PRAWO RZECZOWE

W znaczeniu przedmiotowym jest to dział prawa cywilnego obejmujący normy prawne regulujące prawa rzeczowe w znaczeniu podmiotowym.

W znaczeniu podmiotowym są to takie prawa, które wykazują jednocześnie dwie cechy:

• dotyczą rzeczy

• mają charakter bezwzględny - jest skuteczne przeciwko wszystkim a nie tylko konkretnej osobie, odpowiednikiem tego prawa jest obowiązek osoby do zachowania się w określony sposób z reguły do nie naruszenia tego prawa)

rzeczy - materialnie istniejące wyodrębnione części przyrody, które mogą być przedmiotem samodzielnego obrotu

rzeczy:

• nieruchomości

• ruchome

nieruchomości - wyodrębnione części powierzchni ziemskiej, stanowiące odrębny przedmiot własności oraz budynki lub ich części czyli lokale, stanowiące na mocy przepisów szczególnych odrębny od gruntu przedmiot prawa własności

nieruchomości:

• gruntowe

• lokalowe

• budynkowe

dwa ostatnie typy z braku odmiennych przepisów szczegółowych nie stanowią odrębnych od gruntu rzeczy, lecz jedynie część składować gruntu; są własnością właściciela gruntu, stanowi to przejaw ogólnej zasady, zgodnie z którą wszystko co jest z gruntem trwale związane (rośliny) stanowi część składową gruntu, a zatem jest to własność właściciela gruntu

wszelkie urządzenia służące do przesyłu wody, gazu, energii, itp. wchodzące w skład sieci należącej do przedsiębiorstwa zajmującego się takim przesyłem nie są częścią składową gruntu lecz stanowią własność tego przedsiębiorstwa

własność grunty rozciąga się na przestrzeń nad i pod powierzchnią gruntu tylko w granicach wyznaczonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu

rzeczy:

• oznaczone co do gatunku - są definiowane tylko przez ogólne cechy rodzajowe, które jednak nie wskazują konkretnej rzeczy

• oznaczone co do tożsamości - są to rzeczy dające się określić poprzez cechy charakterystyczne pozwalające na ich zidentyfikowanie spośród innych rzeczy tego samego rodzaju

część składowa - taka część rzeczy, która nie może być od niej oddzielona bez istotnej zmiany lub uszkodzenia całej rzeczy albo tej części składowej

przynależność - odrębna rzecz ruchoma potrzebna do właściwego korzystania z innej rzeczy, tzw. rzecz głównej i pozostająca z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi; co do zasady przynależności są własnością właściciela rzeczy głównej, a czynność prawna dotycząca tej rzeczy dotyczy również przynależności chyba, że z umowy wyraźnie wynika inaczej

pożytki - są to przychody przynoszone przez daną rzecz w ramach normalnej gospodarki

pożytki:

• naturalne (płody rzeczy i odłączone od niej , w toku normalnej gospodarki części składowe)

• cywilne (są to przychody, które dana rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego)

PRAWO WŁASNOŚCI

własność jest najszerszym prawem rzeczowym obejmującym uprawnienia człowieka:

• uprawnienie do posiadania rzeczy, do fizycznego władztwa nad nią

• właściciel ma prawo do używania rzeczy w tym do jej zniszczenia, jak również do pobierania z niej pożytków

• uprawnienie do rozporządzania daną rzeczą, czyli do obciążenia tej rzeczy lub jej zbycia

własność może przysługiwać pojedynczym osobom, może również występować jako współwłasność - sytuacja gdy własność jednej rzeczy w tym samym czasie przysługuje więcej niż jednej osobie

współwłasność może występować w dwóch formach:

• łączna - gdy występuje w połączeniu z jakimś innym stosunkiem prawnym pomiędzy współwłaścicielami i może być co do zasady zniesiona razem ze stosunkiem głównym

• w częściach ułamkowych - występuje bez powiązania z jakimiś innym stosunkiem prawnym i może być w każdej chwili zniesiona; zniesienie tej współwłasności, w której każdy ze współwłaścicieli posiada określony, wyrażony ułamkiem udział, nastąpić może albo na drodze umownej albo gdy współwłaściciele nie mogą dojść do porozumienia - na drodze postępowania sądowego, które może być wszczęte na wniosek każdego ze współwłaścicieli

sposoby podziału rzeczy wspólnej:

• poprzez podział naturalny czyli podział fizyczny stosownie do wielkości udziałów każdego ze współwłaścicieli i przyznanie każdemu z nich odpowiedniej części

