4. Ideologia i ruch konserwatywny

   1. Pojęcie konserwatyzmu – łac. Conservare – zachowywać. Pojęcie rozpowszechnił Francois-Rene Chateabriand w piśmie Le Conservateur, które opowiadało się za ideą starego porządku, było przeciwko oświeceniu i postępowi.

   2. Cechy konserwatyzmu wg P. Śpiewaka – konserwatyzm stale towarzyszył wszelkim rewolucjom, odnawiał się zawsze, gdy tracono nadzieję na zmiany, np. po Wielkiej Rewolucji Francuskiej lub po Powstaniu Styczniowym.

   3. Wartości konserwatyzmu – tradycja, religia, rodzina, hierarchia, autorytet, odpowiedzialność, wolność osobista, poszanowanie prawa własności, prawa natury, porządek społeczny, silne państwo.

   4. Konserwatyzm E. Burke – był przeciwny indywidualizmowi, osobowość ludzka jest kształtowana przez społeczeństwo, był przeciwny racjonalizmowi, bo ten prowadził do utylitaryzmu, ateizmu, egoizmu. Więź religijna buduje jedność wspólnoty. Odrzucał rewolucję i był za nierównością majątkową.

   5. Konserwatyzm J. De Maistre – władza państwowa powinna być przyporządkowana papieżowi, gdyż suwerenność monarchy jest odbiciem nieomylności papieża.

   6. Istota neokonserwatyzmu – myśl konserwatywną cechuje przekonanie, że nie jest możliwy pełny opis rzeczywistości własnych opinii w kategoriach języka racjonalistycznego.

   7. Wartości neokonserwatyzmu – wiara, rodzina, wspólnota lokalna, naród, poszanowanie dla religii i Kościoła jako fundamentów więzi społecznej, poszanowanie tradycjonalizmu

   8. Jednostka i społeczeństwo w konserwatyzmie – jednostka-osoba, będąca podstawową kategorią podmiotową, jest bytem jakościowym, nie ilościowym, stworzonym na wzór Boga. Jednak posiada słabości, ułomności, gdyż jest skażona grzechem pierworodnym. Przez to odrzuca się teorie o samodoskonaleniu się i samo zbawieniu człowieka. Wspólnota kształtuje osobowość jednostki, przesądza o jego sposobie myślenia i zasadach moralnych. Wspólnota jest oparta na wartościach, które budują tożsamość grupy. Konserwatyzm broni przed indywidualizmem, racjonalizmem, egalitaryzmem.

   9. Państwo i ustrój w konserwatyzmie – Państwo musi być silne by kierować osobą ludzką. Musi mieć duży autorytet. Państwo zapewnia wolność, ale ta wolność nie może zaburzać zasad jak: tradycja, potrzeba zakorzenienia, przynależność, dobro wspólne. Od czasu kryzysu lat 30. XX w. ukształtowały się dwie opcje na temat roli i funkcji państwa:

      1. Nurt paternalistyczny – powstała na gruncie socjalizmu. W jej ramach postuluje się jedność narodową, narodowy charakter państwa i przywództwa, lojalność obywateli wobec państwa, harmonię społeczną, interwencjonizm państwowy

      2. Nurt indywidualistyczny – szacunek do XIX-wiecznych idei i doświadczeń liberalnych, był za ograniczeniem roli państwa, wolnym rynkiem, wolnym i odpowiedzialnym społeczeństwem.

   10. Własność prywatna i neokonserwatyzm – opowiadano się za ochroną własności prywatnej i gospodarką rynkową. Własność prywatna zaspokaja potrzeby życiowe, warunkuje osobistą odpowiedzialność. Prymat własności prywatnej wynika z motywacji etycznej, z prawa natury. Wł. pryw. hamuje dominację państwa, jest źródłem niezależności. Wł. pryw. jest filarem socjalnej gospodarki rynkowej. Gospodarka prawno kapitalistyczna jest najefektywniejszą formą tworzenia bogactwa narodowego: ma wyższą rentowność i wydajność niż własność państwowa.

   11. Rola państwa w gospodarce – neokonserwatyści popierają to, że państwo może ratować prywatne firmy z opresji, bo ich upadek mógłby doprowadzić do silnych wstrząsów społecznych, jednak generalnie są za zminimalizowania funkcji gospodarczej państwa i zmniejszeniem interwencjonizmu. Ingerencja państwa prowadzi do spadku efektywności ekonomicznej, bezrobocia, inflacji, prowadzi do zmniejszenia się odpowiedzialności osobistej i inicjatywy.

