plik


ÿþWytyczne postêpowania W y t y c z n e p o s t ê p o w a n i a w krwawieniu z górnego odcinka przewodu w k r w a w i e n i u z g ó r n e g o o d c i n k a p r z e w o d u pokarmowego pochodzenia nie¿ylakowego p o k a r m o w e g o p o c h o d z e n i a n i e ¿ y l a k o w e g o Tomasz Marek1, Andrzej Baniukiewicz2, Grzegorz Wallner3, Gra|yna Rydzewska4, Andrzej Dbrowski2 (Grupa robocza konsultanta krajowego w dziedzinie gastroenterologii) 1 Katedra i Klinika Gastroenterologii Zlskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach 2 Klinika Gastroenterologii i Chorób Wewntrznych Akademii Medycznej w BiaBymstoku 3 II Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej Akademii Medycznej w Lublinie 4 Klinika Chorób Wewntrznych i Gastroenterologii Centralnego Szpitala Klinicznego Ministerstwa Spraw Wewntrznych i Administracji w Warszawie Przegld Gastroenterologiczny 2008; 3 (1) Tomasz Marek, Andrzej Baniukiewicz, Grzegorz Wallner, Gra|yna Rydzewska, Andrzej Dbrowski 2 przy lokalizacji zródBa krwawienia w GOPP [wiadczy Wprowadzenie W p r o w a d z e n i e o znacznej masywno[ci krwawienia [1, 4]. Krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmo- Nawrót krwawienia (ang. re-bleeding) z reguBy definiu- wego (GOPP) jest najczstszym stanem nagBym w gastro- je si jako ponowne wystpienie powy|szych objawów, enterologii. Zapadalno[ na krwawienie z GOPP wynosi poBczone z objawami niestabilno[ci hemodynamicznej 50 170/100 tys./rok i jest wzgldnie staBa w czasie, nato- (tachykardia, spadek ci[nienia ttniczego) i/lub spadek miast wy|sza w populacjach o ni|szym statusie socjoeko- st|enia hemoglobiny o przynajmniej 2 g/dl w cigu nomicznym [1, 2]. Przyczyny krwawienia z GOPP i zakres 24 godz. [1]. ich wzgldnych czsto[ci zestawiono w tabeli I [3]. Zmiertelno[ w ostrym krwawieniu z GOPP jest rów- Miejsce leczenia, wyposa¿enie i personel medyczny M i e j s c e l e c z e n i a , w y p o s a ¿ e n i e i p e r s o n e l m e d y c z n y nie| wzgldnie staBa w ostatnich latach i wynosi 6 11%, mimo oczywistych postpów medycyny w zakresie inten- W sytuacji idealnej chorzy z krwawieniem z GOPP sywnej terapii i endoskopii zabiegowej [1, 2, 4]. Przyczyn powinni by leczeni w regionalnych o[rodkach leczenia jest starzenie si spoBeczeDstwa. OkoBo 1/4 chorych krwawieD (OLK) z przewodu pokarmowego [1]. Biorc z krwawieniem z GOPP jest w wieku >80. roku |ycia, pod uwag zapadalno[ (ok. 40 tys. pacjentów rocznie) a znaczn wikszo[ zgonów z powodu krwawienia i uwarunkowania demograficzno-administracyjne, z GOPP obserwuje si u ludzi starszych obci|onych licz- w Polsce powinno istnie ok. 50 60 OLK zlokalizowa- nymi ci|kimi chorobami [1, 2, 5]. nych w du|ych szpitalach wielospecjalistycznych Zmiertelno[ wydaje si by ni|sza w o[rodkach majcych oddziaBy gastroenterologii i hepatologii, specjalistycznych. Uwa|a si jednak, |e nie jest to wy- chirurgii przewodu pokarmowego, anestezjologii i in- nikiem zaawansowania technologicznego, ale prze- tensywnej opieki medycznej oraz dobrze wyposa|one strzegania opracowanych w tych jednostkach protoko- pracownie endoskopii przewodu pokarmowego i radio- Bów postpowania [1, 2]. Stwierdza si równie|, |e logii zabiegowej. stosowanie wytycznych przynosi istotne korzy[ci eko- W Polsce z reguBy przyjmuje si, |e chory z krwawie- nomiczne [1, 6]. Ma to du|e znaczenie zwBaszcza w kra- niem z przewodu pokarmowego powinien by hospitali- jach, w których finansowanie sBu|by zdrowia jest dale- zowany na oddziale chirurgicznym. Przy opracowaniu kie od optymalnego. protokoBu postpowania dla danego OLK, alokacja pa- cjentów na oddziaBy powinna by oparta raczej na obiek- Definicje i objawy D e f i n i c j e i o b j a w y tywnej ocenie ryzyka nawrotu krwawienia i zgonu oraz Krwawienie z GOPP to krwawienie, którego zródBo wyniku wykonanego badania endoskopowego [1, 2]. znajduje si w przeByku, |oBdku lub dwunastnicy (po- Chorzy z niskim ryzykiem wystpienia nawrotu krwa- wy|ej wizadBa Treitza). Mo|e ono manifestowa si wienia i zgonu mog by hospitalizowani na oddziale in- wymiotami krwistymi lub fusowatymi, powrotem krwi ternistycznym lub nawet wypisani do domu po wykona- lub tre[ci fusowatej przez zaBo|on sond |oBdkow niu endoskopii [7, 8], podczas gdy chorzy z najwy|szym oraz stolcami smolistymi lub krwistymi [4]. Wystpowa- ryzykiem wystpienia nawrotu krwawienia i zgonu po- nie wymiotów krwistych lub fusowatych [wiadczy z re- winni by hospitalizowani na oddziaBach majcych od- guBy o wikszym nasileniu krwawienia ni| w przypadku powiednio wyszkolony personel i sprzt umo|liwiajcy smolistych stolców. Wystpowanie stolców krwistych zastosowanie intensywnej opieki medycznej. Rozsdne wydaje si wyodrbnienie na potrzeby Tabela I. Przyczyny krwawienia z GOPP T a b e l a I . OLK kilkuBó|kowego (6 10) oddziaBu do prowadzenia po- stpowania leczniczego przed wykonaniem endoskopii Przyczyna Czsto[ [%] P r z y c z y n a C z  s t o [  [ % ] i w razie potrzeby po jej przeprowadzeniu. Wyposa|enie [rednia zakres [ r e d n i a z a k r e s takiego oddziaBu powinno umo|liwia intensywny nad- wrzód dwunastnicy 25,0 12 53 zór i leczenie chorych (automatyczne monitorowanie wrzód |oBdka 15,9 9 26 podstawowych funkcji |yciowych, resuscytacj kr|enio- zapalenie nad|erkowe 15,4 4 41 wo-oddechow itd.). Liczba personelu w takim o[rodku, |ylaki przeByku i |oBdka 10,5 1 23 tak|e w godzinach dy|urowych, powinna odpowiada standardom przewidzianym dla oddziaBów intensywnej zapalenie przeByku 7,4 4 13 opieki medycznej (OIOM) [1, 2]. rozdarcie Mallory ego-Weissa 6,1 1 12 Warunkiem niezbdnym funkcjonowania OLK jest ró|ne 5,2 1 15 dobrze wyposa|ona pracownia endoskopowa umo|li- nowotwory 2,3 1 5 wiajca wykonanie endoskopii terapeutycznej przez niewyja[niona 8,9 3 22 24 godz./dob. W przypadkach najci|szych krwawieD WedBug przegldu literatury z lat 1973 1998 (n=13 178) [3] powinna istnie mo|liwo[ wykonania endoskopii Przegld Gastroenterologiczny 2008; 3 (1) Wytyczne postpowania w krwawieniu z górnego odcinka przewodu pokarmowego pochodzenia nie|ylakowego 3 na OIOM lub sali operacyjnej. Konieczna jest odpowied- ci|ko[ci krwawienia, resuscytacj pBynow (je[li po- nia liczba wyszkolonych endoskopistów i pielgniarek trzebna) oraz wykona niezbdne badania laboratoryjne. w celu zapewnienia prowadzenia staBego dy|uru [1, 2] (minimaln wydaje si by 3 4 endoskopistów i piel- Ocena ciê¿koSci krwawienia i postêpowanie O c e n a c i ê ¿ k o S c i k r w a w i e n i a i p o s t ê p o w a n i e gniarek). Nie jest konieczne prowadzenie dy|uru stacjo- prognostyczne p r o g n o s t y c z n e