Metoda Weroniki Sherborne
Ćwiczenia w metodzie Weroniki Sherborne
W swoim programie ćwiczeń ruchowych „Ruch Rozwijający” Weronika Sherborne wyróżnia następujące grupy ćwiczeń wspomagających rozwój dziecka:
- prowadzące do poznania własnego ciała
- pomagające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu
- ułatwiające nawiązywanie kontaktu i współpracy z partnerem i grupą
Wymienione ćwiczenia mogą występować w różnych formach:
- jako zajęcia indywidualne z jednym dzieckiem
- jako zajęcia w parach, gdy dorośli ćwiczą z dziećmi lub starsze dzieci partnerują młodszym
- lub jako zajęcia dla 3 lub większej liczby osób
Ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała:
Podstawową potrzebą każdego człowieka jest poznanie własnego ciała oraz umiejętności kontrolowania go. W rozwoju wiedzy o własnym ciele można wyróżnić kolejne etapy: wyczuwanie własnego ciała, a następnie nazywanie części ciała, przez co utrwala się wiedza o naszym ciele. Na tej podstawie może wykształcić się świadoma kontrola ciała i jego ruchów, a zatem i naszego zachowania.
Do najważniejszych części ciała, których poznanie i opanowanie powinno nastąpić jak najwcześniej, należą: stopy, kolana, uda, nogi. Są one szczególnie ważne, gdyż spełniają rolę niejako filarów dźwigających ciężar naszego ciała, tworzą fizyczną całość z podłożem, po którym stąpamy. Kontrola ich jest niezbędna do utrzymania pełnej równowagi ciała.
Ćwiczenia pozwalające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu:
Ćwiczenia te są ściśle związane z wcześniej przedstawionymi, należy, bowiem znać siebie, mieć pewność w działaniu, aby łatwiej nawiązywać kontakt z innymi. Ćwiczenia te umożliwiają poznanie otoczenia, dzięki czemu możemy czuć się swobodnie i obawiać się go. Jeżeli nie udaje nam się korzystać z „przestrzennej wolności”, stajemy się niejako zahamowani w swoich działaniach, często przestraszeni, niechętni do przeciwstawiania się nowym sytuacjom, wyizolowani.
Ćwiczenia tej grupy muszą być wykonywane na podłodze. W tej grupie ćwiczeń występują indywidualne, często stosowane jako odpoczynek po trudnych ćwiczeniach, odprężenie po napięciach wewnętrznych, jako wycofanie się ćwiczeń powodujących u niektórych wzrost niepokoju. Ćwiczenia w grupie - pozwalające nauczyć się współpracy w grupie, współdziałania z innymi.
Ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerem i grupą:
Ćwiczenia te polegają na zdobywaniu i wymianie wspólnych doświadczeń podczas sesji ruchowych. Ich pozytywny rezultat zależy od stopnia zaawansowania i zaangażowania ćwiczących. Są to ćwiczenia, w których partner „bierny” jest pod opieką osoby aktywnej. Wymaga to wyczucia osoby będącej „pod opieką”, jej potrzeb, przeżyć i tym samym umożliwia osiągnięcie pełnej współpracy. Ćwiczenia te rozwijają i uczą koncentracji, zwracania uwagi na osobę, z którą się współćwiczy. Ćwiczenia te sprawiają dużo radości. Często towarzyszy im śmiech i okrzyki, a takie reakcje pomagają ujść nagromadzonym emocjom, napięciom tkwiącym w uczestnikach. W tej grupie ćwiczeń wyróżniamy ćwiczenia: „Z” w parach (partner aktywny i partner bierny), „PRZECIWKO” w parach, „RAZEM” w parach.
Ćwiczenia twórcze: Wszystkie aspekty ruchu mogą być rozwijane w ćwiczeniach proponowanych przez członków grupy. Osoba prowadząca zajęcia powinna bacznie obserwować uczestników zajęć, zachęcać ich, ośmielać, chwalić a wówczas ćwiczenia przekształcają się w ruch twórczy. Ćwiczenia te pozwalają nawiązać i pogłębić stosunki międzyludzkie, poznać sytuacje, których ćwiczący nie doświadczyliby ze względu na swoje fizyczne ułomności.
Każdy może być twórcą w stopniu, w jakim sobie tego życzy, a płynące stąd przeżycie zadowolenia, radości, pomaga osiągnąć harmonię i zwiększa poczucie przynależności do grupy. Zdaniem Rudolfa Labana, jeżeli w naszym nauczaniu pomogliśmy przezwyciężaniu lęków, obaw i osiągnęliśmy poziom swobodnego komunikowania się, to znaczy, że osiągnęliśmy sukces!