   12. Państwo „nocnego stróża” i Neokonserwatyści – Nie są oni zwolennikami państwa jako „nocnego stróża”. Silne państwo ma zapobiegać monopolizmowi, występowaniu grup interesów. Państwo nie może robić nic ponad usuwanie przeszkód dla optymalnego działania. Państwo powinno zająć się produkcją tanich towarów i usług, głównie tych, które nie mogą być komercjalizowane (obrona narodowa, system informacji, system prawny), wykorzystywać instrumenty pieniężno-kredytowe i polityka podatkowa.

5. Konserwatyzm i neokonserwatyzm

   1. Znaczenie doświadczenia dla ideologii konserwatyzmu – doświadczenie ma dużą wagę w tworzeniu wiedzy. Na doświadczenie praksistyczne składają się: dane zmysłowe, reakcje uczuciowe, fakty pamięci, dążenia instynktu, namiętności i wiary. Tworzy to doświadczenie życiowe, wg filozofów „praxis”. W doświadczeniu praksistycznym wiedza niemal z jednej strony instynktowna zdroworozsądkowa, z drugiej – głęboka, przeżyciowa i intelektualna. Ten model wiedzy jest ewolucyjny, zakłada, że wiedza ma charakter obiektywny.

   2. Człowiek w konserwatyzmie

      1. Miejsce człowieka w społeczeństwie – człowiek jest wszechstronny, posiada zarówno potrzeby materialne i duchowe, posiada stałą naturę, jest z natury istotą prospołeczną. Potrafi działać altruistycznie. Człowiek nigdy nie istniał poza społeczeństwem, społeczeństwo obywatelskie jest stanem naturalnym i w nim czł. dąży do zapewnienia warunków rozwoju swojej rozumnej natury, a nie maksymalizacji korzyści czy przyjemności (wg Hobbesa?)

      2. Równość i nierówność człowieka w społeczeństwie – Ludzie z natury różnią się uzdolnieniami, poziomem potrzeb duchowych, cnotami moralnym, sprytem, zaletami fizycznymi. Te różnice warunkują miejsce w hierarchii społecznej i więzi między ludźmi.

      3. Dobry i zły człowiek w konserwatyzmie – Człowiek z natury nie jest ani dobry, ani zły, jednak posiada dobre i złe cechy. Człowiek jest ułomny, a jego zło jest nieusuwalne. Ludzie nie są w stanie zbudować idealnego społeczeństwa właśnie przez te ułomności.

      4. Czy człowiek jest własnym tworem w myśl konserwatyzmu? – Człowiek nie jest własnym tworem, zwłaszcza tworem zdrowego rozsądku. Nie umie do końca siebie uformować ani opanować. Wg konserwatystów myślenie oświeceniowe nadaje człowiekowi zbyt wielką władzę nad samym sobą, co prowadzi właśnie do rewolucji i anarchii. Rozsądek oderwany od tradycji i innych władz może być narażony na wykorzystywanie.

      5. Człowieka i podstawowe prawa społeczne. Czy jest człowiek ich twórcą? – Człowiek nie jest ich twórcą, są one dane i odkrywane rozumem ludzkim. Prawa stanowione muszą być zgodne z nimi. Nowożytność błędnie uznała rozsądek ludzki za ostateczną inicjatywę ustawodawczą i moralną.

   3. Idea organizmu w konserwatyzmie. Społeczeństwo jako jeden organizm – ludzkość składa się z wspólnot: narodów, grup zorganizowanych w państwo, rodzin, grup religijnych, zawodowych oraz instytucji. Jednostki i grupy społeczne tworzą organy społeczne. To, czy dobrze wypełniają swoje funkcje zależy od różnic w uzdolnieniach, wiedzy, sprawności, moralności tych indywiduów i grup. To wpływa także na rodzaj pełnionej funkcji i zadań. Stanowi to przeciwieństwo koncepcji oświeceniowej, które traktowała ludzi jak maszyny o wymienialnych przez fachowców częściach, które nie różnią się między sobą.

   4. Idea hierarchii – Zakłada podział na rządzących i rządzonych. Elita to mądrzy, cnotliwi i moralni. Kierowanie organizmem wymaga określonych predyspozycji, które można nabyć tylko będąc dobrze urodzonym, czyli z arystokracji ducha.

   5. Tradycję w konserwatyzmie – jest ona jedną z podstawowych zasad. Jest ona niekwestionowana, a odstępstwa od niej są złe moralnie lub obyczajowo. Powstaje na drodze selekcji, odrzuca się to, co niepotrzebne. Jest nieświadomą wiedzą życiową, obyczajową, jest wiedzą norm, wartości i zasad.

   6. Tradycja a działania racjonalne w konserwatyzmie – myśl konserwatywna sprzeciwiała się działaniom racjonalnym, ponieważ przynoszą one korzyści materialne poszczególnym jednostkom i niszczą tradycję. Tradycja zapewnia w perspektywie długoterminowej zapewnia utrzymywanie więzi duchowych między ludźmi, bezpieczeństwo, rozwój, życie w harmonii z otoczeniem przyrodniczym. Przestrzeganie tradycji jest niekorzystne dla celów egoistycznych krótkoterminowych.

