Rozdzia IV
Stanisawa Kostrubiec
WARUNKI BYTU GOSPODARSTW DOMOWYCH
1. Problemy definicyjne
Pomimo, i warunki bytu ludnoci s od wielu lat przedmiotem licznych bada i dyskusji naukowych, nie wyksztaciy si dotychczas jednolite podstawy terminologiczne i metodyczne tych zjawisk. W powszechnym uytku znajduj si takie terminy jak: warunki bytu rodzin, poziom ycia ludnoci, stopa ycia, jako ycia, sposób ycia, zamono spoeczestwa, dobrobyt materialny itp. Wielu autorów wikszo z tych poj traktuje jako synonimy, koncentrujc w wikszym stopniu uwag na doborze szczegóowych mierników i metod charakteryzujcych róne aspekty warunków bytu lub poziomu ycia.
Sporód kilku okrele warunków ycia ludnoci do najbardziej rozpowszechnionych w warunkach polskich zaliczy naley definicj sformuowan przez A. Luszniewicza, który przez poziom ycia ludnoci rozumie “...stopie zaspokojenia materialnych i kulturalnych potrzeb gospodarstw domowych realizowany (w sensie jego zabezpieczenia) poprzez strumienie towarów i usug odpatnych oraz poprzez strumienie funduszy konsumpcji zbiorowej”. Autor wyróni przy badaniu poziomu ycia siedem podstawowych grup potrzeb: wyywienie, oson (mieszkanie, odzie, obuwie), ochron zdrowia, wyksztacenie, rekreacj, zabezpieczenie spoeczne, zagospodarowanie materialne.
Nieco szerzej zdefiniowa warunki bytu Z. ekoski, który pojciem tym okreli “caoksztat warunków, w jakich yje spoeczestwo, grupa spoeczno-zawodowa, gospodarstwo domowe lub jednostka, wyraajcych si przede wszystkim w udogodnieniach dotyczcych procesu zaspokojenia potrzeb indywidualnych i zbiorowych, a wic:
w warunkach, w których przebiega zachowanie konsumpcyjne (w wyborach indywidualnych dóbr i usug, jak i stwarzanych przez to zachowa),
w warunkach ekologicznych (geograficzno-przyrodniczych oraz sztucznie stworzonych przez czowieka, w tym mieszkaniowych),
w warunkach pracy, w tych aspektach, które wydatnie rzutuj na caoksztat ycia (przede wszystkim dotyczcych uciliwoci, bezpieczestwa i higieny pracy, rytmu i czasu jej trwania, dojazdów),
w warunkach czasu wolnego i sposobie jego wykorzystania,
w niektórych aspektach organizacji ycia spoecznego (np. bezpieczestwa osobistego, itp.).
Rozrónienie dwóch poj " poziomu ycia i jakoci ycia zaproponowaa T. Saby. Zdaniem autorki “poziom ycia definiowany jako stopie zaspokojenia potrzeb materialnych odnosi si do podstawowych potrzeb ycia czowieka (fizjologicznych), natomiast jako ycia zawiera te wszystkie elementy, które s zwizane z faktem istnienia czowieka, bycia kim, posiadania rodziny, kolegów, przyjació.
W niektórych opracowaniach akcentowana jest konieczno czenia kategorii poziomu i jakoci ycia. Fiski socjolog E. Allardt okreli dobrobyt spoeczny przez trzy sfery potrzeb ludzkich: posiadanie (to have), uczucie (to love) oraz istnienie (to be).
Podane okrelenia wskazuj na zoono, wieloelementowo, wieloaspektowo pojcia poziomu ycia ludnoci. Jest to kategoria bezporednio nieobserwowalna, co powoduje, e wyraa si j za pomoc rónych symptomów " wskaników spoecznych. Wskaniki te mog mie charakter obiektywny (mierzalny poprzez wyraenie w jednostkach wartociowych lub fizycznych) bd subiektywny (subiektywnych ocen i odczuwanych satysfakcji uzyskiwanych na podstawie bada ankietowych).
2. róda informacji
Istniejca baza statystyczna z zakresu warunków bytu ludnoci opiera si w zasadzie na trzech rónych ródach informacji. Podstawowym ródem informacji s dane makroekonomiczne o dochodach, spoyciu, o sytuacji rynkowej, zasobach mieszkaniowych, usugach wiadczonych dla ludnoci w zakresie owiaty, wychowania, kultury, wypoczynku, ochrony zdrowia itp. Jednak dane te pozwalaj scharakteryzowa jedynie poziom i zmiany zachodzce w sytuacji bytowej przecitnego statystycznego Polaka. Na podstawie danych makroekonomicznych nie mona wiele powiedzie o zrónicowaniu poziomu ycia poszczególnych grup ludnoci w zalenoci od takich czynników, jak np. poziom osiganych dochodów, wielko rodziny, status zatrudnienia osób aktywnych zawodowo czy miejsce zamieszkania. A wiadomo, e czynniki te w sposób zasadniczy determinuj sytuacj bytow rodzin.
Drugim ródem o warunkach ycia ludnoci s prowadzone przez GUS badania budetów gospodarstw domowych, natomiast trzecim " inne jednorazowe lub cykliczne badania ankietowe na wybrane tematy z zakresu warunków bytu, realizowane zarówno przez GUS, jak i róne orodki naukowo-badawcze.
3. Rys historyczny bada warunków bytu ludnoci
Pierwsze próby bada warunków bytu ludnoci w Polsce miay miejsce ju na przeomie XIX i XX wieku, ale badania na nieco wiksz skal podjto dopiero po uzyskaniu przez Polsk niepodlegoci w 1918 r. W okresie midzywojennym, obejmujcym lata 1920"1939, Gówny Urzd Statystyczny podj badania budetów domowych stosujc metod celowego doboru maych liczebnie prób gospodarstw domowych rónych spoeczno-zawodowych i terytorialnych grup ludnoci kraju. Uruchomienie urzdowej statystyki budetów domowych nastpio dopiero w latach 1927"1929. Okresowi temu odpowiada nie tylko dynamiczny rozwój metod i technik badawczych, ale przede wszystkim rozszerzanie si pola praktycznych zastosowa wyników bada w obronie ekonomicznych interesów osób aktywnych zawodowo i ich gospodarstw domowych. Prowadzone wczeniej (1922"1923) badania budetów domowych rodzin robotniczych i urzdniczych miay wyranie eksperymentalny charakter i ograniczony zakres.
Okresowo badania budetów gospodarstw domowych w okresie midzywojennym prowadziy take inne instytucje, z których szczególnie naley wymieni Instytut Gospodarstwa Spoecznego Szkoy Gównej Handlowej (rok 1935, 387 gospodarstw domowych), a po wojnie Zwizek Zawodowy Kolejarzy (lata 1959"1960, 1467 gospodarstw domowych).
