­­­­­­­­­­­­­­­­­

KOMPENDIUM WIEDZY

DOWÓDCY PODODDZIAŁU Z ZAKRESU

OCHRONY RADIOLOGICZNEJ ORAZ

OCHRONY PRZED SKAŻENIAMI

1. BROŃ JĄDROWA

1. BROŃ JĄDROWA

Jest to rodzaj broni masowego rażenia o największych możliwościach niszczących, której działanie oparte jest na wykorzystaniu energii wydzielającej się w czasie reakcji rozszczepienia ciężkich jąder - uranu, plutonu lub reakcji syntezy izotopów lekkich deuteru, trytu. Odmianą broni termojądrowej jest broń neutronowa. Broń jądrowa może być użyta za pomocą rakiet, lotnictwa, artylerii, torped oraz min jądrowych.

1.1. Definicja wybuchu jądrowego

Wybuchem w ogóle nazywa się zespół zjawisk towarzyszących bardzo szybkiemu (gwałtownemu, błyskawicznemu) przejściu określonego układu z jednego stanu równowagi w drugi z wyzwoleniem znacznej ilości energii. W zależności od rodzaju stanu równowagi, który w wyniku wybuchu ulega zmianie, rozróżnia się wybuchy fizyczne (np. wybuch kotła parowego), chemiczne (np. wybuch trotylu) i jądrowe.

Wybuchem jądrowym nazywa się nie kontrolowaną łańcuchową reakcję rozszczepienia lub syntezy jąder, której towarzyszy wydzielenie się olbrzymiej energii w postaci promieniowania jonizującego, energii cieplnej i świetlnej oraz fali uderzeniowej.

Podstawowym parametrem wybuchu jądrowego jest moc wybuchu jądrowego, pod którym to terminem należy rozumieć całkowitą energię wydzieloną podczas wybuchu jądrowego. Określa się ją za pomocą równoważnika trotylowego, tzn. porównuje się ją z energią wydzieloną podczas wybuchu odpowiedniej ilości konwencjonalnego materiału wybuchowego - trotylu (TNT). Energia wybuchu jądrowego o mocy 1 kilotony (1kt) jest więc równoważna z energią wydzieloną przy wybuchu tysiąca ton trotylu; 1 megatony (1Mt) - miliona ton trotylu.

Zależnie od rodzaju atakowanego obiektu i zadania, wybuch jądrowy może być przeprowadzony w powietrzu, na powierzchni ziemi (wody) lub pod ziemią (wodą). Rozróżnia się więc odpowiednio wybuchy: powietrzny, naziemny (nawodny) i podziemny (podwodny).

1.2. Budowa ładunków jądrowych.

Zasadę konstrukcji ładunków jądrowych przedstawiono na rysunku nr 1.

Rys 1. Schemat konstrukcji amunicji jądrowej a, b - ładunki cylindryczne, c - ładunek kulisty. Oznaczenia: 1 - reflektor neutronów, 2 - ładunek jądrowy, 3 - ładunek miotający, 4 - urządzenie zapłonowe, 5 - źródło neutronów, 6 - kadłub (obudowa), 7 - urządzenie inicjujące wybuch

W zależności od przeznaczenia, sposobu przenoszenia itp. amunicja jądrowa może posiadać różną konstrukcję. Niezależnie jednak od tego, w każdym rodzaju amunicji jądrowej występują następujące elementy: reflektor neutronów, paliwo jądrowe, ładunek miotający, urządzenie zapłonowe, źródło neutronów, kadłub (obudowa), urządzenie inicjujące wybuch.

Urządzenie zapłonowe ma za zadanie spowodowanie wybuchu w ściśle określonym czasie. Przesyła ono odpowiedni impuls powodujący jednoczesne odpalenie wszystkich ładunków miotających. W urządzeniu zapłonowym znajduje się system zabezpieczenia, zapobiegający przedwczesnemu lub przypadkowemu wybuchowi amunicji jądrowej.

Kadłub jest w zasadzie przeznaczony do rozmieszczenia wszystkich elementów ładunku i ich ochrony przed uszkodzeniem. Niezmiernie ważnym zadaniem kadłuba jest utrzymanie ładunku jądrowego w stanie skupienia możliwie jak najdłużej po zapoczątkowaniu reakcji rozszczepienia - im dłużej zachowany będzie kadłub w całości, tym większa masa paliwa ulegnie rozszczepieniu, co jest równoznaczne ze zwiększeniem mocy wybuchu. Wobec olbrzymiej temperatury powstającej podczas wybuchu jądrowego, czas odparowania kadłuba zależy przede wszystkim od jego masy - mniejszą rolę odgrywa tu wytrzymałość materiału.

Źródłem neutronów może być mieszanina polonu lub radu z berylem. Źródła neutronów używa się w celu przyspieszenia reakcji łańcuchowej i zapewnienia niezawodności wybuchu. Sprawia ono, że w momencie zbliżania się do siebie mas podkrytycznych, początek reakcji łańcuchowej nie następuje w jednym miejscu - od jednego przypadkowego neutronu - lecz w wielu miejscach, od dużej liczby neutronów. Źródło neutronów najczęściej umieszcza się w ładunku w taki sposób, aby ruchoma część paliwa jądrowego minęła je, zanim połączy się z częścią nieruchomą i dzięki temu została na całej powierzchni opromieniona neutronami.

Reflektor neutronów, jak wspomniano, obniża masę krytyczną paliwa jądrowego poprzez odbijanie neutronów i zawracanie ich do środowiska reakcji rozszczepienia. Reflektorem tego typu może być beryl, tlenek berylu, wolfram, grafit, miedź, uran naturalny i inne.

Jako paliwo jądrowe najczęściej stosuje się U-235, Pu-239 lub uran naturalny silnie wzbogacony w U-235. Masa krytyczna ładunku kulistego składającego się z 93,6 % U-235 i 6,5 % U-238 wynosi 48 kg, a promień kuli tego ładunku wynosi ok. 8,5 cm. Jeżeli zawartość U-235 w uranie naturalnym wynosi tylko 50 %, to masa krytyczna zwiększa się 1,5 raza. Przy koncentracji U-235 mniejszej od 6 % samo podtrzymująca się reakcja łańcuchowa nie jest możliwa.

O wielkości masy krytycznej decyduje także rodzaj paliwa jądrowego. Na przykład, przy tej samej czystości izotopowej materiału rozszczepialnego (93,5 %), masa krytyczna U-233 i Pu-239 jest około trzykrotnie mniejsza od masy U-235. Ciężar jej wynosi tylko około 17 kg, a promień kuli ładunku 6 cm.

Budowa ładunków termojądrowych.

O możliwości wytworzenia gorącej plazmy i zrealizowaniu niekontrolowanych reakcji termojądrowych w warunkach ziemskich przekonano się ostatecznie w 1952 roku, kiedy na atolu Eniwetok przeprowadzono eksplozję pierwszej amerykańskiej bomby termojądrowej. Przykładowy schemat budowy ładunku termojądrowego przedstawia rysunek nr 2.

Rys nr 2. Schemat konstrukcji ładunku termojądrowego a - ładunek jądrowy dwufazowy, b - ładunek jądrowy trójfazowy

Ładunki termojądrowe, ze względu na ogólną konstrukcję dzieli się na dwa podstawowe rodzaje: ładunki dwufazowe i trójfazowe. Jednofazowe ładunki termojądrowe nie istnieją, ponieważ obecnie znany jest tylko jeden sposób na rozpoczęcie syntezy - poprzez wybuch ładunku jądrowego rozszczepialnego.

Do podstawowych części składowych termojądrowego ładunku dwufazowego należy zaliczyć: ładunek rozszczepialny, który spełnia rolę detonatora, ładunek substancji przeznaczonej do syntezy oraz korpus. W charakterze ładunku rozszczepialnego stosuje się

U-235 lub Pu-239. Eksplozja tego ładunku stanowi pierwszą fazę wybuchu termojądrowego. Dzięki olbrzymiej temperaturze i dużemu ciśnieniu powstałego w wyniku wybuchu atomowego, w środku urządzenia zawierającego odpowiednie substancje do syntezy, następuje zapoczątkowanie syntezy termojądrowej zasadniczego ładunku - a więc wystąpienie drugiej fazy wybuchu termojądrowego. W charakterze ładunku termojądrowego wykorzystuje się najczęściej mieszaninę deuteru i trytu, obecnie częściej wykorzystuje się deuterek litu ze względu na ogromne koszty produkcji trytu.

Ładunek trójfazowy różni się od dwufazowego głównie tym, że cały ładunek dwufazowy otacza się powłoką z U-238, najczęściej nieznacznie wzbogaconego U-235. Silny strumień neutronów o wielkiej energii powstały w procesie reakcji syntezy zostaje tu wykorzystany do wytworzenia reakcji rozszczepienia w uranie-238, który ma skłonność do ulegania tej reakcji pod wpływem neutronów prędkich. W ładunku trójfazowym występuje więc dodatkowe działanie rażące wskutek istotnego wzrostu radioaktywnych produktów rozszczepienia.

Termojądrowy ładunek trójfazowy może posiadać moc znacznie większą niż dwufazowy (praktycznie nieograniczoną). Powłokę jego stanowi stosunkowo tani materiał. Warto zestawić tutaj następujące dane:

• 1 kg U-235 w procesie zwykłego rozszczepienia wyzwala energię równoważną wybuchowi 20 kt TNT,

• 1 kg ⁶LiD w reakcji syntezy wyzwala energię 68 kt TNT,

• 1 kg mieszaniny D+T w reakcjach syntezy wyzwala energię rzędu 80 kt TNT.

Zamiast płaszcza uranowego w ładunku trójfazowym może być zastosowany płaszcz kobaltowy (⁶⁰CO) albo sodowy (²³Na). Izotop kobaltu ⁶⁰Co jest długotrwałym T_1/2 = 5,3 lat) emiterem promieniowania γ (1,17 MeV i 1,33 MeV) i β^-. Kobalt jest bardzo skutecznym materiałem do skażania radioaktywnego dużych obszarów na dłuższy okres czasu.

1.3. Powstawanie kuli ognistej

Atomy nie rozszczepionej części ładunku jądrowego pod wpływem działania fragmentów rozszczepienia oraz innych cząstek jonizujących ulegają silnej jonizacji, tracąc znaczną część elektronów. W strefie reakcji jądrowej powstają dodatnie jony i wolne elektrony, a ogólna ilość cząstek elementarnych w tej strefie szybko wzrasta. Jednocześnie ze zjawiskiem jonizacji zachodzi zjawisko rekombinacji, które polega na łączeniu się wolnych elektronów z jonami dodatnimi. Zjawisku rekombinacji towarzyszy emisja promieniowania cieplnego i rentgenowskiego. Energia tego promieniowania zostaje zużyta głównie na nagrzewanie substancji ładunku w strefie reakcji. Tak więc prawie cała energia wyzwalająca się podczas wybuchowej reakcji jądrowej zamienia się w ciepło. Wskutek tego temperatura w strefie reakcji osiąga rząd 10⁷ K. W tak wysokiej temperaturze fragmenty rozszczepienia oraz nie rozszczepiona część ładunku i jego powłoka natychmiast odparowują i zamieniają się w rozżarzony i silnie zjonizowany gaz.

Ze strefy reakcji emitowany jest silny strumień promieniowania, którego widmo obejmuje rozległy zakres długości fal, od promieniowania podczerwonego, poprzez zakres widzialny i nadfioletowy aż do promieniowania rentgenowskiego. Jednak podstawowa część widma przypada na miękkie promieniowanie rentgenowskie, które pochłaniane jest przez warstwy powietrza sąsiadujące z miejscem wybuchu, w wyniku czego powietrze nagrzewa się do temperatury rzędu 10⁵ K i podobnie jak wszystkie rozżarzone ciała, zaczyna świecić. Powietrze, które zawiera tlenki azotu oraz inne domieszki powstające podczas wybuchu, zaczyna świecić, gdy jego temperatura osiągnie około 2000 K. Podczas dalszego podnoszenia temperatury powietrza, zaczyna ono samo wydzielać promieniowanie, które jest pochłaniane przez nie nagrzane warstwy powietrza. W ten sposób promieniowanie wydzielane przez rozżarzone produkty wybuchu nagrzewa stopniowo coraz to nowe warstwy powietrza. Ten proces przegrzewania powietrza przebiega tak szybko, że już po upływie kilku μs w miejscu wybuchu powstaje kulisty obszar świetlny złożony z rozżarzonych produktów wybuchu i powietrza. Cząsteczki tych substancji są zdysocjowane, a atomy zjonizowane. W przypadku standardowego wybuchu jednofazowego o mocy 20 kt, po upływie 0,1 ms promień kuli ognistej ma około 15 m, a temperatura jej powierzchni wynosi 300000 K. We wszystkich punktach kuli ognistej aż do jej powierzchni temperatura jest prawie jednakowa, ponieważ cząstki i kwanty zawarte w kuli mogą się szybko rozprzestrzeniać pomiędzy jakimikolwiek punktami wewnątrz niej, przenosząc tym samym energię. Tego rodzaju kula o jednakowej temperaturze we wszystkich jej punktach nosi nazwę kuli homotermicznej.

1.4. Podział energii wybuchu jądrowego na poszczególne czynniki rażenia

Falę uderzeniową, promieniowanie cieplne, promieniowanie przenikliwe, promieniotwórcze skażenie terenu oraz impuls elektromagnetyczny nazwano czynnikami rażenia wybuchu jądrowego. Podział energii na poszczególne czynniki rażące wybuchu jądrowego w uproszczonym, tradycyjnym ujęciu przedstawia się następująco:

• fala uderzeniowa - ok. 50 % energii wybuchu,

• promieniowanie cieplne - ok. 35 % energii wybuchu,

• natychmiastowe promieniowanie przenikliwe - ok. 5 % energii wybuchu,

• opad promieniotwórczy - ok. 10 % energii wybuchu.

Współczesne poglądy na podział energii wybuchu jądrowego przedstawiono w tabeli 1 Uwzględniają one wyniki doświadczeń ze zminiaturyzowanymi ładunkami jednofazowymi i bronią neutronową.

Tabela.1. Podział energii wybuchu jądrowego.

Czynnik rażący broni jądrowej	Wybuch z dominującymi reakcjami rozszczepienia	Wybuch z dominującymi reakcjami syntezy
Fala uderzeniowa	35%	8 %
Promieniowanie cieplne kuli ognistej	35 %	8 %
Natychmiastowe promieniowanie przenikliwe	5 %	70 %
Opad promieniotwórczy	6 %	-
Impuls elektromagnetyczny	< 1 %	< 1 %
Inne zjawiska (np. ciepło emitowane z obłoku promieniotwórczego	ok. 19 %	ok. 14 %

Z wybuchu, w którym dominują reakcje rozszczepienia,ok. 85 % energii wydziela się w postaci energii kinetycznej fragmentów rozszczepienia - Jąder o stosunkowo dużej masie. Przekazywanie tej energii otaczającemu ośrodkowi objawia się głównie w promieniowaniu cieplnym kuli ognistej i fali uderzeniowej.

Z reakcji syntezy (np. deuteru z trytem) ok. 30 % energii unoszą protony i cząstki α. Przeważającą część energii unoszą neutrony prędkie i dlatego stanową one główny czynnik rażenia wybuchów termojądrowych.

Należy pamiętać, że informacje podane w tabeli 1 są przybliżone i silnie zależą od rodzaju wybuchu. Przy eksplozjach na wysokościach 5 ÷ 30 km nad powierzchnią ziemi, rażąco działają promieniowanie cieplne i fala uderzeniowa - nie występuje opad promieniotwórczy, do pominięcia jest oddziaływanie natychmiastowego promieniowania przenikliwego na powierzchnię ziemi. Na dużych wysokościach, powyżej 60 km, nie występuje fala uderzeniowa ze względu na bardzo małą gęstość powietrza. Podstawowym czynnikiem rażącym jest promieniowanie we wszystkich postaciach (cieplne, rentgenowskie, gamma i neutronowe). W górnych warstwach atmosfery, w pobliżu biegunów, pojawiają się sztuczne zorze polarne o dużej intensywności. Zorze te powstają w wyniku skierowania przez pole geomagnetyczne właśnie ku biegunom ogromnych ilości elektronów wytworzonych w czasie wybuchu na dużej wysokości.

Przy wybuchach naziemnych i podziemnych znacznemu ograniczeniu podlega działanie rażące promieniowania cieplnego. Wzrasta natomiast działanie rażące fali uderzeniowej (fali sejsmicznej). Tworzą się rejony silnych skażeń promieniotwórczych.

1.5. Rodzaje wybuchów jądrowych.

W zależności od rodzaju i położenia obiektów uderzeń jądrowych, charakteru działań bojowych wojsk oraz innych czynników, wybuchy jądrowe mogą być wykonywane na różnej wysokości w powietrzu, na powierzchni ziemi (wody) lub pod ziemią (wodą). Kierując się tym kryterium, wybuchy jądrowe dzieli się na

- powietrzne (na różnej wysokości),

- naziemne, nawodne,

- podziemne, podwodne.

Powietrznym wybuchem jądrowym, nazywa się taki wybuch, który został wykonany nad powierzchnią ziemi (wody), na wysokości, przy której kula ognista nie styka się z powierzchnią ziemi (wody). Oznacza to, że wybuch powietrzny wykonuje się na wysokości większej od promienia kuli ognistej, której wymiar zależy przede wszystkim od mocy wybuchu.

Do naziemnych (nawodnych) wybuchów jądrowych zalicza się wybuchy wykonywane na powierzchni ziemi (lub wody) - tzw. wybuchy kontaktowe, lub też w niewielkiej odległości od powierzchni ziemi (wody). Podczas tego rodzaju wybuchu kula ognista styka się z powierzchnią ziemi (wody).

Wybuchy podziemne (podwodne) są to wybuchy wykonywane pod powierzchnią ziemi (wody).

Charakter ośrodka, w którym wykonano wybuch jądrowy ( powietrze, ziemia, woda) nie ma żadnego wpływu na przebieg wybuchowej reakcji jądrowej. Natomiast dalszy rozwój wybuchu oraz powstawanie i oddziaływanie czynników rażących w znacznym stopniu są zależne od rodzaju ośrodka.

Punktem zerowym wybuchu przyjęto nazywać prostopadły rzut punktu wybuchu na powierzchnię ziemi (wody). Jest to więc punkt na powierzchni ziemi (wody) nad którym, lub pod którym nastąpił wybuch jądrowy.

Od punktu zerowego wybuchu jądrowego określa się m. in. zasięg działania czynników rażących, prognozuje się rejony skażeń promieniotwórczych, określa się strefy rejonu porażeń bronią jądrową itp.

1.6. Działanie rażące fali uderzeniowej na ludzi

Ogólne straty wojsk i ludności spowodowane rażącym działaniem fali uderzeniowej dzielą się na bezpowrotne i sanitarne. Do strat bezpowrotnych zalicza się zabitych oraz tych porażonych, którzy zmarli przed udzieleniem pomocy lekarskiej. Do strat sanitarnych zalicza się porażonych i chorych wymagających leczenia szpitalnego.

Straty sanitarne obejmują bardzo ciężko, ciężko, średnio i lekko porażonych. Wielkość ogólnych strat zależy od mocy i rodzaju wybuchu jądrowego, rodzaju ukrycia, a także pory dnia i roku oraz ukształtowania terenu i warunków atmosferycznych. Fala uderzeniowa może oddziaływać rażąco na ludzi bezpośrednio lub pośrednio.

Bezpośrednie działanie fali uderzeniowej polega na niezwykle gwałtownym zwiększeniu się ciśnienia w chwili podejścia fali, które odczuwa się jako silne uderzenie. Jest ono podstawową przyczyną powstawania uszkodzeń mechanicznych. Możliwe jest uszkodzenie narządów wewnętrznych, pęknięcie naczyń krwionośnych, wstrząs mózgu, uszkodzenie błon bębenkowych.

Uszkodzenia mechaniczne powstają również na skutek działania miotającego fali uderzeniowej. Np. strumień powietrza przy ciśnieniu 500 hPa może odrzucić człowieka pozbawionego ukrycia na kilkadziesiąt metrów i przy uderzeniu o ziemię spowodować różne obrażenia. Charakter i stopień porażeń zależą w dużej mierze od nadciśnienia w czole fali.

Przy nadciśnieniu 800 - 1000 hPa i większym, nie ukryci ludzie mogą zostać ciężko ranni. Duży procent stanowić będą wypadki śmiertelne.

Przy nadciśnieniu 500 - 800 hPa zmniejsza się stopień porażeń, jednak możliwe są wypadki ciężkie (uszkodzenie mózgu, płuc, narządów jamy brzusznej), przy których konieczne jest leczenie szpitalne.

Przy nadciśnieniu 300 - 500 hPa możliwa jest kontuzja średniego stopnia, podczas której następuje omdlenie, ból głowy. U porażonych często występują zaburzenia mowy i słuchu, krwotoki z nosa i uszu. Przy tego rodzaju porażeniach konieczne jest leczenie szpitalne.

Przy nadciśnieniu 200 - 300 hPa występuje lekka kontuzja, trwająca stosunkowo krótko.

Przy nadciśnieniu 100 - 200 hPa może nastąpić pęknięcie błon bębenkowych w uszach.

Działanie pośrednie fali uderzeniowej polega na miotaniu przez nią różnych przedmiotów. W wielu wypadkach liczba i stopień obrażeń mechanicznych, spowodowanych pośrednio działaniem fali uderzeniowej, na dalszej odległości, mogą być znacznie większe niż na skutek bezpośredniego działania fali uderzeniowej. Przy nadciśnieniu 200 - 300 hPa człowiek może być lekko kontuzjowany. Jednocześnie fala uderzeniowa o takim nadciśnieniu powoduje zniszczenie wszystkich budynków. Człowiekowi znajdującemu się w budynku lub w jego pobliżu grożą ciężkie obrażenia ciała, a nawet śmierć. Odłamki szkła i gruzu mogą ranić ludzi przy nadciśnieniu 300 - 500 hPa, to jest przy nadciśnieniu nie powodującym w terenie odkrytym żadnych obrażeń.

Tab.2. Promienie [km] stref utraty zdolności bojowej (do pracy) lub śmierci nie ukrytych ludzi w wyniku działania fali uderzeniowej wybuchu jądrowego.

	Rodzaj	Utrata zdolności bojowej				Śmierć
Położenie	wybuchu	1	10	100	1000	1	10	100	1000
	N	0,23	0,61	1,65	3,6	0,15	0,42	1,2	2,4
leżąc
	P	0,3	0,7	1,65	3,6	0,23	0,58	1,4	3,1
	N	0,36	1,15	3	6,5	0,18	0,48	1,25	2,7
stojąc
	P	0,38	1,1	3,15	6,8	0,26	0,62	1,5	3,2

Promienie stref utraty zdolności bojowej (do pracy) lub śmierci w wyniku działania fali uderzeniowej, w zależności od położenia, rodzaju i mocy wybuchu podano w tabeli.....

1.7. Działanie rażące fali uderzeniowej na uzbrojenie, sprzęt i obiekty obronne.

Stopień zniszczenia różnych obiektów naziemnych zależy przede wszystkim od mocy i rodzaju wybuchu jądrowego, odległości, w jakiej znajduje się dany obiekt od punktu zerowego wybuchu, warunków rozmieszczenia obiektów w terenie, wytrzymałości konstrukcyjnej obiektu, warunków atmosferycznych i terenowych. Podczas zetknięcia się fali uderzeniowej z dowolnym obiektem następuje silne uderzenie, w wyniku którego obiekt może zostać całkowicie zniszczony lub tylko uszkodzony. Fala uderzeniowa przewraca, a nawet przenosi na dziesiątki metrów takie przedmioty jak: działa, samoloty, samochody. Obiekty lekkie, o słabej konstrukcji, mające dużą powierzchnię, ulegają zniszczeniu nawet wtedy, gdy fala uderzeniowa jest słaba. Pokrycia dachów, ramy okienne, szyby, ulegają zniszczeniu nawet podczas działania bardzo słabej fali uderzeniowej (10 hPa), która nie zagraża życiu ludzkiemu.

Jeśli chodzi o technikę wojskową, to w zależności od wielkości nadciśnienia w czole fali uderzeniowej, wyróżnia się cztery stopnie zniszczeń i uszkodzeń: całkowite, silne, średnie i lekkie.

Do silnych uszkodzeń techniki wojskowej zalicza się takie, które wymagają remontu głównego. Do uszkodzeń średnich zalicza się takie, dla których usunięcia konieczna jest naprawa średnia. Przyjmuje się, że sprzęt ze średnimi uszkodzeniami nie może być wykorzystany w walce zanim uszkodzenia nie zostaną naprawione w warsztatach remontowych. Do lekkich uszkodzeń techniki wojskowej zalicza się takie, które nie wywierają istotnego wpływu na przydatność danego sprzętu do prowadzenia walki. Przyjmuje się, że sprzęt mający lekkie uszkodzenia może być użyty do walki bez jakiejkolwiek naprawy. Jedynie samoloty i śmigłowce mające lekkie uszkodzenia nie mogą być użyte do walki. Dlatego też przyjmuje się, że promień strefy utraty zdolności bojowej przez samoloty i śmigłowce jest równy promieniowi strefy uszkodzeń lekkich.

Tab. 3. Promienie występowania uszkodzeń techniki wojskowej i schronów powodowanych przez falę uderzeniową wybuchu jądrowego.
Rodzaj techniki	Rodzaj	Nadciśnienie	Moc wybuchu [kt]
wojskowej i schronów	wybuchu	[hPa]	1	10	100	1000
Naziemne pociski	N	250 ÷ 300	0,6	1,3	2,8	6
rakietowe	P	200 ÷ 250	0,68	1,45	3,15	6,8
Bombowce	N	130 ÷ 150	0.88	1,9	4,1	8,8
odrzutowe	P		0,1	2,15	4,6	10
Działa artylerii	N	1100 ÷ 1300	0,25	0,54	1,15	2,5
polowej	P	600 ÷ 700	0,3	0,65	1,4	3
Samochody	N	400 ÷ 500	0,42	0,9	1,95	2,5
ciężarowe	P	250 ÷ 350	0,54	1,15	2,5	5,4
Autobusy	N	200 ÷ 300	0,6	1,3	2,8	6
	P		0,63	1,35	2,9	6,3
Szczeliny	N	500 ÷ 1000	0,31	0,66	1,45	3,1
przykryte	P		0,26	0,57	1,2	2,6
Schrony typu	N		0,11	0,25	0,53	1,1
ciężkiego	P	5000 ÷ 10000	0,08	0,17	0,36	0,8
Budynki wielopiętrowe	N	120 ÷ 200	0,84	1,8	3,9	8,4
z cegły	P		0,95	2	4,4	9,5
Schrony w piwnicach	N	2000 ÷ 4000	0,17	0,36	0,77	1,7
domów	P		0,11	0,25	0,53	1,1

Najbardziej wrażliwymi na działanie fali uderzeniowej są: samoloty, śmigłowce, samochody, sprzęt radiolokacyjny. Ulegają one uszkodzeniu na dużych odległościach od punktu zerowego wybuchu. Nawet stosunkowo niezbyt silna fala uderzeniowa o nadciśnieniu około 70 - 80 hPa może spowodować lekkie uszkodzenia wielu typów samolotów transportowych i łącznikowych. Bombowce odrzutowe ulegają lekkim uszkodzeniom przy nadciśnieniu 130 - 150 hPa. Rakiety operacyjno - taktyczne doznają lekkich uszkodzeń przy nadciśnieniu 200 - 300 hPa.

Ze wszystkich rodzajów techniki wojskowej najbardziej odpornymi na działanie fali uderzeniowej są czołgi. Lekkie uszkodzenia czołgów średnich występują przy nadciśnieniu fali uderzeniowej około 500 hPa, średnie uszkodzenia - przy nadciśnieniu 800 -4000 hPa, silne uszkodzenia przy 4000 - 5000 hPa. Transportery opancerzone są mniej odporne na działanie fali uderzeniowej niż czołgi. Lekkie uszkodzenia transporterów opancerzonych występują przy nadciśnieniu fali 400 - 550 hPa. Całkowitemu zniszczeniu ulegają natomiast przy nadciśnieniu 2000 - 2500 hPa.

Miejskie budynki z cegły ulegają lekkim uszkodzeniom przy nadciśnieniu fali uderzeniowej 120 - 200 hPa, budynki przemysłowe o lekkiej konstrukcji 250 - 350 hPa, budynki przemysłowe o ciężkiej konstrukcji przy nadciśnieniu 300 - 600 hPa. Budynki drewniane ulegają uszkodzeniu już przy nadciśnieniu 80 - 120 hPa.

1.8. Promieniowanie cieplne.

Efektem ewolucji kuli ognistej jest rozprzestrzeniające się w powietrzu czoło fali udarzeniowej, które oprócz wysokiego ciśnienie charakteryzuje się bardzo wysoką temperaturą.

W początkowym momencie powstawania kuli ognistej prędkość przegrzewania powietrza przez promieniowanie i prędkość czoła fali uderzeniowej są jednakowe, a czoło fali zbiega się z powierzchnią kuli homotermicznej. Na skutek wysokiej temperatury czoło fali uderzeniowej świeci, wysyłając silne strumienie promieniowania cieplnego, na które składa się zakres widzialny, nadfioletowy i podczerwony widma. Tak więc od momentu przypadającego mniej więcej na 0,1 ms po wybuchu, powstaje dookoła kuli homotermicznej szybko powiększająca się warstwa świecącego, lecz mniej rozżarzonego powietrza, utworzonego przez czoło fali uderzeniowej.

W miarę rozprzestrzeniania się czoła fali uderzeniowej, temperatura w nim spada. Po ustaniu świecenia czoła fali uderzeniowej następuje drugi okres rozwoju kuli ognistej. Powietrze w czole fali uderzeniowej staje się stopniowo przezroczyste i zaczyna przepuszczać promieniowanie pochodzące z wewnętrznej części kuli ognistej, którą stanowią ogrzane do wysokiej temperatury pary i gazy. Jej promień wynosi w tym momencie ok. 100 m. Temperatura powierzchni kuli ognistej, która osiągnęła już swoje minimum, zaczyna ponownie wzrastać, dopóki nie stanie się równa temperaturze kuli homotermicznej. W czasie 0,2 ÷ 0,3 s od chwili wybuchu następuje maksimum temperatury, wynoszące 7^.10³ ÷ 8^.10³ K. Od tej chwili temperatura promieniującej powierzchni zaczyna spadać wskutek strat energii na promieniowanie i ochłodzenie rozżarzonych gazów kuli ognistej, co jest wynikiem powiększenia jej rozmiarów.

1.9. Promieniotwórcze skażenie terenu.

W odróżnieniu od wybuchu powietrznego, kula ognista naziemnego wybuchu jądrowego styka się z powierzchnią ziemi, przyjmując kształt czaszy kulistej, której podstawą jest powierzchnia ziemi. Dolną część kuli ognistej zakrywa chmura pyłowa. Kula ognista sprawia wrażenie jakby wychodziła z ziemi. W miejscu zetknięcia się kuli ognistej z ziemią, na skutek olbrzymiego ciśnienia i wysokiej temperatury, zewnętrzna warstwa ziemi ulega rozdrobnieniu, stopieniu i częściowemu odparowaniu, mieszając się z promieniotwórczymi produktami wybuchu. Przykładowo, w przypadku wybuchu jądrowego o mocy 1 Mt, gdyby tylko 1% wyzwolonej energii zostało zużyte na odparowanie gruntu, to stopiłoby się go aż 4 tysiące ton. Duże ilości ziemi wchodzące w skład kuli ognistej, ulegają w pierwszym etapie stopieniu lub wyparowaniu. Po dostatecznym ochłodzeniu kuli ognistej, gazowe produkty rozszczepienia i kondensacji zostają wychwycone przez stopione cząstki gruntu, tworząc pył promieniotwórczy o bardzo dużym stopniu skażenia.

Znaczna część ziemi zostaje zassana do obłoku przez silne prądy wstępujące. Część stopionej ziemi po ochłodzeniu zmienia się w szklisty i silnie promieniotwórczy żużel barwy czarnej lub szarej. Żużel ten pokrywa powierzchnię ziemi w promieniu kilkuset metrów od środka wybuchu. Cechą charakterystyczną wybuchu naziemnego jest tworzenie się na powierzchni ziemi bardzo silnych prądów wstępujących, które powodują powstanie znacznie większej chmury pyłowej, niż podczas wybuchu powietrznego. Słup pyłu natychmiast łączy się z obłokiem wybuchu, w wyniku czego do obłoku zostaje wciągnięta znaczna ilość pyłu ziemnego, nadającego obłokowi ciemną barwę. Na powierzchni ziemi, w punkcie wybuchu, powstaje olbrzymi lej, wokół którego wyrzucona ziemia tworzy dość wysoki wał. Wielkość leja zależy od wysokości, na której nastąpił wybuch jądrowy, od rodzaju gleby, pory roku, jak również od mocy ładunku. Szczególnie niebezpiecznym czynnikiem rażącym naziemnego wybuchu jądrowego jest promieniotwórcze skażenie terenu na skutek przesuwającego się z kierunkiem wiatru obłoku promieniotwórczego. Skażenie terenu substancjami promieniotwórczymi w niektórych rejonach może być tak duże, że uniemożliwi kontynuowanie w nich jakiejkolwiek działalności ludzkiej. Skażenie terenu substancjami promieniotwórczymi, jako skutek wybuchu naziemnego, może wystąpić na bardzo dużym obszarze (od kilkuset do kilku tysięcy kilometrów kwadratowych) i utrzymywać się przez bardzo długi okres.

Wszystkie wymienione wyżej fakty wykazują, że naziemny wybuch jądrowy jest najbardziej niebezpiecznym rodzajem wybuchu.

2. PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

2.1. Narażenie zewnętrzne i wewnętrzne.

Rozpatrując narażenie radiologiczne zazwyczaj wyróżnia się dwie jego składowe :

- napromieniowanie zewnętrzne ;

- napromieniowanie wewnętrzne ;

Chociaż skutki biologiczne w/w składowych są prawie takie same , to sposób działania i sposoby ochrony przed nimi bywają zupełnie odmienne .

Z napromieniowaniem zewnętrznym mamy do czynienia wtedy , gdy źródło promieniowania znajduje się na zewnątrz organizmu. Przykładami takich źródeł mogą być : aparaty rentgenowskie , zestawy zamkniętych źródeł promieniowania jonizującego RABS , defektoskopy radioizotopowe itd.

Napromieniowaniem wewnętrznym nazywamy przypadek, jeżeli substancja radioaktywna przedostanie się do wnętrza organizmu , np. gdy izotopy promieniotwórcze wbudowane są w tkankę . Taki stan wewnętrznego narażenia nazywamy rzeczywistym w odróżnieniu od narażenia potencjalnego . W przypadku bowiem potencjalnego narażenia substancja radioaktywna znajduje się jeszcze na zewnątrz ustroju , ale rozproszona jest w jego otoczeniu np: powietrzu , wodzie , żywności itp. Człowiek jednak , aby mógł żyć , musi oddychać , jeść i pić . Te niezbędne do życia czynności fizjologiczne wraz z powietrzem , pokarmem i wodą wprowadzają do organizmu także rozproszone w nich izotopy promieniotwórcze . Bardzo wiele z nich podlega normalnym przemianom metabolicznym i w zależności od pierwiastka , którego są izotopami , częściowo odkładane są w kościach, nerkach, wątrobie, tarczycy, a częściowo wydalane / z wydechem, potem, kałem, moczem /. Wydalanie biologiczne współdziała wraz z rozpadem promieniotwórczym w kierunku zmniejszenia stężenia radionuklidu w organiźmie. Z przykładami wewnętrznego napromieniowania spotykamy się przy pracy z radioaktywnymi roztworami i proszkami, w kopalniach, zakładach przemysłu jądrowego, przy spożywaniu artykułów żywnościowych skażonych substancjami promieniotwórczymi itp.

2.2. Pojęcie dawki, statystyczna natura oddziaływania promieniowania.

Dawka jest to ilość energii pochłonięta w określonej masie lub powierzchni albo w objętości napromieniowanego ciała.

Ponieważ oddziaływanie promieniowania jonizującego z materią ma charakter statystyczny (określone zjawiska zachodzą tylko z pewnym prawdopodobieństwem) nie można jednoznacznie określić skutków jakie zostaną wywołane po przejściu cząstki lub kwantu przez ośrodek materialny . Istnieje szereg uwarunkowań determinujących rodzaj i specyfikę zjawisk towarzyszących przejściu promieniowania przez materię . Związane są one przede wszystkim z energią cząstek lub kwantów oraz strukturą materiału , w którym zachodzić ma dane zjawisko . Istnieje tylko pewne prawdopodobieństwo, że np : efekt Comptona może zajść przy danej energii emitowanego promieniowania .

W materiale promieniotwórczym , poszczególne jądra atomowe rozpadają się niezależnie od innych jąder - tak więc proces rozpadu jest zjawiskiem przypadkowym . Kolejne rozpady i kolejne emisje cząstek lub kwantów , są przypadkowo rozłożone w czasie . Doskonałym zobrazowaniem statystycznej natury oddziaływania może być charakterystyka zliczeniowa detektorów promieniowania jonizującego, które przy tych samych warunkach ekspozycji i zachowaniu tej samej geometrii pomiaru , w tym samym czasie zliczania rejestrują różne ilości impulsów z detektora .

Statystyczną naturę promieniowania w ujęciu matematycznym opisują tzw. rozkłady Gaussa i Poissona oraz rozkład Bernoulli`ego.

2.3. Drogi wnikania radionuklidów do organizmu.

Substancje radioaktywne mogą wnikać do organizmu poprzez ;

- drogi oddechowe / inhalacyjnie /

- przewód pokarmowy / spożycie skażonych pokarmów lub płynów / - rany lub uszkodzenia skóry.

2.4. Krytyczne narządy i tkanki.

Narządy i tkanki szczególnie wrażliwe na promieniowanie jonizujące nazywane są często " krytycznymi " ze względu na to , że ich uszkodzenie prowadzi do dużych zaburzeń czynności organizmu. Pojęcie to dotyczy zarówno skażeń zewnętrznych jak i wewnętrznych . W pierwszym przypadku jest to najczęściej soczewka oka oraz szpik kostny i gonady , natomiast w drugim - narząd , który wybiórczo kumuluje izotopy promieniotwórcze - np. wątroba , tarczyca , nerki , kości .

2.5. Oddziaływanie promieniowania jonizującego na organizmy żywe.

Promieniowanie jonizujące, przechodząc przez materię, przekazuje energię jej cząsteczkom w procesach jonizacji lub wzbudzania. Rozpatrując sekwencję zjawisk zachodzących w napromieniowanej materii, można wyróżnić następujące stadia:

- Stadium fizyczne (czas trwania 10^-16 - 10^-15 s). W tym okresie jest absorbowana energia na poziomie atomu, czyli zachodzą pierwotne procesy fizyczne. W tym stadium zachodzi jonizacja lub przegrupowanie w układzie elektronowym wzbudzonej cząsteczki.

- Stadium fizyko-chemiczne (10^-12s). Powstałe procesy nie są trwałe i ulegają samoistnie reakcjom wtórnym lub kolizją. Oderwany elektron może rekombinować z jonem macierzystym powodując powstanie cząsteczki wzbudzonej lub po przezwyciężeniu pola kulombowskiego może stać się elektronem swobodnym. może on być wychwycony przez jakąkolwiek cząsteczkę lub jon macierzysty. W tym okresie powstają rodniki lub rodniko-jony. W środowisku polarnym, jakim jest roztwór wodny, elektrony o niewielkiej energii, rzędu 0,025 eV, mogą być schwytane przez odpowiednio ułożone cząsteczki wody, co spowoduje utworzenie elektronu uwodnionego.

- Stadium chemiczne (10^-3s). Wolne rodniki, wykazujące wielką reaktywność chemiczną i biologiczną, oddziaływują między sobą i z innymi cząsteczkami w komórkach, inicjując niezbyt jeszcze dobrze poznane procesy. Prowadzą one do biologicznie ważnych zmian, powodujących zaburzenie funkcji komórek, które mogą przebiegać tylko w ściśle określonych warunkach środowiska wewnątrzkomórkowego, takich jak: stężenie różnych jonów, kwasowość, ładunki elektryczne itp. Niektóre z nich zaburzają powstawanie produktów radiolizy wody. Zakres zachodzących zmian zależy w znacznym stopniu od uwodnienia tkanek i zawartości w nich tlenu. Im mniej wody i tlenu, tym zmiany wywołane radiolizą są mniej intensywne.

- Stadium biochemiczne (sekundy - godziny). Narastanie zaburzeń metabolicznych, zainicjowanych przez pierwotne zjawiska fizyczne i wtórne zjawiska fizyko-chemiczne i chemiczne.

- Stadium patofizjologiczne - zaburzenia czynności komórek, tkanek, narządów i układów organizmu napromieniowanego (np. zaburzenia przepuszczalności błon i przyswajania składników odżywczych, rozkojarzenie systemów regulacyjnych, upośledzenie rozplemu komórkowego, zaburzenia układu krążenia, oddychania, wydalania itp.).

- Stadium morfologiczne - zmiany budowy histologicznej i anatomicznej tkanek i narządów (np. cytopenia szpiku kostnego, układu chłonnego i krwi obwodowej, denudacja błony śluzowej przewodu pokarmowego, ogniska martwicy w różnych tkankach).

- Stadium zejściowe - przewaga postępujących procesów naprawy i odnowy, prowadzących do wyzdrowienia całkowitego lub częściowego (przewlekłe schorzenia popromienne, zmiany późne), względnie śmierci organizmu napromieniowanego.

Za punkt wyjścia do powstawania pierwotnych lub wczesnych zaburzeń metabolicznych przyjmuje się proces radiolizy wody. Jest to uzasadnione, gdyż woda jest składnikiem nieodzownym dla wszelkich przejawów życia. Promieniowanie jonizujące powoduje powstawanie z cząsteczek H₂o szeregu pochodnych, zwanych rodnikami (np. H., OH., O₂H., O₃H₂ itd.), i cechujących się szczególnymi właściwościami, a zwłaszcza znaczną reaktywnością i zdolnością inicjowania różnych łańcuchów reakcji wtórnych. Cząsteczka wody posiada na zewnętrznej orbicie 8 elektronów. Jonizacja cząsteczki wody powoduje utratę elektronu i powstanie wolnego jono-rodnika.

Postuluje się, że stadium biochemiczne procesu radiopatologicznego obejmuje dwa zasadnicze etapy wstępne:

1) Proces aktywacji makrocząsteczkowych składników komórki, polegający na wytworzeniu ich rodników według następującej reakcji ogólnej:

R - H + OH. R. + H₂O

naturalna rodnik rodnik

makrocząsteczka wodorotlenowy makrocząsteczki

2) Tworzenie nadtlenkowych pochodnych biologicznie ważnych makrocząsteczek z udziałem tlenu, będącego produktem wtórnych reakcji rodników wodopochodnych. Ogólny zapis tego etapu przedstawia się następująco:

R. + O₂ RO₂.

rodnik nadtlenkowy rodnik

makrocząsteczki makrocząsteczki

Nadtlenkowe pochodne makrocząsteczek mogą wchodzić w szereg reakcji wtórnych, powodując:

- zmiany struktury i właściwości biologicznie ważnych składników komórki;

- eliminację zmienionych makrocząsteczek;

- inicjowanie nieprawidłowych łańcuchów metabolicznych, potęgujących pierwotne, popromienne zaburzenia biochemiczne;

- inne zaburzenia popromienne, jak np. przesunięcia równowagi elektrostatycznej wewnątrz komórki, zmiany budowy i czynności organelli wewnątrzkomórkowych, zaburzenia przepuszczalności błon komórkowych itp.

