56793

Pamiętniki autobiografia i Łbiór wspomnień są owocem raczej wieku dojrzałego lub nawet starości. Wspomnienia były pisane na ogół z myślą o szybkiej publikacji, a dzienniki intymne, nawet przeznaczone w dalszej perspektywie do druku, bywały opatrywane wymogiem odczekania 50 lat od daty śmierci autora. Podobne zastrzeżenia formułowano co do korespondencji. Bardzo często dzieła autobiograficzne wchodzą w obieg czytelniczy w innej epoce niż zostały napisane.

Dopiero w XX w. ta granica intymności została przekroczona i pojawił się zwyczaj publikowania dziennika osobistego z woli autora i za jego życia.. Co więcej - pojawiło się tzw. dziennikarstwo inspirowane. Była to inicjatywa socjologów, poszukujących dokumentów życia społecznego. Założycielem instytucji konkursów na pamiętniki był Znaniecki, któiy po raz pierwszy wprowadził do naukowego warsztatu socjologa listy oraz specjalnie zamówiony pamiętnik chłopa. Pierwszy konkurs na pamiętniki ogłoszono w 1921 roku w Poznaniu.

Pamiętniki i wspomnienia publikowane na przełomie XIX i XX wieków kontynuowały zazwyczaj konwencje gatunkowe znane z wcześniejszych dziejów pamiętnikarstwa polskiego. Kwestie narodowe i społeczne zazwyczaj odgrywały w nich dominującą rolę.

Od 1915 r. zaczynają się ukazywać wspomnienia legionowe, np. „Dragą Czwartaków” Orkana. Wydarzenia rewolucji odbiły się zwłaszcza w twórczości pamiętnikarskiej mieszkańców Kresów Wschodnich, np. ..Pożoga. Wspomnienia z Wołynia 1917-1919” Z. Kossak-Szęzuękięj (1922).

Kolejną falę pamiętników spowodowała II wojna światowa. W wielu zapisach pamiętnikarskich wydarzenia wojen i rewolucji zostają odsunięte na dalszy plan, stanowią tło dla spraw innych. Często uwagę pamiętnikarzy przyciągał fenomen miasta. Zdecydowanie najwięcej tekstów poświęcono Warszawie, potem Krakowowi i takim miastom, jak: Lwów, Wilno, Zakopane , Paryż. Dużą grupę stanowią wspomnienia szkolne i studenckie. Czasem SA to zapisy skupione wokół dziejów rodziny, domu, dzieciństwa, niby saga rodzinna (Z. Krauzowa, S. Makowiecki)

Najliczniejsza grupa dotyczy powołania artystycznego, pracy zawodowej lub działalności publicznej. Są to pamiętniki uczonych (M. Skłodowska-Curie, S. Pigoń), polityków ( Daszyński, Witos, Anders), ludzi teatru (Solski), malarzy (Górska, Leśnodorski), muzyków (Paderewski), nauczycieli (W. Górski), lekarzy J. Aleksandrowicz), a wreszcie ludzi pióra. Są wśród nich pisarze piszący po kilka książek wspomnieniowych, np. A. Grzymała - Siedlecki, J. Kaden - Bandrowski, J. Iwaszkiewicz, M. Wańkowicz.

Autobiografie pisarzy często próbują kwestionować zastane konwencje i kreować nowe formy zapisu, odwołując się do innowacji gatunkowych nowoczesnej prozy. Skala poszukiwań rozciąga się pomiędzy biegunami tak odległymi, jak ..lnnv świat” G. Herlinga-Grndzińskiego (1951) i ..Pamiętnik z powstania warszawskiego” M. Białoszewskiego (1970). Oba teksty są relacjami z wojny, ale opowiadają o tym doświadczeniu w różny sposób. Herling-Grudziński pisze o pobycie w sowieckim więzieniu i łagrze rzeczowo, faktograficznie, nie pomijając drastycznych i brutalnych szczegółów, ale zarazem nie uchylając się od wartościowania opisywanego świata, formułując zwięzłe interpretacje i

2