Badania budetów domowych uruchomiono ostatecznie w latach 1927"1929, przy czym obejmoway one dobrane w sposób celowy rodziny robotnicze z Warszawy, odzi, Zagbia Dbrowskiego oraz z Górnego lska. Liczba opracowywanych i publikowanych budetów domowych bya relatywnie niska i wynosia w kolejnych latach: 172, 93 i 94 gospodarstwa domowe.
Wyniki bada budetów domowych z lat 1927"1929 (rodziny robotnicze) oraz z roku 1932 (rodziny pracowników umysowych) szybko si dezaktualizoway i GUS, w latach 1937"1939, podj nowe badania budetów domowych obu grup gospodarstw domowych. Niestety, wyniki tych bada nigdy nie zostay w sposób kompletny opracowane i opublikowane przez GUS.
W okresie okupacji (1939"1945) normalny bieg i rozwój bada statystycznych w naszym kraju zosta przerwany. Niemniej jednak, nielegalnie dziaajcy Instytut Gospodarstwa Spoecznego przeprowadzi badania budetów 40 rodzin robotniczych w Warszawie oraz szacunek dynamiki kosztów utrzymania za lata 1940"1941. Inicjatorem i realizatorem tych bada by L. Landau, ale niestety, ocalaa tylko cz wyników tych bada.
Prowadzone przez GUS w pierwszych latach powojennych badania budetów domowych miay wiele istotnych mankamentów metodologicznych. Stae zawanie problematyki badawczej, coraz wikszy zakres, objtych tajemnic pastwow, rezultatów empirycznych, zarówno bada budetów domowych, jak i bada dynamiki kosztów utrzymania, a take ogólna sytuacja spoeczno-gospodarcza w kraju spowodoway pojawienie si prób kwestionowania przydatnoci bada budetów domowych, w rezultacie czego oba rodzaje bada (koszty utrzymania od 1950 r. oraz budety domowe od 1952 r.) zostay przez GUS przerwane.
Badania budetów domowych, a tym samym i badania dynamiki kosztów utrzymania, mogy by wznowione dopiero po 1956 r. Losowy wybór gospodarstw domowych do bada ich budetów, a tym samym metod reprezentacyjn do bada warunków bytu, zastosowano po raz pierwszy w Polsce w 1957 r. Oznacza to, e wyniki uzyskane na podstawie wylosowanej próby mona odnie do caej zbiorowoci gospodarstw domowych. Od 1957 r. badania te przeszy róne fazy modyfikacji, które miay na celu rozszerzenie ich zakresu i udoskonalenie stosowanych metod badawczych.
Z punktu widzenia zmian w metodologii, wyrónia si nastpujce okresy rozwoju bada budetów gospodarstw domowych, na podstawie których podejmowano analiz warunków bytu:
1. lata 1957"1971 " podejcie branowe, metoda ciga: podejcie branowe opierao si na losowaniu zakadów pracy, a nastpnie badaniu warunków bytu gospodarstw domowych wybranych losowo pracowników; metoda ciga polegaa na badaniu tych samych gospodarstw przez rok albo duej;
2. 1973"1982 " podejcie terytorialne, metoda ciga: podejcie terytorialne oznacza losowanie gospodarstw domowych (mieszka) zamieszkaych na terenie uprzednio wylosowanych rejonów statystycznych (lub zespoów utworzonych dla potrzeb narodowego spisu powszechnego);
3. 1982"1992 " podejcie terytorialne, metoda rotacji kwartalnej, oznaczajca wymian badanych gospodarstw co kwarta;
4. od 1992 r. " podejcie terytorialne, metoda rotacji miesicznej, oznaczajca wymian badanych gospodarstw " co miesic.
W 1957 r. badanie budetów gospodarstw domowych zostao przygotowane zgodnie z metodologi bada radzieckich opartych na tzw. podejciu branowym. Oznacza to, e gospodarstwa domowe zostay wybrane do badania wedug specjalnego schematu losowania sporód pracowników zatrudnionych w wybranym przedsibiorstwie lub zakadzie pracy. Wybrane gospodarstwa uczestniczyy w badaniu przez kilka lat (prowadziy zapis swoich dochodów i wydatków kadego dnia), a próbka nie bya zmieniana.
W kadej brany gospodarstwa wybierano w losowaniu dwustopniowym. W pierwszym stopniu losowania wybierano zakady pracy z prawdopodobiestwem proporcjonalnym do liczby zatrudnionych w zakadzie. Na drugim stopniu losowania w kadym wybranym zakadzie pracy losowano systematycznie 20 pracowników z listy pac, powarstwowanych wedug grup ekonomicznych, a w kadej grupie uporzdkowanych wedug wielkoci pac lub zarobków.
W latach 1957"1962 rocznie objto badaniem okoo 2000 gospodarstw domowych pracowników przemysu, a w latach 1963"1971 badania rozszerzono na gospodarstwa domowe pracowników innych dziaów gospodarki narodowej poza rolnictwem i lenictwem (próbka okoo 4200 rodzin rocznie).
W 1967 r. GUS podj prace badawcze, których celem byo wypracowanie bardziej efektywnej metody obserwacji budetów gospodarstw domowych. W ramach tej dziaalnoci, która obja zarówno problemy teoretyczne, jak i praktyczne, przeprowadzono dwa eksperymentalne badania, w których zbadano przydatno zastosowania metody rotacyjnej zarówno w podejciu branowym, jak i terytorialnym.
Po analizie wyników bada eksperymentalnych, postanowiono zaprzesta podejcia branowego do badania budetów gospodarstw domowych i rozpocz stosowanie podejcia terytorialnego (od 1973 r.), w rezultacie czego obserwacj budetów domowych w Polsce objto zwikszon prób, rocznie okoo 8500"10 000 gospodarstw domowych podstawowych grup spoeczno-zawodowych zawodowych ludnoci. Wylosowane gospodarstwa domowe uczestniczyy w badaniu przez cztery kolejne lata (metoda ciga). Gówny Urzd Statystyczny przeprowadzi dwie rundy bada wedug tej metody: w latach 1973"1976 oraz w latach 1978"1982. Badanie przerwano w 1982 roku i w tym samym roku rozpoczto stosowanie nowej metody bada " metody rotacyjnej.
Poczynajc od 1983 r. badaniem budetów objtych byo 21 600 gospodarstw domowych. Gospodarstwa te notoway swoje dochody i wydatki w cigu jednego kwartau w roku, co oznacza, e w cigu kwartau uczestniczyo w badaniu 5400 gospodarstw domowych. W 1987 r. liczebno próbki zwikszono do 32 400 gospodarstw domowych. W kocu roku prowadzono z kadym gospodarstwem domowym, uczestniczcym w badaniu, tzw. wywiad roczny, w którym zbierano informacje o skadzie demograficznym gospodarstw, niektórych dochodach i wydatkach, o posiadaniu przedmiotów trwaego uytkowania, a take warunkach mieszkaniowych.
