99644

CZĘŚĆ CZWARTA KSZTAŁTOWANIE NOWEGO ŁADU MIĘDZYNARODOWEGO LAT 1990.

Rozdział XXIX

NASTĘPSTWA WIELKIEJ TRANSFORMACJI W EUROPIE 1. Rozpad bloku wschodniego

Wielkie przemiany systemowe w państwach Europy środkowej i Wschodniej stały się nieuchronnie impulsem dla przewartościowań sensu istnienia i roli dotychczasowych struktur bloku wschodniego. Na plan pierwszy wysuwały się dyskusje na temat Układu Warszawskiego, głównego instrumentu sankcjonowania politycznej i wojskowej hegemonii ZSRR w tym bloku. Państwa nowych demokracji uważały, że dotychczasowa formuła Układu Warszawskiego przeżyła się. Pod ich naciskiem Moskwa zgodziła się na powołanie pełnomocników do spraw przemian w funkcjonowaniu Układu. W drugim półroczu 1990 r. odbyli oni trzy posiedzenia.

504

Pełnomocnicy uzgodnili likwidacje większości wojskowych i politycznych organów Układu Warszawskiego, pozostawiając jedynie organy konsultacyjne.

Zmiany te miały być zatwierdzone przez Doradczy Komitet Polityczny i wejs'ć w życie w pierwszym półroczu 1991 r. W praktyce przygotowania do likwidacji Układu Warszawskiego przeciągały się, ponieważ Związek Radziecki pod różnymi pretekstami odwlekał zgodę na zwołanie Doradczego Komitetu Politycznego. Tymczasem z Układu Warszawskiego odeszła NRD (24IX

1990    r.), która m.in. w ten sposób przygotowywała się do wejścia w skład RFN. Moskwę niepokoiła rozlegająca się w pozostałych stolicach retoryka na rzecz wstępowania do NATO. Ostatecznie struktury wojskowe Układu Warszawskiego przestały istnieć z dniem I kwietnia

1991    r. i to z inicjatywy Moskwy, która poprzez „ucieczkę do przodu" chciała uniknąć indywidualnego występowania państw z Układu. Zamiar przekształcenia go w instytucję polityczno-konsultacyjną nie powiódł się, ponieważ zakres wspólnych interesów okazał się znikomy, a konsultacje (głównie między Czechosłowacją, Polską i Węgrami) zaczęto odbywać na innych zasadach.

Na podstawie budapeszteńskich uzgodnień ministrów spraw zagranicznych i obrony (z 2511 1990 r., kiedy to zdecydowano o likwidacji struktur wojskowych), doszło w Pradze I lipca do" rozwiązania Układu Warszawskiego. Podpisany tam protokół mówiło utracie mocy przez układ o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej (z 14 V 1955 r.) oraz przedłużający jego trwanie protokół (z IV 1985 r.). Dokument podlegał ratyfikacji przez parlamenty państw sygnatariuszy. Byli nimi prezydenci Polski, Czechosłowacji, Bułgarii i Rumunii - Lech Wałęsa, Vac-lav Havel, Źeliu Źelew, łon lliescu, premier Węgier Jozsef Antall oraz wiceprezydent ZSRR Giennadij Janajew. Podpisali oni również wspólny komunikat mówiący o potrzebie tworzenia nowego kształtu stosunków europejskich na zasadach sformułowanych w Akcie Końcowym KBWE i w Paryskiej Karcie Nowej Europy.

Ratyfikacji protokołu praskiego przez państwa sygnatariuszy dokonano bardzo szybko.

W ten sposób Układ Warszawski odszedł w przeszłość. Powstała po nim próżnia w Europie Środkowej zaczęła powoli i nie bez oporów wypełniać się siecią układów dwustronnych i porozumień o współpracy wojskowej). Był to czas, kiedy jednostki Armii Radzieckiej opuściły już