narnego, jednak dy|ur telefoniczny powinien umo|li- wia przygotowanie zespoBu do pracy w czasie nie Ocena ci|ko[ci krwawienia i prognozowanie jego dBu|szym ni| godzina. Konieczne jest tak|e zapewnienie przebiegu ma olbrzymie znaczenie dla caBo[ci postpo- zespoBu anestezjologicznego, skBadajcego si z lekarza wania medycznego, w tym decyzji o hospitalizacji, wy- i pielgniarki, do prowadzenia znieczulenia i monitoro- borze miejsca hospitalizacji, pilno[ci wykonania endo- wania podczas endoskopii. skopii, intensywno[ci monitorowania czy leczenia Minimalnym standardem wyposa|enia sprztowego farmakologicznego [1, 2]. s przynajmniej 3 gastroskopy, plazmowy koagulator Chocia| do[wiadczony lekarz powinien bez proble- argonowy, urzdzenie do elektrokoagulacji lub sonda mu oceni ci|ko[ stanu chorego z krwawieniem cieplna (ang. heater probe unit  HPU) oraz akcesoria z GOPP, poleca si zastosowanie punktowej skali pro- (igBy do terapii iniekcyjnej, urzdzenia do zakBadania gnostycznej wg Rockalla i wsp. [9] (tabela II). klipsów hemostatycznych, zestawy do opaskowania |y- Wyliczenie oceny prognostycznej przedendoskopowej laków przeByku). Celowe jest posiadanie gastroskopu w powy|szej skali zajmuje zaledwie kilkadziesit sekund, z kanaBem biopsyjnym o du|ej [rednicy (6 mm) oraz wymagajc jedynie, oprócz oceny wieku i chorób towarzy- urzdzenia umo|liwiajcego intensywne odsysanie szcych, pomiaru czsto[ci ttna i ci[nienia ttniczego krwi. tre[ci |oBdkowej bezpo[rednio przez kanaB biopsyjny Ocena w wysoko[ci 0 pkt (chory przed 60. rokiem |ycia, bez (np. BioVac lub podobne). chorób towarzyszcych, zaburzeD hemodynamicznych) jest Szpitalny bank krwi musi zapewnia odpowiedni równoznaczna z bardzo dobrym rokowaniem, podczas gdy liczb preparatów krwiopochodnych do transfuzji. Celo- ocena w wysoko[ci 7 pkt (chory w wieku >80 lat, z ci|ki- we jest zabezpieczenie koncentratu krwinek czerwo- mi chorobami towarzyszcymi i we wstrzsie) wi|e si nych grupy 0 Rh do transfuzji w wypadkach wyjtkowo z ok. 50-procentowym ryzykiem wystpienia zgonu. nagBych [1]. Chorzy z ocen w wysoko[ci 0 2 pkt mog by hospitali- O[rodki leczenia krwawieD powinny opracowa pro- zowani na oddziale internistycznym i poddani endoskopii tokoBy postpowania z chorym z krwawieniem z GOPP, w trybie elektywnym przyspieszonym (ang. semi-elecitve) przystosowane do warunków lokalnych [1, 2].  w praktyce nastpnego dnia roboczego rano, ale nie pózniej ni| 24 godz. po przyjciu. Chorzy z ocen e"3 pkt Postêpowanie wstêpne P o s t ê p o w a n i e w s t ê p n e powinni by poddani endoskopii w trybie pilnym, natych- Po przyjciu pacjenta z ostrym krwawieniem z GOPP miast po wyrównaniu zaburzeD hemodynamicznych. Decy- do szpitala nale|y równocze[nie przeprowadzi ocen zj dotyczc miejsca ich hospitalizacji nale|y podj Tabela II. Punktowa skala Rockalla oceny ryzyka nawrotu krwawienia z przewodu pokarmowego i zgonu T a b e l a I I . w nastpstwie krwawienia z GOPP Zmienna Liczba punktów Z m i e n n a L i c z b a p u n k t ó w 0 1 2 3 0 1 2 3 wiek [lata] <60 60 79 e"80  wstrzs: HRT [1/min] d"100 >100 >100 SBP [mmHg] e"100 e"100 <100  choroby towarzyszce bez istotnych  niewydolno[ kr|enia, niewydolno[ nerek, wtroby, choroba niedokrwienna, inne rozsiew nowotworowy rozpoznanie bez zmian, rozdarcie wszystkie nowotwór zBo[liwy  endoskopowe Mallory ego-Weissa inne znamiona krwawienia brak znamion, pBaska  krew w GOPP, aktywne  plama na dnie wrzodu krwawienie, widoczne naczynie, skrzep WedBug Rockalla i wsp. [9], na ocen przedendoskopow (0-7 pkt.) skBada si suma punktów za wiek, ttno i ci[nienie krwi oraz choroby towarzyszce HRT  czsto[ akcji serca, SBP  skurczowe ci[nienie ttnicze Przegld Gastroenterologiczny 2008; 3 (1) Tomasz Marek, Andrzej Baniukiewicz, Grzegorz Wallner, Gra|yna Rydzewska, Andrzej Dbrowski 4 Tabela III. Badania laboratoryjne wykonywane pod- Dla oceny wyrównania utraty pBynu nale|y kontrolowa T a b e l a I I I . diurez godzinow i w wybranych przypadkach o[rod- czas przyjcia chorego z krwawieniem z GOPP kowe ci[nienie |ylne (OC{) (zwBaszcza u osób z choro- Badania laboratoryjne B a d a n i a l a b o r a t o r y j n e bami ukBadu kr|enia). Wskaznikami nale|ytego wy- " EKG spoczynkowe równania utraty pBynów s diureza e"30 ml/godz. i OC{ " morfologia krwi obwodowej (w tym liczba pBytek krwi) e"5 cm H2O [1]. W celu uzyskania prawidBowego wypeBnienia Bo|y- " grupa krwi + ewentualnie próba zgodno[ci serologicznej ska naczyniowego wystarcza zazwyczaj przetocze- " ukBad krzepnicia (APTT, PT, INR) nie 1000 2000 ml roztworu soli fizjologicznej lub pBynu " st|enie elektrolitów (Na, K), kreatyniny, glukozy i albuminy wieloelektrolitowego. Brak wyrównania zaburzeD hemo- " testy czynno[ci wtroby (st|enie bilirubiny, aktywno[ ALT, dynamicznych po przetoczeniu 2000 ml roztworów kry- AST, ALP, GGT) staloidów jest wskazaniem do przetoczenia pBynów " badanie gazometryczne krwi ttniczej (w razie potrzeby) krwiozastpczych lub krwi [1]. Krwawienie z GOPP jest chorob przebiegajc dyna- micznie i decydowanie o przetoczeniu krwi lub prepara- po wykonaniu endoskopii i uzale|ni j od peBnej oceny pro- tów krwiopochodnych wyBcznie na podstawie st|enia gnostycznej obejmujcej kryteria endoskopowe. hemoglobiny mo|e by bBdem, gdy| w pocztkowym W przypadku du|ego nasilenia krwawienia, gdy ist- okresie choroby  nawet przy du|ym nasileniu krwawie- nieje du|e ryzyko konieczno[ci leczenia operacyjnego,  st|enie to przez pewien czas mo|e pozostawa nia nale|y przeprowadzi konsultacj chirurgiczn jeszcze prawidBowe. Istotnym czynnikiem wpBywajcym na podj- przed wykonaniem endoskopii. cie decyzji o transfuzji jest tak|e obecno[ chorób towa- rzyszcych (np. choroby niedokrwiennej serca). Nale|y Badania laboratoryjne rozwa|y przeprowadzenie transfuzji, je[li krwawienie B a d a n i a l a b o r a t o r y j n e jest na tyle obfite, |e manifestuje si krwistymi wymiota- Podczas przyjcia nale|y wykona badania laborato- mi i/lub krwistymi stolcami, zwBaszcza z towarzyszcym ryjne wg wykazu z tabeli III. wstrzsem. Tachykardia przekraczajca 120 uderzeD/min i/lub tachypnöe przekraczajce 30 oddechów/min mog Resuscytacja i monitorowanie R e s u s c y t a c j a i m o n i t o r o w a n i e [wiadczy o utracie krwi powy|ej 1500 ml, tj. ok. 30% caB- Podstaw leczenia jest uzupeBnienie pBynów kowitej objto[ci krwi, i wydaj si istotnymi wskazania- i utrzymanie prawidBowego ci[nienia krwi ttniczej. mi do transfuzji. U osób w starszym wieku bez przewle- Postpowanie resuscytacyjne zale|y od nasilenia kBej niedokrwisto[ci wskazaniem do transfuzji mo|e by krwawienia. obni|enie