Wany etap w badaniach warunków bytu przy pomocy bada budetów gospodarstw domowych nastpi w 1992 r., w którym kontynuowano jeszcze badanie jednej podpróbki wedug starej metody kwartalnej rotacji, a równoczenie rozpoczto stosowanie nowej metody losowania sekwencyjnego, w której wylosowane gospodarstwo domowe uczestniczy w badaniu tylko przez jeden miesic. Zmiany w nowej metodzie dotyczyy:
badanych zbiorowoci (po raz pierwszy objto badaniami wszystkie typy indywidualnych gospodarstw domowych);
metody wyboru gospodarstw domowych,
dugoci okresu prowadzenia notatek o wydatkach i dochodach,
metody prowadzenia wywiadu z gospodarstwem domowym,
metody estymacji oraz postpowania w przypadku odmowy udziau gospodarstwa w badaniu,
dostosowania poj, definicji i klasyfikacji do wymogów EUROSTATU (Biura Statystycznego Unii Europejskiej).
4. Podstawowe definicje, kategorie i klasyfikacje stosowane
w badaniach warunków bytu
Wykorzystywanie wyników bada budetów rodzinnych do analizy warunków ycia wymaga znajomoci okrelonych definicji i klasyfikacji stosowanych w tych badaniach. Podstawow definicj stosowan w badaniach warunków bytu jest definicja gospodarstwa domowego. Jest to zespó osób spokrewnionych ze sob lub nie spokrewnionych, mieszkajcych razem i wspólnie utrzymujcych si (gospodarstwo domowe wieloosobowe) lub osoba utrzymujca si samodzielnie, bez wzgldu na to, czy mieszka sama, czy te z innymi osobami, nie czc jednak z nimi swoich dochodów (gospodarstwo domowe jednoosobowe).
Budet gospodarstwa domowego jest to systematyczne zestawienie (wedug przyjtej klasyfikacji) przychodów i rozchodów (pieninych i niepieninych) gospodarstwa domowego za dany okres. Przychody pienine obejmuj przychody otrzymane przez czonków gospodarstwa (lub przez cae gospodarstwo domowe) gotówk, wpacone na rachunki oszczdnociowo-rozliczeniowe oraz otrzymane czeki. Rozchody pienine obejmuj rozchody gotówkowe dokonywane przez czonków gospodarstwa, a take wszelkie formy patnoci z rachunków oszczdnociowo-rozliczeniowych (za porednictwem czeku, karty patniczej, polecenia przelewu itp.). Rozchody pienine obejmuj take zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych pacone przez patnika (zakad pracy, ZUS, KRUS) w imieniu pracownika (np. PZU, kas zapomogowo-poyczkow).
Przychody i rozchody niepienine odnosz si do obrotów bezgotówkowych z punktu widzenia gospodarstwa domowego. Dotycz one towarów i usug konsumpcyjnych, nakadów biecych na produkcj roln, rodków trwaych.
W oparciu o budet gospodarstwa domowego definiuje si nastpujce kategorie:
1. dochód rozporzdzalny jest to suma biecych dochodów gospodarstwa domowego z poszczególnych róde pomniejszona o zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, a take podatki pacone przez osoby pracujce na wasny rachunek, w tym przedstawicieli wolnych zawodów i rolników indywidualnych. W skad dochodu rozporzdzalnego wchodz dochody pienine i niepienine oraz towary i usugi otrzymane bezpatnie. Dochód rozporzdzalny przeznaczony jest na wydatki oraz przyrost oszczdnoci. Na dochód rozporzdzalny skadaj si:
dochód z pracy najemnej,
dochód z indywidualnego gospodarstwa rolnego (dziaki),
dochód z pracy na wasny rachunek poza rolnictwem indywidualnym, z wykonywania wolnego zawodu,
dochód z tytuu wasnoci, dochód z wynajmu mieszka i domów mieszkalnych.
wiadczenia z ubezpieczenia spoecznego,
inne wiadczenia socjalne
pozostay dochód.
Dochód z pracy najemnej obejmuje wszystkie dochody uzyskiwane z tytuu pracy najemnej, w tym:
wynagrodzenie za prac,
zasiki chorobowe (pobrane w czasie trwania stosunku pracy), wyrównawcze, opiekucze,
dochody w formie niepieninej (opacone przez pracodawc), np. warto usug zwizana z korzystaniem z mieszkania subowego, z samochodu subowego do celów prywatnych, dopaty do wczasów i kolonii oraz do biletów na rodki transportu publicznego,
kwoty uzyskane z funduszu socjalno-mieszkaniowego.
Dochód z pracy najemnej obejmuje dochody uzyskane we wszystkich miejscach pracy danego czonka gospodarstwa domowego, niezalenie od dugoci trwania okresu pracy i rodzaju umowy o prac.
Dochód z pracy na rachunek wasny obejmuje cz dochodu uzyskanego z prowadzonej dziaalnoci gospodarczej na wasny rachunek (poza rolnictwem indywidualnym) i wykonywania wolnego zawodu, jaka zostaa przeznaczona na pozyskanie towarów i usug konsumpcyjnych na potrzeby gospodarstw domowego oraz na inwestycje o charakterze mieszkaniowym.
Dochód z indywidualnego gospodarstwa rolnego (dziaki) jest to rónica midzy wartoci produkcji rolnej (w tym spoyciem naturalnym) a biecymi nakadami poniesionymi na produkcj roln i podatkami zwizanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.
Dochód z tytuu wasnoci obejmuje warto odsetek od lokat, bonów lokacyjnych, obligacji, udzielonych poyczek, udziaów w zyskach przedsibiorstw oraz dochodów z dzierawy ziemi.
Dochód z wynajmu budynków i budowli nie zwizanych z prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej obejmuje dochód netto (przychody minus nakady i ewentualne podatki) pochodzcy z wynajmu mieszka i domów, garay i innych budynków nie zwizanych z prowadzon dziaalnoci gospodarcz.
wiadczenia z ubezpiecze spoecznych obejmuj wiadczenia otrzymane przez osoby ubezpieczone oraz ich rodziny wynikajce z faktu ubezpieczenia si w krajowych funduszach ubezpiecze spoecznych. S to emerytury, wiadczenia o charakterze rent inwalidzkich (renty z tytuu niezdolnoci do pracy, szkoleniowe, renty przyznane rolnikom indywidualnym), renty rodzinne oraz zasiki, w tym macierzyskie, wychowawcze, porodowe, pogrzebowe i chorobowe (po ustaniu stosunku pracy). Do wiadcze z ubezpieczenia spoecznego zaliczane s take emerytury i renty przyznane onierzom zawodowym oraz funkcjonariuszom Policji, UOP, Stray Granicznej, Pastwowej Stray Poarnej i Suby Wiziennej przez odpowiednie resorty, jak równie zasiki dla bezrobotnych i inne wiadczenia z Funduszu Pracy. [Do 1998 r. wcznie zasiek dla bezrobotnych i inne wiadczenia z Funduszu Pracy zaliczane byy do wiadcze z ubezpieczenia spoecznego. Od 1999 r. s zaliczane do innych wiadcze socjalnych.]
