65267

umiarkowane, podejmujące wysiłek powolnych reform przy wykorzystaniu zarówno instytucji, jak i personelu administracyjnego odziedziczonego po dawnym reżimie. Koszt reform, który obciąża masy społeczne, a także niezaspokojenie wybujałych aspiracji i nadziei rodzą nową falę niezadowolenia społecznego. Tworzy to bazę społeczną dla ugrupowań radykalnych które w myśl idei niedokończonej rewolucji podejmują walkę z ugrupow aniami umiarkowanymi w obrębie elity politycznej („wojna na górze") i zdobywają przewagę pod hasłem kompletnego zerwania z przeszłością, eliminacji grup związanych z dawnym reżimem i budowy całkowicie nowych instytucji.

Jest to okres, który niekiedy (Francja, Rosja) przybiera postać „terroru porewolucyjnego". Stan chaosu i powszechnego zagrożenia rodzi silne dążenia do stabilizacji, spokoju, ładu i porządku, co otwiera szansę dla ugrupowań konserwatywnych i silnych, charyzmatycznych przywódców, którzy zaprowadzają rządy autokratyczne. Następuje zawieszenie lub cofnięcie reform politycznych (okres „restauracji"), natomiast kontynuowane są reformy ekonomiczne, zmierzające do zaspokojenia żądań obyw^rateli i zapewnienia władzy trwałego poparcia społecznego. W ostatecznym efekcie nadchodzi okres stabilizacji i normalizacji, „rekonwalescencja z gorączki rewolucyjnej", rozwój ekonomiczny i powolna liberalizacja systemu politycznego. Nowy reżim konsoliduje się, czego symbolem jest wprowadzenie nowej konstytucji.

Schemat ten nie ma oczywiście charakteru bezwyjątkowego. Konkretne uwarunkowania historyczne powodują różne odchylenia, niekiedy naw^ret pominięcie niektórych etapów, jednakże w^r ogólnych zarysach przedstawiony schemat oddaje dość dobrze „logikę procesu rewolucyjnego. Jest to jednak tylko uogólniony opis, pokazuje, jak na ogół rewolucje przebiegają nie wyjaśnia natomiast, dlaczego rewolucje wybuchają i dlaczego biegną takim właśnie, a nie innym torem. Te ambitniejsze pytania stawiają sobie teorie rewolucji.