KRYTYKA KONSERWATYWNA IDEOLOGII REWOLUCYJNEJ.

TEOKRACI.

KONSERWATYZM E. BURKE'A.

ROMANTYZM POLITYCZNY W NIEMCZECH.

PRZESŁANKI KONSERWATYZMU

• Konserwatyzm kształtował się jeszcze przed wybuchem rewolucji francuskiej - własna wizja społeczna: czynnikiem porządkującym - monarcha

• 
  druga pół. XVIII w. - podstawy metodologiczne formułuje romantyzm

• reakcja przeciw racjonalizmowi

• skierowanie w stronę autorytarianizmu

• teza, że ewolucja kultury dokonuje się stopniowo, niezależnie od ludzkiej świadomości

• wielkie postacie kultury narodowej stanowią niepowtarzalną, organiczną całość, która rozwija się powoli

• podkreślanie roli tradycji

• mistycyzm

• wiara w działanie sił niezależnych od jednostki i społeczeństwa

Ożywienie aktywności politycznej arystokracji feudalnej - także opiera się na założeniach romantyzmu:

• de Bonald

• de Maistre

• Burke

• romantycy niemieccy

przedstawiali rewolucję jako akt wyjątkowo niemoralny: stanowi niedopuszczalną ingerencję w uporządkowany proces rozwoju historycznego i przerywa jego ciągłość

Po obaleniu Napoleona i restauracji Burbonów:

• dążenie do kontynuowania rządów autokratycznych

• konstytucja oktrojowana Ludwika XVIII - to „dar króla z łaski Bożej” ( a nie umowa społeczna!)

/ale jest to kompromis między rojalistami a burżuazją/

Stosunki międzynarodowe:

• sojusz antynapoleoński: reakcyjne: Prusy, Austria, Rosja, burżuazyjna Anglia

dąży do utworzenia stabilnego systemu państw europejskich opartego na zasadach feudalno-absolutystycznych ze Świętym Przymierzem na czele

ZASADA LEGITYMIZMU

ideowe oparcie dla dążeń międzynarodowej reakcji

dowodziła, że :

• historyczne prawa monarchii są święte i nienaruszalne

• jest ona z „łaski Bożej”

• i z tego wynika obowiązek przywrócenia wszystkim byłym monarchom ich uprawnień

Wśród nurtów tego okresu szczególne znaczenie: doktryna teokratów

Czołowi przedstawiciele tej doktryny:

• Joseph de Maistre

• Louis G.A. de Bonald

Joseph de Maistre (1754-1821)

• pochodził ze starej, arystokratycznej rodziny

• każdą innowację traktował jako przejaw anarchii ;)

• nienawidził rewolucji, krytykował nawet reformy Aleksandra I w Rosji - które były umiarkowane

• krytykował Rousseau - jego koncepcję wolności i wiary w możliwości rozwoju człowieka

Jego tezy:

1. Ani w naturze, ani w społeczeństwie nie ma rówości

2. Negatywna ocena społeczeństwa i jego zdolności do twórczego oddziaływania na bieg dziejów

3. Naturalnoprawny porządek jest dziełem Boga, więc człowieka nie może podejmować jakichkolwiek prób zmiany istniejących stosunków. Bóg dał początek światu oraz ukształtował istniejące podziały stanowe i nadal pełni rolę najwyższego suwerena (ujawnia moc w sytuacjach kryzysowych)

jednym z zasadniczych kanonów ustanowionego przez Boga ładu jest:

• nieomylność papieża

• suwerenność monarchy

Złudne jest w obliczu tego przekonanie, że człowiek sam może dowolnie kształtować ustrój wg zasad rozumu

De Maistre jest więc rzecznikiem rządów autorytatywnych połączonych z duchowym zwierzchnictwem papieża.

4. Władzy należy oddawać cześć i szacunek, bo spełnia wolę Boga na ziemi

5. 
   
   Ogniwem pośrednim między królem a poddanymi jest szlachta, obsadzająca urzędy królewskie

więc:

Państwo to jednia trzech czynników:

• monarchii

• szlachty

• poddanego ludu

Teoria organicznej budowy społeczeństwa

• nobilituje istniejące podziały stanowe, społeczne i narodowe

• człowiek nie może istnieć poza swoją grupą, społeczeństwem czy narodem

• fakt ten nie jest dziełem umowy społecznej lecz rezultatem woli bożej

Najdoskonalszy wyraz woli bożej - w ładzie średniowiecznym piramida:

• z Bogiem na wierzchołku

• papieżem jako ziemskim namiestnikiem Boga

• królem, który w ogr. zakresie sprawuje władzę świecką (jeśli przestaje być wierny boskim zasadom, papież może go pouczyć lub nawet zwolnić poddanych od posłuszeństwa mu)

Krańcowy teokratyzm

Ideologia de Maistre'a:

• wyrażała poglądy skrajnej reakcji feudalnej i mobilizowała arystokrację do oporu przeciw rozwojowi stos. burżuaazyjnych i zasadom Dekl. Praw Czł. i Obywatela

