Szkoła Policealna
Bezpieczeństwa i Higieny Pracy
dla Dorosłych „ŻAK” w Jastrzębiu Zdroju
ANALIZA I OCENA ZAGROŻEŃ
„PODSTAWOWE POJĘCIA DOTYCZĄCE OKREŚLANIA NORM STĘŻEŃ I NATĘŻEŃ SZKODLIWYCH CZYNNIKÓW ŚRODOWISKA PRACY”
W każdym zakładzie pracy - w zależności od charakteru pracy, produkcji czy technologii - mogą występować zagrożenia związane z czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, będące przyczynami chorób zawodowych wśród pracowników.
Choroba zawodowa - to choroba spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia (np. chemicznych, fizycznych, biologicznych, alergizujących), występujących w środowisku pracy, wymieniona w wykazie chorób zawodowych.
Czynniki szkodliwe w środowisku pracy - to czynniki, których oddziaływanie na pracownika prowadzi lub może prowadzić do powstania choroby zawodowej lub innego schorzenia związanego z wykonywaną pracą.
Norma higieniczna - to prawnie ustanowiona wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (natężenia) czynnika szkodliwego dla zdrowia w środowisku pracy, z którą porównywane są wyniki pomiarów tego czynnika w celu oceny narażenia pracownika.
Narażenie zawodowe (ekspozycja) - to złożone pojęcie ilościowo - jakościowe, określające rodzaj i stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia oraz czas jego działania, zarówno w stosunku do zmiany roboczej, jak też długich okresów pracy.
Zagrożenie zdrowia czynnikami szkodliwymi - to taki stan środowiska pracy, który może spowodować chorobę (np. czynniki szkodliwe w stężeniu (natężeniu) przekraczającym najwyższe dopuszczalne wartości, tj. Najwyższe Dopuszczalne Stężenie (NDS) i Najwyższe Dopuszczalne Natężenie (NDN) - wartość średnia ważona - stężenie toksycznego związku chemicznego lub natężenie inne czynnika szkodliwego, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy określonego w Kodeksie Pracy, przez jego okres aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia, oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń. Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Chwilowe (NDSCh) - wartość średnia stężenia określonego, toksycznego związku chemicznego, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina. Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Pułapowe (NDSP) - wartość stężenia toksycznego związku chemicznego, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie.
Stanowisko pracy - to przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy, w której pracownik wykonuje czynności zawodowe stale lub okresowo.
Środowisko pracy - to zbiór określonych przestrzennie lub organizacyjnie miejsc, w których pracownicy wykonują swoje czynności zawodowe.
Ważniejsze czynniki szkodliwe występujące w środowisku pracy:
* substancje chemiczne (toksyczne, drażniące, uczulające, rakotwórcze),
* pyły przemysłowe (zwłókniające, rakotwórcze, itp.),
* hałas (dźwięki słyszalne, infradźwięki, ultradźwięki),
* wibracja (drgania miejscowe, ogólne),
* mikroklimat (zimny, gorący),
* niedostateczne oświetlenie stanowisk pracy,
* promieniowanie jonizujące, laserowe, nadfioletowe i podczerwone,
* pola elektromagnetyczne.
Obowiązki pracodawcy - mające na celu ochronę zdrowia pracowników w środowisku pracy - wynikają głównie z Kodeksu Pracy (dział dziesiąty pt. "Bezpieczeństwo i higiena pracy").
Obowiązkiem pracodawcy jest między innymi:
* znać obowiązujące normatywy higieniczne (najwyższe dopuszczalne stężenia i natężenia czynników szkodliwych),
* stale monitorować lub dokonywać okresowo na swój koszt badań i pomiarów stężeń i natężeń czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy,
* ustalić czas oddziaływania czynników szkodliwych,
* dokonać oceny i udokumentować ryzyko zawodowe występujące przy pracach w narażeniu na czynniki szkodliwe,
* stosować środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko związane z narażeniem na czynniki szkodliwe,
* informować pracowników o zagrożeniach i sposobie postępowania w celu jego ograniczenia lub uniknięcia.
Pomiary stężeń czynników szkodliwych dla zdrowia wykonują laboratoria:
* Państwowej Inspekcji Sanitarnej lub upoważnione przez państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego;
* instytutów naukowych zajmujących się problematyką ochrony zdrowia (np. Centralnego Instytutu Ochrony Pracy - Państwowego Instytutu Badawczego, Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi, Instytutu Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu, Instytutu Medycyny Wsi w Lublinie),
* posiadające akredytację w zakresie badań czynników szkodliwych na stanowiskach pracy.
Pracodawca, nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności, jest obowiązany do wykonania badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia w środowisku pracy.
Przed przystąpieniem do przeprowadzania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy dokonuje rozeznania:
* procesów technologicznych i występujących w nich czynników szkodliwych dla zdrowia w celu ich wytypowania do oznaczenia w środowisku pracy;
* organizacji i sposobu wykonywania pracy.
Badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia występującego w środowisku pracy nie przeprowadza się, jeżeli wyniki dwóch ostatnio przeprowadzonych badań i pomiarów nie przekroczyły 0,1 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia określonego w przepisach, a w procesie technologicznym lub w warunkach występowania danego czynnika nie dokonała się zmiana mogąca wpływać na wysokość stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia.
