81135

wytycznych, wzorców lub celów - ze stanem wykonania. Porównanie to polega jedynie na zestawieniu stanów i ewentualnym orzekaniu o odchyleniach stanu faktycznego od zadanego bez ingerencji poprzez decydowanie i podejmowanie działań korygujących ze strony podmiotu kontrolującego. Takie podejście reprezentują . T. Kotarbiński, J. Zieleniewski i L. Krzyżanowski.

Inne rozumienie kontroli, bliższe szerokiemu znaczeniu angielskiego control, reprezentują tacy autorzy, jak T. Pszczołowski czy A. Stabryła, Przez kontrolę rozumieją oni nie tylko porównywanie wyznaczeń z wykonaniem i wyciąganie wniosków na przyszłość, lecz ponadto „dyskryminację czynników zakłócających oraz doprowadzenie obiektu do założonego stanu zadanego przez kompensację odchyleń lub antycypację przewidywanych zakłóceń" [Stabryła 1984, s. 51).

Jak można zauważyć, kontrola w tej linii rozumowania staje się określeni zbliżonym do pojęcia regulacji.

Jeszcze szersze rozumienie znaczenia kontroli spotykać można w literaturze amerykańskiej, gdzie pod pojęciem kontroli rozumie się ustalanie celów - ta podejście czyni z niej funkcję tożsamą ze sterowaniem. Możliwe jest również rozumienie kontroli jako części planowania, zwłaszcza w przypadkach, gdy chcemy podkreślić jego adaptatywny charakter - R.L Ackoff do części składowych planowania zalicza: ogólne cele, środki, zasoby, realizację i konta [Ackoff 1973,s.25].

Pierwszym przedsiębiorstwem, które utworzyło stanowisko tzw. comptrollera była amerykańska firma Atchisonjopeka & Santa Fe Railway System, Do zadań comptrollera należało głównie zarządzanie finansami, przeprowadzanie rewizji wewnętrznych oraz zapewnienie bezpieczeństwa w realizacji operacji finansowych. Przyczyną powoływania po raz pierwszy właśnie w Stanach Zjednoczonych samodzielnych stanowisk lub jednostek organizacyjnych o podobnych do wspomnianych wyżej funkcjach było prawdopodobnie specyficzne prawodawstwo. Amerykańskie prawo o korporacjach, w odróżnieniu od europejskich (np. niemieckich) uregulowań dotyczących spółek akcyjnych, wyróżnia dwa podstawowe organy, tzn. walne zgromadzenie oraz zarząd (board directors). W niektórych stanach istnieje daleko posunięta liberalizacja tej prawa, umożliwiająca nawet delegowanie przez zarząd zadań związany z nadzorem nad całokształtem działalności przedsiębiorstwa. Brak organu o z daniach i uprawnieniach zbliżonych do tych, jakie w Europie pełnią rady nadzorcze, uważa się za jedną z głównych przyczyn powstania koncepcji controllingu.

Mimo pierwszych wyraźnych prób tworzenia trwałych podstaw pod strukturalne wyodrębnianie jednostek mających za zadanie sprawowanie kontroli nad działalnością przedsiębiorstwa, stanowisko controllera w zdecydowanej większości amerykańskich przedsiębiorstw aż do lat 20 XX w. było nie tylko nieznane, lecz także nie realizowało jakichkolwiek innych zadań o podobnym charakterze. Sytuacja ta