Jako następstwo stadium biochemicznego występuje stadium zaburzeń patofizjologicznych. Zaburzenia czynności poszczególnych narządów i układów organizmu występują stopniowo, odpowiednio do ich radiowrażliwości, narastają w miarę upływu czasu, a widoczne objawy tych zaburzeń, nakładając się na siebie, dają złożony obraz rozwiniętego zespołu popromiennego. W początkowym okresie fazy patofizjologicznej, szczególnie duże znaczenie mają prawdopodobnie popromienne zaburzenia czynności ośrodkowego i wegetatywnego układu nerwowego oraz całego układu wydzielania wewnętrznego, ze względu na ich rolę w regulacji wszystkich funkcji organizmu.

Na tle dokonanych zaburzeń biochemicznych i czynnościowych, rozpoczynają się zmiany morfologiczne, które mogą być zarówno objawem rozwijającego się zespołu popromiennego, jak i formą zejściową ogólnego lub miejscowego stanu chorobowego. W związku z tym faza morfologiczna uszkodzenia popromiennego, rozpoczynająca się zazwyczaj w kilka lub kilkanaście godzin po ekspozycji, może trwać tygodnie, miesiące i lata. Stosunkowo wczesnym typem zmian morfologicznych jest zmniejszenie się ilości elementów komórkowych (cytopenia) w tkankach i narządach, odznaczających się największą radiowrażliwością. Zmiany takie występują przede wszystkim w gonadach, węzłach chłonnych, nabłonku jelitowym, szpiku kostnym i we krwi obwodowej. Spadek liczby komórek jest wynikiem zniszczenia pewnej ich ilości przez promieniowanie, a pogłębia się wskutek jednoczesnego osłabienia procesów odnowy.

Inne zmiany morfologiczne, jak stany zapalne, ogniska zwyradniające lub martwicze, występują na ogół nieco później i nie posiadają żadnych cech swoistych, które pozwalałyby odróżnić zmiany popromienne od uszkodzeń wywoływanych przez inne czynniki.

2.6. Zdrowotne skutki napromieniowania

Końcowe skutki zdrowotne Zdrowotne skutki napromieniowania. napromieniowanego organizmu klasyfikuje się zwykle następująco:

- Skutki, które ujawniają się tylko u niektórych osób z ogółu napromieniowanych (a więc z pewnym prawdopodobieństwem), zwykle po upływie kilku do kilkudziesięciu lat, nazwano opóźnionymi lub stochastycznymi (prawdopodobnymi, gdyż nie wiadomo, u kogo się objawią).

- Skutki, które pojawiają się na ogół w krótkim czasie po pochłonięciu dawki tzw. progowej (po jej przekroczeniu prawdopodobieństwo ich ujawnienia się bardzo szybko wzrasta do 100%), nazwano ostrymi lub niestochastycznymi.

Skutki opóźnione występują tym częściej im większą pochłonięto dawkę, przy czym zakłada się , że nie ma takiego progu, poniżej którego prawdopodobieństwo pojawienia się skutków jest zerowe. Zakłada się również, że zależność dawka - skutek jest liniowa, to znaczy, że każde podwojenie dawki powoduje podwojenie liczby skutków. Choroba we wszystkich ujawnionych przypadkach wystąpiła by z "pełną" ostrością, niezależnie od otrzymanej dawki.

2.7. Zdrowotne skutki dużych dawek promieniowania.

Charakterystycznym skutkiem jednorazowej, krótkotrwałej ekspozycji całego ciała na dostatecznie wysoką dawkę promieniowania jonizującego jest wystąpienie objawów uszkodzenia i stopniowy rozwój złożonego, ogólnoustrojowego zespołu patologicznego, zwanego ostrą chorobą popromienną. W zależności od właściwości napromieniowanego organizmu, a przede wszystkim od wielkości równoważnika dawki, mogą w nim zachodzić zmiany i zaburzenia o różnym nasileniu oraz stopniowo występować rozmaite objawy uszkodzenia popromiennego. Efekty różnych ostrych równoważników dawek promieniowania jonizującego u dorosłego, zdrowego człowieka przedstawia.

Wartości lub przedziały równoważników dawek, mają charakter przybliżony, ponieważ nasilenie odczynu popromiennego zależy od licznych czynników modyfikujących, jak stan napromieniowanego organizmu, radiowrażliwość osobnicza, współdziałanie innych czynników szkodliwych, wpływ środowiska itp.

Typowy przebieg i obraz kliniczny ostrej choroby popromiennej o średniej ciężkości, występującej u dorosłego człowieka po równoważnikach dawek rzędu 2 - 4 Sv

charakteryzuje się wyraźną fazowością rozwoju i kolejności widocznych objawów zaburzeń lub uszkodzeń, co ilustruje podział na okresy :

OKRES I - tzw. odczyn pierwotny: złe samopoczucie i niepokój, mdłości i wymioty, bóle i zawroty głowy, osłabienie siły mięśniowej i zdolności wysiłkowej, rzadziej - pobudzenie, bezsenność, brak apetytu, gorączka i biegunka; objawy te zazwyczaj rozpoczynają się w 6 - 12 godzin po napromieniowaniu i trwają przez 1 - 2 dni;

OKRES II - utajony: widoczne objawy uszkodzenia znikają, ale proces chorobowy rozwija się nadal skrycie; okres bezobjawowy po wyżej podanych równoważnikach dawek trwa zwykle 5 - 10 dni

OKRES III - rozwinięta choroba popromienną: stopniowo występują i nasilają się bardzo liczne objawy zaburzeń i uszkodzeń, z których na czoło wysuwają się następujące: gorączka, zmiany we krwi i układzie krwiotwórczym, wylewy krwawe, spadek odporności i wtórne zakażenia, rozkojarzenie mechanizmów adaptacyjnych i regulacyjnych, zmiany równowagi neurohormonalnej, metabolicznej i wodno-elektrolitowej, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, nerwowe, naczyniowe; okres ten trwa zwykle około 2 miesięcy, o ile wcześniej nie nastąpi zgon;

OKRES IV - rekonwalescencja: powolne ustępowanie objawów chorobowych, stopniowa poprawa stanu ogólnego i postępująca normalizacja zaburzeń popromiennych oraz częściowa lub rzadziej - całkowita regeneracja; niekiedy zdarzają się nawroty i ponowne zaostrzenia choroby, powodujące przypadki tzw. opóźnionej śmierci popromiennej, głównie na tle późnych powikłań; okres rekonwalescencji trwa zwykle od 6 miesięcy do roku, ale rzadko doprowadza do zupełnego wyzdrowienia.

Na tle ogólnoustrojowego schorzenia w obrazie ostrego zespołu popromiennego, mogą wyraźnie dominować objawy uszkodzenia pojedynczego układu, co również zależy w znacznym stopniu od stopnia napromieniowania, a mianowicie:

- po ostrym napromieniowaniu w granicach 2 - 10 Sv, przeważają objawy uszkodzenia krwi i układu krwiotwórczego, czyli występuje tzw. postać hematologiczna ostrej choroby popromiennej;

- po równoważnikach dawek rzędu 10 - 50 Sv , na pierwszy plan wysuwają się bardzo ciężkie zaburzenia przewodu pokarmowego (postać jelitowo-żołądkowa), zwykle kończąca się śmiercią po upływie kilkunastu dni;

- po bardzo silnym napromieniowaniu, przekraczającym 50 Sv, w ciągu krótkiego okresu choroby, poprzedzającego zejście śmiertelne i zwykle nie trwającego dłużej niż kilka dni, występują przede wszystkim objawy ciężkiego porażenia ośrodkowego układu nerwowego, z utratą przytomności, drgawkami, zaburzeniami oddychania itp. (tzw. postać neurologiczna ostrej choroby popromiennej).

Nieco inne skutki występują w przypadku napromieniowania tylko niektórych części ciała, ponieważ radiowrażliwość poszczególnych narządów jest różna i zależy od wieku oraz płci. Szpik kostny i pozostała część układu krwiotwórczego są najbardziej wrażliwe, gdyż uszkadza je już dawka około 0,5 Sv. Jednak tkanki posiadają duże zdolności regeneracyjne i mogą po pewnym czasie podjąć swe funkcje na nowo. Jeśli zostanie napromieniowana tylko część układu krwiotwórczego, wówczas pozostała, nie napromieniowana część może zastąpić tę uszkodzoną, co poważnie łagodzi efekty popromienne.

Narządy rozrodcze i oczy są to również zespoły tkanek szczególnie radioczułych. Jednorazowe dawki 0,1 Sv na jądra mogą spowodować okresową, a przekraczające 5 Sv trwałą bezpłodność. Jajniki są mniej wrażliwe na promieniowanie, przynajmniej u dorosłych kobiet, gdyż do wywołania trwałej bezpłodności potrzeba jednorazowej dawki 2-6 Sv. Działanie na jajniki nawet znacznie większych dawek, ale nie jednorazowo, może nie powodować bezpłodności.

Soczewki oczu po otrzymaniu dawki około 2 Sv mogą wykazywać izolowane, drobne zmętnienia, nie powodujące upośledzenia zdolności widzenia, a dawki większe od 5 Sv mogą prowadzić do postępującej zaćmy.

Inne niż wymienione, narządy i tkanki osób dorosłych są znacznie bardziej odporne na promieniowanie. Na przykład działanie dawki 23 Sv w ciągu 5 tygodni na nerki nie powoduje ich uszkodzenia. Także nie wykazuje uszkodzenia wątroba po działaniu 40 Sv, a pęcherz moczowy - 55 Sv (dawki podane w ciągu 4 tygodni).

2.8. Zdrowotne skutki bezprogowe

Skutki napromieniowania dawkami poniżej 1 Sv ujawniają się później w postaci nowotworów i zmian w materiale genetycznym, powodujących defekty lub choroby u części potomstwa osób napromieniowanych. Skutki te charakteryzują się tym, że w przypadku wystąpienia choroby nowotworowej lub dziedzicznej nie można jednoznacznie stwierdzić, że została ona wywołana promieniowaniem m.in. dlatego, że jeden i drugi rodzaj skutków może być wywołany przez wiele innych czynników, jeszcze do dziś nieznanych. Zależność tę można by jedynie stwierdzić statystycznie przez porównanie częstości występowania nowotworów w grupie napromieniowanej (obejmującej dużą populację) z częstością jej występowania w grupie nie napromieniowanej (kontrolnej).

W związku z dużymi trudnościami metodologicznymi, prace nad oceną skutków promieniowania są ciągle prowadzone. W praktycznych zastosowaniach ich niepewnych wyników stosuje się jednak metodę pesymizacji , tzn. w przypadkach wątpliwych przyjmuje się wariant gorszy. Ta metoda oceny prawdopodobieństwa ujawnienia się skutków opóźnionych po pochłonięciu pośrednich i małych dawek opiera się, jak dotychczas, na wspomnianej już hipotezie o liniowej zależności skutków opóźnionych od otrzymanego równoważnika dawki. Hipoteza ta, zgodnie ze współczesnym stanem wiedzy, nie została potwierdzona w odniesieniu do większości skutków m. in. dlatego, że nie uwzględnia wpływu mocy dawki i jakości promieniowania. Jednak w oszacowaniach jest najczęściej stosowana, jako metoda prosta i w większości wypadków pesymizująca. Przyjęcie liniowej zależności okazało się zgodne z rzeczywistym przebiegiem m. in. dla raka sutka i tarczycy.

2.9. Stochastyczne skutki genetyczne

Na materiał genetyczny wszystkich istot żywych działają różnego rodzaju czynniki (ciepło, promieniowanie UV, chemikalia, promieniowanie jonizujące), wywołując w nim zmiany przekazywane potomstwu. Uważa się to za ważną przyczynę ewolucji roślin, zwierząt i ludzi. Większość tych zmian jest szkodliwa, gdyż powoduje utratę zdolności komórek do wykonywania określonych funkcji biologicznych.

Niektóre zmiany zmniejszają prawdopodobieństwo przeżycia, czy wydania na świat potomstwa lub powodują śmierć. W ten sposób eliminowane są z dalszej reprodukcji.

Zmiany genetyczne w komórkach płciowych przenoszone są podczas zapłodnienia na zarodek, jako cząstka informacji koniecznej do wytworzenia nowego osobnika. Informacja ta zawarta jest w jądrze komórki męskiej i żeńskiej w postaci chromosomów, przekazywanych w równej liczbie od obu komórek rodzicielskich. Chromosomy w pewnych fazach rozwoju komórki istnieją w postaci łańcuchów i są nośnikiem informacji o właściwościach organizmu. Zawierają one geny, które są podstawowymi jednostkami dziedziczności. Uszkodzenia dziedziczne mogą wystąpić w obu tych strukturach.

Uszkodzenia te można podzielić na dwie grupy: aberracje chromosonów i mutacje genów. Aberracje chromosomów objawiają się jako przerwanie poprzeczne chromosomu i połączenie fragmentów w nowe, nieprawidłowe układy, lub zmiany liczby chromosomów. Mutacje genów mogą być dominujące, gdy skutki ujawniają się u bezpośredniego potomstwa, lub recesywne, które nie ujawniają się i przechodzą z pokolenia na pokolenie, tak długo, aż nie zetkną się z podobną deformacją pochodzącą od drugiego z rodziców, co jest niezwykle mało prawdopodobne. Niektóre mutacje są letalne (śmiertelne) i są przyczyną poronień (połowa poronień samoistnych ma podłoże genetyczne) lub wczesnych śmierci po urodzeniu.

Nieletalne skutki genetyczne mogą przejawiać się w formie łagodnej, np. w postaci daltonizmu, lub mogą powodować poważniejsze następstwa (np. w przypadku mongolizmu, czyli zespołu Downa, nie ma dotychczas pewności, czy może być wywołany przez promieniowanie). Niektóre skutki, zazwyczaj poważne, ujawniają się już w wieku dziecięcym, inne powodują objawy później i nie są tak znaczące w funkcjonowaniu organizmu.

Genetyczne skutki napromieniowania oszacowuje się na podstawie tzw. dawki genetycznie znaczącej, tj. otrzymywanej przed okresem lub w okresie reprodukcji, czyli w czasie około 30 lat (30 - 40% całkowitej dawki życiowej) Wykazano, że genetycznie znaczący równoważnik dawki 1 Sv, dostarczony z małą mocą dawki tylko do populacji męskiej, spowodował by 1000 do 2000 poważnych mutacji i 100 do 1500 aberracji chromosomów na każdy milion urodzeń. Ta sama dawka podana populacji kobiet powodowała by skutki mniejsze (również bardziej niepewne) od 0 do 900 narodzin genetycznie nieprawidłowych dzieci w wyniku mutacji i od 0 do 500 na skutek aberracji chromosomów na milion urodzeń.

Różne oszacowania wykazują, że tzw. współczynnik ryzyka indukcji wszystkich mutacji popromiennych w przypadku napromieniowania równoważnikiem dawki 1 mSv każdego z rodziców oddzielnie wynosi 2,2 prawdopodobnych mutacji na 1 milion w pierwszym pokoleniu, a przy równoważniku dawki 1 mSv po osiągnięciu stanu równowagi, tzn. po kilku pokoleniach stale napromieniowywanych, wynosi 14,4 na 1 milion. Powyższe dane wskazują, że niewielkie jest prawdopodobieństwo wystąpienia chorób genetycznych pod wpływem promieniowania, w porównaniu do przyczyn "spontanicznych", nawet w przypadku wysokiego równoważnika dawki, jakim jest 1 Sv.

2.10. Stochastyczne skutki somatyczne

Przyczyny powstawania nowotworów, podobnie jak chorób genetycznych, są bardzo różnorodne. Mogą być one zarówno naturalne, jak i o charakterze cywilizacyjnym (np. palenie tytoniu, skażenie powietrza). Zidentyfikowano ponad 250 różnych form tych chorób. Ujawnienie się nowotworu uzależnione jest od wystąpienia pewnych zjawisk. Prawdopodobieństwo ich wystąpienia zależy od wielu czynników, takich jak: tło genetyczne (rasa), płeć, dieta, tryb życia, stan zdrowia, narażenie na inne czynniki toksyczne, a przede wszystkim wiek.

W przypadku promieniowania, jako czynnika rakotwórczego, prawdopodobieństwo to zależy jeszcze od warunków napromieniowania.

Łańcuch zjawisk mogących prowadzić w przyszłości do klinicznego ujawnienia się nowotworów zaczyna się od inicjacji w komórce, w której nastąpiła jonizacja, lub wzbudzenie atomów w strukturach komórkowych. Przynajmniej w niektórych rodzajach nowotworów przyczyną inicjującą jest zmiana struktury (uszkodzenie) DNA, będącego składnikiem jądra. Zmiana struktury DNA występuje dość często, nie tylko pod wpływem promieniowania. Taka zmiana natychmiast uruchamia mechanizmy naprawy uszkodzeń i obrony organizmu, zapobiegające rozmnażaniu się zdeformowanej komórki.

Usunięcie uszkodzenia DNA może nastąpić w ciągu kilku godzin po inicjacji. Jeśli komórka nie podzieli się do chwili tego usunięcia, to niebezpieczeństwo może być zażegnane. Aby nastąpiło utrwalenie transformacji, która nastąpiła w DNA pod wpływem promieniowania, musi dojść do kilku podziałów komórek. Jeśli to nie nastąpi, wówczas zniknie potencjalnie rakotwórczy charakter komórki. Zdeformowane komórki mogą również zostać rozpoznane i wyeliminowane, np. przez układ immunologiczny, lub usunięte dzięki licznym i skomplikowanym procesom obronnym. Usunięcie uszkodzeń i eliminacja zmienionej komórki są tym bardziej prawdopodobne, im wolniej dana komórka się rozmnaża. Na proces rozmnażania zmienionych komórek wpływa wiele czynników, takich jak hormony i inne substancje stymulujące procesy rakotwórcze.

Oczywistym warunkiem utrwalenia transformacji jest przeżycie komórki. Jeżeli zostanie wyeliminowana z jakichkolwiek powodów, np. na skutek działania dużej dawki tego samego promieniowania, to zniknie wywołane transformacją zagrożenie nowotworowe. W przypadku promieniowania występuje więc pewne współzawodnictwo między transformacjami komórki, a jej obumarciem. Działanie małych dawek na organizm powoduje przeważnie transformacje, mogące spowodować w przyszłości chorobę nowotworową, natomiast duże dawki doprowadzają do obumarcia komórki, która co prawda nie może już wywołać tej choroby, ale może być przyczyną innych poważnych następstw.

Procesy eliminacji działają na wszystkich dalszych etapach rozwoju komórki. Dzięki nim tylko minimalny odsetek zdeformowanych komórek osiąga postać choroby nowotworowej, tzn. klinicznie stwierdzonego nowotworu. Rozmnażająca się kolonia nieprawidłowych komórek, po osiągnięciu pewnych rozmiarów (ułamka milimetra), potrzebuje do dalszego rozwoju pożywienia i możliwości odprowadzania produktów przemiany materii, czyli doprowadzenia naczyń krwionośnych. Jeśli zostaną spełnione te warunki, to po pewnym czasie (nawet po wielu latach) nowotwór może się ujawnić.

Pod wpływem promieniowania najczęściej indukowany jest nowotwór układu krwiotwórczego - białaczka. Okres utajenia jest w tym przypadku najkrótszy. W Japonii po wybuchach jądrowych zaobserwowano przypadki śmierci z powodu białaczki już po kilku latach; najwięcej przypadków stwierdzono w 7 - 20 lat po napromieniowaniu. Okazało się też, że białaczka ujawnia się tym wcześniej, im młodszy był napromieniowany organizm. Inne rodzaje nowotworów ujawniają się po jeszcze dłuższym okresie utajenia.

Promieniowanie jest również przyczyną powstawania takich nowotworów, jak: nowotwory różnych odcinków przewodu pokarmowego i płuc, a wśród kobiet - raka sutka. Natomiast miejsca dość często zagrożone, jak gruczoł krokowy u mężczyzn i macica u kobiet, wykazują bardzo niską lub zerową względną częstotliwość zapadania na choroby nowotworowe wzbudzone promieniowaniem.

W przypadku raka płuc stwierdzono również zwiększenie śmiertelności wówczas, gdy osoba napromieniowana cząstkami alfa paliła tytoń. Jest to przypadek tzw. synergizmu, tj. takiego działania kilku czynników szkodliwych, gdy skutki zdrowotne się nie sumują, lecz są wyraźnie spotęgowane przez równoczesne ich działanie.

2.11. Inne późne skutki

Oprócz różnorodnych skutków omawianych wyżej, przypuszcza się, ze dawki promieniowania przyspieszają proces starzenia i skracają życie nie tylko z powodu chorób nowotworowych. Nie przedstawiono dotąd jednak na to wystarczających dowodów.

Szczególnie wrażliwy na promieniowanie, jako młody organizm, jest płód, który na skutek napromieniowania, może wykazywać opóźnienia rozwoju umysłowego w ciągu dalszego rozwoju. Prawdopodobieństwo wystąpienia takich zmian jest największe, gdy napromieniowanie wystąpiło między 8 - 16 tygodniem ciąży, a najmniejsze (prawie zerowe) przed 8 i po 25 tygodniu ciąży. W czasie największej wrażliwości (8 - 16 tydzień ciąży) równoważnik dawki 1 Sv wywołuje zmiany z prawdopodobieństwem 40%. Oprócz opóźnień w rozwoju umysłowym , napromieniowanie płodu może spowodować jego śmierć, zaburzenia w kształtowaniu narządów, białaczkę i inne nieprawidłowości rozwojowe.

Narządy niemowląt i małych dzieci wykazują również większą radioczułość niż narządy dorosłych. Im dziecko młodsze, tym poważniejsze mogą być po napromieniowaniu późniejsze skutki. Równoważnik dawki 10 Sv podany w ratach w ciągu kilku tygodni wystarcza do wywołania wyraźnych deformacji.

3. CHARAKTERYSTYKA SUBSTANCJI PROMIENIOTWÓRCZYCH.

S u b s t a n c j ą promieniotwórczą jest każde ciało fizyczne zawierające w swym składzie przynajmniej jeden rodzaj nuklidu promieniotwórczego / tj. prom. izotop jednego z pierwiastków / .

Substancja promieniotwórcza może być :

- czystym nuklidem promieniotwórczym

- mieszaniną różnych izotopów jednego pierwiastka

- związkiem chemicznym zawierającym w cząsteczkach atomy promieniotwórczego nuklidu

- mieszaniną różnych substancji

- roztworem

- gazem / aerozolem itp. /

Ze względu na stan skupienia wyróżnia się substancje prom. w postaci :

- s t a ł e j /także w postaci pylistej , w formie substancji organicznych , krystalicznych itp./;

- c i e k ł e j /w tym roztwory , koloidy zawiesiny / ;

- l o t n e j /pary , gazy , aerozole , zawiesiny pyłowe /.

Każdą użytkową postać substancji promieniotwórczej nazywamy - ź r ó d ł e m p r o m i e n i o t w ó r c z y m .

Substancje promieniotwórcze nie przewidziane lub nie nadające się do wykorzystania nazywamy o d p a d e m p r o m i e n i o t w ó r c z y m .

Sposób zabezpieczenia substancji prom. przed jej rozproszeniem stanowi jedną z podstawowych cech źródła promieniowania. Rozróżniamy zatem dwa rodzaje źródeł promieniowania:

z a m k n i ę t e i o t w a r t e .

ZAMKNIĘTYM ŹRÓDŁEM nazywa się substancję promieniotwórczą zawartą w obudowie / kapsułce / szczelnej , trwałej i odpornej na działanie czynników zewnętrznych , która uniemożliwia rozproszenie substancji prom. i jej bezpośredni kontakt z otoczeniem w normalnych warunkach użytkowania źródła . Za źródło zamknięte można także uważać substancję prom. trwale związaną / w sposób fizyczny lub chemiczny / z inną , nie promieniotwórczą substancją stałą / matrycą / , zapewniającą spełnienie wymagań określonych powyżej . Każda inna postać źródła określana jest jako źródło otwarte .

3.1. Kontrola narażenia zewnętrznego .

Narażenie zewnętrzne można kontrolować w następujący sposób : przez pomiar mocy równoważnika dawki w różnych miejscach w otoczeniu źródła promieniowania oraz przez pomiar dawek indywidualnych , otrzymanych przez osoby narażone na promieniowanie .

3.2. Pomiary mocy dawek .

Moc równoważnika dawki promieniowania gamma określa się zwykle przez pomiar mocy dawki ekspozycyjnej . Do tego celu wykorzystuje się radiometry z detektorami : licznik G-M , komora jonizacyjna , licznik scyntylacyjny i inne . Natomiast do pomiaru dawek promieniowania X stosuje się w zasadzie komory jonizacyjne.

3.3. Skażenia promieniotwórcze - powstawanie i podział .

Skażeniem promieniotwórczym nazywamy niepożądaną / ze względu na ochronę radiologiczną / obecność substancji promieniotwórczej w masie , objętości lub na powierzchni napromieniowanego ciała . Podczas pracy z otwartymi źródłami promieniowania istnieje niebezpieczeństwo niekontrolowanego uwolnienia substancji prom. co w efekcie prowadzi do powstania skażeń . Jeżeli zachowana jest szczelność zamkniętych źródeł promieniowania, skażenia promieniotwórcze nie występują .

Osadzanie się na różnych przedmiotach :pyłów , par lub aerozoli prom. powoduje skażenia promieniotwórcze powierzchni .

Skażenia powierzchniowe podzielić można na :

- skażenia powierzchni roboczych / stoły , blaty , itp./

- skażenia sprzętu laboratoryjnego / narzędzia , przyrządy , naczynia /

- skażenia powierzchni wewnętrznych / ściany , podłogi , parapety itp./

- skażenia odzieży , bielizny , obuwia

- skażenia skóry rąk i innych części ciała ludzkiego.

W zależności od rodzaju podłoża oraz właściwości substancji skażającej może ona w sposób fizyczny lub chemiczny trwale związać się z powierzchnią wywołując skażenia związane albo nie związane. Skażeniem związanym nazywamy skażenie , którego usunięcie jest niemożliwe przy użyciu prostych środków / np. zmywanie , ścieranie / bez uszkodzenia lub zniszczenia odkażanej powierzchni .

Skażenia nie związane poddają się prostym zabiegom odkażającym typu: zmywanie ścieranie.

4. BROŃ CHEMICZNA

Broń chemiczną stanowią bojowe środki trujące (BST) oraz środki ich przenoszenia.

Bojowe środki trujące są to związki chemiczne, które wykazują wysoką toksyczność w stosunku do organizmów zwierzęcych lub roślin, a ich właściwości fizyczne i chemiczne umożliwiają masowe zastosowanie na polu walki.

Środki przenoszenia BST jest to amunicja chemiczna (bomby lotnicze, pociski artyleryjskie, pociski artylerii rakietowej, głowice rakiet), generatory aerozoli, miny chemiczne, wyrzutnie świec i granatów.

4.1. Podział bojowych środków trujących.

Bojowe środki trujące dzieli się na grupy, przyjmując jako kryterium podziału : stan fizyczny, właściwości chemiczne lub przeznaczenie wojskowe.

Przy podziale środków trujących ze względu na ich stan fizyczny uwzględnia się stan skupienia środków trujących w temperaturze ( 20 oC) oraz prężność par w tej temperaturze przy ciśnieniu 1013 hPa. Ze względu na stan skupienia środki trujące dzieli się na :

- gazowe( np. fosgen, arsenowodór);

- ciekłe (np. kwas pruski, iperyt, sarin soman);

- stałe (np. adamsyt, chloroacetofenon , CS).

Ze względu na prężność par środki trujące dzieli się na :

- lotne (np. fosgen, kwas pruski i sarin);

- średniolotne( np. soman);

- małolotne (np. iperyt, Vx).

Przy podziale środków trujących ze względu na ich właściwości chemiczne uwzględnia się budowę cząsteczek środków trujących i ich własności. Przyjmując to kryterium, środki trujące można podzielić , zgodnie z obowiązującą systematyką chemii organicznej , na następujące grupy:

- chlor i chlorowcopochodne węglowodorów ( np. chlor, bromocyjanek benzalu);

- pochodne chlorowcowe alkoholi, eterów, aldehydów i ketonów ( np. chloroacetofenon);

- pochodne kwasów karboksylowych i tlenku węgla ( tlenek węgla, fosgen);

- organiczne związki siarki ( np. iperyt);

- organiczne związki azotu ( cyjanowodór , chlorocyjan, iperyt azotowy);

- organiczne związki arsenu ( np. arsenowodór, luizyt, adamsyt);

- organiczne związki fosforu ( tabun, sarin, soman, Vx).

Podział toksykologiczny oparty jest na działaniu fizjologicznym bojowych środków trujących. Uwzględnia on następujące grupy środków:

- paralityczno - drgawkowe środki trujące ( sarin, soman, Vx);

- parzące środki trujące (iperyt, iperyt azotowy, luizyt);

- ogólnotrujące środki trujące ( kwas pruski, cyjanowodór);

- duszące środki trujące (fosgen, difosgen, fosgenoksym);

- drażniące środki trujące ( chloroacetofenon, adamsyt, CS);

- fitotoksyczne środki trujące ( np. kwas 2,4 - dichlorofenoksyoctowy, 2,4,6 - trichlorofenoksyoctowy);

- psychogazy ( np. BZ. LSD - 25);

- toksyny ( np. toksyna botuliny ).

Podział wojskowy uwzględnia dwa kryteria : czas działania środków trujących oraz przeznaczenie taktyczne. Ze względu na czas działania środki trujące dzieli się na trwałe i nietrwałe środki trujące. Ze względu na przeznaczenie taktyczne , środki trujące dzieli się na cztery grupy:

- śmiertelne;

- powodujące czasową utratę zdolności bojowej żołnierzy ( psychochemiczne);

- policyjne;

- ćwiczebne.

Poszczególne grupy środków trujących z podziału toksykologicznego można przypisać do odpowiednich grup według podziału wojskowego:

Śmiertelne: Obezwładniające: Policyjne:

- paralitycznodrgawkowe - psychotoksyczne - drażniące

- Vx, sarin, soman - BZ, LSD-25 - chloroacetofenon,

- parzące CS, CR

- iperyt siarkowy,

iperyt azotowy,

luizyt

- toksyny

- XR

- ogólnotrujące

- cyjanowodór,

chlorocyjan

- duszące

- fosgen, difosgen.

4.2. Charakterystyka bojowych środków trujących.

4.2.1. Paralityczno - drgawkowe środki trujące

Są to bezbarwne lub żółtobrunatne ciecze o niskich temperaturach topnienia i wysokich temperaturach wrzenia długo utrzymujące się w terenie.

Tabelaryczne BSTz grupy paralityczno - drgawkowych, to sarin, soman i V_x.

Własności fizyczne:

Sarin jest bezbarwną i bezwonną cieczą (lekki zapach estrowo - owocowy) o temperaturze wrzenia 147,3oC z częściowym rozkładem. Sarin daje się destylować pod zmniejszonym ciśnieniem : 56,5oC/15 T, 48 - 9oC/10T. Krzepnie w -57oC, posiada tendencję do przechładzania. Jest substancją o względnie dużej prężności pary, dla temperatury 20oC wynosi ona 1,48 T. Lotność sarinu w 20oC wynosi l = 11,3 mg/dm³. Pary jego są cięższe od powietrza 4,86 razy, a gęstość jest nieco większa od gęstości wody i dla 20oC wynosi 1,1102 g/cm3. Jest dobrze rozpuszczalny w rozpuszczalnikach organicznych. Z wieloma środkami trującymi jak np. iperytem siarkowym, DFP miesza się w każdym stosunku. Pary sarinu dobrze absorbują się w materiałach tekstylnych , na co należy zwracać uwagę w przypadkach wchodzenia do pomieszczeń zamkniętych w odzieży skażonej parami tego środka trującego.

Soman jest bezbarwną cieczą ( produkt techniczny zabarwiony brunatno ) o zapachu aromatycznym, przypominającym zapach kamfory. Pary somanu są cięższe od powietrza o 6,33 razy; gęstość w 20oC D₄­²⁰ = 1,0131 g/cm3. Jego temperatura wrzenia pod normalnym ciśnieniem wyznaczona przez ekstrapolację wynosi 190oC. Bez rozkładu destyluje jedynie pod zmniejszonym ciśnieniem. Ogrzewany pod normalnym ciśnieniem ulega rozkładowi przed osiągnięciem temperatury wrzenia. Jego temperatury wrzenia pod zmniejszonym ciśnieniem są: 46 - 7oC/1,5 T., 61oC/5T. Soman łatwo ulega przechłodzeniu i w -80oC przemienia się w szkliwo. Dobrze rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych, słabo rozpuszcza się w wodzie (poniżej 1,5 %). Soman posiada stosunkowo małą prężność par, która dla 20oC wynosi 0,92 T. (W literaturze podawane są również dla tej temperatury prężności 0,3 i 0,2 T). Stosownie do tego i jego lotności są niewielkie , lecz przewyższają znacznie śmiertelne stężenie dla jednominutowej ekspozycji. Lotność somanu w 20oC , l = 10 mg/dm³.

V_x należy do fosforoorganicznych pochodnych tiocholiny.

Związki te nie czwartorzędowane są cieczami , dającymi się destylować pod zmniejszonym ciśnieniem, trudno ulegają hydrolizie , ale łatwo ulegają czwartorzędowaniu. Pochodne czwartorzędowe są ciałami stałymi , krystalicznymi, które w wodzie rozpuszczają się nieograniczenie. Lotność ich jest minimalna. Dają się dobrze przeprowadzać w stan aerozolu. W rozpuszczalnikach organicznych związki nie czwartorzędowane rozpuszczają się lepiej niż czwartorzędowane. Fosforylotiocholiny są higroskopijne.

Temperatura wrzenia V_x wynosi 300⁰C ( z rozkładem), temperatura krzepnięcia -50⁰C. Jest substancją słabo rozpuszczalną w wodzie, ale dobrze w rozpuszczalnikach organicznych. Posiada bardzo małą lotność i dużą trwałość w terenie.

Własności toksyczne:

Własności toksyczne paralityczno - drgawkowych środków trujących znacznie różnią się między sobą. Najniższą toksycznością charakteryzuje się sarin, a najwyższą V_x.

Dawki śmiertelne tych środków wynoszą:

- sarin - 5mg/kg

- soman - 1 - 2 mg/kg

- V_x - 0,05 mg/kg.

Zatrucie , w zależności od dawki powoduje zwężenie źrenic, ślinotok, drgawki, wymioty, samorzutne oddawanie moczu i kału, paraliż mięśni, w tym mięśni płuc powodujących zatrzymanie oddychania.

4.2.2.Bojowe środki trujące o działaniu parzącym.

Charakterystyka ogólna.

Do grupy bojowych środków trujących o działaniu parzącym (nekrozującym) zalicza się te związki chemiczne, których zasadnicze działanie trujące polega na bezpośrednim oddziaływaniu z komórkami żywego organizmu, wywołującym ich stany zapalne. Należą tu związki szeroko stosowane w okresie pierwszej wojny światowej (iperyt), jak również inne wynalezione i przebadane w okresie wojny (luizyt) lub w okresie powojennym (iperyt azotowy).

Nazwa „parzące środki trujące” pochodzi od objawów ich działania, które w większości przypadków przypominają oparzenia termiczne.

Oprócz zasadniczego działania skórno parzącego, wykazują one również silne działanie ogólnotrujące. Substancje te chrakteryzują się wybitną zdolnością resorpcyjną. Łatwo przenikają przez skórę. Niezależnie od drogi wprowadzania do organizmu, charakter ich trującego działania nie zmienia się.

Działanie trujące poszczególnych przedstawicieli tej grupy związków chemicznych jest w zasadzie podobne. Pewne różnice w działaniu są wynikiem ich przynależności do różnych klas związków organicznych, różnic w ich budowie chemicznej, co wiąże się ściśle z różnym mechanizmem ich biologicznego oddziaływania.

Parzące środki mają stosunkowo wysokie temperatury topienia i wrzenia, z miejsca skażenia odparowują więc niezbyt intensywnie. W związku z tym zachowują rażące działanie w terenie przez okres od kilku godzin (latem) do kilku tygodni (zimą). Zwraca uwagę wyjątkowo wysoka temperatura krzepnięcia iperytu 14,5 ^oC. Zachodzi więc konieczność stosowania iperytu w postaci produktu technicznego, który ze względu na domieszki ma znacznie obniżoną temperaturę krzepnięcia. Charakterystyczne jest również to, że wszystkie środki parzące mają specyficzny zapach: iperyt siarkowy - musztardy, luizyt - pelargonii, iperyt azotowy - kwiatowy. Są to ciecze oleiste, o gęstości większej od gęstości wody. Ponieważ zaś są praktycznie nie rozpuszczalne w wodzie, opadają na dno zbiorników wodnych i skażają wodę na długi czas. Parzące środki trujące stosunkowo łatwo przenikają do gleby piaszczystej na głębokość do kilkunastu centymetrów. Utrzymują się tam jednak niezbyt długo, a ze względu na łatwe ogrzewanie podłoża piaszczystego promieniami słonecznymi, dość szybko odparowują. Rozpuszczają się doskonale w tłuszczach, olejach, smarach i prawie wszystkich rozpuszczalnikach organicznych, nie wyłączając stałych i ciekłych środków trujących. Doskonale też wsiąkają w gumę, skórę i wyroby tekstylne. Dlatego też skażone umundurowanie, sprzęt i uzbrojenie muszą być odkażone bardzo dokładnie.

Właściwości chemiczne parzących środków trujących są zróżnicowane. Wynika to z odmiennej budowy cząsteczek poszczególnych środków trujących oraz z tego, że są one związkami organicznymi, pochodnymi różnych pierwiastków: siarki - iperyt siarkowy, azotu - iperyt azotowy, arsenu - luizyt.

Do najważniejszych bojowych środków trujących o działaniu parzącym należą:

- chlorowcopochodne tioeterów (iperyt siarkowy);

- chlorowcopochodne amin alifatycznych (iperyt azotowy);

- chlorowcoarsyny alifatyczne (luizyt);

- chlorowcopochodne niektórych oksymów (oksym fosgenu).

Pod względem fizykochemicznym są to z reguły substancje ciekłe o znacznej trwałości chemicznej.

Iperyt siarkowy.

Własności fizyczne

Ciecz bezbarwna (techniczny- brunatny) o zapachu musztardy.

T_k=14,5^oC, T_w = 217^oC z częściowym rozkładem. Destyluje się go pod zmniejszonym ciśnieniem. Gęstość cieczy w temperaturze 20^oC wynosi 1,274g/cm³.

Iperyt łatwo przenika przez większość materiałów. Szybkość przenikania zależy od rodzaju materiału, stopnia skażenia, wielkości kropel itp.

Rozpuszczalność iperytu w wodzie wynosi 0,7- 0,8 g/dm³. Półokres hydrolizy w temperaturze 20 ^oC wynosi ok. 10 min.

Rozpuszczalność iperytu w rozpuszczalnikach organicznych jest wysoka. Iperyt sam stanowi rozpuszczalnik dla wielu środków trujących.

Iperyt azotowy

Własności fizyczne.

Tri(2-chloroetylo)amina jest cieczą bezbarwną o ledwie wyczuwalnym zapachu i gęstości 1,235 g/cm³. Świeżo destylowany produkt po 2-3 dniach zabarwia się początkowo na kolor żółty, a następnie brązowy. Pod ciśnieniem normalnym nie daje się oczyścić przez destylację. Temperatura wrzenia wynosi 230-235 ^oC. W temperaturze tej iperyt azotowy rozkłada się. Temperatura topnienia czystego iperytu azotowego wynosi -4 ^oC. Prężność par w temperaturze 20^oC jest niższa od prężności par iperytu siarkowego. W warunkach tych lotność osiąga wartość 0,07 mg/dm³ (0,625 mg/dm³ dla iperytu siarkowego).

Iperyt azotowy w wodzie praktycznie nie rozpuszcza się. Dobrze rozpuszcza się w pospolitych rozpuszczalnikach organicznych z wyjątkiem etanolu, w którym rozpuszcza się słabo. Dobrymi rozpuszczalnikami iperytu azotowego są również tłuszcze oraz oleje roślinne i zwierzęce. Roztwory iperytu azotowego w rozpuszczalnikach polarnych są nietrwałe. Pod wpływem światła oraz podwyższonej temperatury ulegają ciemnieniu i obserwuje się wypadanie osadu.

Zdolność iperytu azotowego do przenikania gumy oraz innych materiałów jest nieco niższa niż iperytu siarkowego.

Luizyt

Własności fizyczne:

1. Luizyt A

Jest głównym składnikiem produktu technicznego. W warunkach normalnych jest ciężką, ruchliwą cieczą o charakterystycznym zapachu pelargonii. Gęstość 1,88 g / cm³. W warunkach normalnych wrze z rozkładem w temperaturze 190 ^oC. Daje się łatwo oczyścić przez destylację pod zmniejszonym ciśnieniem (96 ^oC / 30 T, 76 ^oC / 10 T). Czysty związek krzepnie w temperaturze -10 ^oC. Świeżo destylowany jest cieczą bezbarwną. W czasie przechowywania, a zwłaszcza pod wpływem światła, zabarwia się początkowo na kolor różowy a następnie fioletowy i wreszcie zupełnie ciemnieje. Luizyt A jest substancją o dużej prężności par. Lotność w temperaturze 20 ^oC wynosi 2,3 mg / dm³.

Występuje w dwóch izometrycznych postaciach różniących się między sobą własnościami fizycznymi:

Cl H H Cl

C C

C C

H AsCl H AsCl

„trans”- izomer „cis”- izomer

Luizyt A łatwo rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych oraz olejach i tłuszczach. W wodzie rozpuszcza się w ilości 0,5 g / dm³. Łatwo ulega hydrolizie.

2. Luizyt B

Luizyt B w stanie czystym jest cieczą o lekko żółtawym zabarwieniu, o gęstości

1,70 g / cm³ i temperaturze wrzenia 230 ^oC z rozkładem. Pod zmniejszonym ciśnieniem wrze w temperaturach 136 ^oC / 30 T i 113 ^oC / 11 T. W wodzie nie rozpuszcza się. Dobrze rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych.

3. Luizyt C

W stanie czystym jest substancją krystaliczną o temperaturze topnienia 21,5 ^oC. Wrze w temperaturze 260 ^oC z rozkładem. Dobrze destyluje pod zmniejszonym ciśnieniem 138 ^oC / 12 T. W wodzie nie rozpuszcza się i nie ulega hydrolizie. W odróżnieniu od luizytów A i B nie rozpuszcza się w alkoholu etylowym.

Własności toksyczne BST o działaniu parzącym.

Środki te przenikają do organizmu przez drogi oddechowe, śluzówki i skórę. Powodują trudno gojące się oparzenia wrażliwe na zakażenia i urazy mechaniczne.

Iperyt siarkowy przy zetknięciu się z żywą komórką powoduje uszkodzenie protoplazmy, a następnie obumarcie komórki. Objawy zatrucia iperytem występują po kilkunastu godzinach od kontaktu z ciałem. Poza działaniem miejscowym iperyt po dostaniu się do krwi powoduje zatrucie ogólne organizmu. Pierwszym objawem zatrucia jest zaczerwienienie, które zamienia się w drobne pęcherzyki zlewające się w jeden duży pęcherz. Jego pęknięcie powoduje powstanie trudno gojącej się rany. Iperyt w postaci aerozolu lub pary powoduje silne podrażnienie spojówek i powiek oraz zmiany w płucach. Objawy porażenia płuc, to ostry kaszel, ochrypła mowa, a nawet bezgłos, a następnie zapalenie oskrzeli i płuc.

