Literatura i jej interpretacje, oprac. Stefan Żółkiewski, Warszawa, 1987, s. 94-151.
SZKOŁA PRASKA
NARODZINY I WKŁAD SZKOŁYPRASKIEJ DO HISTORII KULKTURY CZESKIEJ
Szkoła ta zrywa całkowicie z tradycyjnym sposobem interpretacji literatury i sztuki, jej zwolennicy odrzucają stanowczo wszelkie podejścia nie związane z literaturą, przeciwstawiają się analizie poezji,
Szkoła ta inicjuje duże zmiany w studiach nad literaturą czeską, po raz pierwszy w historii tej literatury zajęto się twórczością literacką nie od zewnątrz, tzn. aspektu ogólnonarodowego
Historyzm podkreślający narodowy dorobek z przeszłości stała się kierunkiem przebrzmiałym,
ZWIĄZKI STUDIÓW LITERACKICH ZE WSPÓŁCZESNĄ POEZJĄ
Młodzi artyści i poeci z Pragi założyli towarzystwo, zwane Devetsilem, które było kierowane przez Nezvala przeciwstawiało się w dziedzinie sztuk realizmowi „ojców”, ich „parnasizmowi”, a nawet „dydaktycznej” tradycji poezji burżuazyjnej,
Świadomym dążeniem Nezvala i jego zwolenników było wyzwolenie języka poezji z ram tradycji i zapewnienie poecie wykorzystania własnego sposobu obrazowania poetyckiego,
SZKOŁA PRASKA I ROSYJSCY FORMALIŚCI
Mathesius podkreśla, iż rosyjscy formaliści mieli decydujący wpływ na Praskie Koło Językoznawcze, ucieleśnieniem kontaktu między obu szkołami był Roman Jacobson, kiedy przeniósł się do Pragi w 1920 roku i do tego czasu w znacznej mierze przyczynił się do rozwoju czeskiego językoznawstwa o raz wiedzy literackiej,
Sformułował on pogląd, że języki czeski i rosyjski pomimo swego pokrewieństwa rozwinęły różne prozodie, od tej uwagi rozpoczął on krucjatę przeciw dawnemu stylowi w prozodii czeskiej, odróżniając w wersyfikacji „jakościowe” (akcentowe) i „ilościowe” (metryczne) elementy,
FUNKCJE JĘZYKA
Podążając za de Saussure'em podkreślali oni różnice między diachronicznym (dynamicznym) i synchronicznym (statycznym) aspektem analizy językowej,,
Usiłowali rozwiązać konflikt między potrzebami analizy synchronicznej i diachronicznej przez podkreślenie potencjalnego charakteru zjawisk językowych,
Mathesius opierał się tu na teorii de Saussure'a: elementy językowe w danym okresie pozostają z sobą w ścisłej zależności i tworzą zamknięty system,
Pierwszy Międzynarodowy Kongres Slawistów - 1929 - Praga - przedstawienie tez:
język jest systemem funkcjonalnym, systemem środków ekspresji, które służ jakiemuś celowi,
istota języka zawarta jest w jego strukturze - owa struktura, chociaż powstała w wyniku historycznego rozwoju, jest systemem tylko w formie, a nie w treści, sama w sobie jest czysta synchronią,
każdy język ma własna niezależna strukturę, która jest związana tylko pośrednio z obiektywną rzeczywistością,
język, którego celem jest komunikacja, różni się zasadniczo od języka poezji, którego funkcja nie jest komunikatywna, lecz estetyczna,
podstawowa różnicę pomiędzy językiem komunikacji a językiem estetycznym (poetyckim) widzi w fakcie, że ów pierwszy zawiera przede wszystkim funkcje prezentujące, zaś główną funkcją drugiego jest funkcja estetyczna,
Badanie estetycznych funkcji języka poetyckiego wymaga określonej metody, zwłaszcza że według Mukařovskiego język estetyczny (poetycki) jest autonomiczny i nie może być on uważany za specyficzną odmianę powszechnie używanego języka poetyckiego,
Zasada funkcji estetycznej języka polega na tym, że elementy w dziele sztuki nie mają niezależnego statusu: istnieją one wyłącznie w ograniczonej całości - strukturze,
NAJWAŻNIEJSZE ZAŁOŻENIA SZKOŁY PRASKIEJ
Dzieło literackie - jako znak estetyczny - jest zbudowane z tworzyw, które we wzajemnym oddziaływaniu i dialektycznym napięciu tworzą autonomiczna strukturę dzieła,
Struktura dzieła - podobnie jak struktura znaków w języku - jest systemem, w którym wymienione czynniki są odpowiednio ułożone (przedstawione), każde dzieło literackie ma niezależną strukturę wynikająca z jego specyficznego układu semantycznego,
Czytelnik zobaczy zatem, że zbliżone do podejścia formalistów rosyjskich, stanie się później podejściem autonomicznym, idącym dalej niż ujęcie czeskich badaczy i Jacobsona, który odegrał najważniejszą rolę w szkole praskiej,
STRUKTURA I SEST SEMANTYCZNY
W pierwszym swoim eseju Mukařovskỳ - Refleksje nad estetyką czeskiego wiersza (1923) - prezentuje twierdzenie, że język estetyczny (poetycki) jako tworzywo określa samo dzieło,
Następna książka wykłada program teoretyczny Praskiego Koła Językowego na przykładzie poematu Karela Máchy Maj, był on wielkim poetom czeskiego romantyzmu,
Za pomocą tego poety prażanie prezentują swój program:
dzieło składa się z tworzywa i formy, materiały-tworzywa - obraz poetycki, myśl, język - są estetycznie obojętne, wymagają one wypełnienia efektu estetycznego przez formę, następuje deformacja i organizacja,
poeta nadaje estetyczną (poetycką) funkcję językowi uznając go za część pewnej struktury, w tej strukturze materiał utworu staje się zorganizowaną całością, przez strukturę materiał staje się obiektem estetycznego postrzegania,
struktura dzieła sztuki równa się zorganizowanej całości jej składników, a te wpływają na siebie i się uzupełniają, struktura posiada własną wewnętrzna energię i jest dynamiczna, wewnątrz jej całości każdy element posiada swoją funkcję, dzięki ich energetycznemu charakterowi ulegają ciągłym zmianom, jeśli jakiś element ulegnie zmianie, zmianie ulega cała struktura,
czynnikiem utrzymującym strukturę jako całość energetycznie i dynamicznie powiązanych elementów dzieła sztuki, jest gest,
gest jest wykonywany przez poetę, jest zasadą organizującą, koordynującą estetyczne znaczenie (funkcje) wszystkich komponentów,
całość dzieła jako struktura nie jest jedynie formą, lecz również znaczeniem, zadaniem wszystkich analiz jest interpretowanie tego dzieła, znaczenie struktury działa jest przede wszystkim znaczeniem estetycznym,
dzieło sztuki jest znakiem bezpośrednim pomiędzy poeta a społeczeństwem,,
w toku rozwoju kultury ciągle się zmieniają powiązania poszczególnych składników, a napięcie miedzy nimi w jednym systemie jest dynamicznym czynnikiem jego przemiany w nowy system,
NOWOCZESNOŚĆ POEZJI
Mukařovskỳ opracował teorię immanentnego rozwoju poezji analizując twórczość Nezvala,
Poeta ma zmieniać swoje metody poetyckie o powinien dostosować się do zmian zachodzących w rzeczywistości oraz je wyrazić,
Poeta dzieli zdanie na małe części, co zwalnia tempo wiersza, ta forma semantyczna dzieli utwór na małe semantyczne całości, każda z nich jest autonomiczna,
Środkiem usamodzielnienia poszczególnych znaczeń jest realizacja obrazów poetyckich - tropów - które są włączone w obraz mocniej niż inne słowa, gdyż oddziaływaniem otoczenia można zmusić słowo do zmiany znaczenia,
Mukařovskỳ w swej semazjologicznej interpretacji chciał wykazać, że nowoczesny artysta, kiedy tworzy swoje dzieło jako znak estetyczny, nie może się zadowolić bezpośrednim przekazaniem treści,, ponieważ nie mógłby przedstawić rzeczywistości w sposób estetyczny,
ESTETYCZNE FUNKCJE DZIEŁA SZTUKI
Istnieje dialektyczne napięcie miedzy dziełem jako znakiem estetycznym, treściami w nim zawartymi, a czytelnikiem czy publicznością odbierająca dzieło,
Dzieło sztuki jest estetyczna ekspresją tego napięcia, a podstawa tego są wszystkie tworzywa dzieła sztuki: materiały językowe, doświadczalne i ideowe, podlegające deformacji pod wpływem estetycznych norm czasów, w których tworzy pisarz,
Wartość dzieła sztuki polega na tym, że dzieło to lub twórca przyczyniają się do rozwoju norm artystyczno-literackich,
PROBLEM OKRESÓW LITERACKICH. IMMAMENTNY ROZWÓJ LITERATURY
Definiując koncepcję okresu literackiego, strukturalizm zdecydowanie przeciwstawia się podejściu poprzedzającemu (pozytywistycznemu), gdzie pozaliterackie - socjologiczne, psychologiczne - czynniki były brane pod uwagę przy określaniu danego okresu literackiego,
W konwencji strukturalistów rozwój literatury, podobnie jak każdej sztuki, ma wewnętrzny, immanentny charakter, a jej mechanizmy kierują się autonomicznymi prawami, które są najpierw determinowane przez rozwój podstawowego tworzywa - estetycznego języka,
PERJODYZACJA I GENEZA PRACY LITERACKIEJ
Okres literacki nie jest zdeterminowany przez rozwój społeczny i polityczny, lecz przez system norm estetycznych danego wieku, gust literacki danego wieku jest określany przez dominujące normy,
Poeta może być pod wpływem zewnętrznych (nieliterackich) impulsów, a jednak zasadniczą (estetyczną) inspiracją pracy jest stosunek do istniejących norm literackich,
OD POETYKI STRUKTURALNEJ DO STRUKTURALNEJ ESTETYKI I FILOZOFII SZTUKI
„Nie-metafizyczny” system estetyki nie jest ucieczką od formalizmu, jest logiczna konkluzja wywodzącą się z formalizmu,
Zgodnie z tą teorią o jakości estetycznej dzieła sztuki decydują trzy główne czynniki: funkcja, norma i wartości estetyczne, Mukařovskỳ mocno akcentuje, że dzieło sztuki, jako znak jest nosicielem znaczenia, stając się faktem społecznym, dlatego dochodzi do rozszerzenia kręgu zainteresowań badawczych poza literaturę, która od tego momentu jest częścią struktury społecznej,
Mukařovskỳ uwypukla rolę sztuki w życiu człowieka i społeczeństwa,