   7. Państwo jako twór moralny – Państwo jest tworem koniecznym, nieintencjonalnym. Ma znaczenie moralne i jest wyrazem prawa naturalnego. Gwarantuje porządek, chroni przed anarchią, ułatwia ludziom życie zgodne z zasadami moralnymi i naturą duchowo-przyrodniczą. Państwo ma za zadanie zapewnić warunki do rozwoju religii, rodziny i do wszystkiego, co działa na dobro wspólne.

   8. Prawa stanowione i zasada sprawiedliwości i słuszności – Prawa stanowione przez władzę i inne organy państwa, wyroki sądów nie są najwyższe. Muszą być one zgodne z zasadami sprawiedliwości i słuszności. Są to prawa natury. To zbiory zasad moralnych wiecznych i powszechnych, które pomagają odróżnić dobre prawa od złych. Dzięki temu np. mniejszości mogą mieć zapewnione prawa wbrew woli większości, a całe społeczeństwo będzie chronione przed nadużyciami władzy.

   9. Utopia i konserwatyzm – Całkowicie odrzucano utopię. Odrzuca się zarówno utopie negatywne, jak i negatywne. Człowiek – ułomny z natury – nie jest w stanie stworzyć niebo na ziemi. Utopia zaburza prawdy, jakie zna się od wieków. Tworzy systemy abstrakcyjne, a utopista to fanatyk, bo wciska do tego systemu konkretną rzeczywistość, a wszystko co nie pasuje do niego jest wrogie. Konserwatyzm posiada pewien rodzaj utopii, jakim jest Królestwo Boże, jednak pełni ono rolę drogowskazu, jak gwiazda polarna marynarzom. Utopia prowadzi do rewolucji.

   10. Rozumny konserwatywny polityk i jego cechy –Polityk konserwatywny rozumny nie zaczyna od nowa (przeciwieństwo rewolucji), lecz doskonali to co wyrosło bezwiednie. Nie stosuje rozwiązań dedukcyjnych i naukowych, bo one upraszczają rzeczywistość. Uważa na to, co wymyka się poza ogólne zasady i prawa. Nie rozciąga polityki na całe życie, pozwala by rzeczy swoim torem, bez ludzkiej ingerencji (ewolucja). Przez co chroni przed rewolucjami, zapewnia spokój. Polityk ten przestrzega praw naturalnych, jest cnotliwy, roztropny.

   11. Masy, konserwatyzm i demokracja – Konserwatyści wątpią w zdolność mas do rządzenia sobą. Wg J. Adamsa masy są zbyt leniwe i bezmyślne, nie umieją się samoograniczać w dążeniach do zaspokojenia pożądań. Ulegają demagogom i pochlebcom jak dzieci. Szczęście to lenistwo i przyjemności. Ludzie tacy są nieodpowiedzialni, a gdyby decydowali o losach społeczeństwa unieszczęśliwiliby siebie i innych. Głupia większość ogranicza mądrą mniejszość.

   12. Kto powinien posiadać prawo czynne i prawo bierne według Burke? – Tylko i wyłącznie mężczyźni o wysokim morale, mądrzy, honorowi. Oni spośród siebie wybierają elitę, która będzie w stanie poświęcić się dla dobra ogółu.

   13. Konserwatyści i Marks – Teorię Marksa krytykowano za to, że odcinał on klasy robotniczej od starawych więzi wspólnotowych, religijnych, obyczajowych, wielkiej rodziny, przez co rozbawiał tą klasę możliwości zakotwiczenia się w wyższej kulturze. Marks nie docenił sfery życia duchowego i moralnego. Rewolucja Marksa niszczy wartości tradycyjne, normy i duchowe więzi międzyludzkie. Przez co rodzi się system totalitarny, który odbiera jednostce wolność. Ludzie w strachu stracą inicjatywę.

   14. Konserwatyzm i faszyzm – w okresie międzywojennym konserwatyzm niemiecki zjednoczył się najpierw ze skrajną prawicą, później z nazizmem. Po I wojnie światowej konserwatyzm tamtejszy docenił procesy industrializacji i postęp. Za klęskę w I wojnie św obarczano liberalizm i demokrację. W czasie Republiki Weimarskiej powstał nowy konserwatyzm, który chciał obalenia demokracji. Chciano przywrócić system autorytatywny. Zwalczano parlamentaryzm, demokrację i liberalizm przeciwstawiając silne państwo oraz naród. Obawiano się ruchów lewicowych. Przez to Hitler zyskał poparcie i doszedł do władzy.