Zatrucie przez przewód pokarmowy powoduje zapalenie i martwicę śluzówki jamy ustnej, gardła , języka, gwałtowne bóle brzucha, krwotoki , zapalenie żołądka oraz zatrucie ogólne.

Iperyt azotowy. Działanie trujące iperytu azotowego podobnie jest bardzo do działania iperytu siarkowego. Objawy porażenia nie dają się praktycznie rozróżnić. Podobnie jak iperyt siarkowy wywołuje on powstawanie rumienia, pęcherzy i trudno gojących się ran. Objawy te występują jednak znacznie szybciej niż w przypadku iperytu siarkowego. Okres utajonego działania skraca się więc niekiedy do kilku minut. Należy podkreślić, że identyczne własności trujące posiadają prawie wszystkie sole iperytu azotowego. Poza zasadniczym działaniem parzącym, iperyt azotowy wykazuje również własności ogólnotrujące. Własności ogólnotrujące iperytu azotowego są silniejsze niż iperytu siarkowego. Dostając się do krwi iperyt powoduje powstawanie skrzepów w naczyniach włosowatych i zahamowanie obiegu krwi.

Podobne własności trujące posiadają również analogi iperytu azotowego (N-alkilo di(2-chloroetylo)aminy).

Luizyt jest jednym z głównych przedstawicieli grupy bojowych środków trujących o działaniu parzącym. Obok działania parzącego posiada również silne własności drażniące i ogólnotrujące. Najbardziej trującym i napastliwym składnikiem luizytu jest 2-chlorowinylodichloroarsyna (luizyt A). Luizyt B ma nieco słabsze własności parzące, działa natomiast silnie drażniąco. Luizyt_C w zasadzie nie posiada własności trujących w stopniu wymaganym od bojowych środków trujących. W produkcie technicznym zawartość izomeru A jest największa, zatem luizyt jest przede wszystkim środkiem parzącym.

Luizyt trafiając na skórę szybko powoduje uczucie pieczenia miejsc porażonych ( czego nie odczuwa się przy iperycie ), powstanie rumienia oraz pęcherzy.

Działanie par luizytu na drogi oddechowe objawia się przede wszystkim silnym ich porażeniem, bólem w klatce piersiowej oraz wymiotami, a po pewnym czasie zapaleniem płuc i oskrzeli. Dostanie się luizytu do oka kończy się zwykle trwałą utratą wzroku.

4.2.3.Bojowe środki trujące o działaniu ogólnotrującym

Charakterystyka ogólna.

Podczas gdy główne działanie związków chemicznych zaliczanych do innych grup fizjologicznego oddziaływania na organizm żywy jest ukierunkowane na określone narządy ustroju ( duszące - płuca, parzące - powierzchnia skóry, drażniące - błony śluzowe górnych i dolnych dróg oddechowych oraz oczu ), to grupa ogólnotrujących związków chemicznych takiego miejscowego działania nie wykazuje. Działają one na organizm jako całość, wywołując zaburzenia w funkcjonowaniu specyficznych enzymów ( biokatalizatorów ) wewnątrzkomórkowych odpowiadających za prawidłowy przebieg procesów biochemicznych w organizmie.

Przenikanie związków ogólnotrujących do organizmu odbywa się przede wszystkim poprzez drogi oddechowe, w mniejszym zaś stopniu przez skórę. Jednak w każdym przypadku dostania się ich do organizmu przenikają łatwo do układu krążenia i poprzez krew są rozprowadzane po całym ustroju. W wyższych stężeniach wywołują gwałtowną śmierć przez porażenie układu oddechowego i zahamowanie akcji serca. Do grupy środków ogólnotrujących należy cyjanowodór, chlorocyjan, tlenek węgla i karbonylki metali

Cyjanowodór

Własności fizyczne

Bezwodny cyjanowodór jest bezbarwną bardzo ruchliwą cieczą o charakterystycznym zapachu przypominającym zapach gorzkich migdałów. Pod ciśnieniem normalnym wrze w temperaturze 25,7 ^oC, krzepnie w temperaturze -13,3 ^oC. Ciśnienie parcjalne cyjanowodoru nad wodnymi roztworami przykładowo wynosi:

dla 10% mol. HCN - 283,4 T

20% mol. HCN - 381,0 T

50% mol. HCN - 430,6 T

Gęstość bezwodnego cyjanowodoru w temperaturze 25 ^oC wynosi 0,682 g / cm³ . Gęstość 50% (wag.) roztworu cyjanowodoru w wodzie w temperaturze 0 ^oC wynosi 0,875 g / cm³ .

Cyjanowodór jest cieczą zasocjowaną, tworzy asocjaty liniowe o budowie:

...H-C=N...H-C=N...H-C=N...

Energia dysocjacji:

HCN → H⁺ + CN^-

wynosi 111 kcal / mol.

Cyjanowodór jest słabym elektrolitem. Stała dysocjacji wynosi K=1,32_*10^-9.

Cyjanowodór miesza się z wodą w dowolnym stosunku. Rozpuszcza się również w większości rozpuszczalników organicznych (alkohole, węglowodory aromatyczne, estry, chlorowcopochodne węglowodorów). Nie rozpuszcza się w olejach mineralnych oraz w węglowodorach perfluorowych. Na powietrzu spala się jasnym fioletowym płomieniem. Ciekły cyjanowodór inicjowany detonatorem wybucha z siłą nitrogliceryny. Mieszaniny cyjanowodoru z powietrzem są wybuchowe ( 5,6-40 % obj.).

Chlorocyjan

Własności fizyczne.

Chlorocyjan był stosowany w działaniach wojennych od roku 1916 w mieszaninie z AsCl₃ pod nazwą „Vivite”, a następnie w mieszaninach z cyjanowodorem i bromoacetonem.

Chlorocyjan w warunkach normalnych jest gazem bezbarwnym, który przy ochłodzeniu łatwo skrapla się na bezbarwną, bardzo lotną ciecz, o temperaturze wrzenia 12,5 ^oC. Przy dalszym oziębianiu krzepnie w temperaturze -6,5 ^oC. W wodzie rozpuszcza się z ograniczeniem (7% w temperaturze 15 ^oC). Dobrze rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych.

Pod wpływem wody chlorocyjan ulega bardzo powoli hydrolizie do kwasu cyjanowego i chlorowodoru.

Własności toksyczne BST o działaniu ogólnotrującym.

Cyjanowodór należy do grupy najbardziej trujących związków i w pewnych stężeniach może powodować natychmiastową śmierć.

Działanie cyjanowodoru na organizm ludzki w umiarkowanych stężeniach objawia się w sposób następujący:

Stężenie rzędu 0,01 mg/dm³ nie powoduje w zasadzie żadnych skutków nawet przy długotrwałym przebywaniu w skażonej atmosferze, stężenie 0,04-0,05 mg/dm³ objawia się bólem głowy, wzmożoną akcją serca oraz dusznością. Objawy te mijają po opuszczeniu zatrutej atmosfery. Stężenie 0,1 mg/dm³ i wyższe są stężeniami groźnymi dla życia. Działanie dużych stężeń powoduje natychmiastową śmierć, którą poprzedza utrata przytomności, paraliż ośrodka oddechowego oraz ustanie akcji serca.

Przy bardzo wysokich stężeniach cyjanowodoru i wysokiej temperaturze otoczenia mogą zdarzyć się wypadki zatrucia ludzi przebywających w maskach przeciwgazowych.

Cyjanowodór dostaje się do organizmu głównie przez drogi oddechowe, jednak przy dużych stężeniach może również przenikać przez skórę.

Śmiertelna dawka cyjanowodoru dla człowieka wynosi 1 mg/kg wagi ciała, co odpowiada 1,8 mg/kg cyjanku sodowego lub 2,4 mg/kg cyjanku potasowego.

Chlorocyjan w odróżnieniu od cyjanowodoru drażni silnie spojówki oczu i błony śluzowe dróg oddechowych. Poza tym działa ogólnie trująco, analogicznie jak cyjanowodór. Własności drażniące obserwuje się przy stężeniach od 0,0025 mg/dm³. Granica wytrzymałości wynosi 0,05 mg/dm³. Przebywanie w atmosferze o takim stężeniu powoduje w ciągu paru minut zapalenie spojówek, ostre napady kaszlu i chrypkę oraz ogólne zatrucie ośrodkowego układu nerwowego.

Stężenie 0,25 mg/dm³ wywołuje śmierć w ciągu 30 minut.

4.2.4 Bojowe środki trujące o działaniu duszącym

Charakterystyka ogólna.

Środki trujące odziałaniu duszącym są to głównie pochodne kwasu węglowego. Należy do nich fosgen (dichlorek kwasu węglowego), dwufosgen (chloromrówczan trójchlorometylowy) i trójfosgen (węglan sześciochlorometylowy). Powodują one nieodwracalne zmiany w tkance płucnej prowadzące do śmierci organizmu wskutek niedotlenienia. Są to środki trujące nietrwałe, łatwo lotne, nie powodujące trwałych skażeń. Zasadnicze znaczenie w ewentualnym zastosowaniu bojowym może mieć fosgen. Jest to bowiem środek stosowany w wielkiej syntezie organicznej i w związku z tym produkowany w znacznych ilościach.

Fosgen.

Własności fizyczne

Fosgen jest gazem bezbarwnym o zapachu zgniłego siana. Skrapla się w temperaturze

8,2 ^oC Produkt techniczny posiada barwę żółtą do żółto-czerwonej. Gęstość par względem powietrza wynosi 3,5, a gęstość cieczy w temperaturze 0^oC 1,42 g/dm³. Lotność w temperaturze 20^oC wynosi 1,4 g/dm³.W wodzie nie rozpuszcza się. Dobrze rozpuszcza się w benzenie, toluenie i chlorowcopochodnych węglowodorów.

Własności toksyczne

Fosgen dostaje się do organizmu przez drogi oddechowe. Jest typowym środkiem duszącym. Przebieg zatrucia zależy od stężenia jego par w powietrzu. Stężenia rzędu 0,004 mg/dm³ nawet po godzinnym oddziaływaniu nie powodują w zasadzie żadnych objawów zatrucia. Stężenia rzędu 0,1 mg / dm³ działające w ciągu 30 minut powodują 50% zatruć śmiertelnych. Oddychanie powietrzem zawierającym pary fosgenu w stężeniu 5 mg / dm³ w ciągu 2-3 sekund powoduje natychmiastową śmierć.

Objawy zatrucia fosgenem pojawiają się z reguły dopiero po pewnym czasie (2-12 godzin). Przy niewielkich stężeniach fosgenu wdychanie jego par jest niewyczuwalne natychmiast. Dopiero po kilku godzinach dochodzi do ciężkiego porażenia dróg oddechowych, prowadzące do wysięku płucnego (obrzęk płuc). Zatruciu towarzyszy zwykle bolesny kaszel. Przy dużych stężeniach objawy zatrucia występują natychmiast i bezpośrednio powodują śmierć.

Zapach fosgenu jest wyczuwalny przy stężeniu 0,004 mg / dm³

.

4.2.5. Bojowe środki trujące o działaniu drażniącym

Charakterystyka ogólna

Środki trujące o działaniu drażniącym w sposób specyficzny oddziaływują na zakończenia nerwów czuciowych spojówek oczu i błon śluzowych górnych dróg oddechowych. Są to obszary organizmu, gdzie zakończenia nerwowe nie posiadają warstw ochronnych. Wywołują one uczucie pieczenia, łzawienie, kaszel, kichanie, ból w klatce piersiowej. W dużych stężeniach mogą powodować podrażnienia skóry, ból głowy, nudności i wymioty. Są to najczęściej substancje stałe o wysokich temperaturach wrzenia, odparowywane w wysokich temperaturach z świec dymnych. W zakresie działania toksycznego charakteryzują się niskim stężeniem wywołującym objawy podrażnienia i wysokim stężeniem mogącym wywołać zatrucie śmiertelne. Spośród wielu substancji drażniących, najczęściej stosowane są: chloroacetofenon i CS. W niewielkich stężeniach podrażnienie ustępuje bez skutków ubocznych.

Chloroacetofenon

Własności fizyczne

Substancja stała, krystaliczna o temperaturze topnienia 59 ^oC i temperaturze wrzenia 245^oC. W wodzie jest praktycznie nierozpuszczalny. Dobrze rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych. Lotność w temperaturze 20^oC wynosi 0,11 mg/dm³. W niskich stężeniach posiada zapach czeremchy.

CS

Własności fizyczne

Substancja stała, krystaliczna o temperaturze topnienia 94,5 ^oC. Zapach ostry przenikliwy przypominający zapach pieprzu. Rozpuszcza się dobrze w benzenie, chloroformie, octanie etylu, nieco słabiej w alkoholu. W wodzie rozpuszcza się z ograniczeniem.

4.2.6. Bojowe środki trujące o działaniu psychotoksycznym

Charakterystyka ogólna

Środki trujące o działaniu psychotoksycznym są to substancje, które po dostaniu się do organizmu wywołują psychozy lub stany równoważne psychozom. Psychika człowieka ulega zmianom bez jakichkolwiek widocznych uszkodzeń organizmu. Naturalny odbiór rzeczywistości przez zmysły zostaje zakłócony, przytłumiony, a nawet odwzorowany w całkowicie innej formie. Świadomość zostaje ograniczona, a nawet wyłączona.

Spośród wielu znanych substancji halucynogennych największe znaczenie jako bojowy środek trujący uzyskał związek chemiczny o nazwie BZ.

B Z.

Własności fizyczne i toksyczne.

Biały, krystaliczny proszek, o temperaturze topnienia 190⁰C i temperaturze wrzenia 322⁰C.

W wodzie rozpuszczalny dobrze, słabo w rozpuszczalnikach organicznych.

Dawka powodująca wystąpienie objawów zatrucia wynosi 5 - 10 mg/człowieka. Po kilkunastu minutach odczuwa się suchość w ustach, wiotczenie mięśni. Później występują na przemian stany euforii i strachu, zaburzenia przestrzenne i czasowe, zanik osobowości, obezwładnienie fizyczne.

Toksyny bakteryjne

Jad kiełbasiany

Jad kiełbasiany jest to egzotoksyna produkowana w warunkach naturalnych przez laseczkę jadu kiełbasianego (Clostridium botulinum). Jeśli produkcja ma miejsce w hodowli laboratoryjnej - wówczas stosuje się zazwyczaj nazwę „toksyna botulinowa”. O zatruciu botulinowym człowieka lub zwierzęcia można mówić wówczas, gdy do organizmu dostaje się zarazek i jego metabolit - toksyna butolinowa. Sam drobnoustrój, tj. laseczka jadu kiełbasianego - powszechna w przyrodzie, szczególnie w glebach - dostaje się do organizmu najczęściej drogą pokarmową i wówczas, co zdarza się rzadziej, może się tam stopniowo namnożyć, wydzielając toksynę o silnym działaniu neuropatogennym. Najczęściej jednak człowiek lub zwierzę ulega zatruciu spożywając zepsuty produkt spożywczy zawierający biotoksynę butolinową z namnożonej bakterii jadu kiełbasianego. Spożycie takiego pokarmu powoduje tzw. botulizm (botulismus) - ciężkie zatrucie wywołane działaniem wchłoniętej neurotoksyny.

Biologiczne działanie jadu kiełbasianego jest bardzo silne. Wrażliwe gatunki zwierząt kręgowych i człowiek reagują na tę toksynę w różnym stopniu, w wypadkach skrajnych porażeniem i śmiercią.

Jeśli otrzymaną z hodowli toksynę butolinową podda się dalszemu oczyszczaniu, wówczas z całego butolinowego kompleksu białkowego można wydzielić szczególnie toksyczną cząstkę zwaną „neurotoksyną”, paraliżującą układ nerwowy, a także inną cząstkę: „hemaglutyninę, aglutynującą krwinki czerwone człowieka i zwierząt. Spotykane niekiedy potoczne określenie „botulotoksyna” lub ”botulina” dotyczy zazwyczaj takich preparatów jadu kiełbasianego, o których mówi się w kontekście ewentualnego stosowania w działaniu dywersyjno-kryminalnym lub bojowym. Nazwę toksoid (anatoksyna butylinowa) stosuje się wyłącznie do preperatów zdetoksykowanych, np. działaniem formaliny, o zachowanych właściwościach immunizacyjnych, wykorzystywanych do produkcji szczepionek.

Jad kiełbasiany jest związkiem natury białkowej o dość znacznym ciężarze cząsteczkowym. Wytwarzany jest przez laseczki jadu kiełbasianego kilku typów biochemicznych i antygenowych, oznaczonych jako Cl. butalinum A,B,C,D,E i F. Uwalniane przez te typy cząsteczek toksyny mają niemal identyczne działanie farmakodynamiczne, różniąc się jednak nieznacznie budową antygenową. Różnice te są na tyle ważne, iż swoiste surowce lecznicze i diagnostyczne, zawierające przeciwciała skierowane przeciwko poszczególnym typom neurotoksyn botulinowych, mogą zobojętnić wyłącznie ich homologiczne typy.

Rodzaje zatrucia botulinowego (botulizmu).

U człowieka zatrucie jadem kiełbasianym poczyna objawiać się zazwyczaj po 12 - 48 godzinach od spożycia zepsutego pokarmu albo po kilku - kilkunastu dniach, gdy ilość wprowadzonego pokarmu nie jest duża, a spożyta potrawa była dostatecznie długo gotowana. Początkowo dominują nieswoiste objawy porażenie przewodu pokarmowego (ucisk w żołądku, odbijanie, nudności, wymioty, biegunka). Stopniowo pojawiają się cechy porażenia układu nerwowego - osłabienie, apatia, odurzenie z charakterystycznymi porażeniami gałki ocznej (zaburzenia wzroku, podwójne widzenie, Swiatłowstręt, opadanie powiek, zez, rozszerzenie źrenic, ich nierówność i nie oddziaływanie na światło), a dalej - niedowład - ust, gardła, przełyku z wysychaniem języka, gęstą śliną, zaburzeniem ruchu języka, ochrypłym głosem oraz utrudnienie przełykania. Obok tego występuje maskowatość twarzy, a póżniej - postępujące osłabienie mięśni tułowia, kończyn, zwłaszcza górnych i wreszcie niedowład mięśni oddechowych klatki piersiowej i przepony utrudniający i uniemożliwiający oddychanie. Świadomość i temperatura ciała pozostają zazwyczaj niezmienione.

Inaktywacja toksyny botulinowej.

Obrona przed atakiem toksyną botulinową, jak również możliwość użycia w akcjach dywersyjnych (skażenie wody lub żywności), czy jako środka w jawnej wojnie chemiczno-biologicznej, zależy w dużym stopniu od wytrzymałości tego jadu wobec środowiskowych czynników powodujących jego inaktywację. Od czynników tych zalęży również profilaktyka i likwidacja naturalnego botulizmu. Czynniki inaktywacji toksyny botulinowej można podzielić na trzy grupy: fizyczne, chemiczne i swoiste. Do czynników fizycznych należy zaliczyć działanie podwyższonej temperatury, wpływu dziennego światła, promieniowanie ultrafioletowe, podczerwone, jonizujące i nie jonizujące (np.mikrofalowe), oraz ultradźwięki. Mówiąc o działaniu podwyższonej temperatury należałoby podkreślić, że proces gotowania w 100^oC zdecydowanie niszczy aktywność toksyczną jadu kiełbasianego. Mechanizm unieczynniania toksyny za pomocą wysokiej temperatury polega prawdopodobnie na denaturacji i częściowym rozkładzie cząsteczki białka na proste związki. Czas potrzebny do inaktywacji toksyny w podwyższonej temperaturze zależy od typu toksyny oraz środowiska, w jakim ona się znajduje. Bardziej wrażliwe na działanie podwyższonej temperatury są np. preparaty toksyn oczyszczonych, niż otrzymanych w hodowlach butulinowych. Mniej wrażliwe są preparaty znajdujące się w osłonie rozmaitych składników zawartych w produktach spożywczych, oraz w konserwach pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Z badań różnych autorów nad działaniem podwyższonej temperatury na białko toksyny wynika, że 80^oC jest temperaturą graniczną, w której inaktywacja toksyny następuje dość szybko, w granicach 4 - 10 min. Poniżej tej temperatury a więc w granicach 50 - 60^oC, inaktywacja jest powolna, w ciągu kilku - kilkunastu godzin, a nawet paru dni. W temperaturze 100^oC, osiąganej podczas gotowania wody, inaktywacja następuje w ciągu 2 min., przy czym największy spadek miana toksyny ma miejsce już w pierwszej minucie gotowania. Czas ten może się jednak wydłużyć w przypadku toksyny znajdującej się w niektórych produktach spożywczych, zawierających rozmaite osłaniające składniki cukrowcowe, solne lub białkowe. Z praktycznego punktu widzenia gotowanie produktu spożywczego lub wody, podejrzanych o obecność toksyny butolinowej, powinno trwać 10 - 30 min.

4.2.6. Bojowe środki trujące o działaniu fitotoksycznym

Charakterystyka ogólna

Substancje fitotoksyczne są to trucizny roślinne powodujące ich uszkodzenie lub obumie-ranie. Mogą być wprowadzane do roślin poprzez korzenie, łodygę lub liście. Mogą działać w miejscu wprowadzenia albo rozprzestrzeniać się po całej roślinie.

Środki o działaniu fitotoksycznym ze względu na ich przeznaczenie można podzielić na następujące grupy:

1/ Herbicydy - środki przeznaczone do niszczenia chwastów .

2/ Defolianty - środki powodujące opadanie liści z drzew, krzewów i innych roślin. Działają destrukcyjnie na chlorofil ,na skutek czego liście starzeją się i opadają.

3/ Desikanty - substancje przeznaczone do wysuszania roślin, głównie listowia i źdźbeł przed zbiorami.

4/ Arborycydy - substancje do niszczenia roślin zdrewniałych (krzewów i drzew).

Podział ten z wojskowego punktu widzenia jest mało wyraźny, ponieważ stopień działania fitotoksycznego zależy od sposobu stosowania tych związków, rodzaju rośliny, stopnia ich rozwoju , składu gleby itp. Z wojskowego punktu widzenia słuszniejszy jest podział na środki o działaniu totalnym i działające selektywnie.

Środków roślinobójczych o przeznaczeniu bojowym na ogół nie stosuje się pojedynczo. Opracowano receptury czterech mieszanek, które zdały egzamin w działaniach bojowych w Wietnamie. Są to: mieszanka purpurowa, pomarańczowa, biała i niebieska.

Mieszanki te posiadają następujące składy:

Purpurowa:

-kwas 2,4-D 50 %

-kwas 2,4,5-T 30 %

-ester izobutylowy kwasu 2,4,5-T 20 %

Pomarańczowa:

-kwas 2,4-D 50 %

-kwas 2,4,5-T 50 %

Biała:

-kwas 2,4-D 80 %

-picloram 20 %

Niebieska: - kwas dimetyloarsenowy

4.3. Środki przenoszenia broni chemicznej

Efektywność użycia broni chemicznej zależy nie tylko od właściwości toksycznych bojowych środków trujących, ale również od budowy i zasady działania amunicji chemicznej. Dlatego poszukuje się rozwiązań konstrukcyjnych amunicji zapewniających wytwarzanie optymalnych rozmiarów cząstek środków trujących zapewniających uzyskiwanie pożądanego rozprzestrzeniania się ich w atmosferze.

Do środków przenoszenia broni chemicznej należą:

• bomby lotnicze ( odłamkowo chemiczne, kasetowe, zbiornikowe );

• głowice rakietowe ( kasetowe, zbiornikowe );

• pociski artyleryjskie ( odłamkowo chemiczne, segmentowe, o dużym współczynniku napełnienia );

• Środki typu dywersyjnego ( proszki, tabletki, ampułki, fiolki, opakowania aerozolowe );

• miny i fugasy;

• świece dymu trującego;

• granaty ręczne;

• generatory aerozoli;

• wyrzutnie świec i granatów.

5. ŚRODKI OCHRONY PRZED SKAŻENIAMI

Środki ochrony przed skażeniami dzielą się na indywidualne i zbiorowe.

Do indywidualnych środków ochrony przed skażeniami należą:

- środki ochrony dróg oddechowych;

- środki ochrony skóry.

Środki ochrony dróg oddechowych, to głównie maski przeciwgazowe filtracyjne (oczyszczające) i izolacyjne. Stosowane przeciwgazowe maski oczyszczające, to maski o symbolach: MP-4 i MP-5. Stosowana maska izolacyjna, to IP -5.

Do środków ochrony skóry należą:

- ogólnowojskowy płaszcz ochronny OP - 1M;

- lekka odzież ochronna L - 2;

- Pończochy ochronne PO - 1;

- Rękawice ochronne RO - 1.

5.1. Indywidualne środki ochrony przed skażeniami.

5.1.1. Środki ochrony dróg oddechowych.

Maska przeciwgazowa MP - 4.

Maska przeciwgazowa filtracyjna MP-4 służy do ochrony dróg oddechowych, oczu i twarzy przed działaniem środków trujących, biologicznych oraz substancji promieniotwórczych.

Maska składa się z części twarzowej, wkładek filtrosorpcyjnych i nagłowia taśmowego. Ponadto w skład maski wchodzą: tkanina przeciw zaroszeniowa, nakładki okularowe, worek przeprawowy z folii i torba nośna.

Część twarzowa składa się z kadłuba gumowego, półmaski z zaworkami wydechowymi, zespołu foniczno-wydechowego i okularów. Kadłub gumowy ma lewą i prawą komorę policzkową na wkładki filtrosorpcyjne. Na zewnętrznej stronie każdej komory jest otwór z kołnierzem do łącznika wkładki filtrosorpcyjnej i nałożenia na niego nakładki z zaworem wydechowym.

Wkładki filtrosorpcyjne oczyszczają powietrze z par środków trujących i toksycznych aerozoli.

Nagłowie taśmowe umożliwia szczelne dopasowanie maski do twarzy. Składa się z sześciu elastycznych taśm połączonych płatkiem potylicznym.

Taśmy przełożone są przez sprzączki przymocowane do kadłuba maski. Przy pomocy tych sprzączek reguluje się długość taśm nagłowia.

Tkanina przeciwzaroszeniowa zapobiega potnieniu okularów w czasie posługiwania się maską.

Przed założeniem maski przeciera się nią szybki okularowe.

Nakładki okularowe zakłada się na zewnętrzną stronę okularów przy temperaturze otoczenia poniżej 0 ⁰C. Worek przeprawowy z folii służy do ochrony maski przed zamoknięciem podczas pokonywania przeszkód wodnych.

Torba nośna służy do przenoszenia maski i dodatkowego wyposażenia. Maskę wkłada się do torby tak, aby była skierowana przodem do otworu, a zespołem foniczno-wydechowym w dół.

Przygotowanie maski do użycia obejmuje:

- dobranie odpowiedniego rozmiaru;

- umycie i dezynfekcja maski;

- włożenie do komór policzkowych wkładek filtrosorpcyjnych i nałożenie nakładek

z zaworami wdechowymi;

- przetarcie szkieł okularowych tkaniną przeciwzroszeniową;

- nałożenie nakładek okularowych (tylko w temp. poniżej 0^oC);

- nałożenie szkieł korekcyjnych (dotyczy żołnierzy z wadami wzroku);

- dopasowanie maski;

- wstępne sprawdzenie szczelności maski;

- sprawdzenie szczelności maski w komorze gazowej.

Posługiwanie się maską MP-4.

Maskę przeciw gazową nosi się w następujących położeniach:

- marszowym - jeśli nie zagraża użycie broni masowego rażenia lub wystąpienie skażeń albo zakażeń. Żołnierz ma przy sobie maskę przeciwgazową;

- pogotowia - jeśli zagraża użycie broni masowego rażenia lub wystąpienie skażeń albo zakażeń. Do tego położenia przenosi się ją na sygnał „Uprzedzenie o zagrożeniu skażeniami” lub komendę „Maski - W POGOTOWIE”.

- bojowym - z chwilą wykonania przez nieprzyjaciela uderzenia bronią masowego rażenia lub wystąpienie skażeń albo zakażeń. Po ogłoszeniu sygnału „Alarm o skażeniach” lub na komendę „Maski - WŁÓŻ” lub samodzielnie bez komendy.

Maskę przeciwgazową zdejmuje się na komendę lub rozkaz przełożonego.

W położeniu marszowym nosi się maskę przeciwgazową z lewej strony na:

- taśmie nośnej;

- pasie głównym;

- udzie.

Maskę przeciwgazową przenosi się w położenie pogotowia w następujący sposób:

- wziąć broń „na pas” lub oprzeć o prawą nogę, mając broń „przez plecy” nie zmienia się jej położenia; w postawie leżącej kładzie się broń obok siebie, z prawej strony; na transporterze opancerzonym i samochodzie przytrzymuje się broń kolanami;

- przesunąć torbę tak aby można było szybko wyjąć maskę;

- jeżeli torba z maską przenoszona jest na tamie nośnej „zapiąć taśmę biodrową”;

- wyjąć maskę i sprawdzić wizualnie jej sprawność, nałożyć i sprawdzić jej szczelność.

- założyć i wstawić do torby oraz zapiąć torbę;

- podczas silnych mrozów wyjąć maskę z torby i schować pod kurtkę;

- przygotować nakrycie głowy do zdjęcia;

Maskę przeciwgazową przenosi się do położenia bojowego w następujący sposób:

- wstrzymać oddech i zamknąć oczy;

- prawą ręką zdjąć nakrycie głowy;

- lewą ręką otworzyć i przytrzymać otwartą torbę;

- prawą ręką wyjąć maskę chwytając ją za zespół foniczno-wydechowy;

- obiema rękami uchwycić nagłowie taśmowe za paski szczękowe i unieść nieco głowę;

- ułożyć brodę we wgłębieniu podbródkowym i włożyć maskę tak aby płat potyliczny znajdował się nisko i pośrodku głowy;

- prawą ręką zasłonić dolne otwory osłony gumowej zaworu wydechowego i wykonać silny wydech;

- zasłonić dłońmi nakładki zaworów wdechowych i wykonać głęboki wdech; maska jest szczelna gdy powietrze nie dostaje się pod nią.

- otworzyć oczy i zacząć normalnie oddychać;

- nałożyć nakrycie głowy;

- zapiąć torbę.

W pozycji leżącej wykonuje się te same czynności z tym, że broń odkłada się z prawej strony i obraca się na prawy bok. Maskę przeciwgazową zdejmuje się na komendę „Maski - ZDEJM”. Na tę komendę należy:

- wziąć broń tak jak przy nakładaniu maski;

- prawą ręką zdjąć nakrycie głowy;

- kciuk lewej ręki wstawić pod taśmą szczękową za lewym uchem i ruchem w górę oraz do przodu zdjąć maskę;

- nałożyć nakrycie głowy.

W razie uszkodzenia maski w powietrzu skażonym trzeba posługiwać się nią do chwili otrzymania sprawnej maski. Rozdarte miejsce kadłuba gumowego należy szczelnie przycisnąć do twarzy, rozbite szkło okularowe zasłonić dłonią, a w razie uszkodzenia nagłowia przytrzymać maskę ręką.

Maska przeciwgazowa wydawana jest żołnierzowi imiennie i może być używana tylko przez niego. Jakakolwiek zmiana i przypadkowość pobierania masek jest zabroniona. Maski uszkodzone wymagające naprawy powinny być przekazane do warsztatu, a w zamian należy wydać żołnierzowi sprawną maskę.

W celu utrzymania maski w sprawności należy:

- chronić maskę przed uderzeniami i uszkodzeniami mechanicznymi;

- chronić maskę przed rozpuszczalnikami organicznymi, olejami i paliwami;

- nie suszyć i nie przechowywać przy piecu, kaloryferach i ognisku.

- ostrożnie obchodzić się z zaworami i nie wyjmować ich niepotrzebnie, dbać o ich czystość;

- nie przechowywać maski w wilgotnym pomieszczeniu;

- po zajęciach torbę wytrzepać, oczyścić, a zawilgoconą wysuszyć;

- wykorzystywać maskę zgodnie z jej przeznaczeniem (zabrania się siadać na torbie z maską i kłaść pod głowę);

- nie przechowywać w torbie przedmiotów nie stanowiących wyposażenia maski;

- trzymać maskę w torbie nośnej (nie w foliowym worku).

Maska przeciwgazowa MP- 5

Maska przeciwgazowa MP-5 służy do ochrony dróg oddechowych, oczu i twarzy przed działaniem środków trujących, biologicznych oraz substancji promieniotwórczych. Umożliwia również picie płynów i prowadzenie rozmów w nałożonej masce.

Maska produkowana jest w czterech rozmiarach (1, 2, 3, 4). Rozmiar 1 oznacza największą maskę a 4 najmniejszą.

W skład kompletu maski MP-5 wchodzą następujące zespoły:

- część twarzowa;

- filtropochłaniacz;

- urządzenie do picia płynów;

- torba.

Część twarzowa składa się z poliuretanowego korpusu z elastycznym panoramicznym wizjerem, półmaski z zaworami wdechowymi i ochładzaczami oraz nagłowia taśmowego.

W korpusie części twarzowej zamontowane są:

• zawór wydechowy,

• komora foniczna,

• zawór do podłączenia urządzenia do picia z ustnikiem,

• króciec do podłączenia filtropochłaniacza.

Nagłowie taśmowe wykonane jest z gumy. Składa się z sześciu taśm ( dwóch czołowych, dwóch skroniowych i dwóch szczękowych ) oraz płata potylicznego. Taśmy posiadają podziałki z wypukłych ząbków ponumerowanych od 1 do 15. Umożliwiają one ustawienie długości taśm zapewniających szczelność dopasowanej maski.

Filtropochłaniacz P-5 służy do oczyszczania powietrza z par i aerozoli środków trujących, biologicznych oraz pyłów promieniotwórczych. Wykonany jest z blachy aluminiowej w postaci cylindrycznej puszki z końcówką gwintowaną do przykręcania filtropochłaniacza do części twarzowej. Wlot filtropochłaniacza zabezpieczony jest korkiem, a wylot nakrętką. Korek filtropochłaniacza zabezpieczony naklejką. Napisy na filtropochłaniaczu przedstawiają datę produkcji (rok / kwartał), numer partii i dane o producencie

Urządzenie do picia płynów umożliwia podawanie płynów w czasie przebywania w nałożonej masce w atmosferze skażonej. Składa się z bidonu o pojemności 900 cm³ z odpowietrznikiem i wężyka łączącego część twarzową maski z bidonem. Wężyk łączący posiada nakrętkę do połączenia z bidonem, uchwyt bagnetowy do połączenia z częścią twarzową i zawór kulowy.

Torba nośna służy do przenoszenia wszystkich części składowych maski. Zawiera:

• kieszeń główną do wkładania części twarzowej wraz z pochłaniaczem,

• kieszeń boczną na bidon i wężyk urządzenia do picia,

• kieszeń boczną, małą - na taśmy nośne.

• dolną kieszeń boczną - na indywidualny pakiet przeciwchemiczny.

Parametry taktyczno-techniczne maski:

• masa kompletnej maski - 800g

• opór aerodynamiczny wdechu przy przepływie powietrza o natężeniu 30 dm³/min: do 175Pa

• opór aerodynamiczny wydechu przy przepływie powietrza o natężeniu 30 dm³/min: do 80Pa

• Nominalny współczynnik ochrony: 1*10^-4%

• Czas nakładania maski: do 10s

• Zakres temperatur użytkowania: -35 * + 35 ^oC

• Czas przebywania w masce: powyżej 24h

• Drożność urządzenia do picia: 200 cm³/min

• Odporność korpusu maski na przebicie odczynnikiem RT: 24 godziny

• Zawartość dwutlenku węgla we wdychanym powietrzu: poniżej 1%

• Ogólne pole widzenia: powyżej 70%

Pochłaniacz P-5 maski przeciwgazowej posiada:

• masę 250g

• średnicę 110 mm

• wysokość 75 mm

• aktywność biologiczną wobec : - chlorocyjanu - 3g - chloropikryny - 9g

• opór aerodynamiczny przy przepływie 30 dm³/min: 130 Pa

• współczynnik filtracji : 1*10^-4%

Kryteria doboru rozmiarów maski MP-5.

W celu doboru maski MP-5 należy wykonać dwa pomiary:

• wysokość twarzy

• obwód twarzy

- Wysokość twarzy (H), jest to odległość w mm od czubka brody do nasady nosa.

- Obwód twarzy (P), jest to suma dwóch pomiarów :

• P₁ - odległość środków uszu mierzona przez brodę w mm;

• P₂ - odległość środków uszu mierzona przez łuk brwiowy w mm.

Do ustalenia rozmiaru 1 i 4 wystarczy pomiar wysokości twarzy. Do ustalenia rozmiaru 2 i 3 konieczny jest również pomiar obwodu twarzy. Wymiary H i P dla poszczególnych rozmiarów maski przedstawia tabela 4:

Tabela 4. Parametry doboru rozmiaru części twarzowej maski MP - 5

Rozmiar	Wysokość twarzy H (mm)	Obwód twarzy P = P1 + P2 (mm)
1	> 127
2	116 - 127	> 605
3	116 - 127	< 605
4	< 116

Przygotowanie maski do użycia obejmuje:

• dobranie odpowiedniego rozmiaru maski;

• umycie i dezynfekcja maski;

• sprawdzenie kompletności maski;

• sprawdzenie drożności i szczelności urządzenia do picia;

• dopasowanie maski poprzez regulację taśm nagłowia;

• wstępne sprawdzenie szczelności maski;

• sprawdzenie szczelności maski w komorze KG - 12, wobec środka testującego - CS.

Posługiwanie się maską.

Maskę przeciwgazową przenosi się w następujących położeniach:

- marszowym - jeśli nie zagraża zastosowanie przez nieprzyjaciela broni masowego rażenia albo wystąpienie skażeń lub zakażeń;

- pogotowia - jeśli zagraża zastosowanie przez nieprzyjaciela broni masowego rażenia albo wystąpienie skażeń lub zakażeń;

- bojowym - z chwilą wykonania przez nieprzyjaciela uderzenia bronią masowego rażenia albo wystąpienie skażeń lub zakażeń.

W położeniu marszowym żołnierz ma stale przy sobie maskę przeciwgazową. Do położenia pogotowia przenosi ją na sygnał „Uprzedzenie o zagrożeniu skażeniami” lub komendę „MASKI - W POGOTOWIE”.

Do położenia bojowego przenosi maskę natychmiast po ogłoszeniu „Alarmu o skażeniach” lub na komendę „MASKI - WŁÓŻ”

W wyjątkowych sytuacjach żołnierz może przenieść maskę do położenia pogotowia lub bojowego bez sygnału (komendy).

W położeniu marszowym maskę nosi się z lewej strony na:

- taśmie nośnej;

- pasie głównym.

Przenosząc maskę na taśmie nośnej należy przewiesić ją przez prawe ramię tak, aby znajdowała się na lewym boku zapięciem do przodu. Długość taśmy dopasować tak, by taśmy pionowe do zawieszenia torby na pasie głównym znajdowały się na wysokości pasa. Torbę przesunąć nieco do tyłu, żeby nie przeszkadzała w czasie marszu.

Przenosząc maskę na pasie głównym, należy pas przeciągnąć przez pionowe taśmy przyszyte do torby. Taśmę nośną i biodrową schować do kieszeni torby.

Przenoszenie maski do położenia pogotowia polega na odpięciu klapy torby, owinięciu się taśmą biodrową.

Do położenia bojowego maskę przenosi się w następujący sposób:

- wstrzymać oddech, zamknąć oczy, zdjąć nakrycie głowy;

- wyjąć maskę z torby i uchwycić obiema rękami nagłowie, unieść nieco głowę;

- ułożyć brodę we wgłębieniu podbródkowym, przyłożyć maskę do twarzy i naciągnąć nagłowie. Sprawdzić, czy płat potyliczny znajduje się pośrodku głowy;

- zapiąć taśmy szczękowe;

- zasłonić dłonią otwór pochłaniacza i wykonać wdech. Maska jest szczelna, gdy powietrze nie dostaje się pod nią.

W przypadku, gdy maska nie jest szczelna należy dociągać lekko taśmy nagłowia, aż do uzyskania szczelności. Tak naciągnięte taśmy stanowią podstawę do ewentualnego

doregulowania po sprawdzeniu szczelności maski w komorze gazowej. Po dopasowaniu maski nie należy zmieniać ustawienia taśm.

Maski zdejmuje się na komendę „Maski - ZDEJMIJ”. Przed zdjęciem maski należy odpiąć taśmy szczękowe. Składanie masek wykonuje się na komendę „ Maski - ZŁÓŻ”. Maskę wkłada się do torby pochłaniaczem w dół, a wizjerem do siebie.

Posługiwanie się urządzeniem do picia płynów.

Napełniony bidon połączyć nakrętką z wężykiem. Końcówkę bagnetową wcisnąć w gniazdo zaworu urządzenia do picia w części twarzowej. Podnieść w górę bidon i ścisnąć dźwignie zaworu kulowego. Po każdorazowym użyciu urządzenia do picia należy je dokładnie przepłukać wodą.

5.1.2. Srodki ochrony skóry

Ogólnowojskowa odzież ochronna.

Służy do ochrony żołnierza przed działaniem środków trujących, broni biologicznej, substancji promieniotwórczych, promieniowania cieplnego wybuchu jądrowego oraz przed środkami zapalającymi. W ogólnowojskową odzież ochronną są wyposażeni żołnierze wszystkich rodzajów wojsk. W skład ogólnowojskowej odzieży ochronnej wchodzą: ogólnowojskowy płaszcz ochronny, pończochy ochronne, rękawice ochronne i torba nośna.

Płaszcz ochronny OP-1M można wykorzystać jako narzutkę, płaszcz lub kombinezon. Decyzję o sposobie wykorzystania płaszcza podejmuje dowódca pododdziału w zależności od sytuacji bojowej.

OP-1M jako narzutkę stosuje się w następujących przypadkach:

- w razie niespodziewanego uderzenia bronią chemiczną lub biologiczną. Do ochrony przed promieniowaniem cieplnym wybuchu jądrowego, a także przy opadaniu substancji promieniotwórczych;

- podczas pokonywania pieszo małych odcinków terenu skażonego, znajdującego się poza zasięgiem broni maszynowej nieprzyjaciela.

OP-1M jako płaszcz stosuje się w następujących przypadkach:

- podczas działań na terenie skażonym;

- podczas pokonywania terenu skażonego na środkach transportowych;

- w czasie działań bojowych w bezpośredniej styczności z nieprzyjacielem, jeśli przewiduje się pokonanie terenu skażonego pieszo;

- podczas przeprowadzania częściowych zabiegów specjalnych.

OP-1M jako kombinezon stosuje się w następujących przypadkach:

- działań w terenie silnie skażonym środkami trującymi;

- działań w terenie skażonym substancjami promieniotwórczymi i środkami biologicznymi w razie powstawania kurzu;

- pokonywania terenu skażonego pieszo oraz pod ogniem broni maszynowej nieprzyjaciela;

- poddawania całkowitym zabiegom specjalnym średniego i ciężkiego uzbrojenia oraz środków transportu.

- wykonywania zadań rozpoznania skażeń.