Zakres zastosowań metody Weroniki Sherborne
Praktyczne doświadczenia wskazują na jej uniwersalność. Jest ona skuteczna jako metoda terapeutyczna, profilaktyczna, może być pomocna w poszerzaniu doświadczeń psychologicznych i społecznych osób zainteresowanych własnym rozwojem.
Jako metoda terapii znajduje zastosowanie w pracy z dziećmi z zaburzeniami rozwoju psychoruchowego, psychoruchowego, więc przede wszystkim w przypadkach upośledzenia umysłowego. Również dla dzieci z tzw. Normą intelektualną, przejawiających zaburzenia w zakresie sfery emocjonalnej i społecznej, zajęcia Ruchu Rozwijającego są bardzo wskazane. Metoda ta jest wykorzystywana jako wstępny etap do innych zajęć terapeutycznych np. dla dzieci mających trudności w czytaniu i pisaniu, czy jako część programu terapii psychologiczno-logopedycznej dzieci jąkających się lub psychoterapii dzieci nerwicowych. Jako metoda wspomagająca rozwój, a więc stymulująca go, wyrównująca opóźnienia rozwojowe, jest bardzo przydatna w pracy z dziećmi przebywającymi w instytucjach wychowania zbiorowego.
Metoda może być wykorzystywana w zakresie profilaktyki, zapobiegając powstawaniu zaburzeń, jeśli włączymy ją w program:
- przygotowania dziecka mającego pójść do przedszkola
- przygotowania dziecka rozpoczynającego naukę szkolną
- zajęć integrujących klasę szkolną
- przygotowania rodzin adopcyjnych i zastępczych do przyjęcia dziecka oraz w okresie początkowym jego pobytu w rodzinie
- przygotowania młodych małżeństw do pełnienia roli rodziców
Metoda ta może służyć jako sposób osiągania odprężenia:
- w zajęciach odprężająco-relaksacyjnych w trakcie zajęć szkolnych
- w zajęciach relaksacyjnych dla rodziców
Zastosowanie metody w pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo. Zdaniem autorki metoda może przyczynić się do rozwoju tych dzieci w dwóch ważnych dziedzinach: wykształcenia obrazu samego siebie oraz nawiązania kontaktów społecznych
”Korpus jest często obszarem martwym, nieznanym osobom opóźnionym w rozwoju. Nie zdają sobie one sprawy z tego, że mają tułów, plecy, biodra, i ramiona. Ważne jest, aby pomóc im wyodrębnić centralną część ciała - tułów. Świadomość posiadania tej części ciała pomaga dziecku w poruszaniu ciałem jako całością” Dzieciom tym potrzebne są ćwiczenia dające im poczucie centralnej części ciała, podnoszące zdolność kontrolowania ciężaru ciała. Dzięki tym ćwiczeniom dziecko czuje się całością wyodrębnioną. Umożliwia mu to poczucie władania ciałem, skutecznej aktywności ruchowej oraz daje poczucie bezpieczeństwa wynikającego z pełnego oparcia o podłoże.
Druga ważna dziedzina, w jakiej mogą pomóc zajęcia, to nawiązywanie kontaktów interpersonalnych. Dzieci upośledzone umysłowo na ogół słabo interesują się otoczeniem i nie przejawiają aktywności w celu nawiązania z nim kontaktu. Typowe trudności dla dzieci upośledzonych umysłowo to:
Brak reakcji na bodźce zewnętrzne
Unikanie kontaktu (strach) - jednocześnie pragną kontaktu i udziału w zabawie
Dominacja w kontaktach: nawiązywanie przez dziecko kontaktu tylko wtedy, gdy może być stroną dominującą
Brak inicjatywy, słaba aktywność, brak motywacji do działania
Zabawy ruchowe, podczas których dochodzi do tworzenia się więzi społecznych, zaczynają się w niemowlęctwie. Dla ich nawiązania niezbędny jest kontakt fizyczny i wzrokowy, oparcie i współdziałanie z dorosłym. Ten rodzaj zabawy jest zwykle spontanicznie podejmowany przez rodziców małych dzieci. Niektórzy rodzice jednak nie doceniają wagi tego typu zabaw, a wielu reaguje szokiem lub depresją na fakt urodzenia się dziecka upośledzonego. Dzieci upośledzone zazwyczaj nie prowokują same zabaw z rodzicami, a autystyczne niemowlęta słabo lub wcale nie reagują na zachętę do zabawy. Powoduje to, że rodzice albo w ogóle nie podejmują prób tego rodzaju zabaw z dzieckiem upośledzonym, albo szybko ich zaprzestają. Dlatego wiele dzieci upośledzonych umysłowo nie umie nawiązać kontaktu i bawić się wspólnie. Zdaniem Sherborne poprzez odtworzenie wczesno niemowlęcych zabaw między rodzicami i dzieckiem, możemy pomóc mu w odnalezieniu siebie i nawiązaniu kontaktu z innymi. Efekt ten można osiągnąć poprzez zajęcia grupowe. Z doświadczeń wynika, że obserwowanie, jak inne dzieci bawią się, wytwarza u upośledzonych chęć przyłączenia się do zabawy.
