2165574152

Problematyka i metody 9

więc było badanie miast w ich wzajemnych powiązaniach i współzależ-nościach. Szukając bowiem przyczyn rozwoju czy upadku poszczególnych osiedli, trzeba ustawicznie sięgać do elementów znajdujących się poza tymi osiedlami, innymi słowy trzeba badać zmieniające się położenie geograficzno-ekonomiczne miast, wyrażające się w przestrzennym i funkcjonalnym stosunku miast do obszarów oddziaływających na miasto, do dróg komunikacyjnych czy wreszcie w stosunku do innych współzawodniczących albo też współpracujących ośrodków. Mniejsze natomiast znaczenie ma położenie geograficzno-fizyczne miast, które było istotnym i często kluczowym elementem w momencie powstawania miasta, zwłaszcza jeśli idzie o lokalizację szczegółową, tzn. wybór konkretnego miejsca. Natomiast jeśli idzie o lokalizację ogólną, tzn. wybór obszaru, na którym miało powstać miasto — do głosu dochodziły czynniki poza-przyrodnicze, przede wszystkim gospodarcze, ale często również polityczne i inne. W toku dalszego rozwoju wpływ środowiska geograficznego ujawniał się prawie wyłącznie za pośrednictwem zjawisk i czynników gospodarczych, jeśli pominiemy oddziaływanie żywiołowe, jak powódź czy katastrofy klimatyczne. Nie znaczy to oczywiście, by człowiek mógł swoją wolą kierować dowolnie gospodarką regionu, należy natomiast doceniać prymat ekonomiki, rządzącej się swymi prawami ekonomicznymi, przeciwstawianie się którym musi być zawsze odpokfl-towane. W podjętej tu analizie miast białostockich nie szukano bezpośrednich związków między stanem gospodarczym miast a elementami środowiska, co często spotkać można było w pracach przedwojennych zarówno polskich, jak i obcych, punkt ciężkości położono natomiast na przestrzennym ujmowaniu wpływu zjawisk gospodarczych i społecznych na sieć osadniczą. Wpływ ten zawierał również oddziaływanie środowiska geograficznego, jednakże niebezpośrednie.

Z kolei należy scharakteryzować pokrótce metodę pracy. Historyczny sposób ujęcia iprzy braku możliwości prowadzenia własnych badań archiwalnych, co zresztą wykraczałoby poza ramy niniejszego studium — wymagał oparcia się na literaturze. Kłopot był tym większy, iż brak było historycznej syntezy osadnictwa białostockiego, jaką na przykład dysponował I. Tłoczek przy swej charakterystyce miast Wielkopolski w postaci pracy H. Miincha; nie można zaś zapominać, że poszczególne części dzisiejszego województwa białostockiego wchodziły w przeszłości w skład rozmaitych organizmów politycznych, co utrudniało poszukiwania odpowiednich materiałów. Poczynając od około 1800 r. dysponowano większą liczbą materiałów statystycznych i one stanowią coraz wyższy procent wykorzystywanych źródeł. Wreszcie dla uzyskania szczegółowych danych, dotyczących istniejącego stanu, przeprowadzono badania terenowe, obejmujące wszystkie miasta i osiedla,