Wojskowe płaszcze ochronne produkuje się w trzech rozmiarach:

I rozmiar - dla żołnierzy o wzroście do 165 cm;

II rozmiar - dla żołnierzy o wzroście do 166 cm do 175 cm;

III rozmiar - dla żołnierzy o wzroście powyżej 175 cm.

Pończochy ochronne produkuje się w trzech rozmiarach:

I rozmiar - na obuwie poniżej nr 39;

II rozmiar - na obuwie od nr 40 do nr 42;

III rozmiar - na obuwie powyżej nr 42.

Rękawice ochronne produkuje się w czterech rozmiarach: 8, 9, 10, 11.

Dla uniknięcia przegrzania ciała ustalono następujące okresy ciągłego przebywania w wojskowym płaszczu ochronnym, wykorzystanym jako kombinezon:

- w temperaturze + 30 ^oC i więcej 15 - 20 min.

- w temperaturze + 25 ^oC do 29 ^oC do 30 min.

- w temperaturze +20 ^oC do 24 ^oC 40 - 50 min.

- w temperaturze + 15 ^oC do 19 ^oC 1,5 - 2 godz.

- w temperaturze poniżej + 15 ^oC ponad 3 godz.

Jeżeli w płaszczu uformowanym jako kombinezon przebywa się pod bezpośrednim działaniem promieni słonecznych, przy słabym wietrze lub w czasie ciszy albo wykonuje się prace wymagające średniego wysiłku, to podane są czasy maksymalne. W innych warunkach (praca w cieniu, pochmurna pogoda), po odpowiednim treningu, czas można przedłużyć około 1,5 raza. Przy większym wysiłku fizycznym podany czas należy skrócić, a przy mniejszym przedłużyć.

Ogólnowojskowy płaszcz ochronny OP-1M jest wykonany ze specjalnej tkaniny dwustronnie gumowanej mieszanką trudno palną koloru khaki. Płaszcz składa się z dwóch pół, doszytego kaptura, rękawów, zapięcia głównego z uszczelnieniem oraz uszczelniaczy do formowania kombinezonu.

Rękawice ochronne RO-1 pięciopalczaste wykonane są z cienkiej gumy koloru khaki. W górnej części mankiety mają dziurki na guziki do przypięcia ocieplaczy bawełnianych.

Pończochy ochronne PO - 1 są wykonane z tkaniny dwustronnie gumowanej mieszanką trudno palną zakończone kaloszami gumowymi, każda pończocha ma dwa paski gumowe z dziurkami. Dolny zapinany z tyłu pończochy na gumowy guzik, służy do zamocowania na wysokości kostki. Górny - zapinany na guzik, służy do zamocowania pończochy do paska spodni lub pasa głównego. Ponadto w górnej części cholewy znajdują się paski z tkaniny pogumowanej z dziurkami. Zapina się je na te same guziki co paski gumowe. Służą one do dopasowania cholewy do uda.

Posługiwanie się ogólnowojskową odzieżą ochronną:

Dobranie odpowiedniego rozmiaru płaszcza, pończoch, rękawic i ocieplaczy. Odzież ochronną żołnierz przygotowuje do użycia pod kierunkiem przełożonego. Przydzieloną odzież żołnierz rozkonserwuje sam. Polega to na wytrzepaniu talku. W położeniu marszowym odzież przenosi się w torbie - na plecach lub przewieszoną przez lewe ramię.

Płaszcz OP-1M jako narzutka:

Płaszcz-narzutkę i maskę przeciwgazową przenosi się do położenia bojowego na komendę „Maski, narzutki - WŁÓŻ” ( w nagłych wypadkach samodzielnie) albo „Narzutki - WŁÓŻ”, jeśli maska została wcześniej nałożona. Na komendę „Maski, narzutki - WŁÓŻ” należy:

- wziąć broń „na pas” lub położyć na nie skażonej ziemi albo oprzeć o dowolny przedmiot;

- nałożyć maskę przeciwgazową;

- nałożyć hełm;

- wyjąć z torby odzież ochronną (płaszcz, pończochy, rękawice);

- rozwinąć płaszcz, chwycić rękoma za poły i energicznie narzucić na siebie, nasuwając kaptur na hełm;

- rozwinąć pończochy, nałożyć i umocować paskami;

- nałożyć rękawice ochronne.

Jeżeli przewiduje się dłuższe przebywanie w płaszczu-narzutce, to można zapiąć poły płaszcza na guziki głównego zapięcia. Płaszcz-narzutkę zdejmuje się na komendę „Odzież ochronną - ZDEJMIJ”. Na tę komendę należy:

- stanąć twarzą pod wiatr, przytrzymać broń kolanami lub położyć na nieskażonym miejscu.

- rozpiąć guziki zapięcia głównego (jeśli były zapięte);

- zsunąć kaptur na plecy;

- rozpiąć dolne paski pończoch ochronnych

- unieść płaszcz w górę (nieco w tył) rozłożyć szeroko ręce i zrzucić go skażoną stroną na ziemię;

- zdjąć rękawice ochronne;

- zdjąć pończochy ochronne;

- zdjąć maskę przeciwgazową.

OP-1M jako płaszcz ochronny:

Płaszcz ochronny i maskę przeciwgazową przenosi się do położenia bojowego na komendę „ Maski, płaszcze ochronne - WŁÓŻ” albo „Płaszcze ochronne - WŁÓŻ”, jeśli maska została wcześniej nałożona. Na komendę „ Maski, płaszcze ochronne - WŁÓŻ” należy :

- położyć broń na nie skażonej ziemi lub oprzeć o dowolny przedmiot ;

- nałożyć maskę przeciwgazową;

- nałożyć hełm;

- wyjąć z torby odzież ochronną (płaszcz, pończochy, rękawice);

- włożyć płaszcz i na hełm nałożyć kaptur (uszczelniacz kaptura powinien przechodzić pod daszkiem hełmu i za komorami policzkowymi maski przeciwgazowej MP-4), przy płaszczu ochronnym OP-1 CM kaptur płaszcza nakłada się pod hełm;

- nałożyć pończochy ochronne;

- zapiąć guziki zapięcia głównego i uszczelniacz płaszcza;

- nałożyć rękawice, mankiety włożyć pod rękawy i na kciuki nałożyć pętelki;

- wziąć broń.

Płaszcz ochronny można nakładać pod lub na oporządzenie.

Płaszcz ochronny zdejmuje się na komendę „Odzież ochronną - ZDEJMIJ”. Na tę komendę należy:

- położyć broń lub oprzeć o dowolny przedmiot;

- rozpiąć dolne paski pończoch;

- rozpiąć zapięcie główne płaszcza;

- zsunąć kaptur na plecy;

- wyjąć ręce z rękawów razem z rękawicami;

- stanąć twarzą pod wiatr i zrzucić płaszcz razem z rękawicami zewnętrzną stroną na ziemię;

- zdjąć pończochy ochronne;

zdjąć maską przeciwgazową.

OP-1 M jako kombinezon:

Płaszcz - kombinezon i maskę przeciwgazową przenosi się do położenia bojowego na komendę „Maski, kombinezony - WŁÓŻ” albo „Kombinezony - WŁÓŻ”, jeśli maska została wcześniej nałożona lub będzie nałożona później. Na komendę „Maski, kombinezony - WŁÓŻ” należy:

- zdjąć hełm;

- nałożyć maskę przeciwgazową;

- położyć lub oprzeć broń;

- zdjąć oporządzenie;

- wyjąć z torby odzież ochronną (płaszcz, pończochy, rękawice);

- włożyć płaszcz i zsunąć kaptur na plecy;

- założyć pończochy ochronne;

- przeciągnąć tylną, dolną część płaszcza między nogami do przodu i przywiązać sznurek do pętelki znajdującej się między piątym a szóstym guzikiem zapięcia głównego;

- zapiąć trzy guziki znajdujące się po każdej stronie dolnej krawędzi płaszcza na trzy dolne dziurki zapięcia głównego i zapiąć uszczelniacze;

- zapiąć sześć guzików zapięcia głównego;

- nałożyć na kombinezon oporządzenie;

- nałożyć hełm;

- nałożyć kaptur na hełm;

- nałożyć rękawice ochronne;

- wziąć broń.

Płaszcz kombinezon zdejmuje się na komendę: „Odzież ochronną - ZDEJMIJ”. Na tę komendę należy:

- położyć lub oprzeć broń;

- zdjąć oporządzenie;

- rozpiąć dolne paski pończoch;

- rozpiąć paski elastyczne i zapięcie nogawek;

- rozpiąć zapięcie główne płaszcza i zsunąć kaptur;

- stanąć twarzą pod wiatr i wyjmując ręce z rękawów razem z rękawicami zrzucić płaszcz;

- zdjąć pończochy ochronne;

- zdjąć maskę przeciwgazową.

5.2. Zbiorowe środki ochrony przed skażeniami.

5.2.1. Charakterystyka obiektów zbiorowej ochrony przed skażeniami.

Do środków zbiorowej ochrony przed skażeniami należą schrony i wozy bojowe wyposażone w urządzenia filtrowentylacyjne zapewniające trwałą i pewną ochronę ludzi w warunkach skażeń promieniotwórczych, chemicznych lub biologicznych, bez konieczności nakładania indywidualnych środków ochrony przed skażeniami.

Stopień zabezpieczenia może być różny, w zależności od przeznaczenia, typu schronu lub wozu bojowego, a także od parametrów urządzenia filtrowentylacyjnego. Obiekty fortyfikacyjne wyposażone są w skomplikowane urządzenia filtrowentylacyjne sterowane automatycznie. W schronach polowych stosuje się proste, małogabarytowe urządzenia filtrowentylacyjne, których obsługa nie wymaga wyspecjalizowanego personelu.

Współczesne środki zbiorowej ochrony przed skażeniami powinny zabezpieczać przed:

- działaniem fali uderzeniowej oraz fali sejsmicznej wybuchu jądrowego;

- impulsem cieplnym promieniowania świetlnego;

- promieniowaniem przenikliwym;

- działaniem pyłu promieniotwórczego, środków trujących i bakteriologicznych.

Obiekty zbiorowej ochrony przed skażeniami dzielimy na:

- stałe i ruchome;

- hermetyczne i nie hermetyczne;

- wentylowane i nie wentylowane.

Obiekty stałe dzielą się na klasy, według odporności na działanie fali uderzeniowej wybuchu jądrowego.

Ze względu na sposób wykonania obiekty te dzielą się na wykopowe i drążone pod ziemią. Do obiektów wykopowych należą przede wszystkim wojskowe schrony polowe i niektóre budowle fortyfikacyjne.

Obiekty drążone pod ziemią zapewniają najwyższy stopień ochrony przed wszystkimi czynnikami rażenia broni jądrowej.

Obiekty ruchome to:

- opancerzone pojazdy dowódczo - sztabowe;

- wozy bojowe;

- nadwozia samochodów ( sztabowe, sanitarne, specjalne);

- samochody z hermetycznymi kabinami ( specjalne, transportowe);

- okręty marynarki wojennej;

-samoloty, śmigłowce.

Obiekty wentylowane mogą być wyposażone tylko w wentylator (dmuchawę) do dostarczania powietrza i zgrubnego oczyszczania go z pyłów, lub w urządzenie filtrowentylacyjne zdolne do zatrzymywania wszystkich zanieczyszczeń powietrza ( par i aerozoli).

Niektóre obiekty (np. okręty podwodne) wyposażane są w systemy regeneracji powietrza.

Urządzenie filtrowentylacyjne obiektu zbiorowej ochrony przed skażeniami stanowi jego zasadniczy element zapewniający oczyszczanie powietrza zewnętrznego, usuwanie powietrza wydychanego i utrzymywanie nadciśnienia uniemożliwiającego przenikanie skażonego powietrza do wnętrza.

Urządzenia filtrowentylacyjne stosowane w obiektach stałych, to:

- urządzenie filtrowentylacyjne FWKP-M-1u

- urządzenie filtrowentylacyjne FWKP-M-2u

- urządzenie filtrowentylacyjne FWKP-M-3u

- urządzenie filtrowentylacyjne UFW- 600

- urządzenie filtrowentylacyjne UFW-900

Urządzenia filtrowentylacyjne FWKP-M-1u i FWKP-M-2u są przeznaczone do montażu w schronach polowych na stanowiskach dowodzenia, punktach obserwacyjnych i medycznych.

Urządzenia te składają się z takich samych części i zespołów, a różnią się tylko ich ilością oraz wydajnością oczyszczonego powietrza.

Urządzenie FWKP-M-1u składa się z dwóch filtropochłaniaczy FP-50u, wentylatora powietrza RW-49 lub ERW-49, przepływomierza powietrza URW-1. Oprócz tego w skład urządzenia wchodzi dwoje rozsuwanych drzwi hermetycznych, przewody powietrzne, części montażowe oraz 100m² papieru pakowego (używanego do uszczelniania schronu podczas jego budowy, bańka z olejem do przekładni ręcznego napędu i poziomowskaz listwowy.

Wydajność urządzenia wynosi 100 m³/h, napęd wentylatora ręczny lub w przypadku wentylatora ERW- 49 za pomocą silnika elektrycznego. Urządzenie pakuje się do pięciu drewnianych skrzyń, których ciężar z zawartością wynosi około 170 kg.

Urządzenie FWKP-M-2u różni się od poprzedniego tym, że posiada trzy filtropochłaniacze FP-50u i czworo rozsuwanych drzwi hermetycznych oraz większą ilość przewodów powietrznych i części montażowych.

Wydajność tego urządzenia wynosi 150 m³/h. Pakuje się je do sześciu skrzyń, których ciężar wynosi wraz z zawartością wynosi około 240 kg.

Podstawowym elementem tych filtrowentylacyjnych urządzeń jest filtropochłaniacz FP-50u o kształcie cylindrycznym. Wewnątrz posiada trzy perforowane cylindry, między którymi umieszczony jest od środka filtr przeciwdymny i węgiel aktywowany. Ciężar filtropochłaniacza wynosi 32 kg, a nominalna wydajność 50m³/h.

Urządzenie filtrowentylacyjne FWKP-M-3u

Przeznaczone jest głównie do schronów typu SBF-180 wykonanych z blachy falistej.

Może też być wykorzystane w innych schronach polowych. Nominalna wydajność urządzenia wynosi 100m³/h. Składa się z części nawiewnej pomalowanej na kolor khaki i części wywiewnej pomalowanej na kolor srebrny.

W skład części nawiewnej wchodzą: automatyczny zawór przeciwwybuchowy AZP-100, czerpania powietrza i pozostałe przewody powietrzne, dwa filtropochłaniacze FP-50u, wentylator powietrza URW-1, podstawa pod wentylator, części montażowe.

W skład części wywiewnej wchodzi: zawór przeciwwybuchowy wywiewny, zawór odcinający, dwa zawory nadciśnieniowe KID-100, przewody wywiewne, uszczelki. Ponadto w skład urządzenia wchodzą: manometr typu U - rurki, wąż gumowy, materiał uszczelniający, taśmy, podkładki gumowe, taśma izolacyjna, bańka z olejem, komplet kluczy i śrub. Urządzenie pakuje się do sześciu skrzyń. Ciężar skrzyń łącznie z ich zawartością wynosi około 250 kg.

Urządzenie filtrowentylacyjne UFW-600

Urządzenie UFW-600 przeznaczone jest do montażu w schronie żelbetonowym wykonanym z elementów prefabrykowanych.

w skład urządzenia wchodzą: automatyczny zawór przeciwwybuchowy AZP-200, filtr zgrubnego odpylania FZO-1000, nagrzewnica powietrza, NP-4,5W, przedfiltr FP-1000, stojak przedfiltru, dwa filtropochłaniacze FP-300P, stojak filtropochłaniaczy, wentylator z silnikiem elektrycznym MWW-10, przepływomierz powietrza, awaryjny wentylator z napędem ręcznym RW-49, przepływomierz awaryjnego wentylatora URW-1, sześć zaworów hermetyczno - regulacyjnych ZHR-1, przewody powietrzne, wywiewne klapy schronowe WKS-200M.

Nominalna wydajność urządzenia przy napędzie elektrycznym wynosi 600m³/h, przy napędzie awaryjnym 300m³/h.

Powietrze zasysane do czerpni przepływa przez zawór AZP-200, komorę rozprężną i oczyszczane jest z pyłów grubo dyspersyjnych na filtrze zgrubnego odpylania. Następnie przepływa przez nagrzewnicę i przedfiltr, na którym zatrzymywane są drobniejsze cząstki stałe i ciekłe.Dokładne oczyszczanie powietrza z aerozoli oraz par i gazów, środków trujących następuje w filtropochłaniaczach. Oczyszczone powietrze podawane jest do poszczególnych izb schronowych za pomocą przewodów zaopatrzonych w zawory regulacyjne.

Urządzenie filtrowentylacyjne UFW-900

Urządzenie UFW-900 przeznaczone jest do montażu w stałych obiektach zbiorowej ochrony przed skażeniami. Nominalna wydajność urządzenia wynosi 900m³/h. Urządzenie posiada trzy stopnie filtracji powietrza:

- filtr zgrubnego odpylania FZO-1000, w którym zatrzymywane są aerozole o wielkości cząsteczek powyżej 2μm;

- przedfiltr PFP-1000, zatrzymujący aerozole stałe i ciekłe o wielkości cząsteczek powyżej 0,1μm;

- filtropochłaniacz FP-300P, w którym zatrzymywane są pozostałe aerozole oraz środki trujące występujące w postaci par i gazów.

W skład urządzenia wchodzą następujące elementy: filtr zgrubnego odpylania FZO-1000, trzy filtropochłaniacze FP-300P, wentylator MWW-12, pięć zaworów hermetyczno - regulacyjnych ZHR-1, przepływomierz powietrza, tablica kontrolno - pomiarowa, stojak przedfiltru, stojak filtropochłaniaczy, części montażowe i łączące. Konstrukcja urządzenia i jego wyposażenie umożliwiają w krótkim czasie montaż urządzenia. Urządzenie filtrowentylacyjne UFW-900 może współpracować z urządzeniami klimatyzacyjnymi (nagrzewnice, chłodnice, nawilżacze powietrza) pod warunkiem, że łączny opór tych urządzeń nie przekracza 20 mm słupa wody. Na bazie zespołów urządzenia UFW-900 można montować urządzenia o dowolnych wartościach nominalnych począwszy od 300m³/h wzwyż, dobierając określony typ wentylatora. Czerpnia powietrza urządzenia powinna być zabezpieczona automatycznym zaworem przeciwwybuchowym AZP-200 i komorą rozprężną o objętości około 0,5 m³. Zawór ten i komora rozprężna nie wchodzą w skład urządzenia. Maksymalna przepustowość powietrza przez zawór AZP-200 wynosi 900m³/h. Powyżej tej wielkości następuje automatyczne zamknięcie czerpni powietrza. Wytrzymałość mechaniczna zaworu na działanie ciśnienia fali uderzeniowej wybuchu jądrowego wynosi 6 kG/cm². Odprowadzanie zużytego powietrza powinno odbywać się przez przedsionki, przy czym przewód wywiewny powinien być zabezpieczony automatycznym zaworem przeciwwybuchowym AZP-200. Przedsionki powinny być wyposażone w wywiewne klapy schronowe typu WKS-200M. Przepustowość powietrza przez klapę wynosi około 450m³/h, przy wytworzonym w schronie nadciśnieniu około 20mm słupa wody. Klapy wywiewne nie wchodzą one w skład zestawu urządzenia UFW-900.

5.2.2. Urządzenia filtrowentylacyjne wozów bojowych.

Urządzenie filtrowentylacyjne czołgu średniego T-72.

Urządzenie filtrowentylacyjne służy do dostarczania powietrza do przedziału bojowego i przedziału kierowania, uzyskania wymaganego nadciśnienia wewnątrz przedziałów, oczyszczania skażonego powietrza z pyłu promieniotwórczego, środków trujących i biologicznych, a także umożliwia wentylację przedziałów i usuwanie gazów powstałych w czasie strzelania z armaty i karabinu maszynowego.

Urządzenie składa się z dmuchawy, zaworów, siłownika pneumatycznego i ręcznego napędu sterowania zaworami dmuchawy, króćców oraz filtropochłaniacza. Schemat budowy przedstawiono na rys. 3.

Rys. 3. Urządzenie filtrowentylacyjne czołgu średniego T-72

1 - silnik elektryczny, 2 - kadłub, 3 - wirnik, 4 - kierownica, 5 - sprężyna, 6 - osłona pancerna, 7 - zawór wlotowy, 8 - pokrywa, 9 - siłownik, 10 - sprężyna, 11 - zawór usuwania pyłów, 12 - amortyzator, 13 - zasobnik, 14 - filtropochłaniacz FPT-100M, 15 - kołnierz, 16 - styk, 17 - rękojeść, 18 - pierścień, 19 - zawór UFW, 20 - widełki tłoczyska, 21 - sprężyna, 22 - tłoczysko mechanizmu wykonawczego, 23 - ustalacz, 24 - trzon elektromagnesu, 25 - króciec z zaworem UFW, 26 - natłoczka, 27 - króciec, 28 - zawór.

Dmuchawa jest to wentylator odśrodkowy, w którym następuje bezwładnościowe oczyszczanie powietrza z pyłu. Składa się z silnika elektrycznego 1, na którego osi jest umieszczony wirnik 3 i kierownica 4 oraz kadłuba 3 i pokrywy 8. W pokrywie znajdują się króćce do pobierania powietrza i usuwania pyłu. Otwory króćców zamykają zawory 7 i 11. Po włączeniu dmuchawy zawory otwierają się automatycznie za pomocą siłownika pneumatycznego 9, a zamykają pod działaniem sprężyny 5 i 10.

Siłownik pneumatyczny 9 jest dublowany napędem ręcznym, którego rękojeść z pierścieniem znajduje się za siedziskiem dowódcy. Ręczny napęd wykorzystuje się w razie niesprawności instalacji pneumatycznej czołgu.

W króćcu 25 jest zamontowany zawór UFW 19 umożliwiający pracę urządzenia filtrowentylacyjnego w systemie wentylacji czystej lub filtrowentylacji. Na króćcu jest również umieszczony mechanizm dźwigniowy z rękojeścią 17, służący do ręcznego przełączania zaworu UFW oraz mechanizm wykonawczy przeznaczony do automatycznego przełączenia zaworu UFW przez aparaturę ZEC 11-3. Zaworem UFW w zasadzie steruje się automatycznie za pomocą sygnałów przekazywanych z przyrządu do rozpoznania skażeń chemicznych i promieniotwórczych PRChR do aparatury ZEC 11-3. Zawór przełącza się ręcznie tylko podczas kontroli stanu technicznego urządzenia filtrowentylacyjnego lub w razie awarii przyrządu PRChR.

Filtropochłaniacz FPT-100M 14 służy do oczyszczania tłoczonego dmuchawą powietrza z wysokodyspersyjnego pyłu promieniotwórczego, środków trujących występujących w postaci par i aerozoli oraz aerozoli biologicznych.

Dane taktyczno-techniczne filtropochłaniacza FPT-100M:

- wydajność 100 m³/h;

- opór przepływu powietrza przez filtropochłaniacz, około 140 mm słupa wody;

- dynamiczna wydajność sorpcyjna NST nie mniej niż 33 g

TST nie mniej niż 45 g;

- współczynnik przeskoku mgły olejowej nie większy od 0,001%;

- ciężar filtropochłaniacza ok. 11 kg;

- powierzchnia filtra przeciwdymnego 0,83 m³;

- węgiel aktywowany typ K-5M;

- rodzaj kartonu filtracyjnego FMB.

Filtropochłaniacz FPT-100M składa się z:

- cylindrycznego korpusu;

- centralnego cylindra z kołnierzem;

- małego cylindra perforowanego;

- dużego cylindra perforowanego;

- filtru przeciwdymnego;

- sorpcyjnego wkładu;

- dna, pokrywy, uszczelek.

Centralny cylinder z kołnierzem przymocowany jest do pokrywy korpusu przy pomocy śrub lub nakrętek. Wykonany jest z blachy stalowej o grubości 1 mm. Filtr przeciwdymny typu falistego o zmiennej długości fałd przymocowany jest do kołnierza centralnego cylindra. Filtr przeciwdymny zatrzymuje pył drogowy, promieniotwórczy oraz cząsteczki aerozoli środków trujących, znajdujących się w powietrzu.

Przestrzeń pomiędzy perforowanymi cylindrami wypełniona jest ziarnistym sorbentem (węgiel aktywny), który z góry dociskany jest pokrywą poprzez podkładkę z gąbczastej gumy. Wewnętrzne powierzchnie walców perforowanych wyposażone są w impregnowane siatki tekstylne.

Powietrze tłoczone przez dmuchawę wchodzi przez otwór wlotowy, umieszczony w pokrywie górnej filtropochłaniacza do centralnego cylindra, następnie przechodzi przez mały cylinder perforowany do filtru przeciwdymnego, gdzie jest oczyszczony z drobno dyspersyjnych aerozoli. Po przejściu przez filtr przeciwdymny, powietrze otworami w dużym perforowanym cylindrze przedostaje się do warstwy sorpcyjnej, pochłaniającej pary środków trujących i wychodzi przez otwór wylotowy. Przewody powietrzne to rury stalowe o śrenicy 40 mm, połączone ze sobą za pomocą kolanek gumowych i obejm dociskowych. Łączenie przewodów powietrznych z elementami urządzenia filtrowentylacyjnego wykonane za pomocą kołnierzy połączeniowych, skręconych śrubami.

Do pomiaru nadciśnienia wewnątrz czołgu służy miernik nadciśnienia znajdujący się w przedziale bojowym na stropie wieży, z lewej strony za siedzeniem dowódcy. Miernik jest to szklana rurka z kulką, umieszczona w obudowie nakręconej na koniec tulejki. Przez środkowy otwór tulejki i otwory w korku rurka jest połączona z powietrzem na zewnątrz czołgu.

Jeżeli nadciśnienie wynosi ok. 350 Pa (35 mm słupa wody)lub jest większe, kulka podnosi się w rurce. Wymagania techniczne przewidują, że nadciśnienie wewnątrz czołgu nie może być mniejsze niż ok. 350 Pa (35 mm słupa wody).

Urządzenie filtrowentylacyjne może pracować w dwóch systemach:

- w systemie wentylacji czystej, gdy dmuchawa tłoczy powietrze do przedziału bojowego i przedziału kierowania z pominięciem filtropochłaniacza.

- w systemie filtrowentylacji, gdy dmuchawa tłoczy powietrze do przedziałów przez filtropochłaniacz.

Zasada działania urządzenia filtrowentylacyjnego jest następująca:

Po włączeniu dmuchawy i otworzeniu zaworów powietrze przez króciec wlotowy przechodzi do przestrzeni łopatek obracającego się wirnika. W czasie przepływu przez dmuchawę znajdujące się w powietrzu cząstki pyłu pod działaniem siły odśrodkowej są odrzucane na ścianki kadłuba i razem z częścią powietrza wyrzucane na zewnątrz. przez króciec wydalania pyłu. Oczyszczone powietrze przez króćce 27 i 25 oraz filtropochłaniacz lub omijając go (w zależności od położenia zaworu UFW 19) przechodzi do przedziału bojowego i przedziału kierowania, wytwarzając w nich nadciśnienie.

Dmuchawę włącza się i wyłącza (z jednoczesnym otwieraniem i zamykaniem jej zaworów) przyciskami „ROZRUCH DMUCHAWY” i „STOP DMUCHAWY”, znajdującymi się na tablicy przyrządów kontrolnych mechanika-kierowcy i na lewej tablicy rozdzielczej w wieży, lub automatycznie za pomocą sygnałów przekazywanych z przyrządu rozpoznawania skażeń chemicznych i promieniotwórczych PRChR.

Urządzenie filtrowentylacyjne BWP

Bojowy wóz piechoty BWP-765 oprócz urządzenia filtrowentylacyjnego jest wyposażony w trzy wentylatory wyciągowe gazów prochowych: w prawej i lewej burcie oraz w wieży. W razie występowania skażeń powinny być one wyłączone.

W skład urządzenia filtrowentylacyjnego (rys 4. ) wchodzą następujące zespoły:

- dmuchawa;

- filtropochłaniacz FPT-200M;

- skrzynka zaworów;

- przewody rozprowadzające powietrze.

Ponadto na wylocie urządzenia filtrowentylacyjnego jest zamontowany podgrzewacz powietrza.

Rys. 4. Urządzenie filtrowentylacyjne bojowego wozu piechoty BWP - 765.

1 - dmuchawa, 2 - przewód do usuwania odwirowanego pyłu, 3 - skrzynka zaworów, 4 - przewód doprowadzający czyste powietrze do mechanika-kierowcy i dowódcy, 5 - podgrzewacz, 6 - przewód doprowadzający czyste powietrze do przedziału desantu, 7 - kanał doprowadzający powietrze z zewnątrz, 8 - filtropochłaniacz, 9 - śruby ściągające, 10 - taśmy mocujące, 11 - osłona filtropochłaniacza, 12 - płytka kadłuba.

Urządzenie filtrowentylacyjne działa następująco:

Powietrze jest zasysane przez dmuchawę 1 z kanału doprowadzającego 7 powietrze z zewnątrz. W dmuchawie, na skutek działania sił odśrodkowych, grubo dyspersyjny pył zostaje odwirowany i razem z częścią powietrza przewodem 2 wydostaje się na zewnątrz. Wstępnie oczyszczone powietrze jest kierowane do skrzynki zaworów 3, a następnie w zależności od położenia zaworu jest tłoczone do filtropochłaniacza lub do wnętrza wozu. Powietrze może być ogrzane w podgrzewaczu 5, skąd przewodami 4 i 6 zostaje doprowadzone do wszystkich stanowisk załogi.

Urządzenie filtrowentylacyjne może pracować w dwóch systemach:

- w systemie wentylacji czystej (powietrze oczyszczane jest jedynie przez dmuchawę), jeśli nie występuje skażenie substancjami promieniotwórczymi, środkami trującymi lub zakażone środkami biologicznymi;

- w systemie filtrowentylacji (powietrze jest oczyszczone przez dmuchawę i filtropochłaniacz), w razie wystąpienia skażeń (zakażeń).

Budowa i przeznaczenie podstawowych zespołów urządzenia filtrowentylacyjnego.

Dmuchawa jest to wentylator o napędzie elektrycznym, przeznaczony do oczyszczania powietrza z grubo dyspersyjnych pyłów i tłoczenia go do wnętrza pojazdu. Wirnik dmuchawy, osadzony bezpośrednio na wale silnika elektrycznego, składa się z 180 łopatek, które tworzą wąskie kanały przelotowe wzdłuż kadłuba. Zanieczyszczone pyłem powietrze przepływa przez króciec do przestrzeni między wirnikiem a kadłubem dmuchawy. Wytrącony pył oraz część powietrza są wyrzucane na zewnątrz razem ze spalinami.

Filtropochłaniacz FPT-200M służy do oczyszczania powietrza doprowadzanego do wnętrza pojazdu z drobno dyspersyjnego pyłu promieniotwórczego, środków trujących występujących w postaci par i aerozoli oraz aerozoli biologicznych. Kadłub filtropochłaniacza ma kształt walca, wewnątrz którego są umieszczone koncentrycznie: filtr kartonowy i cylinder z sorbentem. Wlot do filtropochłaniacza znajduje się na jednej z podstaw walca a wylot na ściance bocznej. Na kadłubie jest podany opór powstający podczas przechodzenia powietrza przez filtropochłaniacz przy wydajności 200 m³/h oraz nr partii, rok i miesiąc produkcji.

W skrzynce zaworów jest zawór do sterowania przepływem powietrza tłoczonego przez dmuchawę do filtropochłaniacza lub z jego pominięciem, a także przez podgrzewacz i przewody doprowadzające powietrze do wnętrza wozu. Zawór może mieć dwa położenia. W pierwszym - otwór wylotowy do filtropochłaniacza jest zamknięty i powietrze z dmuchawy, przez dolną część obudowy urządzenia filtrowentylacyjnego, przepływa do wnętrza pojazdu. Temu położeniu odpowiada całkowite wygięcie cięgna zaworu, którego rękojeść jest umieszczona z lewej strony miejsca dowódcy pojazdu. W drugim położeniu otwór wlotowy do filtropochłaniacza jest otwarty a otwór obudowy zamknięty. Przy tym położeniu zaworu zapala się lampka umieszczona z lewej strony miejsca mechanika-kierowcy. Położenie zaworu ustala mechanik-kierowca za pomocą przełącznika UOPA i przycisku opatrzonego symbolem UOPA lub RiOW. Może być również regulowane automatycznie przyrządem PRChR.

Podgrzewacz ogrzewa powietrze tłoczone przez dmuchawę do przedziału kierownika i desantu. Składa się on z zastawu użebrowanych przewodów rurowych, przez które przepływa gorący płyn z układu chłodzenia silnika.

W okresie letnim do odłączenia podgrzewacza od układu chłodzenia silnika służy zawór umieszczony w przedziale kierowania, z prawej strony mechanika-kierowcy.

Urządzenie filtrowentylacyjne BRDM - 2

Samochody opancerzone BRDM-2 wyprodukowane przed rokiem 1972 nie mają urządzenia filtrowentylacyjnego. Jest w nich tylko dmuchawa zapewniająca ochronę przed pyłem drogowym.

Samochody opancerzone BRDM-2 wyprodukowane po roku 1972 wyposażone są w urządzenie filtrowentylacyjne (rys.5) służące do wytworzenia w przedziale bojowym odpowiedniego nadciśnienia oraz do oczyszczenia zasysanego powietrza z pyłu promieniotwórczego, środków trujących i biologicznych.

Urządzenie filtrowentylacyjne składa się z dmuchawy 2, filtropochłaniacza FPT-100M 13, skrzynki zaworów rozdzielczych 1, czerpni powietrza z urządzeniem zaworowym 3, dźwigni sterowania zaworami skrzynki rozdzielczej 5 oraz z przewodów powietrza.

Rys. 5. Urządzenie filtrowentylacyjne samochodu opancerzonego BRDM - 2.

1 - skrzynka zaworów rozdzielczych, 2 - dmuchawa, 3 - czerpnia powietrza z urządzeniem zaworowym, 4 - dźwignia zaworu wlotowego, 5 - dźwignia sterowania zaworami skrzynki rozdzielczej, 6 i 10 - zaślepki przewodów powietrza, 7 - przewód wlotu powietrza do wnętrza pojazdu z pominięciem filtropochłaniacza, 8 - przewód wlotu powietrza do wnętrza pojazdu z filtropochłaniacza, 9 - przewody łączące, 11 - obejmy ściągające filtropochłaniacza, 12 - wspornik, 13 - filtropochłaniacz FPT-100M, 14 - śruby mocujące FPT-100M, 15 - Śruby łączników filtropochłaniacza, 16 - przewód do usuwania pyłu.

Urządzenie filtrowentylacyjne w samochodach opancerzonych BRDM może pracować w systemie wentylacji czystej lub filtrowentylacji.

Powietrze z zewnątrz przechodzi przez czerpnię powietrza 3, filtropochłaniacz i za pomocą dmuchawy 2 przez skrzynkę zaworów rozdzielczych 1 jest wtłaczane do wnętrza pojazdu. W skrzynce znajduje się zawór sterowany dźwignią 5, która może mieć dwa położenia:

I położenie (dźwignia w skrajnym tylnym położeniu) - powietrze przepływa do wnętrza pojazdu (przedziału bojowego) z pominięciem filtropochłaniacza;

II położenie (dźwignia w skrajnym przednim położeniu) - powietrze wchodzi przez filtropochłaniacz do wnętrza pojazdu (przedziału bojowego).

W BRDM-2 typu 9P133 do sterowania przepływem powietrza służy rękojeść połączona linką stalową ze skrzynią zaworów rozdzielczych.

Do uruchomienia urządzenia filtrowentylacyjnego służy wyłącznik dmuchawy umieszczony na przewodzie czerpni powietrza.

6. PRZYRZĄDY ROZPOZNANIA SKAŻEŃ.

Wykrywanie skażeń chemicznych i promieniotwórczych jest ważnym przedsięwzięciem ma

jącym na celu zmniejszenie strat oraz zapewnienie danych dla dowódców niezbędnych do podjęcia decyzji. Skażenia wykrywa się za pomocą przyrządów rozpoznania skażeń promieniotwórczych i chemicznych. Na wyposażeniu kompanii ( baterii ) znajdują się następujące przyrządy:

- przyrząd rozpoznania chemicznego PChR - 54M;

- rentgenoradiometr DP - 75.

Ponadto do prowadzenia kontroli dozymetrycznej są w pododdziale:

- dozymetry indywidualne z bezpośrednim odczytem DKP - 50;

- dozymetry chemiczne DP - 70 i kolorymetry PK - 56.

Na wyposażeniu czołgów znajdują się poza tym przyrządy PRChR.

6.1. Ogólne zasady budowy przyrządów dozymetrycznych

Przyrządy dozymetryczne stanowią podstawowe narzędzie do bezpośredniego określenia stopnia zagrożenia przy pracy ze źródłami promieniowania.

Ponieważ żaden ze zmysłów człowieka nie wykrywa obecności promieniowania, więc bezpieczne warunki pracy może zapewnić tylko dobrze działający sprzęt pomiarowy w rękach umiejącego się nim posługiwać dozymetrysty.

Dozymetryczne przyrządy pomiarowe przedstawiają wartość jedynie wtedy, gdy są umiejętnie użytkowane, dobrane odpowiednio do potrzeb, właściwie konserwowane i systematycznie wzorcowane.

Użytkujący winni znać zasady ich działania i eksploatacji, a także umieć interpretować ich wskazania. Dość znaczącą rolę w posługiwaniu się przyrządami odgrywa także orientowanie się w ich zachowaniu, by w porę stwierdzić ewentualne niesprawności, nieprawidłowości wskazań i nie popełniać błędów w ocenie zagrożenia.

Rozróżnia się trzy podstawowe grupy przyrządów dozymetrycznych:

- do pomiarów mocy dawki;

- do pomiarów dawki pochłoniętej;

- do pomiarów skażeń promieniotwórczych.

W zależności od rodzaju i energii mierzonego promieniowania w przyrządach tych stosujemy różne detektory (elementy do przekształcenia promieniowania w prąd elektryczny).

Wynika stąd kolejny podział:

- mierniki promieniowania alfa;

- mierniki promieniowania beta;

- mierniki promieniowania gamma i X;

- mierniki promieniowania neutronowego.

Można też podzielić przyrządy dozymetryczne w zależności od ich konstrukcji:

- przyrządy stacjonarne;

- przyrządy przenośne.

Każdy z wymienionych przyrządów może być zasilany prądem z sieci lub bateryjnie.

Podstawowym elementem przyrządu dozymetrycznego jest

d e t e k t o r p r o m i e n i o w a n i a.

Jest to urządzenie, którego działanie jest oparte na zjawisku jonizacji zachodzącej pod wpływem promieniowania i przekształcającej to promieniowanie w sygnały elektryczne.

Są dwa podstawowe typy detektorów:

- detektory impulsowe ;

- detektory prądowe.

W pierwszym przypadku kwanty lub cząstki jonizujące

(promieniowania) wytwarzają w detektorze krótkotrwałe impulsy elektryczne, w drugim przepływ prądu stałego.

Ilości wytwarzanych impulsów w jednostce czasu czy też natężenie prądu stałego zależy od ilości kwantów lub cząsteczek przechodzących od promieniowania do obszaru czynnego detektora.

Detektor umieszczony jest w specjalnej obudowie połączonej kablem z główną częścią aparatu.

Całość nazywamy s o n d ą p o m i a r o w ą.

W niektórych przyrządach dozymetrycznych stosuje się sondy wymienne, przystosowanych do pomiarów różnego rodzaju promieniowania np. sondy do pomiaru promienowania alfa, sody beta lub gamma.

Oprócz detektora, sonda może zawierać również tzw. wstępny układ wzmacniający oraz część zasilacza i układu pomiarowego.

Kształty i wielkość sond są różne w zależności od rodzaju i ilości użytych detektorów, przeznaczenia i rodzaju przyrządów. Obudowa sondy wykonana jest przeważnie z metalu w postaci pudełka w kształcie walca lub równoległościanu. Zabezpiecza ona detektor i pozostałe elementy przed uszkodzeniem mechanicznym zakurzeniem, zawilgoceniem, a w przypadku detektorów światłoczułych, przed dostępem światła. Niektóre sondy mają obudowy hermetyczne np. do pracy w wodzie. Ilość detektorów w sondzie oraz wielkość ich powierzchni czynnej uzależniona jest od rodzaju przyrządu; np. w miernikach skażeń powierzchni stosuje się kilka detektorów rozmieszczonych obok siebie, co pozwala na objęcie pomiarami większej powierzchni.

Niekiedy w celu przystosowania tej samej sondy do pomiarów promieniowania gamma i beta, w części zawierającej detektor stosuje się okienko z przesłoną. Po zamknięciu okienka przesłoną, sonda mierzy tylko promieniowanie gamma, natomiast po odsłonięciu detektor rejestruje kwanty gamma i promieniowanie beta.

Zasilanie bateryjne znajduje zastosowanie przede wszystkim w przyrządach przenośnych, od których wymaga się, aby były możliwie lekkie, małe, niezależne od sieci elektrycznej np. rentgenoradiometry w wojsku. W przeciwieństwie do przyrządów bateryjnych (akumulatorowych),przyrządy o zasilaniu sieciowym są zwykle przyrządami bardziej uniwersalnymi, stąd lepiej nadają się do prac laboratoryjnych. Duża wydajność zasilania sieciowego umożliwia stosowanie w nich bardziej rozbudowanych układów elektronicznych, dzięki czemu osiąga się bardziej dokładne pomiary, możliwość ich rejestracji oraz obróbki komputerowej.

6.2. Budowa i użytkowanie podstawowych przyrządów rozpoznania skażeń

Rentgenoradiometr DP - 75.

Przyrząd przeznaczony jest do:

- wykrywania skażeń ciałami beta - promieniotwórczymi;

- wykrywania i pomiaru mocy dawki promieniowania gamma;

- Ładowania dozymetrów DKP - 50.

Przyrząd umożliwia pomiar mocy dawki promieniowania gamma w zakresie: 0 - 35,8 A/kg

( 0,05 - 500 R/h ) w siedmiu podzakresach.

Przyrząd zasilany jest za pomocą trzech ogniw R -20 zapewniających pracę w czasie 25 godzin oraz z akumulatorów o napięciu 10 - 27 V, przez gniazdo i przewód zasilania zewnętrznego.

Skład zestawu:

- pulpit pomiarowy z układem elektronicznym;

- sonda z detektorami promieniowania;

- futerał na pulpit i sondę;

- przedłużacz sondy;

- komplet słuchawkowy SM - 73;

- kołnierz osłony gniazda ładowania dozymetrów;

- pokrowiec sondy;

- pasek nośny futerału;

- przewód zasilania zewnętrznego;

- wkrętak elektrotechniczny;

- instrukcja obsługi;

- książka obsługi technicznej.

Pulpit pomiarowy składa się z:

- płyty czołowej;

- zespołu elektronicznego;

- obudowy z pojemnikiem baterii.

Na płycie czołowej znajduje się:

- miernik;

- przycisk „OŚW” do oświetlania skali;

- przycisk „KAS” do kasowania wskazań;

- potencjometr regulacji napięcia ładowania dozymetrów;

- przełącznik podzakresów;

- przełącznik kontroli baterii i progów;

- gniazdo słuchawki;

- wyjście przewodu łączącego pulpit z sondą.

