35. Jakie elementy filozofii Platona przejął Plotyn? Wyjaśnij znaczenie pojęcia fenomenalizm. Wskaż na odpowiednie przyklady.
PLOTYN (ok. 203 -269/ 270) - Urodził się w Likpolis w Egipcie. Przeszedł przez życie obcy sprawom materialnym i doczesnym, pochłonięty całkowicie życiem duchowym; wstydził się, że posiada ciało. Pisał niesystematycznie, nie zebrał w jednym dziele podstawowych swych poglądów. Zostawił 54 rozprawy, które Porfiriusz ułożył w 6 dziewiątek, czyli Ennead. Plotyn świadomie przekształcił naukę Platona i dlatego nazywany jest już nie platończykeim, lecz neoplatończykiem.
Można wyróżnić 3 okresy w rozwoju Plotyna :
był wyznawcą Platona i rozwijał naukę jego o duszy i oczyszczeniu
przeszedł do poszukiwania ogólnej teorii bytu i od platonizmu do neoplatonizmu
skupia się na sprawach etyczno- religijnych
Plotyn uważał, że człowieka konstytuuje dusza . Złączenie jej z ciałem jest złem, rozłąka zaś- dobrem. Mówi, że należy powracając do własnej istoty odciąć się od codziennego bytowania, wyzbyć się wszystkiego co indywidualne i jednostkowe. Dusza przebywa pośród rzeczy zewnętrznych niczym w więzieniu, jako że świat zmysłowy- tu Plotyn odwołuje się do Platońskiej metafory- jest tylko mroczna jaskinią. Obaj filozofowie ten świat potępiali i uważali za gorszy.
Plotyn za podstawę wolności- wewnętrznej jakości duszy, uważał oświecona wole, która ma być niezależna od tego co zewnętrzne. Prawdziwą wolność natomiast można osiągnąć posiadając wiedzę o tym co jest słuszne, a co niesłuszne. Podejmował tu Sokratejsko- Platoński motyw intelektualizmu etycznego: niewiedza przekreśla wolność a tym samym i cnotę, która jest równoznaczna z wiedzą , bowiem tylko ten, kto wie i zna prawdę, może czynić dobrze.
Poglądy Plotyna :
SYSTEM EMANACYJNY -> Celem Plotyna było wykazanie jedności bytu. Środkiem do realizacji tego zamierzenia stało się genetyczne ujęcie bytu : postacie bytu są etapami jednego i tego samego rozwoju; świat realny jest wprawdzie zasadniczo różny od idealnego, a świat ziemski od boskiego, ale jeden pochodzi od drugiego. Istotą bytu nie jest jego trwanie ( jak twierdził Platon) lecz stawanie się , zaś naturalną własnością bytu jest ekspansja dzięki niej wyłaniają się z bytu coraz nowe jego postaci. Wyłonione postaci są jakby promieniami bytu - lub wedle zazwyczaj używanej przenośni - jego emanacją. Plotyn zakłada, że postacie bytu są więcej lub mniej doskonałe, im doskonalsze jest byt tym większą ma moc twórczą.
Byt pierwotny- jako najdoskonalszy musi być wolny od jakiejkolwiek mnogości i jakichkolwiek przeciwieństw , on jest niezależny i bezwzględny, jest absolutem.
Absolut był dla Plotyna źródłem wszystkiego co istnieje. Wbrew Platonowi uznawał on absolut za niepoznawalny, za znajdujący się nie tylko „poza bytem”, ale i „poza rozumem”.
Z absolutu emanują inne postaci bytu, nazwał je hipostazami. Wyróżnił ich trzy : duch, dusza i materia.
Dusza ludzka- Plotyn podzielił ją na dwa składniki: funkcje związane z ciałem roślinne i zwierzęce, niedoskonałości i grzechy- cześć niższą duszy, część wyższa jest wolna całkowicie od więzów cielesnych i niedoskonałości.
Poznanie- jest wg. Plotyna kwestia intuicji rozumianej jako ekstaza, zachwyt, bo tylko na takiej drodze można się połączyć z absolutem.
FENOMENALIZM
FENOMENALIZM [gr.-łac.], filoz., metodol. w teorii poznania pogląd, zgodnie z którym poznaniu są dostępne jedynie zjawiska, byt zaś odmienny od zjawisk („rzecz sama w sobie”, istota rzeczy) jest bądź niepoznawalny, bądź nie istnieje. W metodologii założenie, wg którego nie bada się natury świata i istoty procesów w nim zachodzących, lecz tylko ich stronę zjawiskową, dającą się matematycznie zmierzyć i ująć we wzory funkcjonalne. F. stał się podstawą nowoż. metodologii badań nauk.; elementy f. występowały w poglądach starożytnych sceptyków ; w nowoż. czasach f. reprezentowali m.in. G. Berkeley, D. Hume, I. Kant, H. Spencer. (wikipedia)
Plotyn przedstawił fenomenalistyczna teorie przyrody, która opierała się na tym, że świat składa się nie tylko z materii, ale też i jej ukształtowania. Jednak realna jest w nim tylko materia.