Inne wiadczenie socjalne obejmuj wiadczenia finansowane budetu pastwa bd gmin, ze specjalnych funduszy, jak równie towary i usugi otrzymane od instytucji niekomercyjnych. S to przede wszystkim zasiki rodzinne, zasiki pielgnacyjne, dodatki mieszkaniowe, wiadczenia z pomocy spoecznej, alimenty z funduszu alimentacyjnego, stypendia.
Pozostay dochód obejmuje odszkodowania wypacane przez instytucje ubezpieczeniowe, dary otrzymane od innych gospodarstw domowych, emerytury i renty zagraniczne, wygrane w grach hazardowych i loteryjnych, wycofane kaucje oraz pozostae rodzaje dochodów.
Wydatki gospodarstw domowych rejestrowane s gównie w ujciu wartociowym, w niektórych przypadkach rejestrowane s one równie ujciu ilociowym. Dotyczy to wikszoci artykuów ywnociowych oraz niektórych towarów nieywnociowych i usug.
Spoycie ilociowe artykuów ywnociowych (w tym napojów bezalkoholowych) wyraane jest w naturalnych jednostkach miary (kilogramy, litry, sztuki). Obejmuje ono towary zakupione za gotówk, na kredyt, otrzymane bezpatnie oraz pobrane z dziaalnoci gospodarczej na wasny rachunek (spoycie naturalne). Nie obejmuje natomiast artykuów konsumowanych w placówkach gastronomicznych
Spoycie ilociowe towarów nieywnociowych i usug dotyczy: napojów alkoholowych, papierosów i cygar, materiaów bieliniarskich i odzieowych (w m), wyrobów poczoszniczych, wgla kamiennego i koksu, rodków transportu, odbiorników telewizyjnych oraz magnetowidów i odtwarzaczy wideo. Poza tym okrela si w dniach: grupowe wyjazdy turystyczne, zakwaterowanie, opiek socjaln, pobyt w obku i przedszkolu.
Badanie budetów gospodarstw domowych dostarcza równie informacji o liczbie posików spoytych przez czonków badanego gospodarstwa domowego poza domem, jak równie o liczbie posików spoytych w badanym gospodarstwie domowym prze osoby spoza tego gospodarstwa Dziki tym informacjom moliwe jest obliczenie wartoci energetycznych i skadników odywczych w dziennym spoyciu towarów ywnociowych na osob.
Wyposaenie gospodarstwa domowego w dobra trwaego uytkowania oraz nieruchomoci okrelane jest jako ilo wybranych dóbr trwaego uytkowania (np. samochody osobowe, lodówki, pralki, telewizory, mikrokomputery) i nieruchomoci (gara, dziaka rekreacyjna, dziaka pracownicza, domek letniskowy) uytkowanych przez gospodarstwo domowe.
róda utrzymania czonków gospodarstwa domowego s to róda, z których pochodz uzyskiwane rodki pienine, jak i niepienine. Ustala si je na podstawie dochodów (przychodów) czonków gospodarstwa, pod warunkiem, e maj one charakter stay lub powtarzalny.
Przez gówne (podstawowe) ródo utrzymania rozumie si jedyne lub przewaajce ródo utrzymania. Przez dodatkowe ródo utrzymania rozumie si ródo najwaniejsze sporód innych pozostaych róde utrzymania (poza gównym ródem).
Rozrónia si nastpujce róda utrzymania:
1. róda zarobkowe:
praca najemna;
praca na wasny rachunek poza rolnictwem (w tym wykonywanie wolnego zawodu);
uytkowanie indywidualnego gospodarstwa rolnego (dziaki) lub inna dziaalno rolnicza
2. róda niezarobkowe:
wiadczenia ubezpieczenia spoecznego (w tym emerytury, renty);
inne wiadczenia socjalne (w tym zasiki z opieki spoecznej, stypendia);
dochody z tytuu wasnoci (odsetki od lokat, obligacji, bonów lokacyjnych, udzielonych poyczek, udziay w zyskach przedsibiorstw, dochody z dzierawy ziemi);
dochody z tytuu wynajmu budynków i budowli nie zwizanych z dziaalnoci gospodarcz (domy, mieszkania, garae itp.);
pozostae dochody (w tym otrzymane dary od czonków innych gospodarstw domowych);
inne przychody ( np. sprzeda majtku, korzystanie z oszczdnoci, zacignite poyczki).
3. Pozostawanie na utrzymaniu
Przyporzdkowuje si je osobie, która nie posiada wasnego róda utrzymania (zarobkowego lub niezarobkowego), jest natomiast utrzymywana przez pozostaych czonków gospodarstwa domowego.
Aktywno ekonomiczn okrela si dla kadego czonka gospodarstwa domowego w wieku 15 lat i wicej. Dotyczy ona faktycznej (a nie formalnej sytuacji czonków gospodarstwa w cigu siedmiu poprzedzajcych wywiad kwestionariuszowy. Osob wchodzc w skad gospodarstwa domowego klasyfikuje si jako aktywn zawodowo pracujc lub bezrobotn bd jako biern zawodowo. Zasady okrelania sytuacji czonków gospodarstwa w zakresie aktywnoci ekonomicznej zostay przejte z Badania Aktywnoci Ekonomicznej Ludnoci.
Do pracujcych zalicza si:
osoby wykonujce w tygodniu poprzedzajcym wywiad kwestionariuszowy jakkolwiek prac przynoszc zarobek lub dochód, jako pracownicy najemni, pracujcy na wasny rachunek lub pomagajcy czonkowie rodziny;
osoby majce formalnie prac (najemn lub na wasny rachunek), które w tygodniu poprzedzajcym wywiad kwestionariuszowy nie przepracoway nawet jednej godziny, np. z powodu choroby, urlopu, przerwy w dziaalnoci zakadu, strajku.
Do bezrobotnych zalicza si osoby speniajce jednoczenie trzy warunki:
nie s to osoby pracujce,
aktywnie poszukuj pracy,
s gotowe do podjcia pracy w tygodniu poprzedzajcym wywiad kwestionariuszowy lub w nastpnym tygodniu.