Przygotowanie przyrządu do pracy:

- sprawdzić, czy przyrząd nie ma uszkodzeń mechanicznych;

- ustawić regulatorem zera położenie wskazówki miernika na zero ( gdy zachodzi potrzeba );

- włożyć ogniwa R - 20 do pojemnika;

- przełącznik K -2 (PROGI) ustawić w położeniu „KB”, a przełącznik K-1 (PODZAKRES) w położeniu „500 R/h” i sprawdzić stan baterii zasilającej ( wskazówka miernika powinna ustawić się na polu oznaczonym łukiem K );

- jeśli przyrząd ma być zasilany ze źródła zewnętrznego, należy połączyć gniazdo zasilania w pulpicie z końcówką przewodu zasilania zewnętrznego;

- przeprowadzić próbę działania sygnalizacji progów przez przełączenie przełącznika „K - 2” w położenie „KP”, przełącznika K -1 w położenie „500R/h” i włączenie słuchawki. Wskazówka miernika powinna wychylić się w prawo oraz powinna włączyć się sygnalizacja optyczna i akustyczna przekroczenia progów;

- przeprowadzić próbę działania przyrządu; w tym celu:

- włączyć przyrząd na siódmy pod zakres,

- skasować przyciskiem „KAS” ewentualne wychylenie miernika

Działanie przyrządu jest poprawne jeżeli po chwili wskazówka odchyli się od położenia zerowego i w sposób nie okresowy będzie zmieniać swoje położenie.

Indykacja promieniowania beta:

- ustawić osłonę sondy w położeniu beta (odsłonięte okienko);

- zbliżyć okno sondy na odległość 0,5-1 cm do kontrolowanej powierzchni;

- dokonać odczytu wskazań na podzakresie V do VII;

- ocenić wielkość tła promieniowania gamma dokonując odczytu przy sondzie ustawionej na pomiar promieniowania gamma (zakryte okienko) w takiej samej odległości od kontrolowanej powierzchni;

- różnica między pomiarami przy sondzie ustawionej na pomiar promieniowania beta i gamma świadczy o występowaniu promieniowania beta.

Pomiar promieniowania gamma:

- osłonę ustawić w położeniu pomiar gamma (zakryte okienko);

- kolejno ustawiając przełącznik na podzakresy I do VII dokonać odczytu na podzakresie I na skali 0 - 500, na pozostałych na skali 0 - 5.

Ładowanie dozymetrów optycznych DKP-50:

- zdjąć nakrętkę gniazda ładowania i na jego część gwintowaną nakręcić kołnierz ochronny;

- przełącznik ustawić na podzakres I;

- pokrętło potencjometru (ŁAD DKP-50) ustawić w lewo;

- dozymetr po odkręceniu kapturka umieścić przyciskając w gnieździe;

- obserwując skalę dozymetru, za pomocą pokrętła potencjometru ustawić nić kwarcową miernika na zero;

- przed wprowadzeniem do gniazda następnego dozymetru pokrętło potencjometru ustawić w lewe skrajne położenie.

Eksploatacja przyrządu:

- chronić przed uszkodzeniami mechanicznymi i warunkami atmosferycznymi;

- nie pozostawiać przyrządu w stanie włączonym podczas przerw i nie naruszać przewodów, łączących sondę z pulpitem, na zginanie;

- po pracy w warunkach deszczu (mrozu) wytrzeć i osuszyć.

Przeglądy kontrolne i techniczne:

Należy przyrządy poddawać przeglądom i naprawom w zakładach naprawczych. Zaleca się:

- kontrolę składowania co dwa lata;

- remont średni i główny w zależności od rodzaju uszkodzeń stwierdzonych podczas legalizacji lub przeglądów technicznych;

- przy przeglądach należy sprawdzić stan uszczelek gumowych;

Przechowywanie i konserwacja:

- wyjmować źródła zasilania po pracy i przechowywać bez źródeł zasilania;

- powierzchnie zewnętrzne czyścić szmatką zmoczoną w benzynie, a metalowe części pokryć bezkwasową wazeliną techniczną;

- co 6 miesięcy przechowywania włączyć przyrząd na 30 min. i po tym czasie sprawdzić jego działanie.

Dozymetr optyczny DKP-50

Służy do dokonywania indywidualnej i grupowej kontroli dozymetrycznej. Wchodzi w skład kompletu KD-65 (25 dozymetrów) i umożliwia pomiar dawki promieniowania gamma w zakresie od 0 - 3,58 A/kg (0 - 50 R). Wynik pomiaru odczytuje się bezpośrednio na skali dozymetru. Ładowanie dozymetru następuje za pomocą rentgenoradiometru DP - 66M lub DP-75. Samo rozładowanie nie przekracza dwóch działek 0,288 A/kg (4R) na dobę. Zasadniczym elementem dozymetru jest mało wymiarowa komora jonizacyjna, do której równolegle podłączony jest kondensator elektrometr strunowy. Pod wpływem promieniowania gamma zawarte w komorze jonizacyjnej powietrze ulega jonizacji, a powstały prąd jonizacyjny zmniejsza potencjał kondensatora powodując rozładowanie dozymetru, które jest proporcjonalne do wartości pochłoniętej dawki.

Dozymetr DP-70 i kolorymetr PK-56

Dozymetr DP-70 i kolorymetr PK 56 są to przyrządy służące do indywidualnej kontroli dozymetrycznej. Za pomocą tych przyrządów można mierzyć dawki promieniowania gamma w granicach od 3,58 do 57,28 A/kg (50-800R). Dozymetr DP-70 znajduje się na wyposażeniu każdego żołnierza. Czas maksymalnego zabarwienia roztworu wskaźnikowego dozymetru wynosi 40 - 60 min. od chwili zakończenia oddziaływania promieniowania gamma. Zabarwienie utrzymuje się przez dziesięć dni. Przy oddziaływaniu na dozymetr promieniowania gamma roztwór wskaźnikowy początkowo bezbarwny zmienia się proporcjonalnie do pochłoniętej dawki od jasnoczerwonego do purpurowego. Odczyt wskazań polega na wizualnym porównaniu zabarwienia dwóch pól. Jedno z nich stwarza roztwór wskaźnikowy dozymetru, drugi zaś pochodzi od filtrów świetlnych umieszczonych w dysku pomiarowym kolorymetru. Przez pokręcanie dysku z filtrami świetlnymi zgrywa się obydwa pola aż do uzyskania jednakowej intensywności zabarwienia.

Przygotowanie kolorymetru do pracy:

- wyjąć kolorymetr z futerału;

- przetrzeć filtry świetlne;

- wstawić kasetkę na ampułki w prowadnice kadłuba;

- umieścić ampułkę kontrolną w lewy gnieździe kasetki;

- zwolnić tuleję zaciskową dysku pomiarowego.

Pomiar dawki promieniowania gamma:

- wyjąć ampułkę z roztworem wskaźnikowym;

- umieścić ampułkę w prawym gnieździe kasetki;

- obserwować pola w okularze i pokręcić dyskiem pomiarowym, aż do uzyskania jednakowej intensywności ich zabarwienia;

- dokonać odczytu w okienku pomiarowym.

Przyrząd rozpoznania chemicznego PChR - 54M.

Przyrząd służy do wykrywania środków trujących w powietrzu, w dymie, na sprzęcie i w materiałach sypkich.

Budowa przyrządu:

Przyrząd składa się z metalowej skrzynki ( kadłub z pokrywą ) zawierającej:

- pompkę ręczną kolektorową;

- kasetki z rurkami indykacyjnymi;

- nasadkę do pompki;

- łopatkę do pobierania próbek;

- przebijak do rurek RW - 44a;

- filtry przeciwdymne;

- filtry ochronne;

- kapturki ochronne;

- ocieplacze do rurek wskaźnikowych;

- buteleczki z suchym odczynnikiem do sporządzania roztworu;

- papierki wskaźnikowe do wykrywania ciekłych środków trujących PWCh - 1;

- latarka;

- pas nośny z torbą biodrową;

- instrukcja pracy przyrządu;

- krótka instrukcja o wykrywaniu sarinu, somanu i V-gazów;

- instrukcja o użyciu ocieplaczy rurek wskaźnikowych;

- wykaz zawartości przyrządu.

Przygotowanie przyrządu do pracy.

W celu przygotowania przyrządu do pracy należy:

- przesunąć przyrząd do przodu tak, aby znalazł się na wysokości pasa głównego;

- otworzyć pokrywę przyrządu;

- sprawdzić ukompletowanie i sprawność wyposażenia;

- wyjąć pompkę oraz potrzebne rurki wskaźnikowe;

- kolektor pompki ustawić na taką cyfrę jaka ilość rurek będzie stosowana jednorazowo;

- obciąć końce rurek ;

- ampułki rurek wskażnikowych z trzema zielonymi paskami przebić przy pomocy przebijaka w pompce, natomiast ampułki rurek z czerwonym paskiem i czerwoną kropką przy pomocy specjalnego przebijaka;

- zacisnąć rurki w kolektorze i dokręcić go;

Jeśli zachodzi potrzeba wykrywania środków trujących w dymie, należy wyjąć nasadkę, zacisnąć w niej filtr przeciwdymny i zakręcić ją na kolektor.

Środki trujące wykrywa się w powietrzu, na ziemi, uzbrojeniu, sprzęcie bojowym i innych przedmiotach. Do wykrywania par środków trujących służą rurki wskażnikowe, a do wykrywania ciekłych środków trujących papierki PWCh - 1.

W przyrządzie są następujące rurki wskaźnikowe:

- RW - 36 z żółtym pierścieniem do wykrywania iperytu;

- RW -45 z trzema zielonymi pierścieniami do wykrywania fosgenu, difosgenu, cyjanowodoru i chlorocyjanu;

- RW -44a z czerwonym pierścieniem i czerwoną kropką.

Wykrywanie środków trujących w powietrzu:

Użycie środków trujących przez nieprzyjaciela można określić na podstawie charakterystycznych oznak oraz za pomocą przyrządu rozpoznania chemicznego.

Najbardziej charakterystycznymi oznakami użycia środków trujących są:

- powstawanie dymu lub mgły w miejscach wybuchów pocisków, granatów, bomb, głowic rakiet;

- przesuwające się od strony nieprzyjaciela, z kierunkiem wiatru, obłoki dymu lub mgły;

- ukazanie się za samolotem szybko znikającego obłoku lub ciemnej smugi;

- powstałe w rejonie lub w lejach wybuchów pocisków, granatów i bomb oleiste krople, kałuże i plamy;

- widoczna zmiana barwy roślinności lub jej więdnięcie;

- padłe zwierzęta;

- podrażnienie wzroku lub całkowita jego utrata;

- specyficzny zapach.

Nieprzyjaciel może stosować środki trujące bez zapachu lub maskować ich zapach innymi substancjami. Dlatego też, mimo braku charakterystycznych oznak ich użycia należy przeprowadzać okresową kontrolę powietrza za pomocą przyrządu rozpoznania chemicznego. Do tego celu służą rurki wskaźnikowe, za pomocą których wykrywa się środek trujący oraz określa jego rodzaj i przypuszczalne stężenie.

Środki trujące w powietrzu wykrywa się za pomocą następujących rurek wskaźnikowych:

- sarin, soman i V-gazy - rurką oznaczoną czerwonym pierścieniem i czerwoną kropką;

- fosgen, difosgen, kwas pruski i chlorocyjan - rurką oznaczoną trzema zielonymi pierścieniami.

- iperyt - rurką oznaczoną żółtym pierścieniem.

Rurkami wskaźnikowymi z czerwonym pierścieniem i czerwoną kropką określa się najpierw niebezpieczne stężenie 0,00005 mg/dm³ lub wyższe (5-6 podwójnych ruchów pompką). Przy otrzymaniu wyniku negatywnego określa się stężenie bezpieczne 0,0000005 mg/dm³ lub niższe (60 podwójnych ruchów pompką).

Niebezpieczne stężenie środków trujących należy wykrywać w następujący sposób:

- wyjąć z przyrządu pompkę, sprawdzić ją i przygotować do pracy;

- wyjąć z kasetki dwie rurki wskaźnikowe z czerwonym pierścieniem i czerwoną kropką, nadpiłować i obłamać ich końce;

- specjalnym przebijakiem (oczyszczonym) rozbić górne ampułki w obu rurkach wskaźnikowych, a następnie trzymając je za oznakowane końce wstrząsnąć nimi energicznie 2-3 razy, tak aby roztwór z rozbitych ampułek zwilżył substancję wypełniającą rurki;

- jedną z rurek wskaźnikowych ( badaną ) wstawić nie oznakowanym końcem do otworu kolektora i wykonać 5 - 6 ruchów pompką, po czym odczekać 30 sekund. Przez drugą rurkę nie przepompowywać powietrza;

- przebić dolną ampułkę w rurce badanej, a następnie w kontrolnej;

- uchwycić obydwie rurki za oznakowane końce i strząsnąć roztwór z rozbitych ampułek na substancję wypełniającą rurki;

- obserwować zamianę zabarwienia w rurce kontrolnej od czerwonego do żółtego. Jeśli zmiana zabarwienia w rurce badanej jest co najmniej trzykrotnie dłuższa, świadczy to o obecności par środków trujących w stężeniach niebezpiecznych. Jeśli stosunek czasu jest mniejszy, oznaczenie należy powtórzyć wykonując:

- 60 podwójnych ruchów pompką;

- dolne ampułki rozbić po 2 - 3 min.

Jeśli zmiana zabarwienia w obydwu rurkach nastąpi w porównywalnym czasie, można zdjąć maski na 5 - 6 godzin, jeśli czas przebarwienia rurki badanej będzie co najmniej dwukrotnie dłuższy, w powietrzu jest niebezpieczne stężenie środka trującego.

Rurkami z trzema zielonymi pierścieniami należy posługiwać się w następujący sposób:

- wyjąć rurkę z kasetki, nadpiłować i obłamać jej końce;

- rozbić ampułkę oznakowanym kolcem przebijaka w rączce pompki;

- zacisnąć rurkę w kolektorze i wykonać 10 - 15 ruchów pompką.

- zabarwienie substancji porównać z barwnym wzorcem na kasetce.

Rurkami z jednym żółtym pierścieniem posługiwać się w następujący sposób:

- wyjąć rurkę i przygotować ją do włożenia do kolektora;

- umieścić rurkę w kolektorze i wykonać 60 ruchów pompką;

- po jedne minucie porównać zabarwienie rurki z wzorcem barw na kasetce.

Wykrywanie środków trujących na ziemi, uzbrojeniu, sprzęcie bojowym i innych przedmiotach.

1. Przy pomocy papierków wskaźnikowych:

- wyciągnąć papierki z torebki foliowej;

- rozmazać końcami papierków plamę środka trującego;

- odczekać kilka sekund i porównać zabarwienie końców papierków z wzorcami barwnymi.

2. Przy pomocy rurek wskaźnikowych:

- kolektor pompki ustawić w położenie 1 i zacisnąć w nim przygotowaną rurkę wskaźnikową;

- nakręcić nasadkę i nałożyć kapturek ochronny nie zaciskając go w ramce.

- przyłożyć nasadkę do skażonej powierzchni i wykonać odpowiednią ilość ruchów pompką;

- wyrzucić kapturek ochronny;

- postępować jak w przypadku wykrywania środków trujących w powietrzu.

Przyrząd rozpoznania skażeń chemicznych i promieniotwórczych PRCHR

Przeznaczenie

Przyrząd rozpoznania skażeń chemicznych i promieniotwórczych PRChR służy do:

- kontroli i wykrywania w powietrzu fosforoorganicznych środków trujących

i promieniowania gamma:

- pomiaru mocy dawki promieniowania gamma w miejscu położenia przyrządu;

- sygnalizacji wewnętrznej (świetlnej i akustycznej) przy przekroczeniu ustalonych

wartości progowych mocy dawki promieniowania gamma (stężenia ST);

- sterowania mechanizmami wykonawczymi urządzeń obrony przed bronią

masowego rażenia (urządzeń OPBMAR) zamontowanych w wozach bojowych podczas zagrożenia porażenia załóg falą uderzeniową, pyłem promieniotwórczym i środkami trującymi.

Przyrząd jest urządzeniem przetwarzająco-sterującym układów OPBMAR wozów bojowych. Może być instalowany w obiektach ruchomych wyposażonych w wymienne układy o sterowaniu automatycznym.

Dane taktyczno-techniczne

Za pomocą przyrządu można dokonywać pomiarów mocy dawki promieniowania w zakresie od 0,014 do 10,75 μA/kg (0,2 - 150 R/h). Zakres pomiarów jest podzielony na dwa podzakresy:

I podzakres - od 0,014 do 0,36 μA/kg (0,2 do 5 R/h);

II podzakres - od 0,36 do 10,75 μA/kg (5 do 150 R/h);

Błąd pomiaru mocy dawki w normalnych warunkach klimatycznych przy napięciu zasilania 27V nie przekracza 20% wartości mierzonej i + 4% nominalnej wartości skali. Dodatkowy błąd pomiaru pod wpływem zmiany warunków klimatycznych nie przekracza 0,4 mierzonej wartości na 1^oC w zakresie temperatur od +50 do -40^oC.

Dopuszczalne fluktuacja strzałki miernika wynosi:

na I podzakresie 0,014 μA/kg ( 0,2 R/h);

na II podzakresie 0,36 μA/kg ( 5 R/h).

Przyrząd ma trzy progi sygnalizacyjne: „O”, „P.”, „A”, których przekroczenie jest sygnalizowane optycznie i akustycznie z jednoczesnym zwarciem obwodów do sterowania mechanizmami urządzeń OPBMAR.

Błąd progów sygnalizacji „O” (o wystąpieniu skażeń chemicznych) i sygnalizacji „P.” (o wystąpieniu skażeń promieniotwórczych) w normalnych warunkach i przy nominalnych wartościach prądu nie przekracza 30% wartości progu, a sygnalizacji „A” (o wystąpieniu silnego promieniowania gamma od wybuchu jądrowego) +25% do -50% wartości progu. Czułość sygnalizacji „O” jest odwrotnie proporcjonalna do wartości wilgotności8 względnej powietrza.

Czas trwania sygnału dźwiękowego w słuchawkach telefonu wewnętrznego wynosi od 0,3 do 2,0 sekund, a przerw między sygnałami - od 4 do 20 sekund.

Przyrząd obsługuje jeden żołnierz. Gotowość przyrządu do pracy od chwili włączenia:

- po 20 minutach w zakresie sygnalizacji i sterowania „O”;

- po 10 minutach w zakresie sygnalizacji i sterowania „P.”, „A” oraz pomiaru mocy dawki promieniowania gamma.

Czas podania sygnału przez przyrząd od chwili wystąpienia w powietrzu:

- stężenia progowego par środków trujących - do 40 s;

- promieniowania gamma pochodzącego od skażonego środowiska - do 10 s;

- silnego promieniowania gamma od wybuchu jądrowego - do 0,1 s.

Przyrząd jest przystosowany do pracy w położeniu pionowym oraz chwilowo pod kątem 45^o.

Budowa przyrządu zapewnia jego szczelność oraz odporność na wstrząsy.

Maksymalny pobór prądu przez przyrząd nie przekracza 9,8A.

Masa przyrządu wynosi około 29 kg

Ogólny widok przyrządu przedstawiono na rys 6.

Rys. nr 6. Ogólny widok przyrządu

B-I - pulpit pomiarowy, B-II - blok indykatora, B-III - blok zasilania, 1, 19, 26, 28, 31 - złącza wielowtykowe, 2, 22 - bezpieczniki, przełącznik rodzaju pracy i kontroli sprawności układów „O”, „P.”, „A”, 4 - pokrętło ustawienia zera „UST. ZERA”, 5 - osłona śruby regulacji miernika, 6 - miernik ( mikroamperomierz ), 7 - pokrywa lampki podświetlenia skali miernika, 8, 9, 10 - lampki sygnalizacyjne „O”, „P.”, „A”, 11 - wyłącznik indykatora „WYŁ. INDYKATORA”,

12 - lampka kontrolna „ INDYKATOR - KOMENDY - WYŁ”, 13, 25, 42 - tabliczki informacyjne, 14 - wyłącznik napięcia sterującego „ KOMENDY” , 15 - kapturek przycisku kontrolnego „OPA”, 16 - przewód wlotowy powietrza (ogrzewany), przewód wylotowy powietrza, 18 - cyklon, 20, 29, 30 - kable elektryczne, 21 - regulator temperatury, 23 - lampka sygnalizacyjna, 24 - przyciski do kontroli ogrzewania cyklonu i przewodu wlotowego powietrza, 27 - pokrywa bloku zasilania, 32 - pokrywa komory elektromagnetycznej z filtrem, 33 - pokrywa komory filtru przeciwdymnego PDF, 34 - nakrętka naboju z silikażelem, 35 - nabój z silikażelem, 36 - dźwignia zaworu powietrza, 37 - rotametr wejściowy, 38 - zaczep dźwigni zmiany klatek filtru przeciwdymnego PDF, 39 - dźwignia zmiany klatek filtru przeciwdymnego PDF, 40 - licznik klatek, 41 - nakrętka skrzydełkowa, 43 - pokrętło regulatora przepływu powietrza, 44 - rurka łącząca, 45 - rotametr wyjściowy, 46 - osłona żarówki podświetlenia rotametru, 47 - pokrywa komory pompki

Zasada działania przyrządu

W przyrządzie zastosowano elektryczne metody wykrywania i pomiaru skażeń.

Do wykrywania fosforoorganicznych środków trujących służy komora jonizacyjna o ciągłym przepływie analizowanego powietrza, umieszczona w bloku indykatora B-II.

Powietrze do analizy jest zasysane z zewnątrz pojazdu w ilości 2-3,2 dm³/min przez otwór wlotowy w cyklonie, w którym zostaje oczyszczone z grubszych zanieczyszczeń mechanicznych. Następnie powietrze to przepływa przez przewód, rotametr i filtr przeciwdymny do przepływowej komory jonizacyjnej umieszczonej w bloku indykatora B-II.

Na filtrze przeciwdymnym powietrze zostaje całkowicie oczyszczone z cząstek dymu i pyłu.

Cyklon przewód wlotowy powietrza, filtr przeciwdymny i komora jonizacyjna są podgrzewane elektrycznie w celu zmniejszenia absorbcji na ich powierzchniach wewnętrznych i utrzymania nominalnej temperatury powietrza.

Temperatura podgrzania cyklonu i przewodu wlotowego powietrza jest stabilizowana automatycznie za pomocą regulatora, a indykatora za pomocą regulatora znajdującego się w bloku B-II.

Część powietrza (nie analizowana) w ilości 16dm³/min jest zasysana przez filtr i regulator. Powietrze to służy do eżekcji cyklonu pyłów.

Analizowane powietrze po wyjściu z komory jonizacyjnej indykatora miesza się z powietrzem zasysanym z wnętrza pojazdu i zostaje wydalone na zewnątrz przez rotametr wyjściowy, przewód, eżektor i otwór wylotowy cyklonu.

Jonizacja analizowanego powietrza zachodzi w wyniku działania preparatu promieniowania alfa wmontowanego w przepływowej komorze jonizacyjnej.

Powietrze z domieszką fosforoorganicznego środka trującego wywojuje zmianę prądu jonizacji w obwodzie komory. Zmiana ta narusza równowagę elektryczną układu, który się uruchamia i włącza obwód sygnalizacji oraz sterowania „O”.

Do wykrywania i pomiaru mocy dawki promieniowania gamma służą układy elektroniczne rozmieszczone b bloku I i III. Układy te składają się z detektorów promieniowania i elementów progowych, na wyjściu których znajdują się przekaźniki elektromagnetyczne. Po przekroczeniu ustalonej mocy dawki promieniowania następuje uruchomienie przekaźników, które włączają obwody sygnalizacji i sterowania „P.” lub „A”. Skrzynka przekaźników i telefon wewnętrzny nie wchodzą w skład przyrządu.

Budowa przyrządu

Przyrząd składa się z następujących zasadniczych części:

- pulpitu pomiarowego;

- bloku indykatora;

- bloku zasilania;

- regulatora temperatury;

- cyklonu z przewodami powietrza;

- kompletu kabli;

- uchwytów amortyzujących;

- zestawu narzędzi i części zamiennych.

Przygotowanie przyrządu do pracy

W celu przygotowania przyrządu do pracy należy:

• sprawdzić na pulpicie pomiarowym położenie przełącznika rodzaju pracy oraz wyłączników. Powinny znajdować się w położeniu „WYŁĄCZONE”;

• sprawdzić stan zamocowania bloków, połączeń elektrycznych i przewodów powietrza;

• sprawdzić, czy wskazówka miernika znajduje się w położeniu zerowym, jeżeli nie, należy odkręcić wkręt zaślepiający, znajdujący się poniżej okienka miernika i za pomocą śrubokrętu ustawić wskazówkę na „O”, po czym wkręcić wkręt w poprzednie miejsce;

• odczytać na liczniku stan klatek filtru PDF i w razie ich braku (strzałka licznika w pobliżu zera) wymienić filtr. Zamocować dźwignię zmiany filtru PDF w położeniu górnym;

• pokrętło „UST.ZERA” przekręcić w lewo do oporu;

• pokrętłem regulatora przepływu powietrza wykonać 8-10 obrotów w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara;

• dźwignię zaworu powietrza ustawić w położeniu poziomym „UST.ZERA” (w celu odcięcia dopływu powietrza z zewnątrz obiektu);

• wykręcić zaślepkę z naboju z silikażelem i wkręcić ją w gniazdo;

• rozhermetyzować urządzenie ochronne cyklonu.

Włączanie przyrządu

W celu włączenia przyrządu należy:

• przełącznik rodzaju pracy ustawić w położeniu zerowania „UST.ZERA”. Następuje podświetlenie skali miernika, rotametrów, zapalają się niepełnym światłem lampki sygnalizacyjne oznaczone „O”, „P.”, „A” i lampka kontrolna na regulatorze temperatury. Lampka kontrolna silnie świeci;

• wyłącznik indykatora ustawić w położeniu włączone „INDYKATOR”. Następuje uruchomienie pompki powietrza;

• pokrętłem ustawić pływak rotametru pomiędzy górną a dolną kreską. Sprawdzić pompkę za pomocą rotametru. Pływak tego rotametru przy sprawnie działającej pompce powinien znajdować się w górnej części nad czerwoną kreska;

• po 20 minutach od włączenia indykatora pokrętłem „UST..ZERA” ustawić strzałkę miernika na środkowej kresce żółtego sektora dopuszczalnych odchyleń po „O”. W powietrzu silnie zanieczyszczonym spalinami lub neutralnymi dymami dopuszcza się wychylenie strzałki miernika poza przedział żółtego sektora bez podania przez przyrząd sygnału „O”;

• dźwignię zaworu powietrza przekręcić w położenie pionowe (PRACA) i zaślepić nabój silikażelem;

• pokrętłem wyregulować położenie pływaka rotametru.

Sprawdzenie sprawności układu ogrzewania, sygnalizacji i sterowania

Do sprawdzenia sprawności grzałek elektrycznych znajdujących się w cyklonie i przewodzie doprowadzającym powietrze służą dwa przyciski i lampka kontrolna. Po naciśnięciu na przycisk przy sprawnie działającej grzałce lampka kontrolna powinna się silnie zaświecić.

W celu sprawdzenia układów sygnalizacji „O”, „P.”, „A” (bez podania napięcia sterującego na mechanizmy wykonawcze urządzeń OPBMAR) należy:

• wyłącznik „KOMENDY” ustawić w położeniu „WYŁ”. Lampka kontrolna powinna się silnie zaświecić;

• odkręcić zaślepkę przycisku „KONTROLA-OPA”;

• przełącznik rodzaju pracy ustawić kolejno w położeniu „O”, „P.”, „A” i jednocześnie naciskać przycisk „KONTROLA-OPA”. Po naciśnięciu powinny się silnie zaświecić lampki sygnalizacyjne „O”, „P.”, „A” i być słyszalny sygnał dźwiękowy w słuchawkach telefonu.

W celu sprawdzenia układu sygnalizacji i sterowania „O”, „P.”, „A” z podaniem napięcia sterującego na układy wykonawcze urządzeń OPBMAR należy:

• wyłącznik „KOMENDY” ustawić w położeniu „OPA”. Lampka kontrolna „KOMENDY” zapala się silnym światłem;

• przełącznik rodzaju pracy przełączyć kolejno w położenia „O”, „P.”, „A” i jednocześnie naciskać na przycisk „KONTROLA-OPA”. Przy naciskaniu powinny zapalać się silnym światłem lampki sygnalizacyjne „O”, „P.”, „A”, słychać w słuchawkach sygnał dźwiękowy oraz uruchamia się mechanizmy urządzeń OPBMAR;

• po sprawdzeniu układów sygnalizacji i działania mechanizmów zaślepkę przycisku „KONTROLA-OPA” wkręcić w poprzednie miejsce;

• przełącznik rodzaju pracy ustawić w położeniu „O” a wyłącznik „KOMENDY” w położenie „PA”.

Przyrząd jest przygotowany w zakresie sygnalizacji „O”, „P.”, „A” i podania napięć sterujących „P.”, „A”.

Wyłącznik „KOMENDY” ustawia się w położenie „OPA” na polecenie dowódcy wozu. Przy tym położeniu przyrząd jest przygotowany do podania wszystkich napięć sterujących tj. „O”, „P.”, „A”.

Przy sprawdzaniu układów sygnalizacji „O”, „P.”, „A” bez podania i z podaniem napięć sterujących przycisk „KONTROLA-OPA” należy naciskać do chwili pojawienia się sygnalizacji świetlnej, jednak nie dłużej niż 20 sekund.

Obsługiwanie przyrządu

Po pojawieniu się sygnalizacji „P.” przełącznik rodzaju pracy ustawić w położeniu 0,36 μA/kg (5R/h) i odczytać moc dawki promieniowania na górnej skali miernika. Jeżeli strzałka wychyli się poza skalę I podzakresu, to przełącznik rodzaju pracy należy przełączyć na II podzakres 10,75 μA/kg (159R/h) i odczytać moc dawki na dolnej skali miernika.

Pierwsza kreska dolnej skali odpowiada mocy dawki 0,36μA/kg (5R/h).

Po odczytaniu przełącznik rodzaju pracy ustawić w położenie „O”.

Przy długotrwałej sygnalizacji „P.” na rozkaz dowódcy pojazdu należy okresowo dokonać pomiaru mocy dawki na I lub II podzakresie.

Sygnalizacja świetlna i dźwiękowa „O”, „P.”, „A” wystąpi niezależnie od położenia przełącznika rodzaju pracy, z wyjątkiem położenia „WYŁ”.

Klatkę filtru PDF zmienia się po każdych czterech godzinach pracy przyrządu lub po przejechaniu przez wóz bojowy 500 km oraz każdorazowo po wyjściu z powietrza skażonego. W tym celu należy zwolnić dźwignię zmiany klatek z zaczepu sprężynowego, wykonać nią ruch w dół do oporu i w górę, a następnie zamocować w poprzednim miejscu.

Podczas zmieniania klatki filtru strzałka miernika wychyla się w lewo (dopuszcza się wychylenie poza żółty sektor), a następnie wraca w przedzial dopuszczalnych odchyleń. Czas powrotu strzałki nie przekracza 20 sekund.

Wyłączenie przyrządu

Po zakończeniu pracy z przyrządem należy:

• przełącznik rodzaju pracy, indykatora i „KOMENDY” ustawić w położeniu „WYŁ”;

• pokrętło „UST.ZERA” przekręcić w lewo do oporu;

• pokrętło regulatora powietrza przekręcić w prawo do oporu;

• sprawdzić, czy jest zaślepiony nabój z silikażelem;

• uszczelnić urządzenie ochronne cyklonu.

Po pracy z przyrządem (przebywaniu) w powietrzu skażonym środkami trującymi należy:

• przepuszczać przez indykator czyste powietrze w czasie nie krótszym niż 2 godziny;

• zmienić wkład filtru PDF, usuwając zużyty filtr za pomocą pincety;

• oczyścić pędzlem grzałką filtru PDF;

• po wykonaniu prac dokładnie umyć ręce.

Przed wykonaniem prac związanych z odkażaniem, dezaktywacją oraz myciem pojazdu należy wyłączyć i uszczelnić urządzenie ochronne cyklonu.

7. LIKWIDACJA SKAŻEŃ

7.1. Zasady ogólne

W warunkach stosowania przez przeciwnika broni masowego rażenia żołnierze oraz uzbrojenie, sprzęt bojowy, wyposażenie, teren, żywność i woda mogą ulec skażeniu substancjami promieniotwórczymi, środkami trującymi lub zakażeniu środkami biologicznymi.

Skuteczną ochronę żołnierzy przed rażącym działaniem substancji promieniotwórczych, środków trujących lub biologicznych zapewnia się poprzez terminowe i umiejętne wykorzystanie indywidualnych i zbiorowych środków ochrony przed skażeniami, właściwości ochronnych sprzętu i terenu oraz przeprowadzenie zabiegów specjalnych i sanitarnych.

Zabiegi specjalne to zespół czynności mających na celu dezaktywację, odkażanie i dezynfekcję uzbrojenia, sprzętu bojowego i środków transportowych oraz umundurowania i oporządzenia. Rozróżnia się zabiegi specjalne częściowe i całkowite.

Przed przystąpieniem do zabiegów specjalnych sprzętu i uzbrojenia określa się (poza terenem skażonym ) stopień skażenia promieniotwórczego lub rodzaj użytego środka trującego.

Częściowe zabiegi specjalne polegają na dezaktywacji, odkażaniu i dezynfekcji tych miejsc na uzbrojeniu, sprzęcie bojowym i środkach transportowych, z którymi mogą stykać się żołnierze w czasie wykonywania zadania bojowego. Broń osobistą dezaktywuje (odkaża, dezynfekuje) się całkowicie. Częściowe zabiegi specjalne przeprowadza się na rozkaz dowódcy kompanii. W razie skażenia środkami trującymi zabiegi przeprowadzają natychmiast wszyscy żołnierze.

Całkowite zabiegi specjalne polegają na dezaktywacji, odkażaniu i dezynfekcji całej powierzchni skażonej. Przeprowadza się je po wykonaniu zadania bojowego w zajmowanym lub wyznaczonym rejonie.

Dezaktywacja to usuwanie substancji promieniotwórczych z uzbrojenia, sprzętu bojowego, środków transportowych, żywności, odzieży, wody i terenu. Dezaktywacja może być częściowa lub całkowita.

Odkażanie to usuwanie (niszczenie) środków trujących ze skażonego sprzętu, umundurowania, oporządzenia, uzbrojenia, terenu, wody, żywności, paszy itp. Odkażanie może być częściowe lub całkowite.

Dezynfekcja to niszczenie drobnoustrojów chorobotwórczych i ich form przetrwalnikowych w określonym środowisku zewnętrznym. Rozróżnia się dezynfekcję zapobiegawczą i ogniskową.

Zabiegi sanitarne to zespół czynności mających na celu usunięciu z powierzchni ciała, błon śluzowych oczu, nosa i ust żołnierzy substancji promieniotwórczych, środków trujących i biologicznych. Rozróżnia się zabiegi sanitarne częściowe i całkowite.

Częściowe zabiegi sanitarne polegają na usuwaniu substancji promieniotwórczych, środków trujących i biologicznych z odkrytych części ciała. Przeprowadza się je bezpośrednio w ugrupowaniu bojowym wojsk bez przerywania wykonywania zadania bojowego.

Jeżeli w wyniku prowadzenia częściowych zabiegów sanitarnych stopień skażenia żołnierzy substancjami promieniotwórczymi obniży się do wartości dopuszczalnych, wówczas nie przeprowadza się całkowitych zabiegów sanitarnych.

Całkowite zabiegi sanitarne polegają na usuwaniu substancji promieniotwórczych, środków trujących i biologicznych z całej powierzchni ciała. Przeprowadza się je po wykonaniu zadania bojowego, najlepiej przez dokładne umycie całego ciała ciepłą wodą.

Całkowitym zabiegom sanitarnym poddaje się wszystkich żołnierzy skażonych środkami trującymi oraz żołnierzy, którzy znajdowali się w terenie zakażonym środkami biologicznymi, niezależnie od przeprowadzenia częściowych zabiegów sanitarnych.

Całkowite zabiegi specjalne i sanitarne przeprowadza się na zarządzenie dowódcy związku taktycznego (oddziału) w jak najkrótszym czasie po skażeniu (zakażeniu). Przeprowadza się je siłami i środkami etatowymi lub na punktach zabiegów specjalnych (PZS), rozwijanych przez pododdziały przeciwchemiczne.

W wypadku jednoczesnego skażenia (zakażenia) żołnierzy i sprzętu w pierwszej kolejności przeprowadza się częściowe zabiegi sanitarne żołnierzy, następnie częściowe zabiegi specjalne sprzętu i ponownie częściowe zabiegi sanitarne żołnierzy.

Żołnierze wykonujący zadania w oderwaniu od pododdziałów, samodzielnie decydują o przeprowadzeniu częściowych zabiegów sanitarnych oraz specjalnych posiadanego uzbrojenia, sprzętu i wyposażenia. Wykonywanie zabiegów nie zwalnia żołnierzy z dokładnego i terminowego wykonania zadania.

7.2. Środki i sprzęt do zabiegów sanitarnych i specjalnych

7.2.1. Substancje i roztwory do dezaktywacji

Do dezaktywacji uzbrojenia i sprzętu bojowego stosuje się roztwór wodny proszku SF-M o stężeniu 0,15-0,3%. W okresie zimowym do sporządzania roztworu proszku SF-M można użyć wody amoniakalnej.

Ponadto można stosować:

• roztwory wodne mydła lub innych środków powierzchniowo czynnych (detergentów);

• rozpuszczalniki organiczne (benzyna, olej napędowy, nafta, dwuchloroetan itp.);

• nieskażoną wodę.

Proszek dezaktywacyjny SF-M jest ciałem stałym, sypkim o zabarwieniu biało kremowym do żółtego, dobrze rozpuszczającym się w wodzie i tworzącym lekko opalizujące roztwory. Proszek zawiera około 25% środków powierzchniowo czynnych i 70% trójpolifosforanu sodowego oraz ok. 5% metakrzemianu sodowego. Roztwór wodny proszku posiada odczyn zasadowy i dobrze się pieni.

Do sporządzania roztworów dezaktywacyjnych stosuje się proszek dezaktywacyjny SF-M dostarczany do wojsk w pakietach SF-M-006 lub SF-M-6/2.

Woda amoniakalna zawiera 20-35% rozpuszczonego w niej amoniaku. Temperatura krzepnięcia wody zależy od zawartości amoniaku i wynosi:

- przy zawartości 8% - (-10)^oC;

- przy zawartości 12% - (-17)^oC;

- przy zawartości 25% - (-36)^oC.

7.2.2. Substancje i roztwory do odkażania

Podstawowymi roztworami stosowanymi do odkażania uzbrojenia i sprzętu są:

• roztwór wodny podchlorynu wapniowego z dodatkiem koncentratu P-710, zmniejszającego korodujące działanie roztworu;

• organiczny roztwór odkażający ORO.

Ponadto stosuje się roztwory odkażające nr 1 i nr 2 oraz roztwór wodny proszku SF-M, a także rozpuszczalniki i roztwory myjące.

Uzbrojenie i sprzęt bojowy odkaża się letnim lub zimowym (jesienno-zimowym) roztworem podchlorynu wapniowego.

Roztwór letni stosowany w temp. powyżej 6^oC zawiera:

- 1 część wagową podchlorynu wapniowego;

- 60 części wagowych wody;

- 1% koncentratu P-710 (w stosunku do wody).

Roztwór zimowy (jesienno-zimowy), stosowany w temp. od 6^oC do -15^oC, zawiera:

- 1 część wagową podchlorynu wapniowego;

- 50 części wagowych wody;

- 11 części wagowych chlorku wapniowego (magnezowego);

- 1% koncentratu P-710 ( w stosunku do wody).

Wymienione roztwory podchlorynu wapniowego stosuje się za pomocą instalacji rozlewczych, zużywając 2-3 dm³ i 1 m² powierzchni odkażanego uzbrojenia i sprzętu bojowego. W indywidualnych zestawach samochodowych i czołgowych stosuje się roztwór odkażający sporządzany z zawartości pakietów PChW-04, a w okresie zimowym również pakietów ChW-3.

Koncentrat P-710 jest cieczą o barwie żółtej lub ciemnobrunatnej. W niskiej temperaturze gęstnieje i przybiera konsystencję pasty. Zmniejsza on korodujące działanie wodnych roztworów odkażających zawierających czynny chlor. Koncentrat jest dostarczany do wojsk w następujących opakowaniach:

- 5-gramowe tubki z folii;

- 200-gramowe torebki z folii, umieszczone w szczelnych puszkach metalowych;

- 20-kilogramowe bańki metalowe.

Organiczny roztwór odkażający ORO służy do odkażania uzbrojenia i sprzętu bojowego za pomocą zestawu odkażającego Zod-2. Jest to bezbarwna lub jasnożółta ciecz o słabym zapachu amoniaku, higroskopijna, palna oraz silnie drażniąca skórę i oczy. Niszczy powłoki malarskie, zwłaszcza nitrocelulozowe.

W skład roztworu wchodzą następujące substancje:

- monoetanoloamina - 25%;

- dietylenotriamina - 45%;

- alkohol etylowy - 28%;

- sód - 2%.

Norma zużycia roztworu ORO wynosi 200 cm³/m², a minimalny czas ekspozycji na odkażanej powierzchni - 30 min. Roztwór stosuje się w temperaturze od -25^oC do 50^oC.

Do szkolenia wojsk stosuje się roztwór ORO-C (50% glikolu i 2% amoniaku w wodzie), który nie ma właściwości odkażających.

Roztwór odkażający nr 1 służy do odkażania uzbrojenia i sprzętu bojowego, skażonego środkami trującymi typu iperytu oraz do dezynfekcji. Używa się go również do odkażania powierzchni skażonych V-gazami. Odkażalnik ten jest 10% roztworem dwuchloroaminy w dwuchloroetanie lub 5% roztworem sześciochloromelaminy w dwuchloroetanie. Stosuje się go przede wszystkim w artyleryjskich i okrętowych zestawach odkażających. Roztwór dwuchloroaminy w dwuchloroetanie jest nietrwały i nie może być długo przechowywany, dlatego sporządza się go bezpośrednio przed użyciem. Roztwór odkażający nr 1 można stosować w temperaturze do -30^oC.

Roztwór odkażający nr 2az (amoniakalno-zasadowy) służy do odkażania uzbrojenia i sprzętu bojowego, skażonego środkami trującymi typu sarinu. W stosunku do środków trujących typu iperytu i Vx wykazuje małą aktywność. Odkażalnik ten składa się z 2% wodorotlenku sodowego, 5% monoetanoloaminy i 93% (20-35 procentowej) wody amoniakalnej. Roztwór odkażający nr 2az może być stosowany w temperaturze do -35^oC. Roztwór w szczelnych opakowaniach jest trwały i można go przechowywać w zestawach odkażających oraz instalacjach w stanie gotowym do użycia. Stosuje się go w artyleryjskich i okrętowych zestawach odkażających.

Roztwory myjące (roztwór wodny SF-M i inne) oraz rozpuszczalniki nie niszczą środków trujących lecz usuwają je (zmywają) ze skażonej powierzchni. Zmyte środki spływają razem z roztworem myjącym lub rozpuszczalnikiem, zachowując właściwości toksyczne. Wyjątek stanowią amoniakalne roztwory dezaktywacyjne SF-M i innych detergentów, które mają właściwości odkażające.