st|enia hemoglobiny w wyniku ostrego krwa- " Chorzy z niewielkim nasileniem krwawienia i bez istot- wienia do warto[ci <10 g/dl [1]. nych czynników ryzyka (mBody wiek, bez istotnych chorób towarzyszcych, zaburzeD hemodynamicznych, Leczenie farmakologiczne przed wykonaniem L e c z e n i e f a r m a k o l o g i c z n e p r z e d w y k o n a n i e m prawidBowe st|enie hemoglobiny) endoskopii e n d o s k o p i i Nale|y we wszystkich przypadkach zapewni dostp do |yBy obwodowej. Nale|y nawodni chorego drog pa- Znaczna wikszo[ przyczyn krwawieD z GOPP jest renteraln i do czasu wykonania endoskopii powinien wskazaniem do leczenia hamujcego wydzielanie on pozostawa na diecie  0 . Monitorowanie mo|e by kwasu solnego. Istniej przesBanki, aby leczenie to wB- prowadzone klinicznie, pocztkowo konieczny jest po- cza ju| w momencie przyjcia chorego do szpitala, miar ci[nienia ttniczego i czsto[ci ttna co godzin. przed wykonaniem endoskopii. Parenteralne podanie Nale|y kontrolowa diurez. du|ej dawki inhibitora pompy protonowej (IPP) prowa- " Chorzy z du|ym nasileniem krwawienia i/lub istotny- dzi do zmniejszenia odsetka chorych aktywnie krwawi- mi czynnikami ryzyka (starszy wiek, istotne choroby cych podczas endoskopii i zmniejszenia konieczno[ci towarzyszce, czsto[ akcji serca >100/min i/lub stosowania endoskopowych zabiegów hemostatycz- skurczowe ci[nienie ttnicze krwi <100 mmHg, st|e- nych z trendem w kierunku zmniejszenia odsetka na- nie hemoglobiny <10 g/dl) wrotów krwawienia [10 14]. Równie| analizy efektyw- Chory powinien pozostawa na diecie  0 . Nale|y no[ci kosztowej wskazuj, |e wczesne zastosowanie IPP zapewni dostp do |yB obwodowych (przynajmniej mo|e obni|a caBkowity koszt leczenia [15, 16]. 2 kaniule typu wenflon o du|ej [rednicy) lub |yBy cen- Grupa robocza zaleca wczesne zastosowanie IPP tralnej i wprowadzi cewnik do pcherza. Monitorowa- w jednorazowym wstrzykniciu do|ylnym, w dawce nie (czsto[ akcji serca, ci[nienie ttnicze krwi, cz- 80 mg u wszystkich oczekujcych na wykonanie endo- sto[ oddechów, wysycenie tlenem krwi ttniczej, EKG) skopii w trybie pilnym (z objawami krwawienia o du|ym powinno by prowadzone w sposób automatyczny. nasileniu, obecno[ci zaburzeD hemodynamicznych lub Przegld Gastroenterologiczny 2008; 3 (1) Wytyczne postpowania w krwawieniu z górnego odcinka przewodu pokarmowego pochodzenia nie|ylakowego 5 spadkiem st|enia hemoglobiny oraz obecno[ci innych (ttna i ci[nienia krwi). Tylko w sytuacjach zupeBnie wyjt- niekorzystnych czynników prognostycznych). Pozosta- kowych endoskopi mo|na wykona u pacjenta znajduj- Bym chorym mo|na poda IPP drog doustn. cego si we wstrzsie (masywne krwawienie, kiedy nie Chorym, u których planuje si wykonanie endoskopii udaje si uzyska wyprowadzenia chorego ze wstrzsu, w trybie pilnym, zaleca si 30 60 min przed badaniem mimo prawidBowo prowadzonej resuscytacji)  jako za- podanie erytromycyny w dawce 3 mg/kg m.c. (w prakty- bieg ratujcy |ycie. ce 250 mg), w jednorazowym wstrzykniciu do|ylnym lub wlewie kroplowym trwajcym 30 min. Erytromycyna Miejsce wykonania endoskopii M i e j s c e w y k o n a n i a e n d o s k o p i i  jako lek o silnych wBa[ciwo[ciach gastrokinetycznych Endoskopia w trybie pilnym powinna by wykony-  podana przed endoskopi powoduje opró|nienie |o- wana w pracowni endoskopowej ze wzgldu na dostp Bdka z krwi i skrzepów, poprawia subiektywn jako[ do odpowiednich urzdzeD i akcesoriów endoskopo- badania oraz redukuje konieczno[ powtórzenia endo- wych [1]. U chorych, których transport do pracowni skopii z powodu niedostatecznego uwidocznienia zmian endoskopowej jest przeciwwskazany ze wzgldu w GOPP [17 19]. na zbyt ci|ki stan ogólny, endoskopia mo|e by wyko- nana przy Bó|ku chorego, ale takie sytuacje powinny Endoskopia górnego odcinka przewodu E n d o s k o p i a g ó r n e g o o d c i n k a p r z e w o d u by raczej wyjtkiem ni| reguB (dotyczy to gBównie pokarmowego p o k a r m o w e g o osób hospitalizowanych na OIOM). Celem wykonania endoskopii w krwawieniu z GOPP W przypadkach krwawieD o wyjtkowo du|ym nasi- jest lokalizacja i identyfikacja zródBa krwawienia, posta- leniu, zwBaszcza kiedy istnieje wysokie prawdopodo- wienie prognozy przebiegu choroby na podstawie tzw. bieDstwo konieczno[ci leczenia operacyjnego, nale|y endoskopowych znamion krwawienia oraz zastosowa- rozwa|y wykonanie endoskopii na sali operacyjnej [1]. nie endoskopowych zabiegów hemostatycznych. Je[li endoskopi wykonuje si w pracowni endoskopo- Nale|y podkre[li, |e endoskopia mo|e by wykona- wej, wa|ny jest udziaB w badaniu konsultujcego chi- na jedynie w warunkach umo|liwiajcych jej bezpieczne rurga w celu bezpo[redniego zapoznania go z obrazem przeprowadzenie, co wymaga realizacji odpowiednich endoskopowym. wytycznych dotyczcych miejsca jej wykonania, sprztu i akcesoriów endoskopowych, liczby i kwalifikacji perso- Znieczulenie i monitorowanie Z n i e c z u l e n i e i m o n i t o r o w a n i e nelu oraz przygotowania i monitorowania stanu chorego Endoskopia w trybie pilnym powinna by wykonana podczas endoskopii. z zastosowaniem analgosedacji lub znieczulenia ogólne- go do|ylnego [1]. Niepokój chorego poddanego endosko- Tryb wykonania endoskopii T r y b w y k o n a n i a e n d o s k o p i i pii bez znieczulenia mo|e uniemo|liwi zastosowanie Endoskopia w krwawieniu z GOPP mo|e by wyko- endoskopowych zabiegów hemostatycznych wymagaj- nana w trybie pilnym (natychmiast po przeprowadze- cych bardzo czsto maksymalnej precyzji. Znieczulenie niu resuscytacji) lub elektywnym przyspieszonym (na- do endoskopii w trybie pilnym mo|e by prowadzone je- stpnego dnia roboczego rano, ale nie pózniej ni| dynie przez zespóB lekarza anestezjologa i pielgniarki w cigu 24 godz. od przyjcia do szpitala). Decyzj anestezjologicznej. Nie jest dopuszczalne prowadzenie o trybie wykonania endoskopii podejmuje si na pod- znieczulenia lub analgosedacji przez lekarza endoskopi- stawie klinicznej oceny ci|ko[ci krwawienia. Endo- st i/lub pielgniark endoskopow, którzy musz kon- skopia powinna by wykonana w trybie pilnym centrowa si na endoskopowych aspektach zabiegu. u wszystkich chorych z e"3 pkt w przedendoskopowej W przypadku, kiedy konieczne jest wykonanie endo- klasyfikacji Rockalla i wsp. [9]. skopii w trybie pilnym, a pomoc zespoBu anestezjologicz- Wykonanie endoskopii podczas pierwszych 24 godz. nego jest niedostpna, monitorowanie stanu pacjenta hospitalizacji pozwala na ustalenie precyzyjnego rozpo- musi by prowadzone przez dodatkow osob, najlepiej znania w postaci identyfikacji zródBa krwawienia i podjcie