• poprzez przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli, z reguły temu, który ma największy udział, z obowiązkiem spłacenia pozostałych stosownie do ich udziałów

• poprzez podział cywilny - sprzedaż wspólnej rzeczy i podział pomiędzy współwłaścicieli uzyskanej kwoty stosownie do ich udziałów

własność jest w prawdzie prawem najszerszym, ale nie jest prawem nieograniczonym

właściciel może korzystać z tej rzeczy i rozporządzać nią, ale z zachowaniem obowiązującego prawa, zasad współżycia społecznego i gospodarczego przeznaczenia tej rzeczy

nabycie własności może być pierwotne albo pochodne, w przypadku nabycia pochodnego uzyskujemy to prawo na zasadzie następstwa prawnego od osoby będącej poprzednim właścicielem a więc w takim zakresie i z takimi obciążeniami jakimi dana rzecz już podlegała

nabycie pierwotne:

• zawłaszczenie rzeczy niczyjej - objęcie rzeczy w posiadanie z zamiarem nabycia jej własności

• zasiedzenie - osoba niebędąca właścicielem nabywa prawo własności w skutek tego, że przez określony przepisami prawa okres czasu korzysta z danej rzeczy tak jak właściciel, ale bez podstawy prawnej

okres zasiedzenia nieruchomości:

• 20 lat - w dobrej wierze

• 30 lat - w złej wierze

zasiedzieć można również rzez ruchomą, ale jedynie w dobrej wierze - 3 lata

wiek zasiedzenia ulega przerwaniu przez każdą czynność podjętą przez właściciela przed właściwym organem państwowym w celu dochodzenia swojego prawa

• nabycie rzeczy od uprawnionego organu państwowego w toku sądowego postępowania

nabycie pochodne następuje poprzez przejście prawa własności czyli jego nabycie w drodze umowy, w związku z zasadą, że nikt nie może przenieść na drugą osobę więcej praw niż sam posiada, skuteczne nabycie pochodne może nastąpić tylko od właściciela lub jego przedstawiciela

w obrocie istnieją przypadki nabycia rzeczy od osoby nieuprawnionej, w takiej sytuacji obowiązują następujące reguły:

• nabywca uzyskuje własność tej rzeczy z chwilą gdy zostanie mu ona wydana jeżeli był w dobrej wierze

• w przypadku gdy rzecz ta została skradziona właścicielowi, zgubiona przez niego lub w inny sposób utracona, jej skuteczne nabycie może nastąpić dopiero z upływem 3 lat od tamtej chwili i to tylko pod warunkiem, że nabywca jest w dobrej wierze

• ograniczenie owym 3-letnim terminem nie dotyczy rzeczy nabytych w ramach egzekucji sądowej

nabycie prawa własności w drodze dziedziczenia po osobie zmarłej przez osoby wskazane w testamencie lub w braku testamentu - w przepisach prawnych

OCHRONA PRAWA WŁASNOŚCI

właściciel ma prawo do ochrony swojej własności zarówno na drodze obrony koniecznej jak i ochrony sądowej

roszczenia sądowe (w zależności od rodzaju naruszenia):

• powództwo windykacyjne - właściciel bezprawnie pozbawiony posiadania rzeczy, a jego przedmiotem jest roszczenie o zwrot tej rzeczy

• powództwo negatoryjne - właściciel, którego prawo jest naruszane w inny sposób niż przez pozbawienie go posiadania, jego przedmiotem jest roszczenie o zaprzestanie dalszych naruszeń i przywrócenie stanu poprzedniego

z tymi roszczeniami głównymi mogą być powiązane pewne roszczenia uzupełniające:

• o odszkodowanie

• o wynagrodzenie za bezprawne korzystanie z rzeczy

• o zwrot bezprawnie pobranych pożytków

UŻYTKOWANIE WIECZYSTE

może być ustanowione na gruntach innych, nieruchomościach skarbu państwa i jednostek samorządu terytorialnego na podstawie umowy (aktu terytorialnego) z użytkownikiem wieczystym (może korzystać z danego gruntu w zakresie określonym umową, może wznieść na nim budynki i budowle określone w umowie, może również zbyć swoje prawa, wzniesione budynki i budowle stają się odrębnymi od gruntu nieruchomościami budowlanymi i stanowią jego własność)

użytkowanie wieczyste ustanowione jest co do zasady na okres 99 lat, może być ustanowione na okres krótszy, ale nie mniej niż 40 lat