Podchloryn wapniowy jest białym, sypkim proszkiem o zapachu chloru. W wodzie rozpuszcza się średnio, tworząc stosunkowo stabilne zawiesiny wodne. Klarowny roztwór ma kolor jasnożółty. Podchloryn wapniowy wchodzi w skład pakietów odkażających PChW-012 i PChW-04. Wojskom dostarcza się go w stanie suchym w pakietach oraz w metalowych bębnach.

Chlorek wapniowy jest ciałem stałym, krystalicznym o zabarwieniu białym. Bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie. Przechowywany w nieszczelnych opakowaniach pochłania wilgoć z powietrza i tworzy gęstą masę. Techniczny chlorek wapniowy jest dostarczany do wojsk w pakietach ChW-3, workach foliowych oraz beczkach metalowych.

Dwuchloroetan jest cieczą koloru jasnożółtego lub bezbarwną o zapachu podobnym do chloroformu, nierozpuszczalną w wodzie. Wchodzi w skład roztworu odkażającego nr 1. Przechowuje się go i przewozi w żelaznych beczkach o pojemności 100 i 250 dm³.

Monoetanoloamina jest oleistą cieczą o żółtym zabarwieniu i słabym zapachu amoniaku, dobrze rozpuszczalną w wodzie. Monoetanoloamina wchodzi w skład roztworu odkażającego nr 2az. Przechowuje się ją i przewozi w beczkach o pojemności 100 i 250 dm³.

Wodorotlenek sodowy jest substancją stałą koloru białego. Może występować jako produkt granulowany lub w postaci drobnych kawałków. Przechowywany w nieszczelnych opakowaniach pochłania wilgoć z powietrza i tworzy rozpływającą się gęstą, silnie korodującą masę. Wodorotlenek sodowy wchodzi w skład roztworu odkażającego nr 2az.

Techniczny wodorotlenek sodowy dostarczany jest do wojsk w szczelnych bębnach metalowych o zawartości 50

7.2.3. Substancje i roztwory do dezynfekcji

Do dezynfekcji uzbrojenia i sprzętu bojowego stosuje się substancje odkażające (dwuchloroaminę, sześciochloroaminę, podchloryn wapniowy, wapno chlorowane) oraz dezynfekcyjne ( formaldehyd, fenol i ich pochodne).

Substancje odkażające stosuje się do dezynfekcji w postaci: roztworu odkażającego nr 1, roztworu wodnego podchlorynu wapniowego, zawiesiny wodnej, wapna chlorowanego.

Do dezynfekcji można również wykorzystać roztwory środków myjących i rozpuszczalniki. Nie niszczą one jednak bakterii chorobotwórczych lecz tylko zmywają je z zakażonych powierzchni.

Formaldehyd jest bezbarwnym duszącym gazem, rozpuszczalnym w wodzie. Wodny roztwór zawierający 35-40% formaldehydu nazywa się formaliną.

Uzbrojenie i sprzęt bojowy, zakażony bakteriami niezarodnikującymi dezynfekuje się 3-5% wodnym roztworem formaldehydu. Otrzymuje się go przez rozcieńczenie jednej objętości formaliny w 6-12 objętościach wody.

Uzbrojenie i sprzęt zakażony bakteriami zarodnikującymi najefektywniej dezynfekuje się 17-20% wodnym roztworem formaldehydu, zawierającym 10% monochloroaminy B. W celu sporządzenia takiego roztworu należy przygotować 20% wodny roztwór monochloroaminy B i zmieszać go z taką samą ilością formaliny. Roztwór jest nietrwały i należy go przygotowywać bezpośrednio przed użyciem. Do dezynfekcji tego rodzaju bakterii można również stosować substancje zawierające czynny chlor, aktywowane solami amonowymi (siarczan amonowy, chlorek amonowy itp.) w stosunku 1 : 1 lub 1 : 2 aktywatora do środka dezynfekcyjnego. Roztwory dezynfekcyjne, aktywowane solami amonowymi są znacznie skuteczniejsze niż bez dodatku aktywatora. Do dezynfekcji uzbrojenia i sprzętu bojowego, zakażonego bakteriami zarodnikującymi można także stosować roztwór zasadowo-formalinowy (48% formaliny, 50% mieszanki alkalicznej do czyszczenia luf lub broni strzeleckiej i 2% detergentu np. alfenolu 710). Roztwór ten nie powoduje korozji. Roztwór zasadowo-formalinowy oraz roztwór formaldehydu można stosować w temperaturze powyżej 8^oC. W niższej temperaturze dezynfekcję niedużych przedmiotów (broni strzeleckiej, aparatów radiowych itp.) należy przeprowadzać w pomieszczeniach ogrzewanych. W temperaturze poniżej 0^oC skuteczność dezynfekcji wzrasta w przypadku zastosowania gorących roztworów dezynfekcyjnych.

Fenol jest ciałem stałym o zabarwieniu różowo-brunatnym, dobrze rozpuszczalnym w wodzie. Do dezynfekcji najczęściej używa się 90% wodnego roztworu fenolu - kwasu karbolowego.

Kwas karbolowy jest cieczą o zabarwieniu ciemnoróżowym. Do dezynfekcji stosuje się rozcieńczone roztwory kwasu. Uzbrojenie i sprzęt bojowy, zakażony bakteriami niezarodnikującymi dezynfekuje się gorącym 3-5% roztworem fenolu, po którym przez dłuższy czas pozostaje charakterystyczny zapach. Fenol i jego roztwory mają właściwości parzące, dlatego należy zachować ostrożność podczas dezynfekcji.

Krezol jest oleistą cieczą koloru ciemnobrunatnego o nieprzyjemnym, przypominającym fenol zapachu, słabo rozpuszczalną w wodzie, natomiast dobrze w kwasach i ługach. Do dezynfekcji stosuje się gorące roztwory wodne mydła i krezolu, zawierające 3% krezolu w 5% wodnym roztworze mydła lub używa się ich jako 5-10% emulsji wodnej. Na organizm człowieka działa tak samo jak fenol, dlatego należy zachować ostrożność podczas jego stosowania.

Lizol jest roztworem krezolu w szarym (potasowym) mydle, zawierającym nie mniej niż 45% krezolu. Lizol jest cieczą oleistą o zabarwieniu czerwonobrunatnym, dobrze rozpuszczalną w wodzie. Ma bardzo dobre właściwości dezynfekujące i myjące. Do dezynfekcji uzbrojenia i sprzętu bojowego używa się 5% wodnego roztworu lizolu.

7.2.4. Środki podręczne używane do zabiegów specjalnych

W razie braku etatowych odkażalników, roztworów dezaktywacyjnych lub dezynfekcyjnych do częściowych zabiegów specjalnych uzbrojenia i sprzętu bojowego można stosować środki podręczne, takie jak: trawa, słoma, ziemia, woda, śnieg itp.

Do częściowych zabiegów specjalnych uzbrojenia i sprzętu bojowego można również wykorzystywać środki powierzchniowo czynne (detergenty) używane w gospodarstwie domowym. Zastosowanie ich w postaci wodnych roztworów w dużym stopniu zmniejsza, a niekiedy całkowicie likwiduje skażenie (zakażenie) zmywanych powierzchni. Roztwory ogrzane zwiększają skuteczność likwidacji środków trujących.

Do niszczenia środków trujących typu sarinu, mogą służyć wszystkie środki o właściwościach alkalicznych stosowane w gospodarstwie domowym, także jak: ługi, soda amoniakalna, bielidło itp. Środki te używane w postaci wodnych roztworów w znacznym stopniu niszczą środki trujące typu sarinu i zmniejszają gęstość skażenia innymi środkami trującymi (iperytem, V-gazami).

Roztwory te można również wykorzystywać do zmywania substancji promieniotwórczych i środków biologicznych ze skażonych (zakażonych) powierzchni.

7.2.5. Pakiety do likwidacji skażeń

Indywidualny pakiet przeciwchemiczny IPP służy do przeprowadzania częściowych zabiegów sanitarnych oraz specjalnych niewielkich powierzchni umundurowania, oporządzenia i broni żołnierza.

Dane taktyczno-techniczne pakietu:

- masa - ok. 250g;

- wymiary - 127 x 43 x 88 mm;

- pojemność małego naczyńka - 40 cm³;

- pojemność dużego naczyńka -70 cm³;

- wielkość odkażanej powierzchni - ok. 500 cm³.

W skład indywidualnego pakietu przeciwchemicznego wchodzą: dwa naczyńka (małe i duże) z płynnym odkażalnikiem, cztery fiolki i cztery serwetki z gazy. Całość umieszczona jest w pudełku z tworzywa sztucznego. Pudełko ma dwie przegródki na małe i duże naczyńko oraz dwa gniazda na fiolki. Serwetki są umieszczone w pokrywce. Na pokrywce znajduje się przebijak do przekłuwania naczyniek. Roztwór odkażający w małym naczyńku służy do odkażania środków trujących typu sarinu, a w dużym naczyńku do odkażania iperytu i luizytu oraz ich mieszanin.

Roztworu odkażającego z małego naczyńka można używać natychmiast, a z dużego dopiero po zgnieceniu szklanej ampułki znajdującej się w naczyńku i zmieszaniu składników.

Indywidualny pakiet odkażający PChW-012 służy do odkażania broni osobistej i oporządzenia o powierzchni nie przekraczającej 1 m². Może być również wykorzystany do częściowego odkażania ręcznych, ciężkich i wielkokalibrowych karabinów maszynowych, granatników przeciwpancernych i innego sprzętu. Pakiet składa się ze słoika z podchlorynem wapniowym, pakietu ogrzewczego, woreczka z folii oraz pięciu serwetek. Całość znajduje się w opakowaniu z folii polietylenowej.

Pakiet silikażelowy PS służy do indywidualnego odkażania umundurowania żołnierzy, którzy przebywali w powietrzu skażonym parami (aerozolami) środków trujących. Pakiet składa się z szczelnie zaspawanej zewnętrznej torebki polietylenowej. wewnątrz której znajduje się torebka papierowa zawierająca woreczek tkaninowy z 75 g aktywnego proszku silikażelowego. Żołnierz po wyjściu z atmosfery skażonej przeciera (pudruje) umundurowanie pakietem (woreczkiem tkaninowym), zwracając uwagę na miejsca stykania się munduru z ciałem (kołnierz, mankiety itp.). Po wykonaniu tej czynności proszek strzepuje się z odkażanego umundurowania.

Pakiet silikażelowy, po rozerwaniu torebki polietylenowej, powinien być zużyty w jak najkrótszym czasie, gdyż proszek silikakażelowy silnie pochłania wilgoć z powietrza, zmniejszając zdolność adsorpcji par (aerozolu) środków trujących z powierzchni umundurowania.

Pakiet odkażający PChW-04 służy do sporządzania roztworu odkażającego w indywidualnych oraz eżektorowych zestawach samochodowych (czołgowych). Pakiet składa się z opakowania tekturowego, wewnątrz którego znajduje się słoik z podchlorynem wapniowym oraz koncentrat P-710. W celu sporządzenia roztworu odkażającego w indywidualnym zestawie samochodowym należy:

a) w temperaturze powietrza powyżej 6^oC:

- napełnić kanister wodą do objętości ok. 16 dm³. Wsypać zawartość słoika i dodać koncentrat P-710. Na wlew kanistra nałożyć zamknięcie indywidualnego zestawu samochodowego i wymieszać roztwór przez wstrząsanie w ciągu 3 minut;

b) w temperaturze powietrza od 6^oC do -12^oC:

- napełnić kanister wodą w ilości ok. 16 dm³. Wsypać zawartość pakietu ChW-3 oraz słoika z PChW-04 i dodać koncentrat P-710. Zamknąć kanister i wymieszać roztwór przez wstrząsanie w ciągu 3 minut;

c) w temperaturze powietrza -12^oC do -25^oC;

- napełnić kanister wodą w ilości ok. 16 dm³. Wsypać zawartość pakietu ChW-3 i wymieszać . Następnie do roztworu wsypać zawartość drugiego pakietu ChW-3 oraz słoika z PChW-04 i dodać koncentrat P-710. Zamknąć kanister i wymieszać roztwór przez wstrząsanie w ciągu 3 minut.

W celu sporządzenia roztworu w zestawach eżektorowych należy worek gumowy napełnić wodą w ilości ok. 40 dm³ wsypać zawartość 3 pakietów PChW-04 i wymieszać. Pakiet ChW-3 stosuje się z pakietem PChW-04 w temperaturze od 6^oC do -25^oC. Zawiera on chlorek wapniowy w opakowaniu z folii.

Okrętowy komplet odkażający OKO służy do przeprowadzania zabiegów specjalnych uzbrojenia, sprzętu technicznego i odkrytych stanowisk bojowych, na okręcie.

Dane taktyczno-techniczne kompletu:

a) masa kompletu - 4 kg

b) objętość roztworu odkażającego w jednej ampułce -100 cm³

c) wielkość powierzchni odkażania - do 2m²

d) czas przygotowania do pracy - 5-10 s.

W skład kompletu wchodzą:

• 8 ampułek szklanych z roztworem odkażającym nr 1 (8% roztwór heksachloromelaminy w dichloroetanie);

• 8 ampułek szklanych z roztworem odkażającym nr 2 (20% roztwór wodny wodorotlenku sodowego);

• 15 tamponów z waty i gazy.

Ampułki z roztworem nr 1 są owinięte watą i umieszczone w woreczkach z gazy koloru żółtego, a ampułki z roztworem nr 2, również owinięte watą, umieszczone w woreczkach z gazy koloru białego.

Komplety przechowuje się w szczelnych skrzynkach metalowych.

Pakiet dezaktywacyjny SF-M-006 opakowany jest w folię polietylenową o grubości od 0,05 do 0,1 mm.

Dane techniczne pakietu:

- szerokość - 80 mm

- długość - 105 mm

- masa proszku SF-M - 60 + 5 g.

Pakiet służy do sporządzania 20 do 40 dm³ roztworu dezaktywacyjnego.

Pakiet dezaktywacyjny SF-M-6/2 opakowany jest w folię polietylenową o grubości 0,1 mm,

Dane techniczne pakietu:

- szerokość - 280 mm

- długość - 450 mm

- masa proszku SF-M - 3 + 0,05 kg.

Pakiet służy do przygotowania 2000-2500 dm³ roztworu dezaktywacyjnego.

Pakiet dezaktywacyjny RDM-1 służy do sporządzania roztworu dezaktywacyjnego na okrętach i pomocniczych jednostkach pływających przy wykorzystaniu wody morskiej. Pakiet zawiera 100 cm³ koncentratu RDM (ciecz koloru lekko żółtego) w słoiku polietylenowym. Koncentrat rozpuszcza się w wodzie w każdym stosunku dając przeźroczyste roztwory o silnie kwaśnym odczynie. Ilość koncentratu znajdującego się w pakiecie RDM-1 zapewnia sporządzenie 10 dm³ roztworu dezaktywacyjnego.

7.2.5. Przyrządy do likwidacji skażeń

Przyrządy do likwidacji skażeń zwane zestawami stanowią proste urządzenia o niewielkiej liczbie podzespołów, wąskim zakresie zastosowania i małej wydajności. Do ich napędu wykorzystuje się najczęściej zewnętrzne źródła energii, rzadziej siłę mięśni ludzkich. Znajdują się w wyposażeniu pododdziałów wszystkich rodzajów wojsk i służb z reguły do przeprowadzenia częściowych zabiegów specjalnych.

Zestaw odkażający Zod-2 służy do odkażania wozów bojowych (pojazdów gąsienicowych oraz samochodowych) za pomocą odkażalników organicznych z wykorzystaniem sprężonego powietrza lub sprężonego gazu z:

- zasobnika z podtlenkiem azotu (N₂O);

- układu powietrznego rozruchu silnika;

- układu pompowania kół.

Zestaw może być eksploatowany w temperaturze od -40^oC do 50^oC we wszystkich warunkach klimatycznych.

Dane taktyczno-techniczne zestawu:

1) dane techniczne:

a) masa zestawu:

- napełnionego odkażalnikiem - 25 kg;

- nienapełnionego - 17 kg

b) masa rozpylacza:

- napełnionego odkażalnikiem - 2,4 kg

- nienapełnionego - 1,4 kg

c) pojemność rozpylacza:

- całkowita - 1,2 dm³

- robocza - 1,0 dm³

d) ciśnienie początkowe w rozpylaczu - 1,3 MPa (13 at)

2) dane taktyczne:

a) ilość odkażalnika organicznego

w zestawie (1 jn) - 8 dm³

b) powierzchnia odkażania:

- 1 jn - 5 m²

- 1 dm³ odkażalnika - 40 m²

c) czas odkażania:

- drogi ewakuacji - 3-4 min

- czołgu średniego - 30 min.

d) czas przygotowania zestawu do pracy:

- z wykorzystaniem zasobnika z gazem - 2-4 min.

- z wykorzystaniem sprężarki pojazdu - 3-5 min.

W skład zestawu wchodzą:

- rozpylacz - 2 szt. (w tym 1 ewakuacyjny)

- wyposażenie zasadnicze - 1 kpl.

- zestaw części zapasowych - 1 kpl.

- części montażowe (osłona głowicy, zespół

do umocowania rozpylacza ewakuacyjnego,

trójnik, zespół do umocowania skrzyni,

śruby mocujące i podkładki) - 1 kpl.

- skrzynia metalowa - 1 szt.

W skład wyposażenia zasadniczego wchodzą:

- zasobnik z gazem - 20 szt.

- zbijak zasobnika - 1 szt.

- łącznik sprężarki - 1 szt.

- pojemniki na odkażalnik - 8 szt.

- kapturek ochronny - 1 szt.

- klucz specjalny - 1 szt.

- przebijak dyszy - 1 szt.

- reduktor ciśnienia - 1 szt.

Przygotowanie zestawu do odkażania polega na napełnieniu zbiornika rozpylacza odkażalnikiem organicznym i wytworzeniu w nim ciśnienia roboczego. W tym celu należy:

• odkręcić głowicę od zbiornika;

• przelać zawartość jednego pojemnika do zbiornika rozpylacza;

• dokręcić głowicę;

• wytworzyć ciśnienie robocze.

W celu wytworzenia ciśnienia roboczego w rozpylaczu za pomocą zasobnika z gazem należy:

• wyjąć z uchwytów (lub ze skrzyni) rozpylacz;

• wyjąć z osłony głowicy zbijak zasobnika wraz z zasobnikiem z gazem (umieścić zasobnik z gazem w zbijaku);

• dokręcić do oporu śrubę blokującą zawór odcinający;

• umieścić koniec zasobnika z gazem w gnieździe zaworu zwrotnego i nakręcić zbijak na gwint zaworu;

• dokręcić zbijak aż do przebicia przez iglicę koreczka zasobnika, co objawia się charakterystycznym sykiem i oziębieniem zasobnika.

W celu wytworzenia ciśnienia roboczego w rozpylaczu z wykorzystaniem układu rozruchu silnika należy:

• wyjąć z uchwytów (lub ze skrzyni) rozpylacz;

• wyjąć z uchwytów reduktor ciśnienia;

• podłączyć reduktor ciśnienia do kurka odbioru powietrza układu rozruchu silnika;

• drugą końcówkę reduktora ciśnienia nakręcić na gwint zaworu zwrotnego rozpylacza od strony zaworu bezpieczeństwa;

• dokręcić śrubę blokującą zawór odcinający;

• odkręcić kurek odbioru powietrza i po zadziałaniu zaworu bezpieczeństwa, co objawia się charakterystycznym świstem, zamknąć dopływ sprężonego powietrza;

• odłączyć reduktor ciśnienia od rozpylacza układu rozruchu silnika.

W celu wytworzenia ciśnienia roboczego w rozpylaczu z wykorzystaniem układu pompowania kół należy:

• wyjąć wąż do pompowania kół (zestaw kierowcy) i podłączyć do układu sprężonego powietrza pojazdu;

• dokręcić do oporu śrubę blokującą zawór odcinający;

• nakręcić łącznik sprężarki na gwint zaworu zwrotnego rozpylacza i połączyć go z wężem;

• włączyć dopływ powietrza do węża; wytworzyć w układzie sprężonego powietrza pojazdu ciśnienie 0,6 MPa (6 at) i podtrzymywać je przez cały czas odkażania.

Indywidualny zestaw samochodowy IZS służy do przeprowadzenia zabiegów specjalnych uzbrojenia oraz pojazdów mechanicznych.

Dane taktyczno-techniczne zestawu:

a) masa zestawu z metalową skrzynką - 14 kg

b) pojemność robocza kanistra - 18 dm³

c) ciśnienie robocze w kanistrze - 110-130 kPa

d) zużycie roztworu podczas pracy

z wykorzystaniem sprężarki samochodu

przy ciśnieniu powietrza 500 kPa (5 at) - 1,5-2 dm³/min.

e) zużycie roztworu podczas pracy

z wykorzystaniem pompki samochodowej

przy ciśnieniu powietrza w kanistrze

110-130 kPa (1,1-1,3 at)

- z zastosowaniem rozpylacza z wirnikiem

(odkażanie) - 0,9-1,1 dm³/min.

- z zastosowaniem rozpylacza bez

wirnika (dezaktywacja) - 1,5-1,9 dm³/min.

f) czas przygotowania zestawu do pracy:

- z wykorzystanie ręcznej pompki samochodowej - 9-11 min.

- z wykorzystaniem sprężarki samochodu - 8-10 min.

g) czas przeprowadzenia zabiegów specjalnych

pojazdu - 40-60 min.

W skład zestawu wchodzą:

- prądnica;

- kanister (20 dm³);

- zamknięcie kanistra;

- rura ssawna;

- obejmy kanistra;

- przewody powietrzne ze zwijadłami dużymi;

- przewód ssawno-tłoczny ze zwijadłem małym;

- eżektor;

- zawór odcinający;

- narzędzia i części zapasowe;

- skrzynka metalowa.

Indywidualny zestaw samochodowy może być zasilany sprężonym powietrzem po podłączeniu do:

- sprężarki pojazdu mechanicznego;

- ręcznej pompki samochodowej.

W celu przygotowania zestawu do pracy z wykorzystaniem sprężarki pojazdu mechanicznego należy:

• połączyć wylot prądnicy z eżektorem;

• przymocować szczotkę do końcówki eżektora;

• podłączyć przewód ssawno-tłoczny do wygiętej rurki eżektora;

• podłączyć drugi koniec przewodu ssawno-tłocznego do zewnętrznego króćca na zamknięciu kanistra;

• podłączyć rurę ssawną do wewnętrznego króćca na zamknięciu kanistra;

• umieścić zamknięcie kanistra z podłączonym przewodem ssawno-tłocznym oraz rurą ssawną we wlewie kanistra;

• podłączyć kran odcinający do wlotu przewodu prądownicy;

• podłączyć przewód powietrzny do końcówki zewnętrznego gwintu kranu odcinającego;

• podłączyć drugi koniec przewodu powietrznego do odpowiedniego przewodu powietrznego sprężarki pojazdu mechanicznego.

Praca zestawu polega na wykorzystaniu energii kinetycznej powietrza doprowadzanego ze sprężarki pojazdu mechanicznego. Sprężone powietrze przepływając przez eżektor wytwarza podciśnienie powodujące zassanie roztworu, który po zmieszaniu z powietrzem w postaci aerozolu rozpylany jest na powierzchnię skażoną.

W celu przygotowania przyrządu do pracy przy użyciu pompki samochodowej należy:

• usztywnić boczne ścianki kanistra za pomocą obejm;

• nakręcić rozpylacz na końcówkę wygiętego wylotu prądnicy (odkażanie - z wirnikiem, dezaktywacja - bez wirnika);

• przymocować szczotkę do wylotu prądownicy;

• podłączyć zawór odcinający do wylotu przewodu prądownicy;

• nakręcić końcówkę przewodu ssawno-tłocznego na gwint zewnętrzny kranu odcinającego;

• podłączyć drugi koniec przewodu ssawno-tłocznego z zamknięciem kanistra;

• podłączyć rurę ssawną do zamknięcia kanistra;

• umocować szczelnie na wlewie zamknięcia kanistra z podłączonym przewodem ssawno-tłocznym i rurą ssawną;

• podłączyć przewód pompki samochodowej do króćca z zaworem zwrotnym na zamknięciu kanistra.

Praca zestawu polega na wytworzeniu za pomocą ręcznej pompki samochodowej nadciśnienia nad powierzchnią roztworu w kanistrze, które powoduje przepływ roztworu przez rurę ssawną i przewód ssawno-tłoczny do prądownicy. Roztwór po rozpyleniu w prądownicy w postaci aerozolu nanoszony jest na powierzchnię skażoną, z jednoczesnym przecieraniem szczotką.

Eżektorowy zestaw samochodowy DK-4 służy do przeprowadzenia zabiegów specjalnych pojazdów samochodowych z zabudową specjalną.

Dane taktyczno-techniczne zestawu:

a) masa zestawu:

- w skrzynce metalowej - 32,3 kg

- w torbie brezentowej - ok. 20 kg

b) długość węża roboczego - 10 m

c) długość węża ssawnego - 3 m

d) zużycie roztworu - 1,5 + 0,2 dm³/min.

e) podciśnienie w przewodzie ssawnym - ok. 60 kPa

f) czas przygotowania zestawu:

- do odkażania lub dezaktywacji za pomocą

roztworu - 3-4 min.

- do dezaktywacji przez odpylanie - 2,5-3,5 min.

g) czas przeprowadzenia zabiegów specjalnych

pojazdu - 30-40 min.

W skład zestawu wchodzą:

- eżektor;

- wąż roboczy;

- wąż ssawny;

- prądownica;

- przedłużacz prądownicy;

- trzy szczotki;

- króciec eżektora z nakrętką zaślepiającą;

- zawór redukcyjny;

- pierścień do umocowania zaworu redukcyjnego;

- dwa kanistry samochodowe;

- skrzynia metalowa lub torba brezentowa.

Praca zestawu polega na wykorzystaniu energii kinetycznej gazów spalinowych silnika samochodowego. Gazy spalinowe kierowane są z układu wydechowego do dyszy eżektora za pośrednictwem przyspawanego króćca. W stożkowym zwężeniu dyszy nabierają one odpowiedniej prędkości przepływu, wytwarzając w komorze i króćcu ssawnym podciśnienie powodujące zassanie roztworu lub pyłu promieniotwórczego. Roztwór jest zasysany ze zbiornika gumowego lub kanistra i wężem ssawnym przepływa do komory mieszania, w której następuje zmieszanie gazów spalinowych z roztworem, przy czym temperatura roztworu wzrasta o 25-30^oC. Podgrzana mieszanina przepływa wężem roboczym do prądownicy ze szczotką i zostaje rozprowadzona na skażonej powierzchni pojazdu.

Zestaw samochodowy DK-4 w zależności od sposobu montażu może być użyty do:

- zabiegów specjalnych za pomocą roztworu;

- dezaktywacji przez odpylanie.

Jeżeli zestaw wykorzystuje się do dezaktywacji przez odpylanie, to do króćca przewodu ssawnego podłącza się wąż roboczy z prądownicą.

W celu przygotowania zestawu do przeprowadzenia zabiegów specjalnych za pomocą roztworu należy:

• przymocować eżektor do króćca rury wydechowej samochodu;

• podłączyć wąż roboczy do dyfuzora;

• nakręcić szczotkę na prądownicę i zabezpieczyć ją nakrętką;

• podłączyć prądownicę z przedłużaczem i wężem roboczym;

• podłączyć wąż ssawny do króćca ssawnego eżektora, a drugi koniec węża włożyć do zbiornika (kanistra) z roztworem;

• przymocować zawór redukcyjny do końcówki rury wydechowej silnika.

W celu przygotowania zestawu do dezaktywacji przez odpylanie należy:

• przymocować eżektor do króćca rury wydechowej samochodu;

• podłączyć wąż roboczy do króćca ssawnego eżektora;

• podłączyć prądownicę ze szczotką z wężem roboczym;

• przymocować zawór redukcyjny do końcówki rury wydechowej silnika.

W czasie przeprowadzania dezaktywacji metodą odpylania samochód należy ustawić tak, aby wylot dyfuzora był skierowany zgodnie z kierunkiem wiatru. W pobliżu dyfuzora na kierunku wiatru nie powinno być ludzi, sprzętu i innych przedmiotów.

Nasadka - rozpylacz M-72 służy do przeprowadzania zabiegów specjalnych samolotów i sprzętu lotniczo-technicznego.

Dane taktyczno-techniczne nasadki:

a) masa nasadki z uchwytami - 6,8 kg

b) czas montowania nasadki na dyszę samolotu - 5-10 min.

c) czas przeprowadzenia zabiegów specjalnych:

- jednego samolotu za pomocą dwóch nasadek - 1 min.

- jednej eskadry (9-12 samolotów) - 15-25 min.

Praca nasadki polega na wykorzystaniu energii strumienia gazów spalinowych z silnika odrzutowego do rozpylenia roztworu dezaktywacyjnego, podawanego z cysterny i skierowaniu go na powierzchnię skażonego sprzętu.

Nasadka - rozpylacz D-84 służy do przeprowadzenia zabiegów specjalnych samolotów i sprzętu lotniczno-technicznego.

Dane taktyczno-techniczne nasadki:

a) masa nasadki z uchwytami - 7-10 kg

b) czas przygotowania nasadki na dyszę samolotu - 3 min.

c) czas przeprowadzenia zabiegów specjalnych:

- jednego samolotu za pomocą dwóch nasadek - 1 min.

- jednej eskadry (9-12 samolotów) - 15-20 min.

Praca nasadki D-84 polega, podobnie jak w przypadku nasadki M-72, na wykorzystaniu energii strumienia gazów spalinowych z silnika odrzutowego.

Plecakowy przyrząd do odkażania RKDP służy do przeprowadzenia zabiegów specjalnych uzbrojenia i sprzętu bojowego oraz pomieszczeń okrętu.

Dane taktyczno-techniczne przyrządu:

a) masa przyrządu:

- nienapełnionego - 9,6 kg

- napełnionego - do 20 kg

b) pojemność zbiornika:

- całkowita - 10 dm³

- robocza - 9,25 dm³

c) ciśnienie robocze - 120-180 kPa (1,2-1,8 at)

d) pojemność butli na sprężone powietrze - 0,7 dm³

e) maksymalne ciśnienie powietrza w butli - 15 MPa (150 at)

f) czas napełniania przyrządu - 2 min.

W skład przyrządu wchodzą:

- zbiornik;

- butla ze sprężonym powietrzem;

- wąż gumowy;

- prądownica ze szczotką;

- części zapasowe.

Praca przyrządu polega na wytworzeniu, za pomocą sprężonego powietrza z butli, nadciśnienia nad powierzchnią roztworu w zbiorniku, które powoduje przepływ roztworu przez wąż gumowy do prądownicy. Roztwór po rozpyleniu w prądownicy nanoszony jest na powierzchnię skażoną z jednoczesnym przecieraniem szczotką.

Okrętowy zestaw odkażający OZO służy do przeprowadzania zabiegów specjalnych pokładów, nadbudówek, uzbrojenia i innych urządzeń okrętowych.

Dane taktyczno-techniczne zestawu:

a) masa zestawu - ok. 114 kg

b) pojemność beczki stalowej:

- całkowita - 150 dm³

- robocza - 135 dm³

c) pojemność butli na sprężone powietrze - 20 dm³

d) ciśnienie robocze:

- w zbiorniku (beczce) - do 300 kPa (3 at)

- w butli - do 15 MPa (150 at)

e) wydajność jednej prądownicy - 1,5-2,6 dm³/min.

f) wielkość powierzchni odkażanej jedną

prądownicą w ciągu minuty - 2,5-5 m²

g) czas przygotowania zestawu do pracy - 5 min.

W skład zestawu wchodzą:

- dwie butle na sprężone powietrze;

- dwie beczki stalowe;

- pięć węży gumowych (dł. 18 m) z prądownicami i szczotkami;

- urządzenie rozdzielcze;

- reduktor ciśnienia powietrza;

- dwie skrzynki metalowe z częściami zapasowymi.

Praca zestawu polega na wytłoczeniu roztworu z beczki przy użyciu sprężonego powietrza lub wody z hydrantu i rozpyleniu go na powierzchnię skażoną z jednoczesnym przecieraniem szczotkami.

Okrętowy system do zabiegów specjalnych OSZS służy do przeprowadzania odkażania (dezaktywacji, dezynfekcji) okrętu.

Dane taktyczno-techniczne systemu:

a) pojemność zbiornika:

- całkowita - 150 dm³

- robocza - 140 dm³

b) ciśnienie robocze w zbiorniku - do 400 kPa (4 at)

c) ilość jednocześnie obsługiwanych miejsc pracy - 5

W skład systemu wchodzą:

- trzy zbiorniki ciśnieniowe na roztwory odkażające (dezaktywacyjne, dezynfekcyjne);

- system przewodów cieczy;

- system przewodów powietrznych;

- pięć węży kwasoodpornych (dł. 18 m) z prądownicami i szczotkami;

- kolektor;

- trzy zawory przelotowe;

- blokady zaworów;

- części zapasowe i narzędzia.

Praca systemu polega na dostarczaniu roztworu odkażającego (dezaktywacyjnego, dezynfekcyjnego) ze zbiornika pod ciśnieniem sprężonego powietrza i rozpylaniu go na powierzchnię skażoną z jednoczesnym przecieraniem szczotkami. Sprężone powietrze doprowadzone jest do zbiorników przewodami ze sprężarki okrętowej znajdującej się w maszynowni głównej.

System spłukiwania okrętu służy do dezaktywacji zewnętrznych powierzchni okrętu, pokładu i nadbudówek.

System składa się ze specjalnych rurociągów z dyszami rozmieszczonymi co 8,0-1 m oraz pomp wodnych. System zasilany jest z magistrali przeciwpożarowej, wodą spoza burt, tłoczoną przez pompy przeciwpożarowe i ogólnego użytku. Rurociągi są tak ułożone, że po uruchomieniu systemu powietrze zewnętrzne okrętu (pokłady, nadbudówki) zostają pokryte warstwą płynącej wody. Normy zużycia wody w ciągu minuty:

- dla powierzchni poziomych - 2-7 dm³/m²;

- dla powierzchni pionowych - 10-15 dm³/m².

8. INDYWIDUALNA I ZBIOROWA OCHRONA PRZED SKAŻENIAMI. WYKORZYSTANIE W TYM CELU WŁAŚCIWOŚCI OCHRONNYCH TERENU I JEGO INFRASTRUKTURY.

Indywidualna i zbiorowa ochrona przed skażeniami oraz wykorzystanie w tym celu właściwości ochronnych terenu i jego infrastruktury jest jednym z przedsięwzięć rodzaju zabezpieczenia bojowego działań taktycznych - obrony przeciwchemicznej.

Indywidualna i zbiorowa ochrona przed skażeniami jest to zespół przedsięwzięć zmierzających /przygotowujących/ do maksymalnego wykorzystania cech użytkowych indywidualnych i zbiorowych środków ochrony przed skażeniami oraz właściwości ochronnych sprzętu bojowego i obiektów inżynieryjnych.

Indywidualną i zbiorową ochronę przed skażeniami organizuje się w celu zmniejszenia skutków rażącego działania broni jądrowej, chemicznej i biologicznej oraz ochrony wojsk działających w strefach skażeń.

Wykorzystanie indywidualnych i zbiorowych środków ochrony przed skażeniami obejmuje:

• wyposażenie wojsk w indywidualne i zbiorowe środki ochrony przed skażeniami;

• utrzymanie ich w odpowiedniej sprawności technicznej;

• przygotowanie wojsk do prawidłowego ich użycia;

• szkolenie wojsk w długotrwałym przebywaniu w środkach ochrony;

• przygotowanie wojsk do wykorzystania wszelkiego typu ukryć spełniających właściwości

• ochronne /takie jak piwnice, budynki, jaskinie oraz przykryte urządzenia fortyfikacyjne/;

• właściwe pokonywanie stref i odcinków skażeń wykorzystując indywidualne i zbiorowe

• środki ochrony przed skażeniami oraz właściwości ochronne sprzętu i pojazdów.

Maskę przeciwgazową żołnierze stale przenoszą „p r z y s o b i e” - w położeniu marszowym /w wozach bojowych - w wyznaczonych miejscach/. Odzież ochronną przewozi się w wozach bojowych lub środkach transportowych. W razie spieszenia załóg odzież ochronną pozostawia się w wozach bojowych. Podczas wykonywania zadań poza wozami bojowymi /środkami transportowymi/ odzież ochronna powinna znajdować się w miejscu zapewniającym jej natychmiastowe użycie.

W czasie organizowania indywidualnej ochrony przed skażeniami należy bezwzględnie wziąć pod uwagę dopuszczalny czas przebywania w maskach przeciwgazowych i odzieży ochronnej. Czas przebywania w ISOPS /indywidualnych środkach ochrony przed skażeniami/ jest ograniczony i zależy od :

• temperatury otoczenia;

• przygotowania żołnierzy do przebywania w ISOPS;

• rodzaju czynności wykonywanych przez żołnierzy.

Po upływie tego czasu wojska należy wyprowadzić z rejonu skażeń i umożliwić odpoczynek, w razie konieczności wykonywania zadań w strefach skażeń umożliwienie odpoczynku w wozach bojowych lub ukryciach /budowlach inżynieryjnych/ przystosowanych do ochrony przed skażeniami . W przypadkach szczególnych - okresowe ochładzanie ciała przez polewanie wodą.

Normy przebywania w indywidualnych środkach ochrony przed skażeniami przedstawiają tabele: 6,7.

Tabela 6.Normy przebywania w isops przy dodatniej temperaturze powietrza.

Wykorzystane umundurowanie

Dopuszczalny czas pracy / w min./ przy wysiłku fizycznym i temperaturze powietrza

i środki ochronne

lekkim

średnim

ciężkim

10^oC

20^oC

30^oC

40^oC

10^oC

20^oC

30^oC

40^oC

10^oC

20^oC

30^oC

40^oC

Komplet umundurowa-nia impregnowanego, pończochy, rękawice maska przeciwgazowa

bez ogr.

bez ogr.

bez ogr.

bez ogr.

bez ogr.

bez ogr.

240

120

bez ogr.

bez ogr.

60

35

Komplet umundurowa-nia impregnowanego, ogólnowojskowa odzież ochronna, maska przeciw gazowa.

360

120

60

40

240

35

30

25

180

25

25

20

UWAGI: 1. Przy t = 0^oC czas pracy jest nieograniczony dla wszystkich rodzajów wysiłku fizycznego.

2. Ilość przegrzań organizmu nie może być większa niż raz na dobę w przypadku działań taktycznych przez 5 - 7 dób, lub trzy razy w przypadku wykonywania zadań w ciągu jednej

3. Czas regeneracji stanu cieplnego po zakończeniu prac nie powinien być krótszy niż 1 godzina. Czas trwania następnego cyklu pracy zmniejsza się o 1/3.

Tabela 7. Normy przebywania w isops przy ujemnej temperaturze powietrza.

Wykorzystane umundurowanie

Dopuszczalny czas pracy / w min./ przy wysiłku fizycznym i temperaturze powietrza

i środki ochronne

lekkim

średnim

ciężkim

-40^oC

-30^oC

-20^oC

-10^oC

-40^oC

-30^oC

-20^oC

-10^oC

-40^oC

-30^oC

-20^oC

-10^oC

Komplet umundurowania zimowego, pończo-chy, rękawice maska przeciwgazowa.

30

35

50

90

40

70

bez ogr.

bez ogr.

90

180

bez ogr.

bez ogr.

Komplet umundurowania zimowego, ogólnowojskowa odzież ochronna, maska przeciw gazowa.

35

50

70

170

90

240

bez ogr.

bez ogr.

240

bez ogr.

bez ogr.

bez ogr.

Komplet umundu-rowania zimowego, ogólnowojskowa odzież ochronna jako płaszcz, maska prze-ciwgazowa.

60

100

170

bez ogr.

420

bez ogr.

bez ogr.

bez ogr.

bez ogr.

bez ogr.

bez ogr.

bez ogr.

Zależności natężenia wysiłku od rodzaju wykonywanej pracy przedstawia tabela nr 8:

Tabela 8. Wielkości zużycia energii w zależności od wysiłku fizycznego

Rodzaj wysiłku	Ilość zużytej energii /kcal/h./	Rodzaj działań
lekki	130-220	Jazda samochodem, utrzymywanie łączności radiowej, praca operatorów, rachmistrzów, specjalistów sztabu.
Średni	230-330	Marsz /4km/h/, naprawa sprzętu bojowego, prowadzenie zabiegów specjalnych, prowadzenie rozpoznania skażeń.
ciężki umiarkowany	340-450	Atak ze strzelaniem, działanie obsług artyleryjskich i rakietowych na stanowiskach ogniowych, ręczne przetaczanie dział.
ciężki maksymalny	460-600	Marszobieg w masce przeciwgazowej, pokonywanie zalesionego, grząskiego terenu, wykonywanie prac inżynieryjnych.
ciężki wyczerpujący	ponad 600	Bieg, przenoszenie skrzyń z amunicją.

Indywidualne środki ochrony przed skażeniami przydziela się żołnierzom z chwilą wcielenia do jednostki wojskowej. Maski przeciwgazowe powinny być sprawne technicznie i dopasowane.W ramach zajęć z obrony przeciwchemicznej należy przeprowadzić kontrolę szczelności masek przeciwgazowych. Kontrolę szczelności masek przeciwgazowych prowadzi się w komorach gazowych, komorach „klosz” po raz pierwszy - po wydaniu ISOPS oraz każdorazowo przed spodziewanym użyciem przez przeciwnika broni masowego rażenia lub zagrożeniem wynikającym z awarii zbiorników z toksycznymi środkami przemysłowymi /TŚP/. Obowiązek codziennej kontroli ukompletowania i stanu technicznego ISOPS spoczywa na dowódcach pododdziałów. Normy nakładania odzieży i masek przedstawiono w tabelach nr 9, 10.

Tabela 9. Normy nakładania maski MP - 4

Stan wyjściowy żołnierza /pododdziału, sprzętu/	Wykona-wca	Czas na ocenę
przed wykonaniem czynności.		bardzo dobra	dobra		dostate-czna
1	2	3	4
Żołnierze w składzie pododdziału są usta-wieni w szeregu, w odstępach dwóch kroków. Wyposażenie: broń etatowa, hełmy, ładownice, torby na magazynki, łopatki piechoty, ISOPS / maski w położeniu pogo-towia, szelki do oporządzenia.Czas liczy się od podania komendy „MASKI - WŁÓŻ” do nałożenia jej w położenie bojowe. Uwagi: 1.Jeśli maski przeciwgazowe znajdowały się w położeniu marszowym czas na poszcze-gólne oceny wynosi: 2.Podczas nakładania maski w kabinie, przedziale wozu bojowego, w skrzyni ładunkowej, w ukryciach czas na poszczególne oceny wynosi: 3.Podczas nakładania maski w umundurowaniu zimowym zezwala się na zdjęcie hełmu i zawieszeniu go na przedramieniu. 4. Pododdziałom czołgów zezwala się na ćwiczenie w berecie skracając czas o 1 sek. 5. Na jednostkach pływających, jeśli marynarz jest na stanowisku bojowym a maska w skrzynce, to czas na poszczególne oceny wynosi: Błędy obniżające ocenę o jeden stopień: - nie zamknięcie oczu i nie wstrzymanie oddechu; - niewykonanie wydechu po nałożeniu maski; - poskręcane taśmy nagłowia; - nie sprawdzenie szczelności maski. Błąd powodujący ocenę niedostateczną: - niewłaściwe nałożenie maski przeciw-gazowej, powodujące przedostawanie się powietrza pod część twarzową.	Żołnierz Żołnierz Żołnierz Marynarz	8 s 12 s 10 s 13 s	10 s 14 s 12 s 16 s	12 s 16 s 14 s 18 s

Tabela 10. Nakładanie ogólnowojskowej odzieży ochronnej i maski przeciwgazowej.