Metoda Sherborne działa pozytywnie na rozwój ruchowy. Dzieci upośledzone umysłowo często noszą różnorakie cechy niepełnosprawności fizycznej: niedowłady, przykurcze, zaburzenia równowagi, są ociężałe i mają dużą nadwagę, co stanowi przesłanki do opóźnienia rozwoju motoryki. Praca rąk tych dzieci charakteryzuje się małą precyzją, wolnym lub nadmiernie szybkim tempem, słabą koordynacją, niskim poziomem kontroli i celowości ruchów. Program Ruchu Rozwijającego pozwala pokonać wiele z tych barier, ułatwiając dzieciom funkcjonowanie motoryczne i dając im poczucie sprawności ruchowej.
Metoda pomaga też, w drodze niewerbalnej, trenować niektóre zaburzone funkcje poznawcze. Dzieci upośledzone mają trudności z koncentracją i utrzymaniem uwagi, ukierunkowaniem działania na określony cel. Tych umiejętności uczą się podczas ćwiczeń „przeciwko”, w których muszą skoncentrować siły, aby pokonać inną osobę. Trudności w zapamiętywaniu i odtwarzaniu z pamięci można wyeliminować przez wielokrotne powtarzanie ćwiczeń, aż do ich zapamiętania.
M. Przasnyska zwraca uwagę, że metoda Weroniki Sherborne umożliwia dzieciom upośledzonym umysłowo zaspokajać takie potrzeby psychiczne, jak potrzeba bezpieczeństwa, potrzeba wzrostu i rozwoju: potrzeby społeczne i poznawcze oraz bardzo dla nich ważna potrzeba ruchu (daje radość i możliwość dzielenia jej z innymi).
Metoda WS może być stosowana wobec dzieci upośledzonych w stopniu lekkim i głębszym. Parterami tych dzieci mogą być ich rodzice i starsze dzieci z tego samego ośrodka lub dzieci i młodzież dochodzące z okolicznych szkół.
Stosując metodę RR należy wystrzegać się rutynowej oceny osiągnięć, natomiast obserwować i oceniać postępy ucznia w zakresie:
Koncentracji
Umiejętności nawiązywania kontaktów z innymi i współdziałania
Okazywania swojej pomysłowości
Umiejętności zmiany zachowań w zależności od rodzaju zajęć
Codzienne obserwacje pozwalają na stwierdzenie, że dzieci osiągają bardzo dobre wyniki, szczególnie w zakresie rozwoju emocjonalno-społecznego, sprawności ruchowej. Przejawia się to łatwiejszym i szybszym nawiązywaniu z innymi osobami, osobami uczestnictwie we wspólnej zabawie, w większym zaufaniu do własnych możliwości i pewności siebie, chęci i gotowości do podejmowania różnych działań. Ogromną wartości metody jest to, że można osiągnąć zamierzone efekty, eliminując czynniki stresujące tj.: nakaz, przymus, strach, obawa..
Zastosowanie w terapii dzieci jąkających się
Dzieci jąkające się mają trudności komunikacji słownej, ale nie tylko w tym zakresie. Zaburzeniom mowy o charakterze jąkania towarzyszą także zaburzenia ruchowe. Rozwój dzieci jąkających często jest nieharmonijny i zmierza w kierunku niesprzyjającym kształtowaniu się prawidłowej osobowości. O takim przebiegu patologizacji osobowości decyduje sposób komunikacji dziecka w rodzinie i szerszym otoczeniu. Równie ważna jest tu komunikacja słona, jak i niewerbalna. Dzieci jąkające się potrzebują:
Usprawnienia ruchowego
Poprawy stanu emocjonalnego
Poprawy funkcjonowania społecznego
Poprawy komunikacji z osobami otoczenia, szczególnie w rodzinie
Powyższe potrzeby wskazują na przydatność takich form oddziaływania terapeutycznego takich, jak kinezyterapia, psychoterapia szczególnie stosowanych w formie indywidualnej terapii. Z uwagi na potrzeby tych dzieci ćwiczenia metodą WS łączy się z ćwiczeniami oddechowymi i technikami relaksacji które stanowią ostatnią część sesji. Wiele korzyści w terapii przynosi udział rodziców, którzy sami uczą się relaksować i kontrolować własne reakcje emocjonalne a tym samym lepiej kontaktować się z własnym dzieckiem. Pozytywne efekty terapii uzyskuje się łącząc metodę, WS z treningiem autogennym Schultza w modyfikacji Anny Polender.