Ukształtowanie jej zaś jest jedynie zjawiskiem idealnego bytu odzwierciedlającego się w materii. Jak rzeczy odbijają się w lustrach, tak idee odbijają się w materii i powodują przez to ten refleks, który nazywamy materialnym światem. Dzięki tej teorii mógł wytworzyć pojęcie bytu nie liczącego się z przyrodą, a także wskazać, że rzeczy nie będące odbiciem idej, nie są w gruncie rzeczy od idej różne.
FENOMENALIZM- koncepcja głosząca, że obiekty fizyczne można sprowadzić do wrażeń zmysłowych albo, że stwierdzenia dotyczące takich obiektów można zanalizować w kategoriach stwierdzeń opisujących doświadczenia zmysłowe . Główni dwudziestowieczni rzecznicy tego poglądu A.J Ayer i C. I. Lewis próbowali dowieść, każdy na swój sposób, że stwierdzenie dotyczące obiektu fizycznego odwołuje się jedynie do zmysłowych treści czy danych w każdym razie do doświadczenia zmysłowego
Przykłady zdań:
Ta kulka śnieżna jest biała.
Doświadczane jest wrażenie białości.
Czy znaczenie 1 można wyrazić terminem 2; jeśli tak, to 2 ze zdań musi wynikać z 1, tak jednak nie jest.
Na śnieżną kulkę pada czerwone światło.
Z koniunkcji 1 i 3 zdania wyniknie zaprzeczenie 2 dania. Trudno wskazać jakąś treść zmysłową, która wynikałaby z konkretnego faktu fizycznego.
(źródło encyklopedia filozoficzna)
34. Przedstaw główne założenia filozofii Spinozy. Przedstaw dwie podstawowe odmiany idealizmu. Wskaż na przedstawicieli obydwu kierunków.
Benedykt SPINOZA - żył od 1632 do 1677, pochodził z rodziny żydowskiej osiadłej w Niderlandach i w kraju tym spędził całe swoje życie.
System Spinozy miał charakter monistyczny, przezwyciężał przeciwstawienie ducha i materii, choć nie sprowadzał ducha do materii ani materii do ducha.
Poglądy Spinozy :
1. PANTEIZM
Pojmował poznanie podobnie jak Kartezjusz: racjonalistycznie. Miarą prawdy i dla niego była jasność i wyraźność, a rozum, poznający w sposób jasny i wyraźny był dla niego jedynym źródłem prawdy. Przejął również typową dla racjonalistów myśl, że matematyka jest wzorem nauki. Przyjąwszy pewne definicje i aksjomaty, na podstawie ich dowodził dalszych twierdzeń.
W filozofii Kartezjusza popierał jej dualizm: dualizm Boga i świata, myśli i rozciągłości, dusz i ciała, wolności i mechanizmu. Natomiast z definicji substancji Kartezjusza wnosił, że substancja jest tylko jedna, a jest nią Bóg. Bo aby coś istniało samo przez się, nie może być niczym ograniczone; musi być nieskończone, a nieskończona substancja- to Bóg . Poza Bogiem nie może więc być subtancji. Stąd wynika, że wszechświat nie może istnieć poza Bogiem, lecz tylko w Bogu. Przez ten panteizm miał zostać przezwyciężony dualizm Boga i świata.
2. DETERMINIZM
Własności świata wywodzą się z natury Boga, wywodzą się zeń wedle praw logicznych. Świat podlega tym samym prawom logicznym, którym podlegają idee abstrakcyjne. Nie ma w świecie przypadku ani wolności. Cała przyroda jest mechanizmem; a człowiek, jego czyny i dzieła, społeczeństwo, państwo, cała kultura- to wszystko jest koniecznym wytworem mechanicznie rozwijającej się przyrody.
MATERIA I DUCH
Bóg, który z natury jest nieskończony posiada nieskończenie wiele przymiotów, z których dwa- myśl i rozciągłość są dostępne umysłowi ludzkiemu. Bóg jest więc substancją myślącą i zarazem rozciągłą. Odpowiednio do tych przymiotów Boga istnieją dwa światy duchy i materialny.
PARALELIZM
W człowieku ciało jest rozciągłe, a dusz myśląca; niemniej ciało i dusza człowieka są w zgodzie. Nie może to być skutkiem tego, że ciało podlega duszy lub odwrotni; bo ciało i dusza nie mogą oddziaływać na siebie. Porządek myśli i porządek stanów cielesnych odpowiadają sobie wzajem. Odpowiedniość te Spinoza usiłował wytłumaczyć przez równoległość obu. Koncepcja paralelizmu psychologicznego była oryginalnym pomysłem Spinozy pozostającym w związku z jego monistyczną koncepcją bytu.
