznego.

4. Ośrodki wisceralne odpowiedzialne za pracę narządów wewnętrznych, te też na całej długości jądra.

5. Ośrodek ejakulacyjny, położony w rogach bocznych lędźwiowych neuromerów zawiadujący funkcjami seksualnymi.

Część obwodowa sympatyczna są to gałęzie łączące białka, które wychodzą z jądra pośrednio-bocznego na całej jego długości będąc przenośnikiem informacji z tego jądra do zwojów pnia współczulnego. Gałęzie łączące białe przebiegają razem z korzeniami przednimi nerwów rdzeniowych, a po wyjściu z kanału kręgowego kierują się do zwojów przykręgowych.

Zwoje pnia współczulnego (inaczej zwoje przykręgowe) leżą dobocznie od kręgosłupa wzdłuż całej jego długości w liczbie od 21 do 25 po każdej ze stron. Najczęściej występują one w postaci 3 zwojów szyjnych (dla jednej strony kręgosłupa) od 10 do 12 zwojów piersiowych, od 4 do 5 zwojów lędźwiowych, od 3 do 5 zwojów krzyżowych i jeden zwój guziczny.

W układzie sympatycznym zwoje przykręgowe połączone są między sobą włóknami poprzecznymi i pionowymi.

Włókna pionowe to tzw. gałęzie międzyzwojowe, które łączą z góry na dół wszystkie jednostronne zwoje pnia współczulnego dzięki czemu po prawej i lewej stronie kręgosłupa powstają pień współczulny prawy i pień współczulny lewy.

Włókna poprzeczne łączą zwoje obustronne między sobą dzięki czemu na powierzchni przedniej kręgosłupa tworzy się tzw. drabinka pnia współczulnego.

Gałęzie łączące szare biorą swój początek w zwojach pnia współczulnego i wychodzą z nich, kierują się w okolice otworów międzykręgowych gdzie przyłączają się do gałęzi oponowych, brzusznych i grzbietowych nerwów rdzeniowych. Rozprzestrzeniają się te gałęzie razem z nerwami rdzeniowymi.

Gałęzie naczyniowe biorą swój początek w zwojach pnia współczulnego po czym kierują się do naczyń krwionośnych, które towarzyszą w całym ich przebiegu zaopatrując błonę mięśniową gładką tych naczyń.

Gałęzie trzewne rozpoczynają się w zwojach pnia współczulnego i dochodzą do najbliższych sobie narządów wewnętrznych zaopatrując ich mięśniówkę gładką.

Nerwy trzewne są to włókna autonomiczne sympatyczne, które przechodząc przez zwoje pnia współczulnego nie uległy przełączeniu będąc cały czas włóknami przedzwojowymi. Kierują się one do narządów wewnętrznych i dopiero w ich sąsiedztwie, bo w zwojach przedkręgowych lub w obrębie narządów, bo w zwojach śródściennych ulegają przełączeniu na włókna zazwojowe.

Nerwy trzewne są zawsze włóknami przedzwojowymi w odróżnieniu od gałęzi trzewnych, które są włóknami zazwojowymi.

Zwoje przedkręgowe leżą obwodowo, będąc bardziej oddalonymi od kręgosłupa. Włókna sympatyczne, które przez nie przebiegają przechodzą w nich tranzytem. Położone są w ścianach narządów wydrążonych leżąc między warstwami ich błony mięśniowej lub w błonie śluzowej narządów.

Ad 2. b)

Podział fizjologiczny:

Podział czynnościowy tego układu wyraża się w antagonistycznym działaniu obu jego części. Antagonizm czynnościowy może opierać się na mechanizmach prostych lub na mechanizmach złożonych. Przykładem mechanizmu prostego jest przeciwstawne działanie obydwu części na mięśniówkę gładką. Np. mięśnia zwieracza i rozwieracza źrenicy. Mechanizm złożony to przeciwstawne działanie jednych neuronów poprzez synapsy łączące z neuronami drugiego układu lub działanie pośrednie jednego układu przez zmienioną czynność narządów w wyniku działania układu drugiego jak ma to miejsce w naczyniach kończyn.

Układ sympatyczny odpowiada za aktywizację ustroju do działania. Wspólpracuje o nz hormonami rdzenia nadnerczy: adrenaliną i noradrenaliną, które nazywamy hormonami walki lub ucieczki. Pobudzenie układu sympatycznego powoduje:

1. wydzielanie potu

2. rozszerzenie źrenic

3. rozszerzenie drzewa oskrzelowo-płucnego (przyspieszenie oddechu)

4. przyspieszenie akcji serca

5. zwężenie naczyń krwionośnych trzewnych, a rozszerzenie naczyń wieńcowych i naczyń krwionośnych kończyn

6. spowolnienie perystaltyki jelit

7. hamowanie procesu trawienia

8. skurcz zwieraczy wewnętrznych cewki moczowej i odbytu.

9. ejakulację

Układ parasympatyczny odpowiedzialny jest za kumulację energii w organizmie stąd generalnie przyspiesza procesy trawienia i jednocześnie wycisza organizm. Pobudzenie układu parasympatycznego powoduje:

1. pobudzenie do wydzielania wszystkich gruczołów wydzielniczych za wyjątkiem gruczołów potowych

2. zwężenie źrenic

3. zwężenie drzewa oskrzelowo-płucnego - spowolnienie oddechu

4. zwolnienie akcji serca

5. rozszerzenie naczyń krwionośnych trzewnych i przyspieszenie procesu trawienia

6. zwężenie naczyń krwionośnych kończyn (poprzez układ współczulny)

7. przyspieszenie perystaltyki jelit i procesu trawienia

8. rozkurcz zwieraczy wewnętrznych cewki moczowej i odbytu

9. erekcja

W obrębie tułowia część obwodowa układu sympatycznego i parasympatycznego buduje cztery wielkie sploty autonomiczne i są to:

1. Splot sercowy

2. Splot trzewny

3. Splot międzykrezkowy

4. Splot podbrzuszny dolny

Komponentem sympatycznym splotów są zawsze nerwy trzewne i zwoje przedkręgowe natomiast komponentem parasympatycznym splotów są nerwy błędne lub nerwy trzewne miedniczne oraz zwoje przedtkankowe.

Splot sercowy to największy splot autonomiczny klatki piersiowej, sympatycznie zasilają go nerwy trzewne sercowe szyjne:

1. górny

2. środkowy

3. dolny

Oraz od 4-6 nerwy trzewne sercowe piersiowe. Komponentem parasympatycznym splotu są wyłącznie gałęzie sercowe nerwów błędnych (nerw X). Splot sercowy topograficznie posiada część powierzchowną i część głęboką. Część powierzchowna położona jest na łuku aorty po stornie przedniej leżąc miedzy łukiem a pniem płucnym. Część powierzchowną buduje lewy nerw sercowy główny oraz gałąź sercowa dolna nerwu błędnego lewego. Część głęboka splotu sercowego leży do tyłu od łuku aorty między łukiem a tchawicą. Część głęboką budują nerwy trzewne sercowe szyjny górny lewy, szyjne piersiowe oraz gałęzie sercowe nerwów błędnych prawego i lewego. Splot sercowy buduje w klatce piersiowej liczne sploty wtórne:

1. splot wieńcowy lewy i prawy

2. splot płucny przedni i tylny

3. splot aortowy piersiowy

4. sploty śródścienne serca

5. splot przełykowe

---