65271

niepamięć i ignorowania zaszłości z okresu komunistycznego, a także negowanie odpowiedzialności za ówczesne warunki.

Drugim celem strategii zaradczych, również mieszczącym się w sferze świadomości zbiorowej, jest stan dezorganizacji i dezorientacji kulturowej. Podejmuje się aktywne w^rysiłki w kierunku umacniania nowych wartości, norm, wzorów zawartych w kulturze kapitalistycznej i rynkowej, a także podtrzymywania wzorów kultury tradycyjnej, narodowej i katolickiej, przy równoczesnym wydobywaniu na jaw^r i kompromitowaniu dziedzictwa kultury bloku (homo soińełicus). Jedną z dróg w^r tym kierunku jest konsekwentna konsolidacja instytucji rynkowych i demokratycznych, które tworzą kontekst wymuszający nowe wzory myślenia i działania. Kierowanie się regułami rynku i demokracji zaczyna po prostu się opłacać, przynosi korzyści, podczas gdy trzymanie się dawnych wzorów okazuje się nieadekwatne w zmienionej sytuacji, zaczyna przynosić straty i sankcje negatywne. Inną drogą są zabiegi edukacyjne, propagandowe, informacyjne mające przekonać do nowych wzorów i ukazać dysfunkcjonalność starych nawyków. Tutaj znaczną rolę odgryw^ra prasa, telewizja, kino, literatura.

Trzecim celem strategii zaradczych są stany i sytuacje traumatogenne wtórnie wywołane przez zmianę inicjalną, w naszym przypadku przez przełom ustrojowy. Tutaj chodzi o złagodzenie lub usunięcie obiektywnych zjawisk negatywnych, patologicznych, kryzysowych. Mieści się tu ogromna różnorodność działań odgórnych, politycznych, oraz oddolnych, spontanicznych, obywatelskich, samorządowych, skierowanych przeciw rosnącej przestępczości, bezrobociu, inflacji, biedzie, spadkowi zdrowotności, niewydolności administracji i sądownictwa, korupcji i innym konkretnym bolączkom okresu porew^rolucyjnego.

Czwartym celem strategii zaradczych jest aktywne wspomaganie procesów parametrycznych korzystnych dla wychodzenia z traumy. Z jednej strony chodzi o stymulowanie i wykorzystywanie sprzyjającej sytuacji międzynarodowej czy globalnej, włączanie się do szerszych struktur obronnych (NATO), politycznych (Unia Europejska), ekonomicznych i finansowych (rynki globalne). Pozw-ala to po pierwsze lepiej rozwiązywać traumatogenne stany czy sytuacje wewnętrzne, stymulując przyśpieszenie reform prawnych czy instytucjonalnych i zwiększając zasób środków do rozwiązywania palących problemów. A po drugie - dostarcza poczucia pewności, ciągłości, nieodw^rracalnośd reform i prozachodniej orientacji oraz gw'arancji stabilności i bezpieczeństwa, a to bezpośrednio łagodzi stan dezorganizacji i dezorientacji kulturowej, wraz ze związanym z nim poczuciem tymczasowości, niepewności i zagrożenia. Do procesów parametrycznych sprzyjających przezwyciężaniu traumy należy też zmiana pokoleniowa, zastępowanie pokolenia skażonego kulturowym treningiem realnego socjalizmu pokoleniem socjalizowanym już w pełni przez nowe instytucje rynkowe i demokratyczne oraz propagandę now^fych wzorów kulturowych. Choć na pozór domena demografii nie poddaje się bezpośredniej ingerencji, to i tu można wskazać pewne strategie wspomagające, zmierzające do przyśpieszenia strumienia zmian generacyjnych. Będzie to na przykład aktywna polityka promłodzieżowa, otwieranie szans edukacyjnych i zawodowych, mnożenie miejsc pracy dla młodych, propagowanie wcześniejszego przechodzenia na emeryturę itp.

Wszystkie cztery wymienione kierunki strategii zaradczych dotyczyły obszaru kultury, struktur społecznych i instytucji. Ostatni, piąty cel takich strategii to wzbogacanie zasobów podmiotowych jednostek i grup, to znaczy różnych form kapitału, pozwalających na lepszą