ETYKA RACJONALNA I MISTYCZNA
Afekty i czyny ludzkie tak samo są wytworem konieczności; jak wszystko inne i one nie są wolne. Każda istota pragnie zachować swoją naturę i działać wedle niej; kto tak czyni i nie podlega działaniom z zewnątrz, ten jest wolny. Prawdziwą naturę ludzką widział w rozumie. Najwyższe dobro widział w poznaniu; poznanie Boga wzbudza miłość doń i prowadzi do mistycznego z nim połączenia, jest to największe szczęście dostępne człowiekowi .
CECHY SPINOZYZMU
Spinoza zbudował system monistyczny, nie będący ani materializmem ani spirytualizmem. Uznawał jedną substancję ani materialną ani duchową, neutralną wobec przeciwstawienia myśli i ciał. Przy czym ewolucjonizm zastąpił przez paralelizm. Co prawda monistyczne stanowisko okazało się trudne do konsekwentnego zachowania, często monoizm Spinozy upodabniał się do materializmu.
Idealizm filozoficzny ontologiczny to każdy system filozoficzny zakładający realność świata idei i nierealność bądź wtórność świata materialnego w stosunku do idei. W skrajnych postaciach idealizm odrzuca w ogóle istnienie świata materialnego, uważając go za złudzenie. Najbardziej znanymi idealistami byli: Platon, Św. Augustyn, Plotyn, George Berkeley.
Idealizm filozoficzny poznawczy to taki system filozoficzny, który zakłada całkowitą niemożność bezpośredniego poznania rzeczywistości materialnej i twierdzący, że jedyne, co jest nam bezpośrednio dane, to nasze własne myśli i uczucia. W skrajnej postaci idealizm poznawczy zakłada, że nie ma sposobu, aby wyjść poza własną jaźń, a zatem dla każdego jego świat składa się wyłącznie z niego samego oraz własnych myśli i uczuć. Najbardziej znani idealiści poznawczy to: George Berkeley, Fryderyk Nietzsche oraz w pewnym sensie Kartezjusz ( wikipedia)
IDEALIZM filozoficzny- mianem idealizmu, obejmuje się w filozofii metafizyczną koncepcję, która określa naturę świata, wychodzącą od odróżnienia pomiędzy zjawiskiem i rzeczywistością pojmowanego inaczej niż w sferze zdrowego rozsądku. To co istnieje w sposób najbardziej podstawowy, jest albo treścią naszych myśli albo postacią w ścisłym z nimi związku. Jako wzorcowy przykład idealizmu przytacza się często Platońską koncepcję form. Owe Platońskie idee nie były jednak treścią umysłu; w dialogu Parmenides przypuszczenie to zostaje stanowczo odrzucone. Myles Burnyeat utrzymywał, że nie należy mówić o idealiźmie do czasów Descartes'a , który na plan pierwszy rozważań filozoficznych wysunął epistemologię i jej koncentrację na ludzkim umyśle. Kwestia ta wywołaąl spore dyskusje. Niezależnie od tego czy przed Descarets'em mamy do czynienia z przeświadczeniem idealistycznym; kłopot stanowi fakt, że Descartes idealistą nie był. Cała rzeczywistość ogranicza się do treści naszego umysłu, idei w rozumieniu Descartesa.
Berkeley, którego trzeba uznać za pierwszego idealistę we właściwym sensie, wykorzystał argumenty Locke'a, dowodzącego, że jeśli doświadczenie przez nas pewnych cech przedmiotów zależne jest od pewnych poza przedmiotowych warunków, cechy owe nie mogą istotnie przysługiwać przedmiotowi jako takiemu. Spostrzeganie polega według niego na tym iż mamy pewne wrażenia czy idee i ponieważ istnieć to być spostrzeganym, tylko o wrażeniach czy ideach można powiedzieć, że istnieją rzetelnie. Na koniec swych „Trzech dialogów” wysuwa podwójną tezę, na którą jego zdaniem muszą się zgodzić i filozofowie i ludzie „prości”: to, co bezpośrednio spostrzegamy to rzeczy realne, a bezpośrednio spostrzegamy to, co istnieje tylko w naszych umysłach. Przyjmowana tutaj tzw. przedstawiona teoria spostrzegania zakładająca, że tym czego doświadczamy, są w najlepszym razie tylko przedstawienia rzeczy, pozostała istotnym składnikiem myśli empirystycznej i zawarta jest niejawnie w koncepcji Hume'a , która głosi, że bezpośrednio mamy do czynienia z impresjami, idee zaś to ich różnorodne kopie. Wedle Kanat odróżnić trzeba pomiędzy zjawiskami czy przedstawieniami a rzeczami samymi w sobie, można jednak wskazać warunki, które pozwalają na oddzielenie tego co obiektywne od tego co subiektywne.
Tak, więc na przykład , dane w doświadczeniu przestrzenno-czasowe cechy przedmiotów są empirycznie realne, ale transcendentnie idealne. Subiektywny idealizm Berkeley'a i transcendentny Kanta rekonstrułowały rzeczywistość w kategoriach jednostkowego umysłu.
( źródło encyklopedia filozoficzna)