Do bezrobotnych zalicza si take osoby, które nie poszukiway pracy, poniewa miay j zaatwion i oczekiway na jej rozpoczcie.
Do biernych zawodowo zalicza si osoby, które nie zostay zaklasyfikowane jako pracujce lub bezrobotne:
w tygodniu poprzedzajcym wywiad kwestionariuszowy nie pracujce i nie poszukujce pracy,
nie pracujce w tygodniu poprzedzajcym wywiad kwestionariuszowy i poszukujce pracy, ale nie zgaszajce gotowoci do jej podjcia w tygodniu poprzedzajcym wywiad kwestionariuszowy lub w nastpnym.
Grupy spoeczno-ekonomiczne gospodarstw domowych ustala si na podstawie róde utrzymania czonków gospodarstw domowych. Wyrónia si nastpujce grupy spoeczno-ekonomiczne gospodarstw domowych (od 1998 roku):
gospodarstwa pracowników,
gospodarstwa pracowników uytkujcych gospodarstwo rolne,
gospodarstwa rolników,
gospodarstwa pracujcych na wasny rachunek,
gospodarstwa emerytów,
gospodarstwa rencistów,
gospodarstwa utrzymujcych si z niezarobkowych róde.
W ramach grupy pracowników wyrónia si:
gospodarstwa pracowników na stanowiskach robotniczych,
gospodarstwa pracowników na stanowiskach nierobotniczych.
W ramach grupy gospodarstw utrzymujcych si z niezarobkowych róde wyrónia si:
gospodarstwa utrzymujcych si ze wiadcze z ubezpieczenia spoecznego i innych wiadcze socjalnych,
gospodarstwa utrzymujcych si z pozostaych niezarobkowych róde.
W badaniu budetów, przy prezentacji wyników, stosuje si grupowania gospodarstw domowych wedug okrelonych kryteriów, tj.
grupy spoeczno-ekonomicznej gospodarstwa domowego,
wielkoci gospodarstwa domowego,
typu biologicznego gospodarstwa domowego,
grupy kwintylowej i decylowej, naliczanej na bazie dochodu rozporzdzalnego i wydatków,
klasy miejscowoci zamieszkania,
makroregionu zamieszkania,
charakteru mieszkania gospodarstwa domowego,
poziomu wyksztacenia gowy gospodarstwa domowego.
Wielko gospodarstwa domowego okrelana jest na podstawie przecitnej liczby osób wchodzcych w jego skad. Oblicza si j dzielc sum osobodni zaliczania czonków gospodarstwa wchodzcych w jego skad przez liczb dni miesica badania. Przez osobodni rozumie si liczb dni miesica badania, w których poszczególne osoby naleay do badanego gospodarstwa domowego. W celu okrelenia wielkoci gospodarstwa domowego przecitn liczb zaokrgla si do liczby cakowitej. Wyrónia si nastpujce wielkoci gospodarstwa: jednoosobowe, dwuosobowe, trzyosobowe, czteroosobowe, picioosobowe, szecio- i wicej osobowe.
Typ biologiczny gospodarstwa domowego jest okrelany na podstawie stopnia pokrewiestwa czonków gospodarstwa do gowy gospodarstwa. Wyrónia si nastpujce typy biologiczne gospodarstw domowych;
maestwa bez dzieci na utrzymaniu,
maestwa z jednym dzieckiem na utrzymaniu,
maestwa z dwojgiem dzieci na utrzymaniu,
maestwa z trojgiem dzieci na utrzymaniu,
maestwa z czworgiem i wicej dzieci na utrzymaniu,
matki z dziemi na utrzymaniu,
ojcowie z dziemi na utrzymaniu,
maestwa z przynajmniej 1 dzieckiem na utrzymaniu i innymi osobami,
matki lub ojcowie z przynajmniej 1 dzieckiem na utrzymaniu i innymi osobami,
10. inne osoby z dziemi na utrzymaniu,
11. pozostae.
Przy grupowaniu gospodarstw domowych wedug klasy miejscowoci zamieszkania stosuje si podzia kraju na obszary miejskie i wiejskie. Ponadto gospodarstwa grupuje si w róne klasy miast, w zalenoci od liczby mieszkaców:
" miasta o liczbie mieszkaców 500 tys. i wicej,
" miasta o liczbie mieszkaców 200"500 tys.,
" miasta o liczbie mieszkaców 100"200 tys.,
" miasta o liczbie mieszkaców 20"100 tys.,
" miasta o liczbie mieszkaców poniej 20 tys.,
Przy okrelaniu charakteru mieszkania zajmowanego przez gospodarstwo domowe, bierze si pod uwag:
wasno budynku,
wasno mieszkania w budynku nie bdcym wasnoci danego gospodarstwa domowego (np. w budynku komunalnym, zakadu pracy),
czonkostwo w spódzielni mieszkaniowej, mieszkanie wasnociowe,
czonkostwo w spódzielni mieszkaniowej, mieszkanie lokatorskie,
najem mieszkania, opata czynszu regulowanego (dawny przydzia mieszkania kwaterunkowego, zakadowego),
najem mieszkania, opata czynszu wolnego,
mieszkanie socjalne,
podnajem czci mieszkania
u rodziców lub innej rodziny,
inny.
Poziom wyksztacenia gowy gospodarstwa domowego okrela si nastpujco: wysze, policealne, rednie zawodowe, rednie ogólnoksztacce, zasadnicze zawodowe, podstawowe.
Klasyfikacja przychodów i rozchodów oparta jest :
" w zakresie pozycji dochodowych na Systemie Rachunków Narodowych i ogólnych zaleceniach EUROSTAT-u,
" w zakresie wydatków konsumpcyjnych na klasyfikacji COICOP/HBS (Classification of Individual by Purpose for Household Budget Surveys),
" w zakresie pozostaych pozycji przychodowych i rozchodowych na Systemie Rachunków Narodowych oraz SNA/ESA (System of National Accounts, System Rachunków Narodowych zalecanych do stosowania przez organizacje midzynarodowe: ONZ, Organizacj Wspópracy Gospodarczej i Rozwoju, Midzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank wiatowy, Biuro Statystyczne Wspólnot Europejskich EUROSTAT; ESA -European System of Accounts, Europejski System Rachunków zalecany przez EUROSTAT do stosowania w krajach Unii Europejskiej. Czci SNA/ESA jest klasyfikacja COICOP, na której oparta jest klasyfikacja COICOP/HBS.)
Klasyfikacja przychodów obejmuje 68 pozycji, w tym 37 pozycji dochodowych. Klasyfikacja rozchodów obejmuje 374 pozycje, w tym 287 pozycji odnoszcych si do wydatków konsumpcyjnych. Klasyfikacja przychodów i rozchodów, stosowana w badaniu budetów, jest piciopoziomowa. Pierwsze trzy poziomy s zgodne z klasyfikacj COICOP. Poziom pity " krajowy " uwzgldnia potrzeby uytkowników wyników badania.