lekarza leczcego chorego na oddziale. optymalnego leczenia przyczynowego, a ponadto W razie masywnego krwawienia u pacjentów w ci|- przynosi wiele wymiernych korzy[ci  zmniejszenie ko- kim stanie ogólnym nale|y rozwa|y wykonanie endo- nieczno[ci transfuzji krwi i leczenia operacyjnego, znaczne skopii po uprzedniej intubacji dotchawiczej [1]. skrócenie czasu hospitalizacji, mo|liwo[ leczenia ambula- toryjnego chorych z niskim ryzykiem wystpienia nawrotu Znamiona krwawienia i ich znaczenie Z n a m i o n a k r w a w i e n i a i i c h z n a c z e n i e krwawienia oraz obni|enie kosztów leczenia [2, 8, 20 23]. prognostyczne p r o g n o s t y c z n e Endoskopia powinna by wykonana jedynie po prze- prowadzeniu adekwatnej resuscytacji pBynowej, najlepiej W przypadku krwawienia z GOPP pochodzenia nie- po uzyskaniu stabilizacji parametrów hemodynamicznych |ylakowego ryzyko wystpienia nawrotu krwawienia Przegld Gastroenterologiczny 2008; 3 (1) Tomasz Marek, Andrzej Baniukiewicz, Grzegorz Wallner, Gra|yna Rydzewska, Andrzej Dbrowski 6 Tabela IV. Zmodyfikowana klasyfikacja Forresta endoskopowych znamion krwawienia (z wrzodu trawiennego) T a b e l a I V . StopieD Nazwa S t o p i e D N a z w a Ia aktywne krwawienie ttnicze (ang. arterial, spurting bleeding) Ib sczenie (ang. active oozing) IIa widoczne niekrwawice naczynie (ang. non-bleeding visible vessel, no active bleeding) IIb skrzep pokrywajcy wrzód (ang. adherent clot, no visible vessel) IIc pBaska, zabarwiona plama na dnie wrzodu (ang. flat pigmented spot) III czyste dno wrzodu, brak znamion (ang. clean ulcer base, no stigmata) WedBug Wu i Sunga [24], zmodyfikowane 2) zidentyfikowanym zródBem krwawienia, bez widocz- Tabela V. Ryzyko nawrotu krwawienia z wrzodu T a b e l a V . nych jego znamion  czyste dno wrzodu (Forrest III) trawiennego w zale|no[ci od znamion krwawienia [1, 2, 4, 27 31]. StopieD Czsto[ Ryzyko nawrotu S t o p i e D C z  s t o [  R y z y k o n a w r o t u wystpowania [%] krwawienia [%] w y s t  p o w a n i a [ % ] k r w a w i e n i a [ % ] Zmian o po[rednim ryzyku wystpienia krwawie- [rednia zakres [rednia zakres [ r e d n i a z a k r e s [ r e d n i a z a k r e s nia budzc najwicej kontrowersji dotyczcych post- Ia+b 18 4 26 55 17 100 powania endoskopowego jest obecno[ skrzepu pokry- wajcego zmian bdc zródBem krwawienia (Forrest IIa 17 4 35 43 0 81 IIb). W wikszo[ci przypadków pod skrzepem znajduje IIb 17 0 49 22 14 36 si widoczne naczynie krwiono[ne, które powinno by IIc 20 0 42 10 0 13 poddane endoskopowym zabiegom hemostatycznym, III 42 19 52 5 0 10 co sugeruje konieczno[ usunicia przylegajcego WedBug Laine a i Petersona [25], ryzyko nawrotu krwawienia bez skrzepu i dalsze postpowanie wg stwierdzonego obra- leczenia endoskopowego zu endoskopowego [29, 32 34]. Z drugiej strony, po- wstanie skrzepu jest naturalnym etapem procesu goje- nia si zmiany krwawicej, a mechaniczne usunicie mo|na oszacowa na podstawie obrazu endoskopowe- skrzepu mo|e przedBu|a proces gojenia oraz induko- go (etapu gojenia si) zmiany bdcej zródBem krwawie- wa niebezpieczne krwawienie. Dotyczy to mo|e nia, czyli tzw. endoskopowych znamion krwawienia. zwBaszcza skrzepów wytworzonych w optymalnych wa- Klasyfikacj endoskopowych znamion krwawienia jako runkach pH, a wic po zastosowaniu intensywnego le- pierwsi przedstawili Forrest i wsp. [24]. DoczekaBa si czenia antysekrecyjnego, gdzie odsetek nawrotów ona kilku modyfikacji, z których najcz[ciej stosowan krwawienia jest niski [35, 36]. przedstawiono w tabeli IV [25]. Cz[ ekspertów zaleca wic agresywne usunicie W tabeli V zaprezentowano ryzyko wystpienia na- skrzepu za pomoc ptli diatermicznej lub koszyczka wrotu krwawienia w zale|no[ci od stwierdzonych zna- Dormia, po wcze[niejszym wstrzykniciu adrenaliny mion krwawienia [26]. w okolic centralnej cz[ci owrzodzenia pokrytego Z danych tych wynika, |e korzy[ci z leczenia endo- skrzepem [30]. Natomiast inni, chocia| brak jest pew- skopowego mog odnie[ jedynie chorzy, u których nych dowodów naukowych uzasadniajcych takie po- prawdopodobieDstwo nawrotu krwawienia jest najwik- stpowanie, polecaj obecnie prób usunicia skrzepu sze, czyli z: jedynie przez jego odpBukanie. Je|eli skrzep nie daje si 1) aktywnym krwawieniem (Forrest Ia i Ib), odpBuka, prawdopodobnie mo|e by pozostawiony bez 2) widocznym, niekrwawicym naczyniem krwiono[nym leczenia endoskopowego [31, 35]. (Forrest IIa). Endoskopowa identyfikacja znamion krwawienia sklasyfikowanych w stopniu II wg klasyfikacji Forresta Z kolei chorzy ze znamionami krwawienia o najni|- jest trudna, a eksperci podaj ró|ne kryteria kwalifikacji szym ryzyku wystpienia nawrotu krwawienia nie mu- tych znamion do odpowiednich stopni [32, 33, 37]. sz by leczeni endoskopowo, gdy| wystarczajco dobry WedBug Jensena ró|nicowanie ustala si na podstawie wynik osiga si po leczeniu zachowawczym. Dotyczy to oceny uniesienia zmiany powy|ej dna owrzodzenia, jej chorych z: barwy oraz wielko[ci. Skrzep pokrywajcy naczynie 1) czerwon lub czarn pBask plam na dnie wrzodu, (FIIb) ma zawsze kolor czerwony, a jego [rednica prze- bez widocznego naczynia krwiono[nego (Forrest IIc), kracza 5 mm. Widoczne naczynie (FIIa) mo|e mie Przegld Gastroenterologiczny 2008; 3 (1) Wytyczne postpowania w krwawieniu z górnego odcinka przewodu pokarmowego pochodzenia nie|ylakowego 7 ró|n barw (nawet póBprzezroczyst), a jego [rednica Tabela VI. Substancje stosowane w terapii iniek- T a b e l a V I . nie przekracza 4 mm. Obydwie zmiany s wyraznie cyjnej krwawienia z GOPP uniesione powy|ej dna owrzodzenia. Plama na dnie Substancje stosowane w terapii iniekcyjnej S u b s t a n c j e s t o s o w a n e w t e r a p i i i n i e k c y j n e j owrzodzenia (FIIc) jest pBaska, mo|e mie ró|n barw, a jej [rednica nie przekracza 5 mm [30]. " 0,9% NaCl Klasyfikacj Forresta i wsp. opracowano dla krwa- " 3,0% NaCl wienia z wrzodu trawiennego, ale z pewnym przybli|e- " adrenalina 1:10 tys. w 0,9% NaCl* niem mo|e by zastosowana do wszystkich krwawieD " 50% glukoza w zakresie GOPP. " alkohol absolutny (etanol 98%) Oprócz identyfikacji znamion krwawienia konieczna " polidokanol (etoksysklerol) jest oczywi[cie, tak|e dla celów prognostycznych, identy- fikacja zmiany bdcej zródBem krwawienia. Wykazano " etanolamina bowiem, |e np. krwawienie z rozdarcia bBony [luzowej " tetradecylosiarczan sodu (STD) wpustu Mallory ego-Weissa z reguBy ustpuje samoistnie " trombina i bardzo rzadko wymaga stosowania leczenia chirurgicz- " klej fibrynowy (trombina + fibrynogen) nego lub bywa przyczyn zgonu, natomiast  z oczywi- " histoakryl