UŻYTKOWANIE

ograniczone prawo rzeczowe uprawniające użytkownika do korzystania z cudzej rzeczy i pobierania z niej pożytku (chyba, że umowa stanowi inaczej), może być odpłatne lub nieodpłatne; ustanowione jest na czas oznaczony umową; jego przedmiotem mogą być zarówno nieruchomości jak i rzeczy ruchome, ale z zasady nie ulegające całkowitemu zużyciu w związku z korzystaniem z nich, użytkownik bowiem zobowiązany jest po upływie okresu użytkowania zwrócić rzecz właścicielowi w stanie niepogorszonym bardziej niż wynikało by to z normalnego korzystania z rzeczy

SŁUŻEBNOŚĆ

jest ograniczonym prawem rzeczowym, które może obciążać nieruchomości na rzecz każdorazowego właściciela innej nieruchomości (gruntowa) lub na rzecz konkretnie określone osoby (osobista); polegają one na tym, że właściciel nieruchomości władczej może w określonym zakresie korzystać z nieruchomości obciążonej lub też właściciel nieruchomości obciążonej powstrzymuje się od określonych działań; służebność osobista polega na tym, że określona osoba może w pewien konkretny sposób korzystać z obciążonej nieruchomości

HIPOTEKA (nieruchomości)

jest ograniczonym prawem rzeczowym, którym można obciążać nieruchomości oraz niektóre prawa związane z nieruchomościami (użytkowanie wieczyste, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkaniowego, itp.)

hipoteka zabezpiecza określoną wierzytelność w ten sposób, że wierzyciel, na którego rzecz została ustanowiona (wierzyciel hipoteczny) może się zaspokoić z obciążonej nieruchomości bez względu na to czyją stała się własnością, z pierwszeństwem przed aktualnymi wierzycielami właściciela danej nieruchomości

hipotekę dzielimy na:

• umowną - wymaga dla swego powstania dwóch warunków (zawarcia umowy pomiędzy wierzycielem hipotecznym a aktualnym właścicielem nieruchomości; wpisania hipoteki do prowadzonej przez sąd księgi wieczystej danej nieruchomości - hipoteka powstaje dopiero z chwilą dokonania wpisu)

• przymusową - powstaje wbrew woli właściciela rzeczy na podstawie orzeczenia sądu lub decyzji administracyjnej i wpisu do księgi wieczystej

zaspokojenie wierzyciela z obciążonej nieruchomości następuje zgodnie z zasadami sądowego postępowania egzekucyjnego, wierzyciel nie może po prostu przejąć przedmiotu obciążonego na własność lub sprzedać go we własnym zakresie

ZASTAW (rzeczy ruchome)

ograniczone prawo rzeczowe służące zabezpieczaniu wierzytelności, którym można obciążyć rzecz ruchomą lub majątkowe prawo zbywalne w taki sposób, że osoba uprawniona (zastawnik) może zaspokoić się z obciążonej rzeczy bez względu na to czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed aktualnymi wierzycielami właściciela rzeczy

w przypadku zastawu zwykłego jego ustanowienie wymaga spełnienia dwóch czynności:

• zawarcia umowy, konieczne jest ponadto wydanie przedmiotu zastawu zastawnikowi lub też osobie trzeciej, na którą obie strony się zgodziły

• zwrot przedmiotu zastawu zastawcy (właścicielowi) powoduje wygaśnięcie zastawu bez względu na zastrzeżenia przeciwne

w przypadku zastawu zaspokojenie zastawnika również następuje w trybie sądowego postępowania karnego, a nie w drodze przejęcia zastawu na własność

zastaw rejestrowy jest szczególną odmianą zastawu, powstającą poprzez wpisanie przedmiotu zastawu do specjalnego rejestru sądowego, jego ustanowienie wymaga zawarcia umowy

wpisanie zastawu do rejestru nie jest konieczne do wydania przedmiotu zastawu zastawnikowi, zastawca może więc nadal korzystać z tego przedmiotu

zaspokojenie zastawnika rejestrowego również co do zasady, następuje w trybie sądowego postępowania egzekucyjnego, jednakże ustawa dopuszcza szereg wyjątków umożliwiających szybsze zadowolenie zastawnika (poprzez przejęcie przez niego przedmiotu zastawu na własność)

SPÓŁDZIELCZE OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE

ich przedmiotem jest korzystanie przez uprawnionego z lokalu stanowiącego własność spółdzielni oraz możliwość zbycia tego prawa, korzystający z lokalu zobowiązany jest płacić spółdzielni czynsz

---