W klasyfikacji COICOP/HBS wyrónia si 12 gównych grup wydatków konsumpcyjnych:
ywno i napoje bezalkoholowe,
napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe,
odzie i obuwie,
uytkowanie mieszkania i noniki energii,
wyposaenie mieszkania i prowadzenie gospodarstwa domowego
zdrowie,
transport,
czno,
rekreacja i kultura,
edukacja,
restauracje i hotele,
inne towary i usugi (w tym higiena osobista, przedmioty osobiste, opieka socjalna, usugi ubezpieczeniowe).
5. Analiza wybranych elementów warunków bytu rodzin
Badania budetów gospodarstw domowych speniaj wan rol w analizach poziomu ycia ludnoci. Stanowi one podstawowe ródo informacji o dochodach, wydatkach, spoyciu, wyposaeniu w dobra trwaego uytkowania gospodarstw domowych oraz o innych aspektach warunków bytu okrelonych grup ludnoci, jak równie o zrónicowaniu pomidzy podstawowymi grupami spoeczno-ekonomicznymi gospodarstw domowych. W niniejszej czci opracowania prezentujemy jedynie podstawowe informacje o warunkach gospodarstw domowych w latach 1995"1999. Jednake wyniki z bada budetów gospodarstw domowych stanowi ródo do bardziej szczegóowszych analiz tendencji, zrónicowania oraz struktury dochodów, wydatków i spoycia przez gospodarstwa domowe, w zalenoci od wielu cech spoeczno-demograficznych.
5.1. Dochody gospodarstw domowych
W 1999 r. przecitny miesiczny nominalny dochód rozporzdzalny w przeliczeniu na 1 osob w gospodarstwie domowym w Polsce wynosi prawie 523 z. Dochód wyszy od przecitnego osigny gospodarstwa domowe pracujcych na wasny rachunek (o 28%), emerytów (o 19%) oraz pracowników (o 6%). Poziom niszy odnotowano w gospodarstwach domowych rencistów (o 14%), u pracowników uytkujcych gospodarstwo rolne (o 222%), rolników (o 27%) oraz w rodzinach utrzymujcych si z niezarobkowych róde (o 46%).
Tabela 1. Przecitny miesiczny nominalny dochód rozporzdzalnya)
na 1 osob w grupach spoeczno-ekonomicznych
gospodarstw domowych w latach 1995"1999
Gospodarstwa domowe |
Nominalny dochód na osob w z w latach |
||||
|
1995 |
1996 |
1997 |
1998 |
1999 |
OGÓEM |
300,56 |
383,43 |
473,79 |
522,93 |
560,43 |
Pracowników |
301,26 |
395,25 |
486,41 |
546,35 |
592,33 |
Pracowników uytkujcych gospodarstwa rolne |
260,80 |
321,40 |
397,74 |
419,36 |
438,37 |
Rolników |
282,35 |
343,16 |
439,28 |
406,78 |
411,37 |
Pracujcych na wasny rachunek |
386,13 |
487,81 |
618,39 |
655,11 |
716,01 |
Emerytów i rencistów |
319,68 |
402,37 |
494,62 |
552,96, |
596,49 |
Utrzymujcych si ze róde niezarobkowych |
155,89 |
200,37 |
218,09 |
299,20 |
300,72 |
a) Dochód rozporzdzalny gospodarstwa domowego obejmuje wszystkie pienine i niepienine dochody gospodarstwa domowego pomniejszone o podatki od dochodów, spadków i darowizn oraz nieruchomoci. Dochód rozporzdzalny przeznaczany jest na wydatki na cele konsumpcyjne, pozostae wydatki oraz przyrost oszczdnoci.
ródo: dane z bada budetów gospodarstw w poszczególnych latach, publikowane w serii: Informacje i Opracowania Statystyczne, Gospodarstwa domowe " wybrane elementy warunków ycia ludnoci (1995, 1996, 1997, 1998) oraz Warunki ycia ludnoci w 1999 r., Studia i Analizy Statystyczne. GUS, Warszawa 2000.
W 1999 r. przecitny miesiczny nominalny dochód rozporzdzalny na osob w gospodarstwach ogóem by wyszy ni w latach 1995"1998. Relatywnie najwikszy wzrost dochodu w roku 1999 w porównaniu do roku poprzedniego odnotowano w gospodarstwach utrzymujcych si niezarobkowych róde. Jest to jednak bardzo rónorodna grupa gospodarstw domowych. W jej skad wchodz zarówno gospodarstwa, dla których gównym ródem utrzymania s wiadczenia socjalne, jak równie gospodarstwa, w budecie których znaczc rol odgrywaj wpywy z wasnoci, czy te wynajmu budynków i budowli nie zwizanych z dziaalnoci gospodarcz. To wanie znaczny wzrost dochodów tej drugiej grupy gospodarstw w latach 1998"1999 przyczyni si do wzrostu dochodu wszystkich gospodarstw utrzymujcych si ze róde niezarobkowych.
Tabela 2. Struktura przecitnego miesicznego dochodu
rozporzdzalnego w gospodarstwach domowych w latach 1995-1999
Wyszczególnienie |
Dochód rozporzdzalny w latach |
||||
|
1995 |
1996 |
1997 |
1998 |
1999 |
|
w % |
||||
Ogóem |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
Dochód z pracy najemnej |
44,3 |
45,3 |
46,4 |
48,1 |
48,0 |
w tym: z pracy dorywczej |
1,7 |
1,8 |
1,4 |
1,2 |
1,2 |
Dochód z indyw. gospod. rolnego (dziaki) |
11,4 |
10,2 |
8,6 |
7,0 |
6,0 |
Dochód z pracy na wasny rachunek |
6,9 |
6,8 |
8,2 |
8,0 |
8,2 |
Dochód ze wiadcze spoecznych |
32,5 |
32,1 |
31,4 |
31,8 |
32,7 |
w tym: z emerytur i rent |
26,6 |
26,3 |
26,8 |
25,1 |
25,4 |
z zasików dla bezrobotnych |
2,2 |
2,3 |
1,6 |
0,6 |
0,7 |
Pozostay dochód |
4,9 |
5,6 |
5,4 |
4,8 |
4,8 |
w tym: dary |
3,3 |
3,4 |
3,4 |
4,2 |
4,3 |
ródo: jak w tabl. 1.
Z analizy struktury przecitnego miesicznego dochodu rozporzdzalnego gospodarstw domowych wynika, i dominujcym skadnikiem tego dochodu jest dochód z pracy najemnej, a nastpnie dochód ze wiadcze spoecznych w postaci emerytur i rent.