Zastosowanie w pracy z dziećmi z nadpobudliwością ruchową
Nadpobudliwość psychoruchowa to jedna z postaci zaburzeń dynamiki procesów nerwowych, wywołanych brakiem równowagi między procesami pobudzenia i hamowania. Przewaga procesów pobudzenia wyraża się nadpobudliwością psychomotoryczną w sferze ruchowej, emocjonalnej i poznawczej. Dzieci takie są nadmiernie ruchliwe, często zmieniają formę swojej aktywności: podejmują czynności, których nie kończą, przerzucają się na inne. Są gadatliwe krzykliwe, w sposób niezamierzony agresywne. W sferze emocjonalnej nadpobdliwość wyraża się jako skłonność do zbyt silnego i zmiennego sposobu reagowania uczuciowego. Są to dzieci płaczliwe, obrażalskie, kłótliwe, łatwo zmieniające nastrój. W sferze poznawczej nadpobudliwość jest przyczyną trudności koncentrowania uwagi przez dłuższy czas. Są to dzieci „o wzmożonym odruchu orientacyjnym”, co oznacza, że wszystkie bodźce pobudzają je do aktywności.
Dzieciom nadpobudliwym psychoruchowo należy pomóc w uświadomieniu sobie swojej nadmiernej energii i siły, tego, co robią spontanicznie. M. Przasnyska dzieląc się refleksją z pracy z takimi dziećmi, proponuje dla nich wiele ćwiczeń, które umożliwiają im wyładowanie nadmiernej aktywności. Do ćwiczeń takich zalicza bieganie, łapanie, przewracanie, szamotanie na materacach. Zajęcia w grupie pomagają tym dzieciom w rozwijaniu empatii i uczeniu się współdziałania z innymi. Szczególnie ważne w tym procesie są zabawy z wyrażaniem troski i uczuć opiekuńczych wobec partnera np. delikatne przewracanie jego ciała, kołysanie go łagodnym ruchem, huśtanie w kocu przez całą grupę. Ważne jest, aby dzieci zapytywały partnerów czy dobrze się czują, czy życzą sobie bardziej energicznych ćwiczeń, czy ich zaprzestania. Nauczenie się reagowania na sygnały od innych jest trudne, lecz niezbędne. W tym procesie terapeutyczno - wychowawczym metoda WS zajmuje ważne miejsce, jednak nie może być jedyną formą terapii dzieci nadpobudliwych psychoruchowo.
Rozważając możliwości zastosowania metody WS, warto myśleć o tej metodzie jako o sposobie działania dającym szanse na prawidłowy rozwój dziecka i poprawę funkcjonowania rodziny. Może ona być stosowana jako pełny cykl zajęć, ale również można wykorzystywać niektóre z jej elementów wspomagając innego rodzaju działania terapeutyczne. Omawianie przykładów terapii dzieci z podobnymi zaburzeniami rozwoju i zachowania nie oznacza, że stanowi to klucz do organizowania jednorodnych grup terapeutycznych. Przeciwnie, zdając sobie sprawę ze specyfiki potrzeb, możliwości i ograniczeń każdej z wymienionych kategorii, dobrze jest tworzyć grupy zróżnicowane.
W grupach tych łączy się dzieci o różnym typie zaburzeń rozwoju, jak i dzieci w różnym wieku.
Tworzenie różnorodnych grup zintegrowanych nie jest prostym zabiegiem. Wymaga to dużego doświadczenia. W dobrze dobranej grupie dzieci pomagają sobie nawzajem. W przypadku wadliwej integracji przeszkadzają sobie, co może powodować pogłębianie zaburzeń. Najlepiej, gdy ćwiczą i bawią się ze sobą dzieci zarówno o nieprawidłowym rozwoju jak i dzieci bez zaburzeń w imię dobrze realizowanej idei integracji.