65213

Trzecie stanowisko ideologiczne zwane jest merytokratycznym (od angielskiego tnerit. czyli zasługa). Głosi ono, że nierówności są o tyle usprawiedliwione, o ile są efektem własnych zasług. A cóż to znaczy, że pewne grupy, warstwy, klasy mają szczególne zasługi? Decydują o tym łącznie dwa czynniki. Po pierwsze, stopień własnego wysiłku, nakładu pracy, ale również poniesionych kosztów i wyrzeczeń, a także dysponowanie pewnymi szczególnymi a rzadkimi w społeczeństwie talentami, umiejętnościami lub predyspozycjami. Po drugie, wkład, jaki dana grupa wnosi do społeczeństwa jako całości, stopień, w jakim zaspokaja jego potrzeby, korzyści czy satysfakcje, jakie jej działanie przynosi innym. Pod tymi dw^roma w zględami grupy różnią się bardzo od siebie. Nierówność społeczna jest swoistym słusznym wynagrodzeniem za własny wysiłek i społeczną przydatność. Ideologia merytokratyczna występuje w formie skrajnej, kiedy traktuje wszelkie niepowodzenia - np. biedę czy bezrobocie -jako zawinione przez własną bierność, nieudolność, nieodpowiedzialność. W wersji bardziej umiarkowanej przyjmuje, że marginalizacja pewnych grup może być wynikiem zewnętrznych okoliczności społecznych niezawinionych przez członków społeczności i wówczas dopuszcza zapewnienie im minimalnych warunków' żyda bez związku z zasługami. Stanowi w tym przypadku pewien kompromis z umiarkowanym egalitaryzmem odwołującym się do minimalnych, w^rspólnych ludziom potrzeb. Inne odmiennośa w ramach ideologii merytokratycznej dotyczą dopuszczalnej skali nierównośd. Wersja skrajna pozostawia tu całkowitą sw^robodę, dopuszczając nawet ogromne rozpiętośa między szczytami i dołami hierarchii stratyfikacyjnych, o ile zależą w^ryłącznie od zasług. Wersja umiarkowana żąda pew^rnej korekty, np. spłaszczania rozpiętośa dochodów przez progresywny system podatkowy. Ideologia merytokratyczna jest szczególnie charakterystyczna dla społeczeństwa amerykańskiego. To właśnie w' ramach tzw. wiary amerykańskiej (American Creed) podkreśla się tak mocno indywidualizm, dążenie do osiągnięć i sukcesów, odpowiedzialność za własny los (ideał self-made mań), samowystarczalność, konkurencyjność, nieograniczoność osiągalnych celów.