stych powodów  krwawienie z zaawansowanej zmiany nowotworowej rokuje zle [9]. *substancja polecana przez grup robocz Endoskopowe metody hemostazy E n d o s k o p o w e m e t o d y h e m o s t a z y Na podstawie dostpnych badaD mo|na stwierdzi, GBówn korzy[ci z wykonania endoskopii w krwa- |e |adna z powy|szych substancji nie wykazuje wyraz- wieniu z GOPP jest zastosowanie endoskopowych za- nej wy|szo[ci nad pozostaBymi [2], co mo|e sugerowa, biegów hemostatycznych, które przynosz znamienne |e najbardziej istotnym mechanizmem terapii iniekcyj- obni|enie odsetka nawrotów krwawienia, konieczno[ci nej jest tamponada mechaniczna. leczenia chirurgicznego i zgonów bdcych nastp- Terapia iniekcyjna z zastosowaniem adrenaliny po- stwem krwawienia [1, 2, 4, 27 29, 38]. Obecnie stoso- zwala na uzyskanie wczesnej hemostazy u prawie wane metody tamowania krwawienia obejmuj techni- wszystkich chorych, ale z reguBy wykazuje wysoki odsetek ki iniekcyjne, koagulacji kontaktowej i bezkontaktowej nawrotu krwawienia sigajcy 15 20% [31, 39, 44, 45]. oraz mechaniczne. W metaanalizie podsumowujcej skuteczno[ terapii iniekcyjnej w 17 badaniach na materiale 885 chorych Techniki iniekcyjne (ostrzykiwanie) T e c h n i k i i n i e k c y j n e ( o s t r z y k i w a n i e ) iniekcja roztworu adrenaliny pozwoliBa na osignicie Techniki iniekcyjne obejmuj podawanie za pomoc pocztkowej hemostazy u 96,5% osób, jednak nawrót igBy jednorazowego u|ytku wielu substancji (tabela VI). krwawienia wystpiB a| u 18,5% [46]. Zwizkiem najcz[ciej stosowanym w terapii iniek- Zastosowanie [rodków dra|nicych (polidokanol, cyjnej jest roztwór adrenaliny w soli fizjologicznej etanolamina, alkohol absolutny) nie poprawia wyników w st|eniu objto[ciowym 1:10 tys. [39]. Mechanizm ta- leczenia w porównaniu z zastosowaniem adrenaliny mowania krwawienia w terapii iniekcyjnej polega [44, 47, 48], a mo|e wiza si ze zwikszonym ryzykiem na uci[niciu krwawicego naczynia przez wytworzenie perforacji spowodowanej martwic [ciany narzdu w bBonie [luzowej i pod[luzowej zbiorników podanej w miejscu wstrzyknicia [47, 49]. Bardziej obiecujce substancji [40] oraz dziaBaniu swoistym dla podawanej wydaje si zastosowanie [rodków stymulujcych po- substancji (obkurczenie naczyD przy podaniu adrenali- wstanie skrzepu (kleje fibrynowe) [50], ale do[wiadcze- ny, wywoBanie odczynu zapalnego przy podaniu sub- nie z ich u|yciem jest niewielkie; poza tym podawanie stancji dra|nicych, wytworzenie skrzepu przy podaniu tych [rodków wymaga specjalnych dwukanaBowych, trombiny lub klejów fibrynowych itd.). Technika wyko- niedostpnych rutynowo igieB. nania iniekcji polega na wstrzykniciu stosowanej sub- Grupa robocza nie zaleca do rutynowego stosowania stancji w 4 kwadranty dookoBa zródBa krwawienia substancji innych ni| roztwór adrenaliny. i ewentualnie nastpnie bezpo[rednio do krwawicego Techniki koagulacji T e c h n i k i k o a g u l a c j i naczynia. CaBkowita objto[ podawanego roztworu ad- renaliny mie[ci si z reguBy w granicach 4 16 ml [1], Techniki koagulacji pozwalaj na uzyskanie hemo- chocia| proponuje si tak|e stosowanie wikszych ob- stazy przez koagulacj naczynia i tkanek bezpo[rednio jto[ci, nawet do 45 ml, co mo|e jednak wiza si je otaczajcych (tabela VII). z ubocznymi efektami dziaBania ogólnoustrojowego ad- Lasery nie s ju| praktycznie stosowane ze wzgldu renaliny [41 43]. na niewielk mobilno[. Z pozostaBych metod koagulacji Przegld Gastroenterologiczny 2008; 3 (1) Tomasz Marek, Andrzej Baniukiewicz, Grzegorz Wallner, Gra|yna Rydzewska, Andrzej Dbrowski 8 ni| techniki koaptywne, co niesie za sob obaw o per- Tabela VII. Techniki koagulacji endoskopowej T a b e l a V I I . foracj [ciany przewodu pokarmowego [53]. Z tego Techniki kontaktowe T e c h n i k i k o n t a k t o w e powodu jest ona stosowana najcz[ciej w tamowaniu elektrokoagulacja krwawieD jatrogennych (podczas polipektomii lub sfink- " koagulacja jednobiegunowa (ang. mono-polar terotomii endoskopowej). electro-coagulation) Jedynym obecnie stosowanym systemem koagulacji " koagulacja dwubiegunowa/wielobiegunowa (BICAP, MPEC)* bezkontaktowej jest plazmowa koagulacja argonowa (ang. termokoagulacja argon plasma coagulation  APC). APC jest systemem elek- " sonda cieplna (HPU)* trokoagulacji jednobiegunowej, gdzie no[nikiem energii Techniki bezkontaktowe T e c h n i k i b e z k o n t a k t o w e jest strumieD zjonizowanego argonu. Z tych wzgldów APC elektrokoagulacja stosuje si gBównie do zmian zlokalizowanych powierz- " plazmowa koagulacja argonowa (APC)* chownie (zmiany naczyniowe bBony [luzowej  ektazje na- fotokoagulacja czyniowe) [4, 54, 55]. Niewtpliw jednak zalet tego syste- " lasery (Nd-YAG, KTP, argonowy) mu jest mo|liwo[ terapii niezale|nie od kta ustawienia koDcówki sondy do [ciany, gdy| strumieD gazu przenosz- *techniki polecane przez grup robocz cy prd d|y do elektrody pasywnej zawsze jak najkrótsz drog. Mo|liwe jest przeprowadzanie koagulacji z odlegBo- odró|nienia wymaga koagulacja kontaktowa (koaptyw- [ci 2 8 mm [56]. Z tego powodu APC mo|e by zastosowa- na) i bezkontaktowa. na przy najbardziej niekorzystnych lokalizacjach zmian Tak zwane techniki koaptywne (ang. mutli-polar krwawicych, gdzie niemo|liwe jest wykorzystanie innych electro-coagulation  MPEC/ang. bipolar circumactive metod koagulacji ani hemostazy mechanicznej. GBboko[ probe  BICAP, ang. heater probe unit  HPU) polegaj koagulacji zale|y od stosowanej mocy prdu, czasu aplika- na zastosowaniu energii po silnym uci[niciu krwawi- cji i odlegBo[ci sondy od zmiany [57]. Do tamowania krwa- cego naczynia koDcówk sondy, co teoretycznie powin- wienia w górnym odcinku przewodu pokarmowego stosu- no prowadzi do sklejenia [cian naczynia. Wymaga to je si aplikacje energii o czasie trwania do 2 s przy jednak odpowiedniej lokalizacji zmiany krwawicej, mocy 40 50 W i przepBywie gazu 0,8 l/min [55]. umo|liwiajcej wzgldnie prostopadBe ustawienie koD- Zastosowanie technik koagulacji pozwala na uzyska- cówki sondy do krwawicego naczynia. W technikach nie hemostazy w odsetku podobnym jak w przypadku elektrokoagulacji dwubiegunowej/wielobiegunowej ko- terapii iniekcyjnej [2, 4, 41]. W publikowanych ostatnio agulacja tkanki jest wynikiem przepBywu prdu midzy metaanalizach koagulacja koaptywna pozwoliBa na uzy- skanie odsetka pocztkowej hemostazy w wysoko- elektrodami umieszczonymi na koDcówce cewnika. W odró|nieniu od nich, HPU koaguluje tkanki bez prze- [ci 94,5%, z nawrotem krwawienia 13 16% [58, 59]. Dostpne porównania technik koagulacji kontaktowej pBywu prdu przez bezpo[rednie