• sięga do uzasadnień średniowiecznych, włącznie z doktryną zwierzchnictwa papieskiego i absolutyzmu monarszego - a wszystko po to by odwrócić bieg dziejów

Louis G.A. de Bonald (1754-1840)

• był wicehrabią

• jego doktryna zasadniczo nie odbiega w ogóle od poglądów de Maistre'a

• polityczny emigrant, po restauracji monarchii wrócił do kraju

Podstawa organizacyjna świata: schemat trójcy

• mistycznie pojmowany

• w społeczeństwie władzę stanowi król,

• szlachta, duchowieństwo, sądy są urzędami

• lud to poddani

jest to układ naturalny, którego nie można zmieniać

jest to próba przywrócenia monarchii absolutnej,

opartej na szlachcie i duchowieństwie, rządzącej

pozbawionymi praw poddanymi

Społeczeństwo jest organizmem

• pierwotnym w stosunku do jednostki

• ono tworzy faktycznie cywilizację

• wszelkie przejawy indywidualizmu to próby anarchizowania życia społecznego

• jednostkę należy skrępować zespołem przepisów i rygorów, które zmuszą ją do respektowania woli zewn. autorytetu

Religia:

• to podst. czynnik stabilności społecznej

• uświęca tradycję

• ułatwia znoszenie udręk i nędzy

• hamuje tempo zbędnych zmian społecznych

Wnioski:

człowiek powinien poddać się biernie biegowi wydarzeń i kultywować stosunki otrzymane od przodków

oznacza to wstrzymywanie wszelkiego podstępu, petryfikowanie istniejących instytucji społecznych, akceptowanie feudalnego stylu życia

totalna negacja rewolucji

Edmund Burke (1729-1797)

• prawnik o polityk

• przez wiele lat w Izbie Gmin

• jego poglądy przez wiele lat oddziaływały na opinię publiczną

• wiele momentów niejasnych w jego doktrynie:

• z jednej strony: liberał i demokrata (zas. równowaga sił politycznych, niezależności parlamentu, prawa kolonii amerykańskich do niepodległości)

• z drugiej: konserwatysta (argumenty przeciw rewolucji)

1. Zdecydowana krytyka aprioryzmu i racjonalizmu, które cechowały Oświecenie

2. Akceptacja ograniczonego historyzmu - służył mu do obrony istniejących instytucji oraz zwalczania zmian

3. Nie negował umowy społecznej, ale zwalczał wyprowadzanie z niej zas. suwerenności ludowej i prawo do rewolucji

4. Koncepcja organicznej budowy społeczeństwa - podstawa kontrrewolucyjnego konserwatyzmu

„Reflections on the Revolution in France”

• próba zdyskredytowania rewolucji fr.

• a także wszelkich działań radykalnie zmieniających istniejący układ sił społecznych

• 
  rewolucja kłóci się z koncepcją narodu

• naród to dzieło wielu generacji - istniejących w przyszłości, obecnej i przyszłej

• żadna poszcz. generacja nie ma prawa do podejmowania decyzji w imieniu pozostałych generacji, a taką decyzją jest rewolucja

• rewolucja oznacza zerwania ciągłości historycznej jest więc zbrodnią wobec narodu

• był pacyfistą, przeciwnikiem ekspansji kolonialnej, zwolennikiem eliminacji niewolnictwa

Burke uważał rozwiązania średniowieczne za idealne (tutaj przejawia się ten jego organiczny historyzm).

Tendencja ta wywarła później duży wpływ na ideologię romantyzmu niemieckiego.

Niemiecki romantyzm polityczny

• XVIII/XIX w. - sceptyczna ocena oświeceniowej wiary w możliwość harmonijnego układania stosunków między jednostką a światem zewn.

szczeg. widoczny w romantyzmie

• literatura, kultura, sztuka: odzwierciedla nieuchronność konfliktu między jednostką jej otoczeniem oraz kryzys zaufania co do możliwości rozumu

• stereotyp bohatera romantycznego: wewn. rozdarcie, walka sięgająca do metafizyki, w momentach krytycznych - bezp. dialog z Bogiem lub innymi siłami nadprzyrodzonymi

np. Byron, Shelley, Mickiewicz, Słowacki, Puszkin, Lermontow, Petofi, Schiller, Scott, Hugo, Heine, Goya, Delacroix, Beethoven, Chopin, Rimski-Korsakov, Liszt i in.

• zbieżne tendencje artystyczne w romantyzmie, ale różne postawy i motywy polityczne

wpływ na kształtowanie się tych różnic miała odmienna specyfika syt. społ. poszcz. narodów

• zwolennicy wolności i postępu: np. Mickiewicz, Byron, Mazzini

• kontrrewolucja i feudalizm: niemiecki romantyzm polityczny nawiązywanie do Burke'a, de Maistre'a, de Bonalda

np. W. Rehberg „Studia nad rewolucją francuską” 1793

Przyczyny rozwoju romantyzmu niemieckiego:

• konkretne zagrożenie istniejącego porządku społecznego przez postępy rewolucji francuskiej

• społeczno-ekonomiczne zacofanie Niemiec

• poczucie zagrożenia bytu państwowego ze strony rewolucyjnej Francji

• w okresie okupacji napoleońskiej - romantycy upowszechniali szlachetne nakazy moralne: miłość, przyjaźń, cnotę i angażowali je w dzieło wyzwolenia narodowego

• po 1813 przekształciło się to w nacjonalizm podbudowany konserwatywną koncepcją narodu i historii

HISTORYZM niemieckiego romantyzmu - jednostronny, bezkrytyczna adoracja wszystkiego co niemieckie początek przyszłego ekspansywnego nacjonalizmu

bracia A. i F. Schlegel

Novalis

J. I. Görres

Achim von Arnim kult przeszłości germańskiej oraz chrześcijaństwa i tradycji średniowieczn.