Stan wyjściowy żołnierza /pododdziału, sprzętu/	Wyko­nawca	Czas na ocenę
przed wykonaniem czynności.		bardzo dobra	dobra	dostateczna
Żołnierze są wyposażeni i ustawieni tak samo jak w normie 1 lub znajdują się na określonej rubieży. Odzież ochronna i maski przeciwgazowe mają w położeniu pogotowia, poły płaszcza ochronnego rozpięte. Kolejność wykonywania czynności określa instrukcja Chem 301/81. a) Czas wykonania komendy „MASKI, PŁASZCZE OCHRONNE - WŁÓŻ” powinien wynosić: b) Czas wykonania komendy „MASKI, KOMBINEZONY - WŁÓŻ”. Uwaga: Czas wykonania norm w umundurowaniu zimowym przedłuża się o jedną minutę, a w temperaturze poniżej 5^oC o dwie minuty. Błędy obniżające ocenę o jeden stopień: - źle nałożony kaptur; - niewłaściwe nałożenie pończoch ochronnych, uniemożliwiające marsz; - niewłaściwe nałożenie rękawic; - niewłaściwe założenie oporządzenia; - nieuszczelnienie kombinezonu (nie za-pięcie 1 - 2 guzików); - błędy dotyczące nakładania maski prze-ciwgazowej - jak w normie nr 1. Błędy powodujące ocenę niedostateczną: - niezapięcie więcej niż dwóch guzików przy płaszczu ochronnym; - błędy dotyczące nakładania maski prze-ciwgazowej	Żołnierz Żołnierz	5 min 7 min	6 min 8 min	7 min 9 min

Treningi długotrwałego przebywania w maskach przeciwgazowych prowadzi się od chwili wcielenia żołnierza do jednostki wojskowej. Treningi planuje się przede wszystkim podczas zajęć techniczno-specjalnych oraz taktycznych. Sposób planowania treningów długotrwałego przebywania w maskach przedstawiono w tabeli nr 11.

Tabela 11. Planowanie treningów długotrwałego przebywania w maskach przeciwgazowych.

Czas przebywania	Miesiąc szkolenia
w maskach	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
przeciwgazo-wych	70 30-40	80 34-45	90 40-50	30 10-25	100 50-60	110 55-65	120 60-75	130 65-80	140 70-85	30 10-25	160 75-90	180 85-100

Uwaga: w liczniku podane są czasy do planowania treningów długotrwałego przebywania w maskach przeciwgazowych, w mianowniku dla masek izolacyjnych.

Indywidualne środki ochrony przed skażeniami żołnierze nakładają na sygnał alarmu o skażeniach /zakażeniach/ lub samodzielnie po wykryciu zewnętrznych oznak skażenia /zakażenia/. Zdejmują na rozkaz dowódcy pododdziału po stwierdzeniu za pomocą przyrządów rozpoznania skażeń, że nie ma niebezpieczeństwa porażenia.

Sygnały powiadamiania i alarmowania przedstawiono w tabeli nr 12.

Tabela 12. Sygnały powiadamiania i alarmowania

Lp	Rodzaj alarmu	Sposób ogłaszania		Sposób ogłaszania
		syreną	inne	syreną	inne
1	2	3	4	5	6
1.	Alarm o klęskach żywiołowych i zagrożeniu środowiska	Dźwięk ciągły trwający 3 minuty	Powtarzana trzykrotnie informacja o zagrożeniu i sposobie postępowania	Dźwięk ciągły trwający 3 minuty	Powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: UWAGA, UWAGA! Odwołuję alarm o klęskach ...................................... dla.............................
2.	Alarm powietrzny	Dźwięk modulowany trwający 3 minuty	Powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: UWAGA, UWAGA! Ogłaszam alarm powietrzny dla .............	Dźwięk ciągły trwający 3 minuty	Powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: UWAGA, UWAGA! Odwołuję alarm powietrzny dla ...........................
3.	Alarm o skażeniach	Dźwięki trwające 10 sekund powtarzane przez 3 minuty z przerwą 25-3 s	Powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: UWAGA, UWAGA! Ogłaszam alarm o skażeniach ................. dla ...................	Dźwięk ciągły trwający 3 minuty	Powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: UWAGA, UWAGA! Odwołuję alarm o skażeniach ................... dla .................... .

1	2	3	4	5	6
4.	Uprzedzenie o zagrożeniu skażeniami	-	Powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: UWAGA, UWAGA! Ogłaszam że za około ............. minut może nastąpić skażenie ......................... z kierunku ................	-	Powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: UWAGA, UWAGA! Odwołuję uprzedzenie o zagrożeniu skażeniami ............................ dla ......................
5.	Odwołanie alarmu	-	-	Dźwięk ciągły trwający 3 minuty	Powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: UWAGA, UWAGA! Odwołuję alarm ............................ dla .......................

Zbiorową ochronę przed skażeniami organizuje się wykorzystując w tym celu wozy bojowe, ukrycia, schrony typu stałego i polowego, budowle stałe wyposażone i nie wyposażone w urządzenia filtrowentylacyjne.

W każdej sytuacji bojowej wojska powinny wykorzystywać ochronne właściwości sprzętu bojowego, środków transportowych, terenu i urządzeń fortyfikacyjnych..

8.1. Wykorzystanie indywidualnych i zbiorowych środków ochrony przed skażeniami podczas wykonywania zadań taktycznych.

Przekraczanie terenu skażonego wymaga stosowania indywidualnych lub zbiorowych środków ochrony przed skażeniami. Sposoby ich wykorzystania przedstawiono w tabeli nr 13.

Tabela 13. Wykorzystanie środków ochrony przed skażeniami

Sposób działania	Teren skażony środkami trującymi.	Teren skażony substancjami promieniotwórczymi.
wojsk	lub zakażonymi środkami biologicznymi	pył promieniotwórczy w czasie opadania /pogoda sucha i wietrzna/	po opadnięciu pyłu promieniotwórczego /po opadach deszczu/
1	2	3	4
A. Przekraczanie terenu skażonego.
W transporterach opancerzonych z urządzeniami filtrowentylacyjnymi.	Włączone urządzenia filtrowentylacyjne. Żołnierze bez masek przeciwgazowych i ogólnowojskowej odzieży ochronnej. W razie rozhermetyzowania /otwarcia drzwi lub luków/ albo awarii urządzenia filtrowentylacyjnego żołnierze w maskach przeciwgazowych, bez odzieży ochronnej.
W transporterach opancerzonych z urzą- dzeniami filtrowentylacyjnymi i kolektorowym rozprowadzeniem powietrza.	Włączone urządzenia filtrowentylacyjne. Żołnierze bez masek przeciwgazowych i ogólnowojskowej odzieży ochronnej. W razie awarii urządzenia filtrowentylacyjnego żołnierze w maskach przeciwgazowych, bez odzieży ochronnej.
W czołgach bez urządzenia filtrowentylacyjnego.	Żołnierze w maskach przeciwgazowych, ogólnowojskowej odzieży ochronnej jako płaszcz lub kombinezon.	Żołnierze bez masek przeciwgazowych i ogólnowojskowej odzieży ochronnej.
W czołgach z urządzeniami filtrowentylacyjnymi.	Żołnierze bez masek przeciwgazowych i odzieży ochronnej. Maski przeciwgazowe w położeniu pogotowia.
W samochodach o nadbudowie zamkniętej /WD, wozy sztabowe/.	Żołnierze w maskach przeciwgazowych, ogólnowojskowej odzieży ochronnej jako płaszcz lub kombinezon.		Żołnierze bez masek przeciwgazowych i ogólnowojskowej dzieży ochronnej.
1	2	3	4
W samochodach otwartych z kabiną kierowcy wyposażoną w kolektorowe urządzenie filtrowentylacyjne.	Włączone urządzenie filtrowentylacyjne. Kierowca i dowódca pojazdu w maskach przeciwgazowych podłączonych do kolektorowego urządzenia filtrowentylacyj-nego, bez odzieży ochronnej.		Kierowca i dowódca pojazdu bez masek przeciwgazowych i ogólnowojskowej odzieży ochronnej.
Jako desant na czołgach lub skrzy- niach ładunkowych.	Żołnierze w maskach przeciwgazowych i ogólnowojskowej odzieży ochronnej nałożonych do położenia bojowego.
Pieszo	Żołnierze w maskach przeciwgazowych, ogólnowojskowej odzieży ochronnej jako płaszcz lub kombinezon.
B.Długotrwałe przebywanie i działanie w terenie skażonym.
Poza ukryciami, schronami, na zewnątrz czołgów, transporterów lub samochodów.	Żołnierze w maskach przeciwgazowych i ogólnowojskowej odzieży ochronnej nałożonych do położenia bojowego.

8.2. Wpływ promieniowania zewnętrznego na obniżenie zdolności bojowej żołnierzy

Zdolność bojowa wojsk może zostać obniżona w wyniku napromieniowania promieniowaniem przenikliwym po wybuchach jądrowych. W tabeli 14 przedstawiono wielkości dawek promieniowania powodujące obniżenie zdolności bojowej. W tabeli 15 przedstawiono współczynniki osłabienia promieniowania przez sprzęt bojowy i obiektów obronne.

Tabela 14. Wielkości dawek promieniowania powodujące obniżenie zdolności bojowej.

Czas napromieniowania	Dawka mC/kg , /mGy/
Jednorazowa w ciągu pierwszych czterech dób.	12,9 /50/
Wielokrotne w ciągu: -pierwszych 10 -15 dób; - 3 miesięcy; - roku.	25,8 /100/ 51,6 /200/ 77,4 /300/

Tabela 15.Wielkości współczynników osłabienia promieniowania gamma.

Ukrycia, środki transportowe i warunki rozmieszczenia /działania/ wojsk /ludności/.

Kosł

Nie ukryci żołnierze /ludność/. Urządzenia obronne: Skażone, odkryte transzeje, okopy, szczeliny. Dezaktywowane lub wykopane w terenie skażonym transzeje, okopy. Przykryte szczeliny. Schrony i schrony przedpiersiowe z drewnianym blokiem wejściowym. Środki transportowe. Samochody i autobusy. Transportery opancerzone. Czołgi. Platformy kolejowe. Kryte wagony kolejowe. Pasażerskie wagony kolejowe /lokomotywy/. Wojska podczas marszu /działania/ w etatowych wozach bojowych i środkach transportowych. Oddziały, pododdziały artyleryjskie, inżynieryjne, logistyczne. Oddziały, pododdziały rozpoznawcze i artylerii przeciwlotniczej. Związki taktyczne /oddziały, pododdziały/ zmechanizowane. Związki taktyczne /oddziały, pododdziały/ pancerne, rakietowe. Pododdziały czołgów. Budowle przemysłowe i administracyjne. Produkcyjne budowle /hale/ parterowe. Produkcyjne i administracyjne budowle dwupiętrowe. Mieszkalne domy murowane. Parterowe. Piwnica. Piętrowe. Piwnica. Dwupiętrowe. Piwnica. Czteropiętrowe. Piwnica. Mieszkalne domy drewniane. Parterowe. Piwnica Piętrowe. Piwnica. Średnio dla ludności. Miejskiej. Wiejskiej.

1 3 20 50 500 2 4 10 1,5 2 3 2 3 4 5 8 7 6 10 40 15 100 20 400 27 400 2 7 8 12 8 4

8.3. Wykorzystanie wozów bojowych do zbiorowej ochrony przed skażeniami.

Zbiorowa ochrona przed skażeniami w wozach bojowych może być organizowana we wszystkich rodzajach działań taktycznych. Właściwie działające urządzenie filtrowentylacyjne, jak również dobra szczelność wozu bojowego umożliwiająca wytworzenie odpowiedniego nadciśnienia w przedziale załogi i kierowcy mechanika, zabezpieczają załogę przed skażeniami oraz stwarzają dogodne warunki do prowadzenia walki (wykonywania zadań bojowych) w terenie skażonym.

8.4. Czynności załóg wozów bojowych podczas marszu.

W warunkach zagrożenia BMR dowódcy pododdziałów w czasie przygotowania pododdziału do marszu powinni nakazać sprawdzić w wozach bojowych działanie urządzeń filtrowentylacyjnych oraz szczelność wozów. Czynnościami tymi powinni bezpośrednio zająć się dowódcy plutonów przy fachowej pomocy starszych instruktorów obrony przeciwchemicznej. Jeżeli mimo wykonania określonych czynności nie uda się uszczelnić wozów bojowych lub jeśli urządzenie filtrowentylacyjne jest niesprawne, to żołnierze znajdujący się wewnątrz wozów nie mogą z nich korzystać podczas zbiorowej ochrony przed skażeniami. W razie uderzenia BMR nakładają oni maski przeciwgazowe i odzież ochronną.

W rozkazach bojowych do marszu podaje się do wiadomości wszystkich żołnierzy sygnały alarmowania o skażeniach i zakażeniach oraz sposób działania na ten sygnał.

Podczas marszu zamyka się włazy, zwiększa odległość między wozami bojowymi w kolumnie i prowadzi się obserwację przez peryskopy. Strzelcy broni pokładowej są w gotowości do otwarcia ognia.

Każdy członek załogi wozu bojowego, który zauważy oznaki skażenia środkami trującymi - bez względu na to, czy sygnał alarmowania o skażeniach został podany - powinien natychmiast nałożyć maskę przeciwgazową i zameldować o swych spostrzeżeniach bezpośredniemu przełożonemu.

Dowódca plutonu (drużyny) na sygnał alarmowania o skażeniach i zakażeniach, a także wówczas, gdy strzelec pokładowy lub inny żołnierz, który pierwszy spostrzegł skażenie zameldował mu o tym lub gdy sam zaobserwował skażenie, powinien natychmiast;

- podać komendę lub sygnał nakazujący nałożenie masek przeciwgazowych;

- nakazać zamknąć otwory strzelnicze;

-polecić lub samemu włączyć urządzenie filtrowentylacyjne.

Maski przeciwgazowe można zdjąć dopiero po upewnieniu się, że w zamkniętym pomieszczeniu wozu bojowego nie ma par środka trującego (próba przyrządem rozpoznania chemicznego na stężenie bezpieczne środka trującego).

Jeżeli wybuch jądrowy nastąpił w momencie, gdy wóz bojowy jest w ruchu, kierowca zatrzymuje wóz bojowy za najbliższą fałdą terenową. Od błysku wybuchu jądrowego do zbliżenia się fali uderzeniowej upływa pewien czas, w którym należy zamknąć włazy i otwory strzelnicze oraz zawór urządzenia filtrowentylacyjnego. Po przejściu fali uderzeniowej załoga wozu bojowego włącza urządzenie filtrowentylacyjne i kontynuuje marsz lub usuwa skutki uderzenia jądrowego.

Jeśli pokonywanie terenu skażonego jest zamierzone (rozpoznana przednia i tylna granica terenu skażonego), to należy przed wejściem na teren skażony zamknąć w wozie bojowym wszystkie drzwi, włazy i otwory strzelnicze oraz włączyć urządzenie filtrowentylacyjne. Czynności te wykonuje się podczas marszu bez zatrzymywania wozu bojowego. Jeżeli urządzenie filtrowentylacyjne nie było sprawdzane lub przed rozpoczęciem marszu nie skontrolowano szczelności wozu bojowego, należy przed terenem skażonym zatrzymać kolumnę pojazdów i wykonać związane z tym czynności.

Podczas pokonywania terenu skażonego w uszczelnionym wozie bojowym żołnierze mogą przebywać bez masek przeciwgazowych. Musi być jednak gwarancja, że nadciśnienie wewnątrz wozu utrzymuje się w normie. Jeżeli takiej gwarancji nie ma, należy przebywać w maskach przeciwgazowych (częściach twarzowych masek podłączonych za pomocą rur gumowych do przewodu czystego powietrza. Szczególnie należy być ostrożnym podczas pokonywania terenu skażonego środkami trującymi i biologicznymi. Jeżeli są uszkodzone lub wyczerpane pochłaniacze urządzenia filtrowentylacyjnego, to należy nałożyć maski przeciwgazowe.

Podczas przekraczania stref skażonych pyłem promieniotwórczym po naziemnych wybuchach jądrowych żołnierze mogą być w wozach bojowych bez masek przeciwgazowych nawet wówczas, gdy są uszkodzone lub wyczerpane pochłaniacze urządzenia filtrowentylacyjnego. Jednak w tym wypadku nie może być uszkodzony filtr przeciwdymny

(zamoczony, przebity).

Strefy skażeń promieniotwórczych pododdziały powinny pokonywać na kierunkach, na których najmniejsze jest skażenie. Maksymalne moce dawek przy których można pokonywać teren skażony środkami promieniotwórczymi, różnymi środkami transportowymi (moce dawek mierzone na zewnątrz wozu bojowego) przedstawia tabela 16:

Tabela 16. Wielkości mocy dawek, przy których można pokonywać teren skażony.

Środek transportu	kosł	moc dawki CGy/h
Czołg	10	500
Bojowy wóz piechoty	4	200
Samochód opancerzony	3	150
Samochód ciężarowo-terenowy	2	100

Gdy unosi się kurz, odległość między pojazdami należy zwiększyć. Odległości te będą zależne od nawierzchni drogi oraz kierunku i prędkości wiatru.

Jeżeli zachodzi potrzeba prowadzenia ognia przez otwory strzelnicze, to żołnierze powinni założyć maski przeciwgazowe. Podczas prowadzenia ognia można podłączyć części twarzowe masek przeciwgazowych za pomocą rur gumowych do przewodu czystego powietrza.

Gdy podczas walki pancerz wozu bojowego zostanie przebity lub gdy zostanie uszkodzone urządzenie filtrowentylacyjne, żołnierze powinni natychmiast nałożyć maski przeciwgazowe.

Przed spieszeniem się w terenie skażonym żołnierze na komendę lub sygnał nakładają ISOPS. Płaszcze ochronne formują jako kombinezony. Ostatni żołnierz, opuszczający wóz bojowy, powinien zamknąć drzwi w celu zabezpieczenia wnętrza wozu bojowego przed skażeniami. Po wykonaniu zadania bojowego żołnierze mogą wejść do wozu bojowego jeszcze na terenie skażonym lub po jego pokonaniu.

Po pokonaniu terenu skażonego, jeżeli sytuacja bojowa na to pozwala, załogi wozów bojowych przed wejściem do wozu powinny poddać zabiegom specjalnym wóz bojowy, uzbrojenie i sprzęt bojowy.

Gdy pododdział nie może zatrzymać się w celu przeprowadzenia zabiegów specjalnych, lecz nadal musi kontynuować marsz lub pościg za przeciwnikiem, wówczas żołnierze przed wejściem do wozów bojowych zdejmują odzież ochronną (jeżeli wnętrza wozów nie są skażone). Po przekroczeniu strefy skażeń promieniotwórczych żołnierze mogą zdjąć maski przeciwgazowe, natomiast po pokonaniu terenu skażonego środkami trującymi pozostają nadal w maskach przeciwgazowych, aż do chwili odkażenia wozu bojowego. W tym przypadku odkażanie lub dezaktywację broni osobistej powinni przeprowadzić przed wejściem do wozu bojowego, zachowując przy tym szczególne środki ostrożności, aby nie skazić siebie i kolegów.

Jeżeli sytuacja bojowa zmusiła pododdział do załadowania się na wozy bojowe w terenie skażonym lub jeśli wnętrza wozów bojowych zostały skażone, to żołnierze wchodzą do środka wozów w ISOPS. Każdą dogodną chwilę powinni wykorzystać na poddawanie częściowym zabiegom specjalnym broni osobistej, oporządzenia i ISOPS. Jeśli sytuacja bojowa umożliwi przeprowadzenie zabiegów specjalnych, na przykład po skierowaniu pododdziału do drugiego rzutu, po dłuższym zatrzymaniu się itd. to dowódca pododdziału powinien zarządzić wykonanie zabiegów. Zabiegi specjalne można przeprowadzić w każdym terenie w pobliżu źródła wody.

Zabiegi specjalne powinno wykonywać się w następujący sposób:

- wszyscy żołnierze wychodzą z wozów bojowych i wynoszą na odległość około 10 metrów od wozów - w kierunku nawietrznym - broń osobistą, oporządzenie i środki materiałowe;

- starszy instruktor obrony przeciwchemicznej pododdziału lub wyznaczony prze dowódcę pododdziału żołnierz przeprowadza kontrolę stopnia skażenia wozów bojowych i sprawdza, czy zostało wyniesione uzbrojenie i oporządzenie. Na skażonych powierzchniach wozu bojowego pisze się kredą liczbę rozpadów lub milirentgenów (tylko powyżej dopuszczalnej normy skażenia). Powierzchnie skażone środkami trującymi obrysowuje kredą. Bezpieczne skażenia powierzchni substancjami promieniotwórczymi przedstawia tabela:17.

Tabela 17. Wartości skażeń bezpiecznych.

Wyszczególnienie

Moc dawki promieniowania A/kg /mCGy/h/

Powierzchnie ciała, bielizna, część twarzowa maski przeciwgazowej, umundurowanie, oporządzenie, obuwie, ISOPS, broń osobista, sprzęt sanitarny. Opakowanie na żywność, sprzęt kuchenny, urządzenia stołówek, magazynów żywnościowych. Powierzchnie ciała zwierząt. Sprzęt bojowy: - samochody, samoloty, samochody specjalne, wyrzutnie, ciągniki artyleryjskie, moździerze, wyposażenie techniczne, zestawy rakietowe. - obiekty opancerzone /transportery, bojowe wozy piechoty, działa samobieżne, czołgi, wyrzutnie rakietowe itp.

3,6 /50/ 3,6 /50/ 7,2 /100/ 14,4 /200/ 28,8 /400/

- kierowca wozu bojowego z jednym wyznaczonym do tego żołnierzem montują zestaw odkażający i poddają zabiegom specjalnym zewnętrzne powierzchnie wozu bojowego;

- 2 - 3 wyznaczonych żołnierzy za pomocą szmat i roztworu odkażającego (dezaktywacyjnego) odkażają lub dezaktywują wnętrze wozu bojowego, natomiast pozostali żołnierze odkażają lub dezaktywują wyniesione na zewnątrz wozu bojowego uzbrojenie i oporządzenie;

- kierowcy wozów bojowych pod nadzorem starszego instruktora obrony przeciwchemicznej wymontowują z filtrów-pochłaniaczy filtry wstępne i dezaktywują je. Przed dezaktywacją i po jej wykonaniu starszy instruktor obrony przeciwchemicznej sprawdza stopień skażenia tych filtrów i decyduje o dalszym ich użytkowaniu;

- po przeprowadzeniu zabiegów starszy instruktor obrony przeciwchemicznej sprawdza przy pomocy przyrządów rozpoznania skażeń (przyrządu rozpoznania chemicznego, rentgenoradiometru) stopień odkażenia lub dezaktywacji wozu bojowego, uzbrojenia i oporządzenia;

- zużyte tampony i szmaty niszczy się w dołach i zakopuje;

- po zakończeniu odkażania żołnierze zdejmują ISOPS i wkładają je do worków podgumowanych. Maski przeciwgazowe zostawiają przy sobie. Odzież ochronną skażoną środkami promieniotwórczymi dezaktywuje się, po czym sprawdza się jakość przeprowadzonej dezaktywacji. Jeżeli odzież po dezaktywacji jest skażona w granicach dopuszczalnej normy, to zatrzymują ją przy sobie.

Podczas pokonywania zapór wodnych należy włączyć urządzenie filtrowentylacyjne oraz zamknąć zawór odcinający. Jeżeli przeszkoda wodna jest szeroka i trzeba więcej czasu na jej pokonanie, a powietrze jest skażone środkami trującymi lub biologicznymi, albo pokonywanie przeszkody wodnej odbywa się w czasie opadania pyłu promieniotwórczego po naziemnym wybuchu jądrowym- to można włączyć urządzenie filtrowentylacyjne. Przedtem jednak należy:

- pozamykać otwory łączące przedziały kierowcy i załogi z przedziałem transmisji;

- otworzyć zawór odcinający (jeżeli wjazdy są strome powyżej 25 stopni, zawór ten powinien być zamknięty do chwili przyjęcia przez wóz normalnego położenia;

- obserwować, czy przedostaje się woda do przedziału załogi i kierowcy, w razie potrzeby na chwilę otwierać odpowiednie zawory w celu spuszczenia wody do przedziału transmisji;

- obserwować wielkość fali wodnej (jeżeli jest ona zbyt duża, tak że zagraża przedostaniu się wody przez otwór wlotowy powietrza do urządzenia filtrowentylacyjnego, należy włączyć to urządzenie i zamknąć zawór odcinający).

8.5. Czynności załóg wozów bojowych w rejonach rozmieszczenia pododdziałów

Wozy bojowe zajmujące stanowiska ogniowe w rejonie obrony, znajdujące się w rejonie ześrodkowania lub na postoju pododdziału mogą być z powodzeniem wykorzystane do organizacji zbiorowej ochrony przed skażeniami, zarówno załóg wozów bojowych jak i żołnierzy innych pododdziałów wspólnie prowadzących działania bojowe.

W celu przygotowania zbiorowej ochrony przed skażeniami należy:

• w czasie codziennych przeglądów technicznych wozów bojowych równocześnie dokonywać przeglądu sprawności urządzenia filtrowentylacyjnego oraz szczelności wnętrz wozów;

• do pełnienia służby wyznaczać na każdy wóz bojowy przynajmniej jednego dyżurnego;

• jeżeli wóz bojowy jest okopany - wykonać przykrycie nad szczeliną dla załogi lub przykrycie nad transzeją (rowem łączącym) w pobliżu wozu bojowego;- pod wozami bojowymi przy wejściu do ich wnętrza przygotować zestawy odkażające, pakiety odkażające i dezaktywacyjne, worek podgumowany na skażoną odzież ochronną, szmaty, łopaty oraz doraźne środki do zabiegów specjalnych. Wszystkie te środki należy odpowiednio zabezpieczyć (ulokować w skrzyni lub okopać.

Podczas kontroli sprawności urządzenia filtrowentylacyjnego szczególną uwagę należy zwracać na działanie ręcznego napędu wentylatora. Ze względu na możliwość szybkiego wyczerpania się akumulatorów powinno się w czasie postoju okresowo uruchamiać wóz bojowy lub używać tylko ręcznego napędu wentylatora.

Jeżeli wóz bojowy jest nieszczelny ( nie można wytworzyć wewnątrz odpowiedniego nadciśnienia), należy sprawdzić wszystkie uszczelki i uszkodzone wymienić. Jeżeli nadal wóz bojowy jest nieszczelny, należy w przedziale załogi zapalić granat dymny i zamknąć drzwi. Wychodzący dym z wozu bojowego wskaże miejsca nieszczelne.

Wozy bojowe mogą być wykorzystane do zbiorowej ochrony przed skażeniami we wszystkich sytuacjach, w jakich powstały skażenia, zarówno w czasie bezpośredniego jak i pośredniego napadu BMR. Bezpośredni napad może spowodować nie tylko skażenie rejonu rozmieszczenia pododdziału, ale również uszkodzenie lub zasypanie wozów bojowych. Żołnierze znajdujący się poza wozami powinni w pierwszej kolejności odkopać wozy bojowe, wykonać dojścia i odkazić je lub dezaktywować.

Pośrednie skażenie terenu może być spowodowane opadem pyłu promieniotwórczego po naziemnym wybuchu jądrowym lub napływem wraz z wiatrem powietrza skażonego parami środków trujących. Dlatego bardzo ważna jest szybka i sprawna organizacja powiadamiania i alarmowania o skażeniach.

W razie zagrożenia BMR w wozach bojowych powinni przebywać żołnierze odpoczywający po dyżurach i pracy.

W wozach bojowych liczbę żołnierzy, którzy mogą jednocześnie odpoczywać, określa liczba miejsc siedzących.

8.6. Czynności żołnierzy znajdujących się poza wozami bojowymi podczas napadu bmr i po jego wykonaniu.

W razie napadu BMR żołnierze znajdujący się poza wozami bojowymi powinni wykonywać czynności analogiczne do tych, które opisano w rozdziale dotyczącym wykorzystania schronów z urządzeniami filtrowentylacyjnymi.

Ponadto w razie uderzenia BMR na rejon rozmieszczenia pododdziału lub pobliski rejon, na skutek czego nastąpi zasypanie wozów bojowych, żołnierze nie kontuzjowani powinni natychmiast:

• po nałożeniu ISOPS przystąpić do ratowania przysypanych i rannych;

• dotrzeć do wozów bojowych i oczyścić z zewnątrz otwór wlotowy powietrza wchodzącego do urządzenia filtrowentylacyjnego;

• odkopać wozy bojowe do tego stopnia aby umożliwić im wyjazd;

• jeżeli teren został skażony - przeprowadzić dezaktywację dróg, dojść (transzei, rowów łączących) do wozów bojowych, dokonać ich dezaktywacji oraz przygotować lub uporządkować środki do dezaktywacji przed wejściem do każdego wozu bojowego.

Jeżeli rejon rozmieszczenia pododdziału został skażony na skutek niskiego powietrznego uderzenia jądrowego, a sąsiednie rejony są nieskażone, pododdział może być przesunięty do rejonu zapasowego lub innego rejonu (poza zasięg skażeń) - po uzyskaniu zgody wyższego przełożonego.

Jeżeli rejon rozmieszczenia pododdziału został skażony środkami trującymi, to żołnierze znajdujący się poza wozami bojowymi powinni odkazić wozy bojowe i drogi dojścia (transzeje, rowy łączące) do nich. Jeżeli natomiast rejon pododdziału znajduje się tylko poza zasięgiem par środków trujących, to żołnierze zakładają tylko maski przeciwgazowe. Dróg dojścia ani wozów bojowych w tym przypadku nie odkaża się.

W razie opadu pyłu promieniotwórczego na rejon rozmieszczenia pododdziału bardziej celowe jest wykorzystanie wszelkich ukryć ziemnych (schronów, przykrytych odcinków transzei) aniżeli wozów bojowych, ze względu na to, że ukrycia te lepiej chronią przed promieniowaniem niż wozy bojowe. Drogi do wozów bojowych należy dezaktywować, a powierzchnie wozów bojowych oczyścić z pyłu promieniotwórczego.

We wszystkich wypadkach skażeń dowódca pododdziału powinien mieć stałą łączność z żołnierzami znajdującymi się w wozach bojowych.

W razie potrzeby dowódca pododdziału, przy fachowej pomocy starszego instruktora obrony przeciwchemicznej, powinien organizować wymianę zużytych lub uszkodzonych części urządzenia filtrowentylacyjnego.

8.7. Czynności żołnierzy podczas wchodzenia do wozów bojowych.

Ze względu na to, że do wozów bojowych wchodzi się bezpośrednio po pokonaniu lub z terenu skażonego ( a nie - tak jak do schronów wentylowanych - przez przedsionki), ruch żołnierzy w obie strony należy jak najbardziej ograniczyć. W czasie wchodzenia do wozu bojowego przenika do jego wnętrza dużo skażonego powietrza. W związku z tym żołnierze wchodzący do wozów bojowych powinni dokładnie przeprowadzić odkażanie lub dezaktywację maski przeciwgazowej i tych części odzieży, którą wnoszą ze sobą, oraz zdjąć odzież ochronną i wierzchnie ubranie przed wejściem. Jeżeli rejon rozmieszczenia pododdziału znajduje się tylko pod działaniem par środków trujących (teren nie skażony), to żołnierze przed wejściem do wozu bojowego nie przeprowadzają odkażania, zdejmują tylko wierzchnią odzież (płaszcze, kurtki zimowe itp.). Skażoną odzież ochronną i umundurowania ładuje się do worków podgumowanych i odsyła się na punkt odkażania lub przeprowadza dezaktywację w pododdziale. Do wozu bojowego należy wchodzić bardzo szybko i grupowo. Po wejściu do wozu bojowego można zdjąć maskę przeciwgazową dopiero po 20 minutach i po przeprowadzeniu przez dyżurnego (za pomocą przyrządu rozpoznania chemicznego) próby na stężenia bezpieczne środka trującego. Jeżeli wóz bojowy ma przewód doprowadzający czyste powietrze, do którego można podłączyć część twarzową maski przeciwgazowej (tylko pododdziałów wyposażonych w maski SzM -41U) , to należy po wejściu do wnętrza wozu podłączyć maskę do tego przewodu.

Jeżeli rejon rozmieszczenia pododdziału został skażony pyłem promieniotwórczym, żołnierze po zdjęciu odzieży ochronnej, zdezaktywowaniu masek przeciwgazowych i ewentualnie skażonego umundurowania oraz po wejściu do schronu zdejmują maski przeciwgazowe.

W żadnym wypadku nie można wchodzić do wozów bojowych podczas napadu BMR, a zwłaszcza wówczas, gdy nieprzyjaciel użył środków biologicznych (aerozoli).

Jeżeli rannych żołnierzy nie można wynieść z terenu skażonego, należy po zabiegach sanitarnych przenieść do wozu bojowego. Najlepiej do tego celu wykorzystywać wozy bojowe mające przewody czystego powietrza. Korzystanie z tych przewodów bardzo ułatwia oddychanie i może polepszyć samopoczucie rannych.

8.8. Czynności żołnierzy podczas przebywania w wozach bojowych.

W warunkach zagrożenia uderzeniami BMR wszystkie drzwi i włazy w wozach bojowych powinny być pozamykane. Do wietrzenia wnętrza wozu mogą być pootwierane niektóre otwory strzelnicze. Nie jest wskazane zamknięcie wszystkich otworów i używanie urządzenia filtrowentylacyjnego, gdyż filtropochłaniacze często używane tracą moc ochronną.

Żołnierze znajdujący się w wozach bojowych powinni odpoczywać siedząc. Dyżurny wozu bojowego czuwa nad tym, aby nie zakłócano im odpoczynku i aby żołnierze wchodzący i wychodzący z wozu bojowego zamykali drzwi. Ponadto do obowiązków dyżurnego należy przekazywanie załodze wozu bojowego sygnału alarmowania o skażeniach i zakażeniach oraz obserwowanie (za pomocą peryskopu) oznak uderzeń BMR.

W razie niespodziewanego uderzenia BMR na rejon rozmieszczenia pododdziału, natychmiast zamyka wszystkie otwory strzelnicze oraz drzwi i włazy, jeżeli nie były zamknięte. Gdyby urządzenie filtrowentylacyjne w tym czasie działało, należy natychmiast przerwać jego pracę. Żołnierze przebywający w wozach bojowych powinni nałożyć maski przeciwgazowe. Dyżurni wozu bojowego nie powinni zezwalać na wchodzenie żołnierzy do wnętrza wozu.

Po uderzeniach BMR dowódca wozu bojowego (jeżeli znajduje się we wnętrzu wozu) oraz dyżurny wozu powinni:

• obejrzeć wnętrze wozu zwracając szczególną uwagę na szczelność wszystkich otworów oraz na to, czy kadłub wozu bojowego nie został uszkodzony;

• sprawdzić, czy dobrze funkcjonuje urządzenie filtrowentylacyjne;

• sprawdzić, czy działa łączność między wozem bojowym a dowódcą pododdziału;

• zameldować dowódcy pododdziału o stanie wozu bojowego, jego szczelności i sprawności urządzenia filtrowentylacyjnego oraz o stanie liczebnym żołnierzy przebywającym w wozie.

W czasie postoju wozu bojowego nie włącza się napędu elektrycznego wentylatora urządzenia filtrowentylacyjnego, gdyż akumulatory szybko się wyczerpią, stosuje się tylko napęd ręczny.

Do obsługiwania wentylatora dyżurny wyznacza na zmianę co 30 minut jednego żołnierza spośród żołnierzy znajdujących się w wozie bojowym. Po sprawdzeniu, że w wozie bojowym wytworzyło się wymagane nadciśnienie, żołnierze mogą zdjąć maski przeciwgazowe. Jeżeli istnieje podejrzenie, że do wnętrza wozu dostało się skażone powietrze ( sprawdza się za pomocą przyrządu rozpoznania chemicznego), to nie należy masek zdejmować, lecz tylko podłączyć je do przewodu z czystym powietrzem (jeżeli w wozie bojowym jest taki przewód).

O wejściu żołnierzy do wozu bojowego powinien decydować dowódca pododdziału (dowódca kompanii, plutonu). Okoliczności, w jakich żołnierze mogą wchodzić do wozu bojowego lub wychodzić z niego, są analogiczne do tych, jakie zostały omówione w rozdziale o wykorzystaniu schronów z urządzeniami filtrowentylacyjnymi.

Żołnierze znajdujący się w środku wozu bojowego nakładają maski przeciwgazowe ( lub podłączają części twarzowe masek do przewodu z czystym powietrzem) w następujących okolicznościach:

• podczas wchodzenia żołnierzy do wozu bojowego i wychodzenia z niego;

• podczas otwierania drzwi, włazów lub otworów strzelniczych.

Ponadto żołnierze nakładają maski przeciwgazowe na komendę (sygnał) dyżurnego wozu bojowego, jeżeli ten stwierdzi, że:

• zostało uszkodzone urządzenie filtrowentylacyjne;

• we wnętrzu wozu bojowego nie utrzymuje się wymagane nadciśnienie;

• do wnętrza wozu bojowego przeniknęły pary środków trujących;

• praca wentylatora ustała.

Maski przeciwgazowe można zdjąć tylko na komendę (sygnał) dyżurnego, który uprzednio upewnił się za pomocą przyrządu rozpoznania chemicznego, że w wozie bojowym nie ma par środków trujących. Ponadto dyżurny jest obowiązany co 20 minut sprawdzać za pomocą tego przyrządu, czy powietrze w wozie bojowym jest czyste.

Skażone umundurowanie, oporządzenie i ISOPS pozostawione przed wejściem do wozu bojowego przesyła się na punkt zbiórki skażonego umundurowania (punkt odkażania umundurowania ).

8.9. Obowiązki służby dyżurnej w wozach bojowych wyposażonych w urządzenia filtrowentylacyjne.

W celu utrzymania wozów bojowych w gotowości do zbiorowej ochrony przed skażeniami dowódcy pododdziałów powinni w wozach bojowych wyznaczać 1-2 żołnierzy do pełnienia służby dyżurnej. Jednego z nich wyznacza się na dyżurnego, a drugiego na pomocnika dyżurnego. Służbę dyżurną wyznacza się w tych wozach bojowych, które mają sprawne urządzenie filtrowentylacyjne i są szczelne, czyli można w nich utrzymać wymagane nadciśnienie.

Dyżurni wozu bojowego przed objęciem służby powinni udać się na instruktaż do starszego instruktora obrony przeciwchemicznej pododdziału.

Obowiązki dyżurnego wozu bojowego są następujące:

• podczas obejmowania służby sprawdza: działanie urządzenia filtrowentylacyjnego, czas wykorzystania filtrów-pochłaniaczy, szczelność wozu bojowego. W razie stwierdzenia niedociągnięć lub przekroczenia dopuszczalnego czasu pracy filtrów pochłaniaczy melduje o tym oficerowi (podoficerowi) dyżurnemu pododdziału lub dowódcy pododdziału;

• w okresie zagrożenia BMR przebywa stale w wozie bojowym i dopilnowuje, aby drzwi i otwory strzelnicze były stale zamknięte. Co pewien czas wietrzy wnętrze transportera otwierając drzwi lub włazy ( w celu wietrzenia mogą być stale otwarte niektóre otwory strzelnicze) oraz dba o zachowanie w wozie bojowym porządku i niezakłócanie spokoju odpoczywającym żołnierzom;

• w razie uderzenia BMR natychmiast zamyka otwory strzelnicze oraz drzwi i włazy, podaje komendę do nałożenia masek przeciwgazowych, nie zezwala na wchodzenie do wozu bojowego i wychodzenie z niego oraz sprawdza, czy urządzenie filtrowentylacyjne nie zostało uszkodzone. Za pomocą peryskopu sprawdza, czy wóz bojowy nie został przysypany ziemią lub przywalony drzewami.. Melduje oficerowi (podoficerowi) dyżurnemu pododdziału lub dowódcy pododdziału o stanie wozu bojowego i urządzenia filtrowentylacyjnego i o szczelności wozu bojowego; podaje również liczbę żołnierzy znajdujących się w wozie bojowym. Wyznacza żołnierza do obsługiwania wentylatora. Po 15 minutach od chwili uderzenia nakazuje włączyć wentylator urządzenia filtrowentylacyjnego, kontroluje nadciśnienia powietrza wewnątrz wozu, a po sprawdzeniu za pomocą przyrządu rozpoznania chemicznego, że we wnętrzu wozu nie ma par środków trujących, podaje żołnierzom komendę (sygnał) do zdjęcia masek przeciwgazowych;

• w razie skażenia terenu lub powietrza w rejonie rozmieszczenia pododdziału nikogo nie wpuszcza do środka wozu bojowego bez zezwolenia dowódcy pododdziału (kompanii, plutonu) oraz kontroluje działanie urządzenia filtrowentylacyjnego i nadciśnienie w wozie bojowym. Co 30 minut zmienia żołnierza obsługującego wentylator, a co 20 minut kontroluje za pomocą przyrządu rozpoznania chemicznego, czy powietrze nie jest skażone środkiem trującym, oraz pilnuje, aby żołnierze nie wykonywali zbędnych czynności i palili papierosów;

• podczas wchodzenia żołnierzy do wozu bojowego i wychodzenia z niego podaje komendę (sygnał) nakazującą włożenie masek przeciwgazowych (w razie skażeń promieniotwórczych nie wkłada się masek przeciwgazowych) oraz nakazuje żołnierzowi obsługującemu wentylator szybciej obracać korbą. Po 20 minutach od chwili wejścia żołnierzy (wyjścia) i po sprawdzeniu za pomocą przyrządu rozpoznania chemicznego, że w powietrzu nie ma par środków trujących, podaje komendę do zdjęcia masek przeciwgazowych;

• jeśli stwierdzi uszkodzenie urządzenia filtrowentylacyjnego lub brak wymaganego nadciśnienia w wozie bojowym, podaje komendę (sygnał) nakazujący nałożenie masek przeciwgazowych oraz melduje dowódcy pododdziału o zaistniałej sytuacji i czeka na dalsze rozkazy.

9. WYKORZYSTANIE NIE WENTYLOWANYCH SCHRONÓW I INNYCH URZĄDZEŃ OBRONNYCH ORAZ BUDOWLI I POJAZDÓW MECHANICZNYCH DO ZBIOROWEJ OCHRONY PRZED SKAŻENIAMI.

Do zbiorowej ochrony przed skażeniami należy wykorzystywać wszelkiego rodzaju nie wentylowane pomieszczenia, takie jak: schrony polowe, piwnice zabudowań, pomieszczenia pojazdów mechanicznych, tunele, kopalnie, pieczary itp. oraz wszelkiego rodzaju polowe urządzenia obronne i pomieszczenia znajdujące się pod przykryciem, takie jak: przykryte odcinki transzei i rowów łączących, przykryte szczeliny, nisze, stanowiska ogniowe i punkty obserwacyjne, zabudowania, jak również pojazdy mechaniczne mające przykrycia (plandeki, specjalne narzuty itp.), a nawet szałasy i namioty.