zastosowanie ciepBa, którego zródBem jest pokryty teflonem metalowy cylin- wskazuj, |e |adna z nich nie wykazuje wyraznej wy|szo- [ci nad pozostaBymi [2, 38]. Badania porównujce techniki der umieszczony na koDcu cewnika. koagulacji kontaktowej do APC s nieliczne, ale równie| W technikach tych stosuje si aplikacj energii o ni- wskazuj na ich porównywalny wynik [56, 60, 61]. W jedy- skiej mocy przez wzgldnie dBugi czas  2 10 s przy mo- nej opublikowanej dotychczas metaanalizie skuteczno[ cy 15 20 W dla BICAP lub 2 4 pulsów o energii 10 30 J dla APC w osigniciu pocztkowej hemostazy wynosi- HPU na jedno koagulowane miejsce [51]. Punktem koDco- Ba 96,5% przy odsetku nawrotów krwawienia 17% [62]. wym aplikacji jest zatamowanie wypBywu krwi i/lub Grupa robocza zaleca stosowanie którejkolwiek uzyskanie pBaskiego, skoagulowanego obszaru w miejscu z metod koagulacji koaptywnej lub APC w zale|no[ci widocznego uprzednio naczynia [51, 52]. W przypadku obu od sytuacji klinicznej. technik lepsze wyniki uzyskuje si, stosujc sondy o [red- nicy 3,2 mm [30, 51], co wymaga zastosowania endoskopu Techniki hemostazy mechanicznej T e c h n i k i h e m o s t a z y m e c h a n i c z n e j o du|ej [rednicy kanaBu roboczego. Koagulacja jednobiegunowa jest odmienn technik Obecnie dostpne s 3 techniki umo|liwiajce koagulacji kontaktowej, w której przepByw prdu odbywa mechaniczne zaci[nicie krwawicego naczynia, tj. za- si midzy elektrod czynn (na koDcu cewnika) i biern kBadanie klipsów hemostatycznych, opasek gumowych (na skórze chorego). Ze wzgldu na znacznie gBbsz i ptli z tworzywa sztucznego. Te ostatnie w krwawie- penetracj prdu, stosuje si krótkie aplikacje energii niach pochodzenia nie|ylakowego stosuje si jedynie o du|ej mocy (pulsy póBsekundowe o mocy 50 100 W) do niewielkich zmian zlokalizowanych w obszarze nie- bez istotnego ucisku elektrod na [cian [51]. zmienionej bBony [luzowej (np. zmiana Dieulafoy, angio- W badaniach do[wiadczalnych koagulacja jednobie- dysplazje) [63, 64], chocia| opisano skuteczne próby gunowa powoduje znacznie gBbsze uszkodzenie tkanki leczenia za pomoc opasek gumowych krwawienia Przegld Gastroenterologiczny 2008; 3 (1) Wytyczne postpowania w krwawieniu z górnego odcinka przewodu pokarmowego pochodzenia nie|ylakowego 9 z maBych (o [rednicy do 10 mm) owrzodzeD niewykazu- nie technik wykorzystujcych ró|ne mechanizmy. Dostp- jcych du|ego zwBóknienia dna [65]. ne metaanalizy oceniaj kombinacje sekwencyjnej terapii Klipsy hemostatyczne mog by natomiast u|ywane iniekcyjnej (podanie 2 ró|nych [rodków) oraz kombinacje do wszystkich typów zmian krwawicych (zwBaszcza terapii iniekcyjnej z dodatkiem koagulacji lub metod me- krwawieD ttnicych i widocznych niekrwawicych na- chanicznych. Prowadz one do nastpujcych wniosków: czyD) [66]. Agencja ds. {ywno[ci i Leków FDA (Food and " ogólnie  kombinacja 2 terapii jest lepsza ni| monote- Drug Administration) w rekomendacjach zaleca stosowa- rapia [38], nie metody klipsowania w przypadku krwawienia z na- " kombinacja terapii iniekcyjnej z koagulacj lub hemo- czyD o [rednicy do 2 mm oraz w ubytkach [luzówki i bBo- staz mechaniczn jest lepsza od kombinacji 2 terapii ny pod[luzowej o [rednicy nieprzekraczajcej 3 cm [67]. iniekcyjnych i monoterapii iniekcyjnej [46, 59, 73 76], Optymaln metod klipsowania jest bezpo[rednie zaci- " dane dotyczce ewentualnej przewagi kombinacji tera- [nicie klipsem hemostatycznym krwawicego naczynia, pii iniekcyjnej z koagulacj lub hemostaz mechaniczn co wymaga prostopadBego lub lekko sko[nego ustawienia nad koagulacj lub hemostaz mechaniczn w monote- klipsa do naczynia i zachowania odpowiedniej odlegBo[ci rapii s sprzeczne; znane s bowiem badania, które nie midzy koDcówk endoskopu i zmian. Zaleca si zakBa- potwierdzaj takiej przewagi [38, 59, 75, 76]. danie klipsów w pewnej odlegBo[ci od krwawicego/wi- Z a l e c a n a m e t o d a h e m o s t a z y e n d o s k o p o w e j docznego naczynia, co pozwala na uchwycenie klipsem Zalecana metoda hemostazy endoskopowej tak|e tkanki otaczajcej naczynie [67, 68]. W zaleceniach dotyczcych wyboru techniki hemo- Techniczne trudno[ci w zaBo|eniu klipsów mog wy- stazy endoskopowej nale|y uwzgldni tak|e dostp- stpowa w przypadku lokalizacji zmian krwawicych no[ poszczególnych metod (vide zalecenia dotyczce na tylnej [cianie opuszki dwunastnicy oraz tylnej [cianie wyposa|enia OLK) oraz preferencje zespoBu endoskopi- i krzywiznie mniejszej trzonu |oBdka [68, 69]. Pomocne sty i asystenta endoskopowego wynikajce z osobiste- jest wówczas zastosowanie przezroczystej nasadki naBo- go do[wiadczenia. Grupa robocza proponuje poni|sze |onej na koDcówk endoskopu, co pozwala na lepsze postpowanie. uwidocznienie zmian i stabilizuje endoskop w kanale " Je|eli mo|liwe jest technicznie zaBo|enie klipsa odzwiernika w przypadku krwawienia z tylnej [ciany (klipsów) hemostatycznego, nale|y w pierwszej ko- opuszki dwunastnicy [68]. lejno[ci podj prób takiego postpowania. Je[li Innym ograniczeniem stosowania klipsów jest wzgld- przy-czyn niepowodzenia jest nasilenie aktywnego na trudno[ ich zaBo|enia na naczynia zlokalizowane krwawienia uniemo|liwiajce precyzyjne umiejsco- w [rodku dna du|ych owrzodzeD o du|ym stopniu zwBók- wienie klipsa, nale|y przed prób zaBo|enia klipsa nienia [41]. Tkanka otaczajca naczynie bywa wtedy czsto przeprowadzi terapi iniekcyjn z zastosowaniem zbyt twarda, aby mogBa by uci[nita za pomoc klipsa. roztworu adrenaliny. Do uzyskania hemostazy konieczne mo|e by wówczas za- " Je|eli zaBo|enie klipsów jest niemo|liwe z innych po- ci[nicie kilkoma klipsami brzegów owrzodzenia. Taka sa- wodów (np. niekorzystna lokalizacja zmiany krwawi- ma technika mo|e by zastosowana, je[li nie udaje si uzy- cej, du|y wrzód o twardym dnie), nale|y zastosowa ska dobrej pozycji do zaBo|enia klipsa [67, 68]. kombinacj metody iniekcyjnej z którkolwiek z me- Przy aktywnym krwawieniu, w celu lepszej wizualiza- tod koagulacji koaptywnej. Dopuszczalne jest wyko- cji miejsca krwawienia i prawidBowego zaBo|enia klipsa, rzystanie metod koagulacji koaptywnej w monoterapii. pomocne mo|e by wcze[niejsze ostrzyknicie krwawi- Je[li zastosowanie koagulacji kontaktowej jest tech- cego miejsca roztworem adrenaliny [70]. nicznie niemo|liwe, nale|y u|y kombinacji metody in- Wikszo[ ekspertów uwa|a, |e chocia| zaBo|enie iekcyjnej i APC. klipsów hemostatycznych jest technicznie trudniejsze, " Je|eli zastosowanie |adnej z powy|szych technik nie jest stanowi najskuteczniejsz metod hemostazy endosko- mo|liwe z powodów technicznych lub ich niedostpno- powej, lepsz od