5.2. Wydatki gospodarstw domowych
W 1999 r. przecitne miesiczne nominalne wydatki gospodarstwa domowego w Polsce wynosiy w przeliczeniu na osob okoo 550 z. Poziom wydatków wyszy od przecitnego ponosiy gospodarstwa pracujcych na wasny rachunek (o 28%) oraz pracowników (o 4%). Poziom niszy odnotowano w rodzinach rencistów (o 7%), pracowników uytkujcych gospodarstwo rolne (o 26%) oraz utrzymujcych si z niezarobkowych róde (o 40%).
Tablica 3. Struktura przecitnych miesicznych wydatków
gospodarstwa domowego w latach 1995"1999
Wyszczególnienie |
Struktura miesicznych wydatków w latach |
||||
|
1995 |
1996 |
1997 |
1998 |
1999 |
|
w % |
||||
Ogóem przecitne wydatki |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
Towary i usugi konsumpcyjne |
95,6 |
95,8 |
95,2 |
96,1 |
96,4 |
w tym: |
|
|
|
|
|
" ywno |
39,7 |
35,7 |
36,0 |
33,7 |
31,2 |
" towary nieywnociowe i usugi |
54,7 |
56,9 |
58,1 |
59,3 |
61,6 |
w tym: |
|
|
|
|
|
" odzie i obuwie |
7,0 |
7,0 |
6,9 |
6,7 |
6,1 |
" mieszkanie |
20,6 |
16,5 |
22,0 |
17,7 |
18,4 |
w tym: |
|
|
|
|
|
" stae opaty mieszkaniowe |
14,3 |
14,4 |
14,2 |
14,4 |
14,5 |
" zdrowie |
3,5 |
3,8 |
3,8 |
4,2 |
4,3 |
" higiena osobista |
3,1 |
2,3 |
3,2 |
2,4 |
2,5 |
" nauka a) |
1,9 |
0,9 |
2,0 |
1,0 |
1,1 |
" kultura, sport i wypoczynek |
5,4 |
6,2 |
5,5 |
6,3 |
6,7 |
" transport i czno |
8,8 |
10,1 |
9,8 |
10,0 |
12,1 |
Wydatki pozostae |
4,4 |
4,2 |
4,8 |
3,9 |
3,6 |
a) cznie z wychowaniem przedszkolnym
ródo: jak w tabl. 1.
W 1999 r. gospodarstwa domowe przeznaczay przecitnie na ywno okoo 31% ogóu wydatków miesicznych, a w zalenoci od grupy spoeczno-ekonomicznej od 25% do 43%. Najwiksz cz swych budetów przeznaczay na ten cel gospodarstwa powizane z rolnictwem, w tym przede wszystkim gospodarstwa domowe rolników.
W 1999 r. przecitne miesiczne nominalne wydatki gospodarstwa domowego na osob byy w gospodarstwach ogóem o 9,3% wysze ni w 1998 r. Najwikszy wzrost wydatków mia miejsce w gospodarstwach pracujcych na wasny rachunek (o 11%) i pracowników (równie o 11%). W gospodarstwach domowych utrzymujcych si z niezarobkowych róde wystpi spadek wydatków w stosunku do 1998 r. o okoo 3%.
W 1999 r. najistotniejsz zmian, w porównaniu do 1998 r., w strukturze wydatków gospodarstw domowych by spadek udziau wydatków na ywno (przecitnie o 3 pkt. procentowe). Wzrost lub spadek udziau tych wydatków w 1999 r. w stosunku do 1998 r. zawiera si w granicach od -3,0 pkt. procentowego w gospodarstwach rencistów do +0,3 pkt. w gospodarstwach domowych utrzymujcych si z niezarobkowych róde. Zmniejszenie w rodzinnych budetach udziau wydatków na ywno moliwe byo midzy innymi dziki relatywnie mniejszemu wzrostowi w 1999 r. cen ywnoci ni towarów nieywnociowych i usug, a take zwikszeniu siy nabywczej pac w odniesieniu do wikszoci grup artykuów ywnociowych.
5.3. Wyposaenie w przedmioty trwaego uytkowania
Analiz wyposaenia gospodarstw domowych w poszczególne przedmioty trwaego uytkowania mona przeprowadzi wykorzystujc dwa mierniki: 1) odsetek gospodarstw posiadajcych okrelony przedmiot oraz 2) liczb przedmiotów (np. telewizorów) przypadajcych na 100 gospodarstw domowych (tzw. wskanik nasycenia).
Tablica 4. Wyposaenie gospodarstw domowych w wybrane
przedmioty trwaego uytkowania w latach 1995"1999
Wyszczególnienie |
Wyposaenie w przedmioty trwaego |
||||
|
uytkowania w latach |
||||
|
1995 |
1996 |
1997 |
1998 |
1999 |
|
w sztukach na 100 gospodarstw |
||||
Telewizor do odbioru kolorowego |
91,5 |
95,5 |
100,5 |
103,4 |
106,7 |
Urzdzenie do odbioru telewizji satelitarnej a) |
29,8 |
31,7 |
37,2 |
42,5 |
46,1 |
Magnetowid |
50,9 |
52,7 |
54,4 |
56,3 |
57,1 |
Komputer osobisty |
7,7 |
7,5 |
8,8 |
10,3 |
11,7 |
Automat pralniczy |
61,0 |
63,2 |
65,5 |
68,0 |
70,3 |
Samochód osobowy |
40,6 |
42,6 |
44,8 |
46,3 |
47,8 |
cznie z telewizj kablow
W 1999 r. powszechnie wystpujcymi w polskich gospodarstwach domowych byy tylko dobra uwaane za niezbdne dla ich funkcjonowania tzn. odkurzacz, chodziarka, pralka lub automat pralniczy, telewizor do odbioru w kolorze. Co drugie gospodarstwo miao magnetowid, radiomagnetofon, aparat fotograficzny, robot kuchenny, a prawie co drugie gospodarstwo " urzdzenie umoliwiajce odbiór programów telewizji satelitarnej (kablowej), samochód osobowy. Coraz bardziej w gospodarstwach upowszechnia si kuchenka mikrofalowa, komputer osobisty wraz z drukark, odtwarzacz pyt kompaktowych, zestaw do odbioru, rejestracji i odtwarzania dwiku (tzw. wiea).
W 1999 r. stosunku do 1998 r. poprawio si wyposaenie gospodarstw domowych zwaszcza w zestawy do odbioru, rejestracji i odtwarzania dwiku (wiee), kamery wideo, sprzt komputerowy i kuchenki mikrofalowe, wzrosa take liczba gospodarstw majcych zainstalowane urzdzenia do odbioru telewizji satelitarnej i kablowej.