W przypadku występowania w środowisku pracy czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym badania i pomiary przeprowadza się:
* co najmniej raz na trzy miesiące - przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia czynnika rakotwórczego lub mutagennego powyżej 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia określonego w przepisach;
* co najmniej raz na sześć miesięcy - przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia czynnika rakotwórczego lub mutagennego powyżej 0,1 do 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia określonego w przepisach;
* w każdym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach występowania tego czynnika.
W przypadku występowania w środowisku pracy, innego niż określony powyżej, czynnika szkodliwego dla zdrowia, badania i pomiary przeprowadza się:
* co najmniej raz w roku - przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia określonego w przepisach;
* co najmniej raz na dwa lata - przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,1 do 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia określonego w przepisach;
* w każdym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach występowania tego czynnika.
W przypadku występowania w środowisku pracy szkodliwego dla zdrowia czynnika chemicznego, dla którego określono wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia pułapowego, przeprowadza się pomiary ciągłe stężenia tego czynnika.
O wynikach przeprowadzonych badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy pracodawca jest obowiązany niezwłocznie, w sposób ustalony w danym zakładzie pracy, poinformować pracowników oraz umieszczać aktualne wyniki tych badań lub pomiarów na odpowiednim stanowisku pracy.
Obowiązkiem pracodawcy jest eliminowanie i ograniczanie oddziaływania czynników szkodliwych, możliwie do najniższego poziomu, poprzez:
* doskonalenie technologii i modernizowanie urządzeń produkcyjnych,
* utrzymywanie w stałej sprawności urządzeń eliminujących lub ograniczających szkodliwe czynniki w środowisku pracy,
* środki organizacyjne (metody pracy, ograniczenie czasu ekspozycji, przerwy w pracy itp.).
* Strefy pracy zagrożone hałasem, w których pracownicy obowiązani są stosować ochronniki słuchu, powinny być oznakowane i odgrodzone, a dostęp do nich ograniczony.
* W otoczeniu źródeł pól elektromagnetycznych należy wyznaczyć i oznakować obszary występowania silnych pól elektromagnetycznych - trzy strefy ochronne (niebezpieczna, zagrożenia, pośrednia).
* Strefy pracy, w których występuje narażenie na działanie pyłu azbestu należy oznakować znakami ostrzegawczymi i napisem "Uwaga- zagrożenie azbestem" oraz wydzielić i uniemożliwić dostęp osobom postronnym.
Pracodawca powinien poinformować pracowników o:
* potencjalnym zagrożeniu utraty zdrowia - w wyniku narażenia na czynniki szkodliwe,
* każdorazowo o fakcie przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych na stanowiskach pracy,
* środkach podjętych przez zakład - w celu ograniczenia narażenia na czynniki szkodliwe,
* celowości stosowania środków ochrony indywidualnej, zmniejszających ryzyko utraty zdrowia,
* znaczeniu profilaktycznej opieki zdrowotnej pracujących, zapewnionej przez zakład,
* roli pracowników w minimalizacji skutków narażenia.
Obowiązkiem pracodawcy jest także nieodpłatne wyposażenie pracownika w środki ochrony indywidualnej oraz poinformowanie go o sposobach posługiwania się nimi.
Środki ochrony indywidualnej powinny:
* spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności (oznakowane znakiem bezpieczeństwa "B", a od dnia uzyskania przez Polskę członkostwa UE - znakiem "CE"),
* być prawidłowo dobrane do istniejącego zagrożenia,
* nie powodować same z siebie dodatkowego zagrożenia,
* być udostępnione w odpowiedniej ilości,
* być wybrane (typ) z uwzględnieniem stanu zdrowia pracownika i warunków istniejących w miejscu pracy,
* być użytkowane zgodnie z instrukcją podaną przez producenta.
Stosowanie środków ochrony indywidualnej jest konieczne ze względu na ograniczenie wpływu czynników szkodliwych na organizm człowieka, ale decyzję taką należy podjąć w sytuacji, gdy narażenia na czynniki szkodliwe nie można wyeliminować innymi sposobami, na przykład przez zastosowanie środków ochrony zbiorowej.
Wskazówki dla pracowników
Pracownik powinien współdziałać z pracodawcą w zakresie:
* ustalenia stopnia narażenia na czynniki szkodliwe, występujące w środowisku pracy,
* znajomości podstawowych zasad ochrony zdrowia przed działaniem czynników szkodliwych,
* stosowania środków ochrony zbiorowej (np. wentylacja, obudowy maszyn, tłumiki, ekrany),
* informowania pracodawcy o uszkodzeniach urządzeń, maszyn, instalacji, mających wpływ na obecność czynników szkodliwych,
* używania przydzielonych środków ochrony indywidualnej zgodnie z przeznaczeniem oraz informowania pracodawcy o ich uszkodzeniu lub trudnościach w stosowaniu,
* poddawania się wstępnym, okresowymi i kontrolnym oraz innym zalecanym badaniom lekarskim, a także stosowania się do wskazań lekarza.