F. Schleiermacher

A. Muller

J. G. Fichte

F. Schlegel

• pod wpływem ideologii de Maistre'a oraz Kongresu Wiedeńskiego

• ale nie identyfikował się za skrajną reakcją, która była za ustrojem despotycznym, które miało być panaceum na zagrożenie rewolucyjne

• głosił pogląd, że o sile państwa niemieckiego decyduje jego przywiązanie do starych instytucji i obyczajów

• podkreślał konieczność utrzymania hierarchii stanowej i czystości plemiennej

F. Schleiermacher

• duchowny protestancki, profesor uniwersytetu berlińskiego

• autorytet państwa oparty na teorii organicznej poszcz. części składowe organizmu społecznego powinny wykazywać bezwzględne posłuszeństwo państwu jako całości

• opowiada się za ekskluzywnym nacjonalizmem niemieckim bezgraniczny podziw dla niemieckich osiągnięć w dziedzinie religii oraz nauki

Novalis

• analogiczne dążenie

• jeszcze większe podkreślenie wszechobecności państwa

• „Glaube und Liebe” (Wiara i miłość) wszystkich obywateli przekształcić w funkcjonariuszy państwowych, żeby przez posunięcia organizacyjne upowszechnić obecność państwa w życiu codziennym obywateli

• państwo stoi ponad rozumem, jest źródłem wszelkiego prawa, za pośrednictwem którego realizuje swój „cud miłości” - bo jest się posłusznym prawu, które pochodzi od osoby kochanej

1. Muller

• wybitny ekonomista i doradca księcia Anhalt-Kothen, cichy współpracownik Matternicha

• wydawał pismo „Ogłoszenie Państwowe” - był to najpoważniejszy organ ideowy romantyzmu niemieckiego

• występował przeciw racjonalizmowi i liberalizmowi

• jego teoria państwa nacechowana tradycjonalizmem i antyindywiudalizmem

• państwo to jeden wielki organizm stojący ponad jednostkami i obejmujący całokształt życia wszystkich obywateli, jednostka jest do przyjęcia tylko w kontekście państwa (tak jak u Burke'a)

• państwu nadaje znaczenie totalitarne

• zadaniem państwa jest integrowanie wszystkich fizycznych i duchowych sił społeczeństwa

• państwo powinno być samowystarczalne w tym celu cła ochronne, które izolowałyby zarazem naród od szkodliwych wpływów zewn.

• ekonomika, nauka i kultura - wyłącznie państwowy charakter

• ideał polityczny dla Mullera: chrześcijańskie państwo autokratyczne, bez praw obywatelskich

miałoby pewne obowiązki w zakresie opieki socjalnej

• akcenty antysemickie rozwinięcie i konkretyzacja powszechnej wśród niemieckich romantyków tezy o nieodzowności zachowania czystości plemiennej społeczeństwa dla pełnego rozwoju państwa

J. Görres

• tradycja, katolicyzm, teoria trójstanowej budowy społeczeństwa, pojęcie ducha narodu, spajającego społ. w jedną całość

• koncepcja przekształcenia Niemiec w zdecentralizowane państwo federalne z zachowaniem różnic regionalnych

• współcześnie z jego dorobku czerpią ideolodzy Chrześcijańskiej Demokracji

WSPÓLNE CECHY ROMANTYZMU NIEMIECKIEGO:

1. głęboki antyracjonalizm

2. kult folkloru i swoistej ludowości

3. kult tradycji

4. teoria organicznej jedności społeczeństwa

5. tęsknota za stanową strukturą społeczeństwa

6. próba wzmocnienia roli i wpływów religii

7. apoteoza silnego, absolutystycznego, despotycznego, narodowego, feudalnego państwa

8. akceptacja zasady legitymizmu

+ teza o czystości plemiennej

Wspólnym dążeniem było osłabienie oddziaływania idei rewolucyjnych na Niemcy i uzasadnienie porządku politycznego panującego w konserwatywnych państwach europejskich.

8

• programowo antyintelektualna (to pokrewieństwo z romantyzmem)

• teza o przewadze wiary nad rozumem i doświadczeniem

• nagięcie frazeologii naturalno-prawnej do potrzeb monarchii władza z natury pochodzi od Boga, który ustanawia istniejący porządek społeczny

dlatego wszelka ingerencja w ten porządek stanowi szkodliwe jego naruszenie i powinno się jej przeciwdziałać

• podkreślanie wyjątkowości pozycji Kościoła

---