   15. Pojęcie konserwatyzmu oświeconego – powstał po II wojnie światowej. Miał zwolenników w wielu krajach zachodnich. Broniono innych konkretnych wartości niż w klasycznych odmianach konserwatyzmu. Niemiecki konserwatyzm zdystansował się do nazizmu. Również Kościół katolicki zmienił stanowisko z konserwatywnego na neokonserwatywne.

   16. Czym różni się neokonserwatyzm od konserwatyzmu? – Neokonserwatyzm różni się trzema cechami:

       1. Akceptuje oświeceniową antropologię, aksjologię i filozofię polityczną;

       2. W zasadzie akceptuje kapitalizm i demokrację;

       3. Zwalcza zjawiska kulturowe, aksjologiczne i społeczne, jakie ujawniły się w wyniku przemian w społeczeństwach, które przyjęły projekt oświecenia.

   17. Człowiek nienasycony w neokonserwatyzmie – człowiek nie jest dobry, ani zły – jest nienasycony. Stale pożąda więcej i żąda nowości, może to prowadzić do agresji i zniszczenia. Dlatego należy ograniczyć i opanować popędową stronę człowieka i skierować go na dążenia pożyteczne dla społeczeństwa. W tym celu tworzy się kulturę, etykę, środowisko duchowe.

   18. Zasada przyjemności, kapitalizm i neokonserwatyzm – Neokonserwatyści stali się obrońcami kapitalizmu i walczą o wartości, na jakich się on opiera. Zdaniem neokonserwatystów kapitalizm powstał dzięki cechom, które pasują do człowieka współczesnego: zachłanność bez granic oraz samoopanowywaniu się i ukierunkowywaniu pragnień. Zalicza się tu wartości mieszczańskie: uczciwość, solidność finansowa, oszczędność, skromność, przedsiębiorczość. Do upadku tej kultury przyczynia się utylitaryzm, czyli zasada przyjemności. Stosowana w sposób nieograniczony przestaje kultywować owe wartości mieszczańskie. Jednostka staję się egoistyczna, żądna zaspokajania chwilowych własnych pragnień materialnych nie zważając na zasady moralne i skutki swojego działania.

   19. Nieutylitarne moralne wartości uniwersalne powody ich odnowienia – Wartości te należy odnowić by:

       1. Ustabilizować system ekonomiczny

       2. Zaspokoić egzystencjalne wymagania człowieka, jego poszukiwania sensu, bo one czynią go człowiekiem.

   20. Stanowisko neokonserwatyzmu wobec modernizmu – Modernizm jest krytykowany za wrogość wobec ustalonej dyscyplinie, wobec tradycji. Szuka ciągle czegoś nowego, goni za nowinkami, sensacjami. Stawia samoekpresję jednostki ponad porządek, normy, wartości, szuka nowych podniet.

   21. Kto jest „libertynem”? – Goni on za tanią rozrywką i nowościami. W nic nie wierzy i nie ma żadnych trwałych przekonań. Jest otwarty na wszystko style, ideologie, poglądy. Wolność utożsami ze swobodą. W życiu kieruje się kaprysem, wyzwolony jest sfery religijnej, od wartości i obyczajów. Przykładem jest młodzież amerykańska, egoistyczna, bez charakteru i kierunku życia. Konsekwencją tego może być nihilizm, czyli negacja jakichkolwiek trwałych wartości.

   22. Jaką role ma odgrywać kultura w nowoczesnym świecie według konserwatystów? – Neokonserwatyści chcąc wyjść z kryzysu proponują odrodzenie się kultury na nowo, opierając się na tradycji mieszczańskiej i ludowej, religijnej. Wielką rolę przypisuje się odnowieniu wartości moralnych i życia wspólnotowego. Kultura jest czymś, dzięki czemu grupy utrzymują swoją odrębną tożsamość.

   23. Pojęcie gospodarki publicznej – Wg Bella wyodrębniła się XX wieku nowa sfera rzeczywistości społeczno-gospodarczej jaką jest gospodarka publiczna. Tworzy się ona wokół budżetu, a państwo pełni w niej główne funkcje i za jej pomocą kieruje wszystkimi działami gospodarki oraz życiem publicznym i społecznym. Daje to możliwość, aby państwo działało dla dobra wspólnego i tworzyło warunki do rozwoju życia duchowego i kulturowego.

   24. Czym dla neokonserwatystów jest współczesne państwo i jaka powinna być jego funkcja? – Państwo podobnie do kultury, moralności i prawa ogranicza nadmierne wolności i swobody. Neokonserwatyści nie chcą, by państwo zaspokajało interesy jednostkowe lub grupowe, by nie było narzędziem do wypełniania usług. Państwo jest gwarantem wolności i bezpieczeństwa jednostki.