67131

próbach, błędach

i (potencjalnie zgubnych) fałszywych założeniach. Na szczęście nie musimy sami uczyć się

każdej współzmienności, ponieważ nasza kultura wyposaża nas w schematy i

oczekiwania

dotyczące wielu z nich.

Niekiedy jednak współzmienności, których uczy nas nasza kultura, same są błędne.

Zastanów się nad następującymi teoriami: ludzie są w lepszym nastroju w dni wolne od pracy

niż w poniedziałki; jedzenie czekolady zwiększa prawdopodobieństwo pryszczy; wychodzenie

w wilgotną, chłodną pogodę zwiększa ryzyko przeziębienia. Czy nie brzmi to sensownie? Ale

przeprowadzono badania, które wskazują, że te założenia są błędne (np. Williams, 1983;

Wilson, Laser, Stone, 1982). Skoro wiedza o pewnych współzmiennościach, którą sobie

przyswajamy, jest błędna, może najlepszym rozwiązaniem byłoby dowiadywać się, co ma do

powiedzenia kultura o związku pomiędzy na przykład takimi zmiennymi, jak jedzenie czekolady

i nabawianie się trądziku, a następnie sprawdzać na swój własny użytek, czy te sądy są

prawdziwe. Moglibyśmy przekonać się sami, czy współzmienność: czekolada-trądzik

potwierdza się w naszym wypadku, zjadając wielkie ilości czekolady (jako dobrzy naukowcy

chcemy mieć dużą próbę), by zaobserwować, jak bardzo ucierpiała na tym nasza cera. Być może

w tym momencie odezwał się w twojej głowie jakiś dzwonek. „Chwileczkę — mówisz — czy

nie skończyliście właśnie nas przekonywać, że jak już ludzie mają schemat, to nie jest im tak

spieszno do jego podważenia?" Rzeczywiście, tak napisaliśmy i istotnie mamy tu do czynienia

z jeszcze jednym przykładem sytuacji, w której człowiek zachowuje się jak uparty, nieustępliwy

teoretyk. W kilku badaniach stwierdzono, że kiedy badani dokonują oszacowań współzmienności

i spodziewają się związku pomiędzy dwiema zmiennymi, to będą go dostrzegali. Na

przykład jeden z nas przeprowadził badania, w których studenci college'u przez pięć tygodni

codziennie obserwowali swój własny nastrój (Wilson, Laser, Stone, 1982).

Śledzili oni również

kilka czynników, z którymi ich nastrój mógł być skorelowany, na przykład ilość snu ostatniej

nocy oraz pogodę. Na podstawie tych danych mogliśmy się dowiedzieć, które ze zmiennych

(np. pogoda) rzeczywiście korelowały z nastrojem. Porównywaliśmy później te rzeczywiste