5.4. Warunki mieszkaniowe
Moliwo zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych traktowana jest jako jeden z podstawowych wyznaczników poziomu ycia spoeczestwa. Ocen warunków mieszkaniowych mona przeprowadzi na podstawie analizy wskaników zagszczenia (wielko powierzchni mieszkania przypadajca na 1 osob), zaludnienia (stosunek liczby osób do liczby izb mieszkalnych) oraz w oparciu o dane dotyczce stopnia wyposaenia mieszka w instalacje techniczno-sanitarne.
W 1999 r., w stosunku do 1998 r., nie obserwuje si istotnych zmian we wskanikach obrazujcych sytuacj mieszkaniow gospodarstw domowych w Polsce. Przecitna powierzchnia mieszkania wynosi okoo 64 m2, a przecitna powierzchnia uytkowa mieszkania na osob " okoo 20 m2. Na jedn izb przypada przecitnie 0,9 osoby, za na pokój 1,3 osoby. Z wieloaspektowych bada warunków bytu przeprowadzonych w Polsce wynika, i w roku 1997 co dziesite gospodarstwo domowe nie miao samodzielnego mieszkania. Wród gospodarstw domowych uytkujcych mieszkania samodzielnie, przecitna powierzchnia mieszkania wynosi od okoo 46 m2 w przypadku gospodarstw domowych 1-osobowych do 86 m2 " w przypadku rodzin 6 i wicej osobowych.
W 1999 r. w najlepszej sytuacji mieszkaniowej pozostaway nadal gospodarstwa domowe emerytów i rencistów. Przecitna powierzchnia uytkowa zajmowanego przez nie mieszkania wynosia wprawdzie okoo 58 m2, ale ze wzgldu na ma liczb osób w gospodarstwie przypadao w nich okoo 27 m2 na osob, 0,6 osoby na izb i niespena 1 osoba na pokój.
Corocznie, we wszystkich grupach spoeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych obserwuje si stopniow popraw wyposaenia mieszka w urzdzenia i instalacje techniczno-sanitarne. Najwiksze braki instalacyjne wystpuj w budynkach najstarszych, wybudowanych przed 1960 r.
5.5. Subiektywne oceny sytuacji materialnej
W 1999 r., podobnie jak w latach poprzednich, ponad poowa gospodarstw domowych (okoo 54%) oceniaa swoj sytuacj materialn jako przecitn. Jako bardzo dobre i raczej dobre oceniao swoje warunki ycia okoo 12% rodzin w Polsce, a ze i raczej ze " okoo 35%. Najlepiej oceniay swoj sytuacj materialn gospodarstwa pracujcych na wasny rachunek.
Tablica 5. Struktura gospodarstw domowych wedug subiektywnej
oceny sytuacji materialnej w latach 1995"1999
|
Gospodarstwa domowe |
||||
Wyszczególnienie |
1995 |
1996 |
1997 |
1998 |
1999 |
|
w % |
||||
Ogóem |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
Bardzo dobra i raczej dobra |
12,1 |
12,8 |
12,6 |
12,3 |
11,4 |
rednia |
54,6 |
55,4 |
56,6 |
55,9 |
53,8 |
Za i bardzo za |
33,0 |
31,8 |
30,8 |
31,8 |
34,8 |
ródo: jak w tabl. 1.
W 1999 r. w porównaniu do 1998 r. odnotowano niewielkie zmiany w ocenach wasnej sytuacji materialnej gospodarstw domowych. W gospodarstwach ogóem wystpi nieznaczny spadek zarówno ocen bardzo dobrych i raczej dobrych, jak i ocen przecitnych, wzrós natomiast odsetek ocen zych i raczej zych. Najbardziej pogorszyy si opinie o sytuacji materialnej wasnego gospodarstwa domowego w rodzinach rolników.
6. Podsumowanie
Warunki bytu gospodarstw domowych, w tym take rodzin badane s przez Gówny Urzd Statystyczny przy pomocy ankietowych, reprezentatywnych bada budetów gospodarstw domowych od 1957 r. Badania te w cigu 42 lat byy modyfikowane i doskonalone w celu uzyskania wiarygodnych i rzetelnych wyników o warunkach ycia polskich rodzin. Od 1993 roku metodologia badania budetów jest dostosowywana do zalece EUROSTAT-u (Biuro Statystyczne Wspólnoty Europejskiej) oraz Systemu Rachunków Narodowych. Najwaniejszym elementem tego procesu jest wprowadzenie w 1998 r. (eksperymentalnie w 1997 r.) nowej klasyfikacji przychodów i rozchodów, w zakresie wydatków konsumpcyjnych opartej na klasyfikacji COICOP/HBS z 1996 r. (Classification of Individual Consumption by Household Budget Surveys), oraz kategorii ekonomicznej dochodu do dyspozycji. Zmodyfikowano definicje kategorii: dochód rozporzdzalny, wydatki, wydatki na towary i usugi konsumpcyjne Zgodnie z rekomendacjami EUROSTAT-u wprowadzono zestaw pyta dotyczcych aktywnoci ekonomicznej czonków gospodarstwa domowego. Definicje w zakresie aktywnoci ekonomicznej s zgodne ze stosowanymi w Badaniu Aktywnoci Ekonomicznej Ludnoci (Labour Force Survey), a te z kolei s oparte o standardy ILO (International Labour Office, Midzynarodowa Organizacja Pracy). W nawizaniu do zalece EUROSTAT-u zmodyfikowano pytania dotyczce poziomu uzyskanego wyksztacenia i pokrewiestwa czonków gospodarstwa domowego, co pozwolio na grupowanie gospodarstw w odpowiednie typy biologiczne. Wprowadzono równie pytania o okres wybudowania zamieszkiwanego przez gospodarstwo domowe budynku.
Badania budetów gospodarstw domowych speniaj wan rol w analizach poziomu ycia ludnoci. Stanowi one podstawowe ródo informacji o przychodach, rozchodach, spoyciu, wyposaeniu w dobra trwaego uytkowania gospodarstw domowych oraz o innych aspektach warunków bytu okrelonych grup ludnoci, jak równie o zrónicowaniu pomidzy podstawowymi grupami spoeczno-ekonomicznymi gospodarstw domowych.
Literatura Zalecana
Family Budget Surveys in the EC: Methodology and Recommendations for Harmonisation. Population and Social Conditions 3, Methods E. Luxembourg 1993.
J. Kordos, 40 lat bada budetów gospodarstw domowych w Polsce , “Wiadomoci Statystyczne” 1997 nr 7.
Metodyka badania budetów gospodarstw domowych. GUS, Warszawa 1999.
Warunki ycia ludnoci w 1999 r. Studia i Analizy Statystyczne. GUS, Warszawa 2000.
Zrónicowanie warunków ycia w Polsce w 1997 r. Studia i Analizy Statystyczne. GUS, Warszawa 1998.