terapii iniekcyjnej i lepsz lub porówny- [ci, dopuszczalne jest u|ycie którejkolwiek z powy|szych waln z termokoagulacj [2, 41, 58, 66, 69, 71, 72]. metod w dowolnej kombinacji lub monoterapii. W zestawieniu ostatnio opublikowanych 14 badaD na ma- teriale 465 chorych zastosowanie klipsów hemostatycz- Dokumentacja badania/zabiegu endoskopowego D o k u m e n t a c j a b a d a n i a / z a b i e g u e n d o s k o p o w e g o nych pozwoliBo na uzyskanie pocztkowej hemostazy Dokumentacja endoskopii wykonywanej z powodu u 93% osób z odsetkiem nawrotów krwawienia 8% [58]. krwawienia z GOPP, oprócz typowych elementów, musi zawiera: Kombinacje endoskopowych technik K o m b i n a c j e e n d o s k o p o w y c h t e c h n i k " ocen obecno[ci [wie|ej lub zhemolizowanej krwi hemostatycznych h e m o s t a t y c z n y c h w GOPP, Je[li |adna z technik hemostatycznych nie daje " ocen kompletno[ci uwidocznienia bBony [luzowej 100-procentowej skuteczno[ci, logiczne wydaje si Bcze- przeByku, |oBdka i dwunastnicy, Przegld Gastroenterologiczny 2008; 3 (1) Tomasz Marek, Andrzej Baniukiewicz, Grzegorz Wallner, Gra|yna Rydzewska, Andrzej Dbrowski 10 " Malformacje naczyniowe Tabela VIII. Ryzyko nawrotu krwawienia i zgonu T a b e l a V I I I . Zmiany naczyniowe mog by leczone dowoln tech- w zale|no[ci od punktacji w skali Rockalla nik, chocia| najlepsze wydaje si zastosowanie technik Liczba punktów Ryzyko nawrotu Ryzyko zgonu [%] L i c z b a p u n k t ó w R y z y k o n a w r o t u R y z y k o z g o n u [ % ] koagulacji, a zwBaszcza APC [4, 54, 55, 63, 86, 87]. krwawienia [%] k r w a w i e n i a [ % ] 05 0 " Zmiana Dieulafoy 13 0 Ze wzgldu na niewielk liczb opisanych w literatu- rze przypadków, podanie pewnych zaleceD jest trudne. 25 0 Zastosowanie iniekcji adrenaliny w monoterapii wi|e 311 3 si z du|ym odsetkiem nawrotów. Z tego powodu celo- 414 5 we mo|e by u|ycie metod mechanicznych, w tym opa- 524 11 skowania [63, 64, 88 93]. 633 17 " Inne przyczyny krwawienia 744 27 Tamowanie krwawienia z nowotworów GOPP wi|e 8+ 42 42 si z bardzo du|ym odsetkiem nawrotów sigajcym 80% WedBug Rockalla i wsp. [9] [94 97]. Z tego powodu nale|y w tych przypadkach rozwa- |y postpowanie chirurgiczne lub techniki radiologii za- biegowej. Krwawienie z przetoki aortalno-dwunastniczej " ewentualn identyfikacj zródBa krwawienia wraz stanowi oczywiste przeciwwskazanie do leczenia endo- z opisem jego dokBadnej lokalizacji i charakterystycz- skopowego i wymaga pilnego leczenia chirurgicznego [4]. nych cech typowych dla stwierdzanej zmiany (liczba, wielko[ itd.) Postêpowanie po wykonaniu endoskopii P o s t ê p o w a n i e p o w y k o n a n i u e n d o s k o p i i " ewentualn klasyfikacj znamion krwawienia wg For- Po wykonaniu endoskopii nale|y wykona ponown resta i wsp., ocen prognostyczn chorego w skali Rockalla " ewentualny opis zastosowanych metod endoskopowe- z uwzgldnieniem wskazników endoskopowych i ustali go uzyskania hemostazy wraz z ocen ich skuteczno[ci. dalsze postpowanie dotyczce miejsca hospitalizacji, monitorowania, diety i leczenia farmakologicznego. Ograniczenia w stosowaniu endoskopowych O g r a n i c z e n i a w s t o s o w a n i u e n d o s k o p o w y c h W tabeli VIII przedstawiono ryzyko nawrotu krwawie- metod hemostazy m e t o d h e m o s t a z y nia i zgonu w zale|no[ci od caBkowitej punktacji w skali Nie nale|y podejmowa prób leczenia endoskopowe- Rockalla [9]. Ocena w zakresie 0 2 pkt wi|e si z bardzo go w sytuacji, kiedy prawdopodobieDstwo odniesienia dobr prognoz nawrotu krwawienia (<5%) i prawie ze- sukcesu jest niewielkie. Podanie [cisBych wskazaD w tym rowym ryzykiem zgonu. Chorzy z tak prognoz w wik- zakresie jest niemo|liwe i decyzja musi by podejmowa- szo[ci mog by leczeni ambulatoryjnie [6 9]. na indywidualnie u ka|dego chorego. Jako przykBad Chorzy z ocen e"7 pkt s zagro|eni nawrotem krwa- mo|na poda krwawienie tak masywne, |e niemo|liwe wienia i zgonem, odpowiednio w ok. 40 i 30%. Celowa jest uzyskanie pola widzenia, czy krwawienie ttnice wydaje si ich hospitalizacja na OIOM lub oddziaBach chi- z naczynia o du|ej [rednicy (>2 mm) [1, 41]. Ka|de krwa- rurgicznych/gastroenterologicznych w salach umo|liwiaj- wienie o du|ej masywno[ci (manifestujce si wstrzsem cych intensywny nadzór i leczenie. Chorym stabilnym lub niskim st|eniem hemoglobiny d"10 g/dl), aktywne hemodynamicznie mo|na wprowadzi pBynoterapi i |y- krwawienie ttnice, du|a (>2 cm) [rednica niszy wrzodo- wienie doustne po ok. 4 6 godz. od wykonania endosko- wej oraz lokalizacja wrzodu na tylnej [cianie opuszki dwu- pii [1, 98], chocia| pacjenci z najwikszym ryzykiem wyst- nastnicy lub w górnej cz[ci krzywizny mniejszej |oBdka pienia nawrotu krwawienia lub planowani do kontrolnej s wskaznikami sugerujcymi mo|liwo[ braku skutecz- endoskopii powinni pozosta na diecie  0 . Monitorowa- no[ci hemostazy endoskopowej [77 81]. nie musi obejmowa parametry hemodynamiczne, diure- z, bilans pBynów, wymienione wcze[niej badania labora- Postêpowanie endoskopowe w krwawieniu P o s t ê p o w a n i e e n d o s k o p o w e w k r w a w i e n i u toryjne. Zaleca si intensywne monitorowanie (w tym spowodowanym innymi przyczynami s p o w o d o w a n y m i n n y m i p r z y c z y n a m i hospitalizacj w OIOM/OLK) przez 24 48 godz. po wyko- ni¿ wrzód trawienny n i ¿ w r z ó d t r a w i e n n y naniu endoskopii [1]. " ZespóB Mallory ego-Weissa U zagro|onych wystpieniem nawrotu krwawienia Krwawienie to z reguBy ustpuje samoistnie. W przy- i niehospitalizowanych na oddziale chirurgicznym ko- padku aktywnego krwawienia z rozdarcia Mallory ego- nieczne jest przeprowadzenie konsultacji chirurgicznej, -Weissa w wikszo[ci przypadków skuteczne jest zasto- je[li nie wykonano jej przed endoskopi [1]. sowanie którejkolwiek z technik hemostastycznych Wskazniki rokownicze  chocia| bardzo pomocne (iniekcyjnej, koagulacji lub mechanicznej) [82 85]. w podejmowaniu decyzji  nie mog zastpi troskliwej Przegld Gastroenterologiczny 2008; 3 (1) Wytyczne postpowania w krwawieniu z górnego odcinka przewodu pokarmowego pochodzenia nie|ylakowego 11 oceny klinicznej. Na przykBad, mBody chory bez zabu- wiksze u chorych, u których nie przeprowadzono endo- rzeD hemodynamicznych i chorób towarzyszcych, skopowych zabiegów hemostatycznych [103, 104], u którego w endoskopii stwierdza si rozdarcie Mallo- jednak dane te nie s spójne we wszystkich publikowa- ry ego-Weissa z widocznym naczyniem, bdzie miaB nych ostatnio metaanalizach. jedynie 2 pkt w skali Rockalla, ale zagro|ony jest wyst- " Zastosowanie IPP prowadzi tak|e do zmniejszenia pieniem