Szczególną rolę mogą odgrywać nie wentylowane pomieszczenia schronów, piwnic i pojazdów mechanicznych, wówczas gdy uda się je uszczelnić do tego stopnia, że powietrze z zewnątrz nie będzie mogło przedostawać się do wnętrza. W uszczelnionych pomieszczeniach żołnierze mogą przebywać bez masek, ale tylko przez pewien czas. Jeżeli w pomieszczeniu takim na jednego żołnierza przypada 2 m³ powietrza, to bez masek można przebywać jedną godzinę.

Dowódca pododdziału podczas budowy schronu lub adoptowania piwnic na schron powinien pamiętać o uszczelnieniu tych pomieszczeń. Chodzi zwłaszcza o uszczelnienie drzwi i zaopatrzenie w zamknięcia (zasuwy) wszelkiego rodzaju otworów (otworów kominowych i wywietrzników itp.) Do uszczelnienia styku futryny z drzwiami można stosować uszczelki gumowe lub plastikowe, cienkie rurki gumowe, paski filcu lub innego materiału. Do zaklejania szpar w drzwiach i futrynie można użyć papieru i kleju, plasteliny, kitu, silikonu lub w ostateczności gliny.

Jeżeli w pododdziale znajdują się pojazdy mechaniczne mające pomieszczenia, które można uszczelnić, to trzeba je uszczelnić. Podobnie jak w schronach powinno się uszczelnić drzwi, okna oraz wszelkie szpary. Najlepiej do tego celu nadają się uszczelki z miękkiej gumy.

Po wykonaniu tych czynności sprawdza się, czy pomieszczenie zostało właściwie uszczelnione. Na przykład zapala się granat dymny w środku pomieszczenia oraz zamyka drzwi, po czym obserwuje się czy z pomieszczenia nie wydostaje się dym. Wszystkie te miejsca, którymi wydostaje się dym, należy oznaczyć i ponownie uszczelnić. Jeżeli ponowne zapalenie granatu dymnego nadal wykaże nieszczelność pomieszczenia, należy je uważać za nieszczelne. W takim pomieszczeniu żołnierze nie mogą przebywać bez masek

przeciwgazowych.

Polowe urządzenia obronne pod przykryciem oraz wszelkiego rodzaju pomieszczenia nieszczelne zabezpieczają tylko przed skażeniami ciekłymi środkami trującymi i pyłem promieniotwórczym. Żołnierze korzystający z tych pomieszczeń podczas uderzeń BMR w zasadzie nie muszą nakładać odzieży ochronnej, lecz tylko maskę przeciwgazową. Jest to oczywiście znaczne udogodnienie dla żołnierzy przebywających w odzieży ochronnej, zwłaszcza w wysokiej temperaturze powietrza (powyżej 15^o C), gdy okres przebywania w kombinezonach ochronnych ( w płaszczach uformowanych jako kombinezon) jest ściśle określony. Zdjęcie odzieży ochronnej przed wejściem do pomieszczenia nieszczelnego (jeżeli stężenie par środków trujących jest takie że nie będą one przenikać przez skórę do organizmu lub nie spowoduje to porażenia skóry) umożliwia częściowy odpoczynek. Dlatego dowódcy pododdziałów, jeżeli nie mają warunków do organizowania zbiorowej ochrony przed skażeniami w pomieszczeniach wentylowanych, powinni zrobić wszystko, aby zabezpieczyć żołnierzy i sprzęt bojowy przed skażeniami ciekłymi środkami trującymi i pyłem promieniotwórczym. Należy pamiętać, że łatwiej jest zabezpieczyć się przed skażeniem, aniżeli przeprowadzić zabiegi specjalne i sanitarne. W związku z tym należy:

• nad transzejami budować przykrycia (około 12 mb na drużynę);

• nad niszami dla żołnierzy, na amunicję itp. oraz nad szczelinami przeciwlotniczymi wykonywać przykrycia i opatrywać w drzwi lub zasłony;

• nad niektórymi stanowiskami ogniowymi (głównymi) budować daszki;

• pojazdy mechaniczne i sprzęt bojowy zabezpieczać plandekami, pokrowcami lub narzutami z tkanin, mat itp. Narzuty powinny być nałożone na sprzęt w taki sposób, aby można było je łatwo zdjąć (zabezpieczają nie tylko przed skażeniami, ale również przed środkami zapalającymi);

• jeżeli w rejonie pododdziału znajdują się zabudowania, należy w pomieszczeniach tych zabudowań rozmieścić i magazynować materiały, sprzęt itp.;

• amunicję artyleryjską i różnego rodzaju środki i materiały składać pod namiotami (a nie pod gołym niebem) lub przykrywać narzutami z mat;

• opróżnić i uporządkować pomieszczenia pojazdów mechanicznych, które mogą być wykorzystane do zbiorowej ochrony przed skażeniami.

9.1. Czynności żołnierzy podczas korzystania ze schronów (pomieszczeń) uszczelnianych.

W warunkach zagrożenia uderzeniami BMR (zwłaszcza skażeniami) dowódca pododdziału powinien organizować odpoczynki żołnierzy w schronach (pomieszczeniach) uszczelnianych. Nad żołnierzami odpoczywającymi powinien czuwać dyżurny lub wyznaczony żołnierz, wykonujący zadania (prace) w pobliżu schronu (pomieszczenia). Drzwi do schronu (pomieszczenia) powinny być zamknięte. Żołnierz czuwający nad odpoczywającymi powinien co pewien czas wietrzyć pomieszczenie (np. co 20 minut), otwierając drzwi na kilka minut; podczas wietrzenia nie może oddalać się od otwartych drzwi.

W razie uderzenia BMR dyżurny lub wyznaczony żołnierz powinien natychmiast zamknąć drzwi do schronu. Dyżurny będący w tym czasie na zewnątrz, w pobliżu schronu, szybko wchodzi do pomieszczenia i zamyka drzwi.

Żołnierze przebywający w schronie (pomieszczeniu) uszczelnianym i wentylowanym powinni zachowywać się spokojnie, odpoczywać, nie wykonywać zbędnych prac fizycznych, nie palić papierosów. Mogą natomiast spożywać posiłki i napoje. Szczególnie ważne jest spożycie posiłku przed wyjściem ze schronu lub otwarciem drzwi, ponieważ nie wiadomo jest czy w najbliższym czasie będą warunki do spożycia posiłku.

Wchodzenie do schronu uszczelnianego i wychodzenie z niego w czasie uderzeń BMR i w warunkach skażeń chemicznych i biologicznych jest zabronione. W razie otwarcia drzwi wszyscy żołnierze znajdujący się w pomieszczeniu powinni natychmiast nałożyć maski przeciwgazowe i nie zdejmować ich aż do zaniku skażeń chemicznych lub chwili wyjścia z terenu skażonego. W warunkach skażeń promieniotwórczych terenu, z wyjątkiem okresu, gdy opada pył promieniotwórczy po naziemnym uderzeniu jądrowym, żołnierze po otwarciu drzwi nie nakładają masek przeciwgazowych.

Gdy pył promieniotwórczy opadnie, do schronu (pomieszczenia) żołnierze mogą wchodzić lub wychodzić z niego na rozkaz dowódcy pododdziału. Przed wejściem należy zdjąć odzież ochronną lub wierzchnie umundurowanie oraz ewentualnie poddać zabiegom sanitarnym odkryte części ciała i przeprowadzić dezaktywację umundurowania. Odzież ochronną, podobnie jak przed schronem wentylowanym, należy włożyć do worków podgumowanych lub zostawić przed wejściem. Należy pamiętać, aby podczas wchodzenia do pomieszczenia, nie wnieść ze sobą pyłu promieniotwórczego. W związku z tym drogi dojścia do schronu (pomieszczenia) powinny być zdezaktywowane. Podczas wietrzenia należy uważać, aby do wnętrza schronu nie dostał się pył promieniotwórczy, co jest możliwe, zwłaszcza podczas wietrznej pogody. W warunkach skażeń promieniotwórczych żołnierze mogą spożywać posiłki nawet przy drzwiach otwartych. Przed wyjściem z pomieszczenia żołnierze nakładają ISOPS.

9.2. Czynności żołnierzy podczas korzystania z pomieszczeń nieszczelnych i urządzeń obronnych pod przykryciem.

Wszelkiego rodzaju pomieszczenia nieszczelne oraz urządzenia obronne pod przykryciem (przykryte transzeje, rowy łączące, szczeliny, nisze, stanowiska ogniowe itp.) służą żołnierzom do ochrony przed pyłem promieniotwórczym i ciekłymi środkami trującymi.

W razie uderzenia BMR żołnierze powinni natychmiast schronić się do tych pomieszczeń po nałożeniu masek przeciwgazowych. Jeżeli żołnierze znajdowali się z daleka od tych pomieszczeń i nie zdążyli się schronić, to powinni nałożyć ISOPS. Podczas wchodzenia do pomieszczeń nieszczelnych lub do urządzeń obronnych pod przykryciem, żołnierze powinni - przeprowadzić zabiegi sanitarne i specjalne oraz zdjąć odzież ochronną. Drogi dojścia do tych obiektów powinny być zdezaktywowane (odkażone).

W warunkach skażeń chemicznych i biologicznych oraz podczas opadu pyłu promieniotwórczego, żołnierze nie mogą zdejmować masek przeciwgazowych. Po opadnięciu pyłu promieniotwórczego można zdjąć maski przeciwgazowe i spożywać posiłki, ale tylko w tym wypadku, gdy wewnątrz pomieszczenia skażenie promieniotwórcze nie przekracza dopuszczalnej normy.

W warunkach skażeń chemicznych i biologicznych żołnierze w maskach przeciwgazowych odpoczywają i załatwiają potrzeby naturalne. Wychodząc z pomieszczenia żołnierze powinni nałożyć odzież ochronną. Dowódcy drużyn powinni dopilnować właściwego wykorzystania pomieszczeń nieszczelnych, urządzeń obronnych pod przykryciem oraz dyscypliny podwładnych.

10. OBOWIĄZKI DOWÓDCÓW PODODDZIAŁÓW I POZOSTAŁYCH OSÓB FUNKCYJNYCH W ZAKRESIE ZBIOROWEJ OCHRONY PRZED SKAŻENIAMI.

10.1. Obowiązki dowódców pododdziałów (dowódców kompanii, baterii i plutonu).

Dowódcy pododdziałów we wszystkich rodzajach działań taktycznych są zobowiązani organizować zbiorową ochronę przed skażeniami.

W obronie, rejonach ześrodkowania, na postojach dowódca pododdziału jest zobowiązany:

• w czasie codziennych przeglądów technicznych wozów bojowych sprawdzać urządzenia filtrowentylacyjne oraz szczelność przedziałów mechaników- kierowców oraz przedziałów załóg, w razie potrzeby wykonać regenerację filtru wstępnego filtrów pochłaniaczy;

• nakazać przystosowanie wszelkich powierzchni w środkach transportowych do zbiorowej ochrony przed skażeniami przez uszczelnienie drzwi, okien, otworów itp.;

• w razie budowania polowego schronu dopilnować wykonania elementów umożliwiających zamontowania w nim urządzenia filtrowentylacyjnego;

• we wszystkich schronach (wentylowanych i nie wentylowanych ) nakazać uszczelnić futryny drzwi, otwory kominowe itp. i dopilnować wykonania związanych z tym czynności;

• nakazać wykonać przykrycia nad odcinkami transzei i rowów łączących ( na drużynę ok.12 mb), nad szczelinami przeciwlotniczymi i nad niszami, w celu ukrycia żołnierzy, amunicji, żywności itp., oraz nad innymi ukryciami (celowe jest również wykonanie przykryć nad stanowiskiem dowódczo-obserwacyjnym, stanowiskiem broni maszynowej itp.;

• jeżeli pododdział znajduje się w mieście, osiedlu lub zajmuje zabudowania - nakazać przystosować pomieszczenia ( zwłaszcza piwnice) do zbiorowej ochrony przed skażeniami;

• polecić przygotowanie materiałów, środków i sprzętu do przeprowadzenia zabiegów specjalnych i sanitarnych, a także worków podgumowanych przed ukryciami i schronami, wozami bojowymi oraz wszelkiego rodzaju środkami transportowymi na skażoną odzież;

• w razie dostarczenia do pododdziału urządzeń filtrowentylacyjnych odebrać je, sprawdzić i zamontować w schronie;

• w wozach bojowych i schronach wyznaczać służbę dyżurną;

• w razie zagrożenia napadem bronią masowego rażenia (BMR) dopilnować, aby pomieszczenia (pojazdów, schronów i ukryć), przewidziane do zbiorowej ochrony przed skażeniami, były odpowiednio przygotowane i wyposażone oraz sprawdzić czy urządzenia filtrowentylacyjne w wozach bojowych i schronach są sprawne, a pomieszczenia - szczelne, czy drzwi i otwory w środkach transportowych, schronach i innych ukryciach ą pozamykane, czy przed ukryciami są przygotowane materiały i środki do zabiegów specjalnych i sanitarnych i czy dyżurny prawidłowo pełnią służbę w pomieszczeniach wentylowanych;

• w razie napadu BMR zorganizować akcję ratunkową polegającą między innymi na odkopaniu wozów bojowych (środków transportowych) i wejść do schronów oraz innych pomieszczeń, w których przebywają żołnierze;

• w razie skażenia terenu lub powietrza w rejonie rozmieszczenia pododdziału zorganizować dezaktywację dróg dojścia (transzei, rowów łączących) do wozów bojowych i schronów, regulować wchodzenie żołnierzy do pomieszczeń wentylowanych i wychodzenie z nich, organizować odkażanie lub dezaktywację wozów bojowych i schronów oraz wymianę filtropochłaniaczy w urządzeniach filtrowentylacyjnych, organizować dezaktywację ISOPS oraz zameldować przełożonym o przebiegu organizacji zbiorowej ochrony przed skażeniami w pododdziale.

Podczas przemieszczania oraz w czasie natarcia obowiązki dowódców pododdziałów są następujące:

• przed wymarszem (rozpoczęciem działań), jak również w czasie dłuższych odpoczynków i podczas kontroli technicznej wozów bojowych nakazuje sprawdzić i dopilnowuje sprawdzenia urządzeń filtrowentylacyjnych oraz szczelność przedziałów załogi i kierowcy;

• przed wjechaniem pododdziału w teren skażony, jeżeli nie przeprowadzono technicznego przeglądu wozów bojowych przed marszem (rozpoczęciem działań) oraz jeśli pozwala na to sytuacja bojowa, zatrzymuje kolumnę i nakazuje sprawdzić szczelność wnętrza wozów. Jeżeli techniczny przegląd był przeprowadzony, to podaje sygnał o skażeniach i dopilnowuje aby okna w kabinach kierowców, drzwi i wszelkie otwory w pomieszczeniach pojazdów (wentylowanych i nie wentylowanych) były dokładnie pozamykane, a środki transportowe szczelnie przykryte plandekami;

• w czasie przekraczania strefy skażeń promieniotwórczych, jeżeli jest sucho i podnosi się pył, nakazuje zwiększyć odległości między wozami;

• po wybuchu jądrowym (po przejściu fali uderzeniowej) nawiązuje kontakt z wozami bojowymi, poleca włączyć urządzenia filtrowentylacyjne w wozach bojowych i kontynuować marsz lub organizuje prace związane z likwidacją skutków uderzenia jądrowego;

• w razie uderzenia środkami trującymi podaje sygnał o skażeniach oraz sprawdza, czy zamknięto wozy bojowe i włączono urządzenia filtrowentylacyjne;

• jeśli istnieje potrzeba spieszenia żołnierzy w terenie skażonym albo załadowania żołnierzy do wozów bojowych lub środków, ocenia sytuację skażeń i podejmuje decyzję co do dalszego kontynuowania marszu ( ISOPS lub bez tych środków) oraz decyduje o przeprowadzeniu częściowych zabiegów sanitarnych i specjalnych, jak również o korzystaniu z urządzeń filtrowentylacyjnych;

• po przekroczeniu terenu skażonego organizuje przeprowadzenie zabiegów sanitarnych i specjalnych;

• w czasie przekraczania przeszkód wodnych o stromych zjazdach wynoszących powyżej 25^o

• nakazuje wyłączyć urządzenia filtrowentylacyjne i zamknąć zawory odcinające wlot powietrza do chwili zajęcia przez wozy bojowe normalnego położenia na wodzie.

U w a g a: podczas organizowania przedsięwzięć związanych ze zbiorową ochroną przed skażeniami dowódca pododdziału powinien konsultować się z szefem obrony przeciwchemicznej oddziału lub starszym instruktorem obrony przeciwchemicznej batalionu (dywizjonu).

10.2. Obowiązki starszego instruktora obrony przeciwchemicznej batalionu (dywizjonu).

Starszy instruktor obrony przeciwchemicznej jest odpowiedzialny za przygotowanie i organizację zbiorowej ochrony przed skażeniami. Do jego obowiązków należy:

• udzielanie fachowych rad i pomocy dowódcom pododdziałów w zakresie przygotowania i organizowania zbiorowej ochrony przed skażeniami;

• dopilnowanie czasu pracy urządzeń filtrowentylacyjnych w wozach bojowych i wymiany filtropochłaniaczy;

• fachowe sprawdzenie dostarczonych pododdziałom urządzeń filtrowentylacyjnych;

• dopilnowanie właściwego zamontowania urządzeń filtrowentylacyjnych w schronach i sprawdzenie ich działania;

• ocena i typowanie pomieszczeń środków transportowych zdatnych do zbiorowej ochrony przed skażeniami;

• wyszukiwanie w terenie obiektów, których pomieszczenia mogą być przystosowane i wykorzystane do zbiorowej ochrony przed skażeniami (domy, magazyny, piwnice);

• fachowe kierowanie pracami mającymi na celu uszczelnienie i przystosowanie nie wentylowanych schronów i innych przykrytych urządzeń obronnych do zbiorowej ochrony przed skażeniami;

• zaopatrywanie pododdziałów w materiały , środki i sprzęt do zabiegów specjalnych i sanitarnych, przyrządy rozpoznania chemicznego (rurki wskaźnikowe), zapasowe filtropochłaniacze i inne części urządzeń filtrowentylacyjnych, materiały uszczelniające pomieszczenia itp.;

• udzielanie instruktaży żołnierzom wyznaczonym do pełnienia służby dyżurnej w wozach bojowych i schronach wentylowanych;

• kontrolowanie, czy dyżurni wozów bojowych i schronów prawidłowo pełnią służbę i właściwie eksploatują urządzenia filtrowentylacyjne;

• osobiste sprawdzenie szczelności pomieszczeń wentylowanych ( sprawdzenie nadciśnienia w tych pomieszczeniach);

• w razie napadu BMR pomaganie dowódcom pododdziałów w organizowaniu akcji ratunkowej podczas odkopywania i zabezpieczenia pomieszczeń wentylowanych i tych, które służą do zbiorowej ochrony przed skażeniami. W razie skażenia terenu lub powietrza instruktor kontroluje ( i w razie potrzeby udziela wskazówek) wykonanie przez żołnierzy zabiegów specjalnych i sanitarnych podczas wchodzenia do pomieszczeń wozów bojowych i schronów oraz osobiście bierze udział w wymianie uszkodzonych lub zużytych elementów urządzeń filtrowentylacyjnych, jak również czuwa nad prawidłowym wykorzystaniem wozów bojowych, schronów i innych pomieszczeń do zbiorowej ochrony przed skażeniami;

• organizowanie dezaktywacji ISOPS, umundurowania i oporządzenia;

• prowadzenie zabiegów specjalnych wstępnych filtrów - pochłaniaczy;

• organizowanie kontroli radiologicznej i chemicznej.

10.3. Obowiązki szefa pododdziału -pomocnika dowódcy kompanii (baterii).

Do obowiązków szefa pododdziału - pomocnika dowódcy kompanii (baterii) w zakresie zbiorowej ochrony przed skażeniami należy:

• sporządzanie zapotrzebowań ( na rozkaz dowódcy pododdziału) na materiały, środki i sprzęt niezbędny do zbiorowej ochrony przed skażeniami, a następnie odbieranie tych środków, ewidencjonowanie i rozdzielanie między plutonami;

• przygotowanie zapasu umundurowania potrzebnego do wymiany podczas wchodzenia do wozów bojowych i schronów w warunkach skażeń;

• przygotowanie części zapasowych elementów urządzeń filtrowentylacyjnych, zwłaszcza filtrów-pochłaniaczy oraz rurek wskaźnikowych do przyrządu rozpoznania chemicznego;

• wybranie i odpowiednie przystosowanie na gniazdo rannych wozu bojowego lub schronu wentylowanego;

• zabezpieczenie przed skażeniami amunicji, żywności i środków materiałowych polegające na umieszczeniu ich w schronie, przykrytej niszy lub innym przykrytym obiekcie;

• odsyłanie worków podgumowanych z ISOPS, umundurowaniem i oporządzeniem skażonych środkami trującymi na punkt zbiórki skażonego umundurowania;

• regulowanie spożycia posiłków przez żołnierzy w wozach bojowych lub schronach wentylowanych ( w warunkach skażeń promieniotwórczych można posiłki spożywać w pomieszczeniach nie wentylowanych lub nawet w terenie otwartym, jeśli stopień skażenia lub moc dawki nie przekracza dopuszczalnej normy).

10.4. Obowiązki dowódcy drużyny.

Dowódca drużyny jest zobowiązany:

• znać urządzenie filtrowentylacyjne wozu bojowego i umieć go eksploatować;

• znać urządzenie filtrowentylacyjne oraz umieć pokierować jego montażem w schronie i eksploatacją;

• kierować pracami drużyny podczas przygotowania pomieszczeń (wozów bojowych, schronów itp.) do zbiorowej ochrony przed skażeniami;

• w razie napadu BMR dowodzić drużyną podczas wykonywania zadań w terenie skażonym oraz kierowanie drużyną podczas prowadzenia akcji ratunkowej w czasie okopywania zasypanych wozów bojowych, schronów itp.;

• kierować działaniem drużyny podczas prowadzenia zabiegów specjalnych;

• instruować i kierować czynnościami żołnierzy podczas wchodzenia do schronu, wozu bojowego itp.;

• po wejściu do schronu wentylowanego (wozu bojowego) dopilnować aby żołnierze zdjęli maski przeciwgazowe dopiero po sprawdzeniu za pomocą przyrządu rozpoznania chemicznego stężeń bezpiecznych środka trującego;

• dopilnować, aby żołnierze w schronie (wozie bojowym) i czuwać nad tym, aby były prawidłowo wykonywane;

• znać obowiązki dyżurnego schronu (wozu bojowego) i czuwać nad tym, aby były prawidłowo wykonywane;

• organizować pomoc dla dyżurnego schronu w razie potrzeby wymiany części urządzenia filtrowentylacyjnego, przeprowadzenia zabiegów specjalnych itp.

10.5. Obowiązki kierowcy-mechanika wozu bojowego.

Kierowca-mechanik wozu bojowego jest bezpośrednio odpowiedzialny za urządzenie filtrowentylacyjne. Do jego obowiązków należy:

• udzielanie instruktażu żołnierzom wyznaczonym po pełnienia służby dyżurnej w wozie bojowym w zakresie eksploatacji urządzenia filtrowentylacyjnego oraz wręczenie dyżurnemu karty ewidencji pracy urządzenia filtrowentylacyjnego;

• kontrolowanie działania urządzenia filtrowentylacyjnego;

• regulowanie dopływu powietrza z urządzenia filtrowentylacyjnego;

• mierzenie nadciśnienia wewnątrz transportera;

• meldowanie dowódcy plutonu o zbliżaniu się końca dopuszczalnego czasu pracy urządzenia filtrów-pochłaniaczy (stwierdza to na podstawie karty ewidencji pracy urządzenia);

• dokonywanie wymiany zużytych lub uszkodzonych filtrów pochłaniaczy (pod nadzorem starszego instruktora obrony przeciwchemicznej);

• przeprowadzanie dezaktywacji i odkażania filtrów wstępnych (pod nadzorem starszego instruktora obrony przeciwchemicznej);

• dopilnowanie aby urządzenie filtrowentylacyjne było właściwie eksploatowane przez dyżurnego wozu bojowego;

• uzupełnianie lub wymienianie uszczelek w drzwiach i wszelkich otworach wozu bojowego;

• montowanie DK-4 (EZCz, EZS) i osobiste prowadzenie dezaktywacji i odkażania wozu bojowego lub kierowanie wykonywaniem tych czynności.

10.6. Obowiązki szeregowego w zakresie zbiorowej ochrony przed skażeniami.

Szeregowy obowiązany jest:

• przed wejściem do wozu bojowego, schronu poddać dokładnym zabiegom sanitarnym odkryte części ciała oraz zabiegom specjalnym maskę przeciwgazową i umundurowanie, a także odzież ochronną lub zewnętrzne umundurowanie (jeżeli było skażone). Czynności te należy wykonywać tak, aby nie wnieść do wozu bojowego, schronu środków trujących lub pyłu promieniotwórczego;

• podczas wchodzenia do wozu bojowego, schronu przestrzegać obowiązujących zasad zbiorowej ochrony prze skażeniami;

• nie wchodzić do wozu bojowego, schronu podczas uderzeń BMR;

• w czasie przebywania w wozie bojowym schronie przestrzegać obowiązujących zasad zachowania się;

• znać obowiązki dyżurnego schronu;

• umieć obsługiwać urządzenie filtrowentylacyjne;

• wykonywać polecenia dyżurnego wozu bojowego, schronu.

11. POKONYWANIE TERENU SKAŻONEGO ORAZ DZIAŁANIE W TERENIE SKAŻONYM

W programowym szkoleniu pododdziałów , dowódcy pododdziałów w myśl wytycznych Szefa Wojsk Obrony Przeciwchemicznej Sztabu Generalnego do szkolenia wojsk powinni stwarzać sytuacje uzasadniające długotrwałe wykonywanie zadań w strefach skażeń, a zwłaszcza wykorzystania indywidualnych i zbiorowych środków ochrony przed skażeniami ( w tym urządzeń OPBMR oraz urządzeń filtrowentylacyjnych czołgów, BWP, wozów specjalnych), prowadzenia rozpoznania i likwidacji skażeń własnymi siłami oraz prowadzenia kontroli radiologicznej i chemicznej. Należy przez szkolenie wojsk osiągnąć zdolność do nieprzerwanego działania w terenie skażonym:

• w ćwiczeniach batalionowych (równorzędnych) - 3 godziny;

• w ćwiczeniach Brygadowych - 4 godziny;

• w ćwiczeniach dywizyjnych - 6 godzin.

Pokonywanie terenu skażonego podczas szkolenia wojsk powinno się realizować w dwóch rodzajach działań taktycznych: podczas przemieszczania oraz w natarciu ( w czasie pościgu za wycofującym się nieprzyjacielem).

Dowódcy pododdziałów wykazując się inwencją mogą przeprowadzić ten fragment ćwiczenia przynajmniej w dwóch wariantach:

• w sytuacji zagrożenia uderzeniami BMR;

• w sytuacji gdy uderzenia BMR zostały już wykonane i wiadome jest, że pododdział musi pokonywać strefę skażeń.

Pokonywanie terenu skażonego rozpoczyna się od postawienia rozkazu bojowego

do wykonania określonego zadania bojowego. W rozkazie dowódca informuje o zagrożeniu, bądź uderzeniach BMR i możliwości lub potrzebie pokonywania terenu skażonego. Stawia szczegółowe zadanie drużynie (załodze) specjalnie przygotowanej, która będzie realizowała zadania ubezpieczenia marszowego. W zadaniu dowódca podaje: miejsce w kolumnie marszowej, sposób określenia rodzaju skażenia i oznakowania przedniej i tylnej granicy skażeń, oraz sygnały alarmowania o skażeniach, doraźnie może także ustalić umówione sygnały do nakładania ISOPS, rozpoczęcia prowadzenia zabiegów specjalnych po wyjściu z terenu skażonego.

Drużyna specjalnie przygotowana przygotowując się do wykonania zadania realizuje następujące czynności:

• przygotowuje i sprawdza działanie przyrządu rozpoznania chemicznego i rentgenoradiometru do pracy;

• przygotowuje zestaw znaków ostrzegawczych wraz z meldunkami o wynikach rozpoznania;

• sprawdza i przygotowuje zestaw odkażający do prowadzenia zabiegów specjalnych;

• nawiązuje łączność z dowódcą pododdziału;

• nakłada ISOPS do położenia pogotowia ( ogólnowojskową odzież ochronną jako kombinezon).

Pododdział w tym czasie dokonuje sprawdzenia szczelności masek przeciwgazowych, sprawność urządzeń filtrowentylacyjnych oraz przygotowuje zestawy odkażające do pracy.

Po wykonaniu tych czynności pododdział rozpoczyna wykonywanie zadania bojowego. Drużyna specjalnie przygotowana realizuje zadania ubezpieczenia marszowego, po zauważeniu charakterystycznych oznak wskazujących na skażenie terenu zatrzymuje się i podaje sygnał do zatrzymania kolumny maszerującego pododdziału, jeden z członków drużyny nakłada maskę przeciwgazową do położenia bojowego, opuszcza pojazd z przyrządem rozpoznania chemicznego, określa rodzaj użytego środka trującego i ustalonym sygnałem melduje swojemu przełożonemu, po czym oznacza przednią granicę terenu skażonego. Wbijając chorągiewkę ostrzegawczą po prawej stronie drogi jednocześnie do kieszonki chorągiewki włada meldunek, w którym podaje:

• rodzaj środka trującego;

• czas wykrycia;

• kto wykrył.

W tym czasie inny żołnierz drużyny specjalnie przygotowanej przygotowuje roztwór odkażający z posiadanych pakietów odkażających. Żołnierz prowadzący rozpoznanie przeprowadza częściowe zabiegi sanitarne i specjalne, a następnie zdejmuje odzież ochronną, którą wkłada do worka podgumowanego (nie zdejmuje maski przeciwgazowej). Aby mógł wejść do wozu bojowego pozostali żołnierze drużyny powinni nałożyć maski przeciwgazowe.

Po wejściu do wozu bojowego melduje dowódcy drużyny o wykonaniu zadania. Dowódca drużyny drogą radiową melduje dowódcy pododdziału wyniki rozpoznania.

Dowódca pododdziału powinien podjąć decyzję do szukania drogi obejścia, w tym celu stawia dowódcy wozu patrolowego zadanie bojowe. Drużyna specjalnie przygotowana po wjechaniu na drogę obejścia wykonuje te same czynności jak podczas rozpoznanie przedniej granicy skażeń.

Celowym jest aby droga obejścia również znalazła się w strefie skażeń. Po zameldowaniu o wynikach rozpoznania dowódca pododdziału podaje komendę (sygnał) do nałożenia ISOPS.

ISOPS żołnierze pododdziału nakładają bezpośrednio w pojazdach, bądź po spieszeniu z pojazdów ( z tyłu lub przodu pojazdu, tak, aby nie utrudniać ruchu innym użytkownikom drogi). Nakazuje włączenie urządzeń filtrowentylacyjnych (zamknięcia drzwi, włazów, okien, luków i żaluzji). Skrzynie ładunkowe, odkryte wozy bojowe i ciągniki jeżeli są możliwości przykrywa się brezentem.

Podczas podchodzenia do terenu skażonego, ale wcześniej rozpoznanego i oznakowanego czynności drużyny specjalnie przygotowanej powinny być następujące:

• zatrzymuje pojazd;

• wyznaczony żołnierz nakłada ISOPS, wychodzi z wozu bojowego i podchodzi do chorągiewki ostrzegawczej, wyjmuje meldunek i odczytuje go, po czym z powrotem go wkłada do kieszonki chorągiewki;

• wraca do wozu bojowego i melduje o wynikach rozpoznania, ( w tym przypadku nie zachodzi potrzeba prowadzenia zabiegów specjalnych).

Pozostałe czynności wraz z szukaniem drogi obejścia drużyna wykonuje tak samo jak w poprzedniej sytuacji.

Po przygotowaniu pododdziału do pokonania terenu skażonego, dowódca pododdziału zarządza jego pokonanie. W tym czasie drużyna specjalnie przygotowana powinna rozpoznać i oznaczyć tylną granicę skażeń (chyba, że została wcześniej rozpoznana). oraz wybrać dogodne miejsce do prowadzenia zabiegów specjalnych. Miejsce to powinno być oddalone od terenu skażonego na bezpieczną odległość (w zależności od kierunku i prędkości wiatru, a także od rodzaju środka trującego lub promieniotwórczego).

Pododdział po pokonaniu terenu skażonego zajmuje rejon prowadzenia zabiegów specjalnych, dowódca pododdziału powinien odpowiednio pododdział rozśrodkować oraz zorganizować zabezpieczenie bojowe. Po czym podaje komendy do przeprowadzenia zabiegów sanitarnych i specjalnych. Po wykonaniu zabiegów specjalnych przeprowadza się za pomocą przyrządu rozpoznania chemicznego próbę na stężenie bezpieczne środków trujących. Jeżeli próba wypadnie pomyślnie żołnierze mogą zdjąć maski przeciwgazowe i odzież ochronną, w przypadku próby niepomyślnej powtórnie przeprowadza się zabiegi sanitarne i specjalne.

W przypadku gdy pododdział musi pokonywać lub realizować zadania w terenie skażonym środkami promieniotwórczymi dowódca pododdziału powinien uwzględnić przyjętą na daną dobę dopuszczalną dawkę napromieniowania oraz dawkę biologicznie czynną, w sytuacji kiedy żołnierze w poprzednich działaniach zostali napromieniowani.

12. OCHRONA WOJSK PRZED ŚRODKAMI ZAPALAJĄCYMI

12.1. Ogólne zasady organizacji ochrony wojsk przed środkami zapalającymi

Ochronę wojsk przed środkami zapalającymi organizuje się w celu niedopuszczenia lub maksymalnego zmniejszenia porażenia wojsk i obiektów oraz zapobieżenia rozprzestrzenianiu się pożarów.

Obejmuje ona:

• wykrywanie przygotowań przeciwnika do użycia środków zapalających;

• obserwację i rozpoznanie pożarów;

• ocenę sytuacji pożarowej;

• wykorzystanie właściwości ochronnych obiektów fortyfikacyjnych, sprzętu bojowego, terenu i indywidualnych środków ochrony przed skażeniami;

• profilaktyczne przedsięwzięcia przeciwpożarowe;

• likwidację skutków użycia środków zapalających;

12.2. Wykrywanie przygotowań przeciwnika do użycia środków zapalających

Przygotowanie przeciwnika do użycia środków zapalających wykrywa się na podstawie tak charakterystycznych oznak, jak:

• dowóz na lotniska i stanowiska ogniowe artylerii amunicji zapalającej i przygotowanie jej do użycia;

• dowóz do rejonów działań bojowych fugasów zapalających oraz wykonanie ich ze środków podręcznych;

• obecność w ugrupowaniu bojowym piechoty pododdziałów miotaczy ognia i wykonywanie prac związanych z przygotowaniem mieszanek zapalających;

• przygotowanie do wylewania lub wylewanie na lustro wody cieczy palnych, w celu wytworzenia zapory ogniowo wodnej;

Wykrycie przygotowań przeciwnika do użycia środków zapalających - prowadzone wszelkimi dostępnymi metodami - pozwala na czas ostrzec wojska o niebezpieczeństwie oraz wydać niezbędne zarządzenia dotyczące ich ochrony i likwidacji skutków użycia środków zapalających.

12.3. Obserwacja i rozpoznanie pożarów.

Zadanie to wykonują wszystkie posterunki obserwacyjne. W warunkach masowego użycia środków zapalających celowe jest posiadanie sił i środków do prowadzenia obserwacji i rozpoznawania pożarów. Mogą być to samoloty i śmigłowce, których użycie stwarza możliwość wykrywania pożarów w krótkim czasie oraz rozpoznania stref pożarów. Po wykryciu pożarów i wstępnej ocenie ich wpływu na wykonanie zadań, prowadzi się rozpoznanie ognisk pożarów. W czasie rozpoznania ustala się zagrożone rejony rozmieszczenie wojsk i sprzętu bojowego, określa granicę ognisk pożarów, prędkość i kierunek rozprzestrzeniania się, drogi wyprowadzenia zagrożonych wojsk i sprzętu, czynniki ułatwiające lokalizację i gaszenie pożarów ( drogi, przesieki, zbiorniki wody) oraz utrudniające ( zawały, skażenia terenu itp.).

12.4. Ocena sytuacji pożarowej

Ocenę sytuacji pożarowej prowadzi się w różnym zakresie, na wszystkich szczeblach dowodzenia, rezultaty dowodzenia wykorzystywane są przez dowódców do podjęcia decyzji.

W okresie poprzedzającym użycie środków zapalających ustala się:

• rejony i obiekty w pasie działania wojsk o zwiększonej podatności na działanie ognia,

• możliwą skalę i charakter pożarów,

• kierunki i prędkość ich rozprzestrzeniania się,

• przedsięwzięcia przeciwpożarowe, które powinny być wykonane przez wojska.

Po użyciu przez przeciwnika środków zapalających określa się rozmiary i rejony występowania pożarów, kierunki i prędkość ich rozprzestrzeniania się, czas, w którym pożary będą niebezpieczne dla wojsk, przedsięwzięcia ochrony pożarowej.

Dane wyjściowe do oceny sytuacji pożarowej stanowią informacje uzyskane z rozpoznania, otrzymane od przełożonych i podwładnych oraz ustalona na podstawie znajomości struktur organizacyjnych i możliwości bojowych własnych i przeciwnika, a także na podstawie mapy i opisów geograficznych terenu.

12.5. Wykorzystanie właściwości ochronnych obiektów

Obiekty fortyfikacyjne zapewniają efektywną ochronę żołnierzy, techniki i innych środków materiałowych przed rażącym działaniem środków zapalających, choć ich właściwości ochronne są zróżnicowane.

Najlepsze właściwości ochronne mają obiekty fortyfikacyjne przykryte: schrony typu ciężkiego, lekkiego oraz schrony typu przeciwodłamkowego.

W toku budowy obiektów fortyfikacyjnych należy pamiętać, że broń zapalająca może również je niszczyć. Stąd też w celu zapewnienia niezawodnej ochrony wojsk, przy ich rozmieszczeniu w rejonie, obiekty fortyfikacyjne powinny być zaopatrzone w dodatkowe elementy, takie jak osłony, daszki itp. Przykrycia ochronne wykonuje się z nie palnych lub trudno palnych materiałów i w miarę możliwości zwiększa się grubość obsypki, zachowując minimum w okryciach 60 cm i schronach 90 cm.

Przykryte obiekty fortyfikacyjne powinny być przygotowane do pracy w warunkach izolacji. Uniemożliwi to przedostawanie się do wnętrza obiektu powietrza z dużą zawartością tlenku węgla, w przypadku spalania się w pobliżu dużej ilości napalmu.

Nad ukryciami dla sprzętu technicznego celowe jest umieszczenie daszków wykonanych z materiałów podręcznych, obsypanych następnie ziemią, a w tych przypadkach gdy wykonanie daszków nie jest możliwe, sprzęt i uzbrojenie powinno być okryte brezentem lub workami z piaskiem ułożonymi na konstrukcji.

Składy amunicji i paliwa umieszcza się w odległości bezpiecznej od wojsk i odpowiednio maskuje. Pojemniki z paliwem powinny być umieszczone w odpowiednich zagłębieniach w ziemi i zasypane warstwą ziemi o grubości 5-10 cm, albo miejsca ich składowania należy obwałować, w celu zapobieżenia rozpłynięciu się paliwa przy zniszczeniu pojemników. obok ukryć również teren może posiadać dobre właściwości ochronne. Nierówności terenu, jary, wąwozy, roślinność i przedmioty terenowe chronią przed rażącym działaniem środków zapalających. Ochronę ludzi stanowią również czołgi, transportery, kryte samochody. Na krótki czas chroni przed temperaturą maska przeciwgazowa i odzież ochronna.

12.6. Profilaktyczne przedsięwzięcia przeciwpożarowe

Profilaktyczne przedsięwzięcia przeciwpożarowe obejmują:

• wyposażenie wojsk w sprzęt przeciwpożarowy;

• szkolenie żołnierzy w zakresie gaszenia pożarów;

• pokrywanie sprzętu, umundurowania ognioodpornymi farbami lub impregnatami;

• usuwanie materiałów palnych z rejonów rozmieszczenia pododdziałów, urządzeń obronnych i składów środków materiałowych;

• wykonywanie pasów przeciwpożarowych podczas działań wojsk w lasach i osiedlach oraz w terenie pokrytym suchą roślinnością;

• przygotowanie środków do gaszenia pożarów.

12.7. Likwidacja skutków użycia środków zapalających.

Likwidacja skutków użycia środków zapalających obejmuje:

• rozpoznanie rejonu pożaru;

• ratowanie i ewakuację żołnierzy na punkty medyczne oraz ratowanie technicznego sprzętu wojskowego i zapasów środków materiałowych.

Bezpośrednio po użyciu przez przeciwnika środków zapalających rozpoczyna się prace ratownicze siłami pododdziałów, na które wykonano uderzenie. W wypadku zmasowanych uderzeń środkami zapalającymi z reguły akcję ratowniczą prowadzą grupy ratunkowo -ewakuacyjne. Rozpoznanie rejonów porażenia organizują dowódcy grup ratunkowo - ewakuacyjnych, a prowadzą je patrole na motocyklach, samochodach, transporterach opancerzonych lub śmigłowcach. Ustalają one miejsca znajdowania się ludzi, sprzętu bojowego, drogi ewakuacji, rozmiary ognisk pożarów, kierunki przemieszczania się ognia, rozmieszczenie źródeł wody i drogi dojazdu do nich.

W ogniskach porażeń wyszukuje się osoby, które uległy poparzeniom, gasi się na nich ogień, wynosi się je w bezpieczne miejsca, udziela pierwszej pomocy i ewakuuje na punkty medyczne. Na oparzone miejsca nakłada się opatrunki zmoczone wodą lub 5% wodnym roztworem siarczanu miedzi.

Ratowanie sprzętu bojowego, uzbrojenia i zapasów środków materiałowych polega na ich ewakuacji po ugaszeniu ognia.

W przypadku powstania pożarów wewnątrz wozów bojowych, nie przystosowanych do automatycznego gaszenia ognia, załogi powinny opuścić pojazd, a do wnętrza wrzucić 2 - 3 gaśnice po uprzednim otwarciu ich zaworów.

W przypadku odcięcia dróg ewakuacji wykonuje się przejścia w zawałach.

LITERATURA

1. Broń jądrowa - podręcznik. chem 109/63

2. Glosstone S. Skutki wybuchów jądrowych Warszawa 1982r.

3. Iwanow, Rybkin: Działanie rażące wybuchu jądrowego. Warszawa 1985r.

4. PRChR. Opis i obsługa. Chem 285/79

5. Rentgenoradiometr DP-75. Instrukcja przyrządu.

6. Krauze M., Nowak I.: Brońchemiczna. Warszawa 1985r.

7. Szyszka K.: Bojowe środki chemiczne.

8. Mortka S.: Środki ochrony przed skażeniami. cz. I, II, III. Warszawa 1978r.

9. Urządzenia filtrowentylacyjne wozów bojowych. chem. 305/82.

10. Zabiegi sanitarne żołnierzy oraz specjalne uzbrojenia i sprzętu bojowego.

Podręcznik. OPChem 37/91.

11. Vademecum wojsk chemicznych. SzWChem 1983.

12. Normy wyszkolenia taktycznego i technicznego wojsk chemicznych. SzWChem 1989r.

13. Metodyka szkolenia taktyczno-specjalnego i techniczno-specjalnego pododdziałów

przeciwchemicznych. SzWOPChem 1989r.

14. Metodyka szkolenia wojsk w zakresie ochrony przed środkami zapalającymi.

SzWChem 1980r.

---