nawrotu krwawienia i musi by odpowiednio konieczno[ci transfuzji krwi oraz skrócenia czasu monitorowany i leczony. hospitalizacji [104, 111]. " Korzystny efekt IPP wydaje si by obserwowany Leczenie farmakologiczne L e c z e n i e f a r m a k o l o g i c z n e przede wszystkim u pacjentów z krwawieniem z wrzo- du trawiennego (niezale|nie od lokalizacji wrzodu Leczenie farmakologiczne stanowi drugi, oprócz w |oBdku lub dwunastnicy). U chorych z pozawrzodo- hemostazy endoskopowej, gBówny element postpowa- wymi przyczynami krwawienia z GOPP zastosowanie nia w krwawieniu z GOPP. Podstaw farmakoterapii jest IPP wydaje si nie poprawia wyników leczenia [107]. leczenie antysekrecyjne. Niskie pH powoduje zaburzenia " Efekty zastosowania IPP s znacznie korzystniejsze agregacji krwinek pBytkowych oraz liz skrzepu, a wic w populacji azjatyckiej ni| u rasy biaBej [102, 110]. celem leczenia farmakologicznego jest podwy|szenie pH do warto[ci >6 umo|liwiajce prawidBowe gojenie krwa- W najwikszej z opublikowanych ostatnio metaanaliz wicej zmiany [99 101]. Z obecnie stosowanych leków je- (21 badaD, 4224 pacjentów) zastosowanie IPP wizaBo si dynie IPP umo|liwiaj uzyskanie takich warto[ci pH. z odsetkiem nawrotów krwawienia w wysoko[ci 10,6% Chocia| logika takiego postpowania wydaje si oczy- przy 17,3% w grupie kontrolnej (H2RA lub placebo) [110]. wista, ocena wyników farmakoterapii krwawienia z GOPP Badania epidemiologiczne tak|e potwierdzaj skutecz- i podanie zaleceD jego stosowania jest utrudnione z kilku no[ IPP w redukcji nawrotów krwawienia i zgonów z po- powodów. Badania wykonane do tej pory s znacznie nie- wodu krwawienia z GOPP [112]. jednorodne w zakresie stosowanych dawek i sposobów Wyciganie wniosków dotyczcych optymalnej podania leku (doustnie, do|ylnie w bolusie, do|ylnie we drogi podania, dawek i czasu stosowania IPP jest trudne, wlewie), grupy kontrolnej (placebo, mannitol lub antago- ze wzgldu na niejednorodno[ danych z badaD z rando- ni[ci receptora histaminowego H2, H2RA) czy równocze- mizacj [113]. Na podstawie badaD pH-metrycznych snego stosowania terapii endoskopowej. Znaczn liczb stwierdzono, |e w celu uzyskania warto[ci pH ok. 6, ko- badaD wykonano w populacji azjatyckiej, która inaczej ni| nieczne jest zastosowanie IPP w bolusie w dawce 80 mg rasa kaukaska metabolizuje IPP [102]. Dostpne dane po- z nastpowym cigBym wlewem do|ylnym w dawce zwalaj na wycignicie poni|szych wniosków: 8 mg/godz. [114 116]. Utrzymywanie wlewu w takiej " Podstaw leczenia farmakologicznego krwawienia dawce powinno wynosi ok. 72 godz., gdy| w takim wBa- z GOPP jest zastosowanie IPP. S one skuteczniejsze ni| H2RA lub placebo w zapobieganiu nawrotom krwa- [nie czasie dokonuje si naturalna ewolucja od aktyw- wienia (bezwzgldne zmniejszenie ryzyka [ang. abso- nego krwawienia do znamion niskiego ryzyka [117]. Po- [rednio potwierdzaj to badania kliniczne, w których lute risk reduction  ARR] odpowiednio ok. 7 i 9%) nawrót krwawienia wystpuje najcz[ciej tak|e w cigu i zmniejszeniu konieczno[ci leczenia operacyjnego pierwszych 72 godz. [2]. Na tej podstawie powy|sze (ARR odpowiednio ok. 3 i 5%) [102 110]. dawkowanie zastosowano w wielu badaniach klinicz- " Obydwa powy|sze efekty s wyrazniejsze w grupie chorych najbardziej zagro|onych wystpieniem na- nych i jest ono zalecane u chorych wysokiego ryzyka wrotu krwawienia (pacjenci z aktywnym krwawie- przez wszystkie ostatnio opublikowane konsensusy po- niem z wrzodu i niekrwawicym widocznym naczy- stpowania w krwawieniu z GOPP [1, 2, 4]. Z drugiej strony, korzystny efekt IPP w zapobieganiu niem) [103, 107, 109, 110]. " W tej samej grupie pacjentów zastosowanie IPP pro- nawrotowi krwawienia i zmniejszeniu konieczno[ci le- czenia operacyjnego wydaje si by niezale|ny od drogi wadzi do obni|enia [miertelno[ci w porównaniu z H2RA i placebo o ok. 2 3% [105, 108 110]. U chorych podania leku [110]. W bezpo[rednich porównaniach sku- z niskim ryzykiem wystpienia nawrotu krwawienia teczno[ci leczenia IPP nie udowodniono wyraznie prze- u|ycie IPP nie wpBywa istotnie na [miertelno[. wagi podawania IPP w du|ej dawce, w cigBym wlewie " Korzystny efekt zastosowania IPP w zapobieganiu na- do|ylnym nad innymi sposobami dawkowania IPP wrotowi krwawienia i zmniejszeniu konieczno[ci lecze- [118 122]. W ostatnich badaniach ankietowych we Fran- nia operacyjnego wydaje si by niezale|ny od drogi cji i Danii stwierdzono, |e jedynie 15 20% o[rodków po- podania leku (do|ylnie lub doustnie) [104, 106, 109, 110]. daje IPP w cigBym wlewie do|ylnym [123, 124]. Wydaje si on natomiast by wikszy przy u|yciu wy|- Inhibitory pompy protonowej w lecznictwie za- szych dawek leków [104, 108]. Korzy[ci ze stosowania mknitym s bardzo czsto (30 70%) stosowane leczenia antysekrecyjnego s tak|e prawdopodobnie w sposób niewBa[ciwy, co mo|e prowadzi do znacz- Przegld Gastroenterologiczny 2008; 3 (1) Tomasz Marek, Andrzej Baniukiewicz, Grzegorz Wallner, Gra|yna Rydzewska, Andrzej Dbrowski 12 nego zwikszenia kosztów leczenia przy braku po|- bdzie skrócenie do|ylnego wlewu IPP do 24 godz. i kon- danych efektów terapeutycznych [125 129]. tynuowanie leczenia dawkami 40 mg IPP podawanymi Dopóki nie zostan opublikowane wyniki nowych, i.v. lub p.o. co 12 godz. [130]. prospektywnych badaD klinicznych z randomizacj, gru- Po 5 dniach od wystpienia krwawienia leczenie mo- pa robocza proponuje poni|sze zasady stosowania IPP. |e by kontynuowane u wszystkich chorych drog do- " W grupie chorych z aktywnym krwawieniem, u których ustn w dawkach standardowych. nie udaBo si zidentyfikowa jego zródBa, endoskopowo Nie zaleca si rutynowego stosowania w krwawieniu uzyska hemostazy lub nie ma pewno[ci co do uzyska- z GOPP antagonistów receptora H2 (H2RA). Wywieraj nia hemostazy, zaleca si zastosowanie IPP w bolusie one niewielki wpByw na wyniki leczenia (zmniejszenie i.v. 80 mg z nastpowym cigBym wlewem i.v. w dawce nawrotów krwawienia, konieczno[ci leczenia operacyjne- 8 mg/godz. do czasu wyja[nienia sytuacji, tj. wykonania go i liczby zgonów wobec placebo, odpowiednio o ok. 7, 7 kontrolnej endoskopii lub skutecznego zastosowania i 3%) u osób z wrzodem |oBdka, jednak nie u pacjentów innego rodzaju terapii (np. leczenia chirurgicznego). z wrzodem dwunastnicy [131 133]. Ponadto H2RA s zna- " W grupie chorych najbardziej zagro|onych wystpie- miennie mniej skuteczne od IPP [105, 134]. Brak skutecz- niem nawrotu krwawienia z wrzodu trawiennego no[ci H2RA wynika zapewne z szybkiego rozwoju toleran- (z aktywnym krwawieniem i niekrwawicym widocz- cji farmakologicznej (tachyfilaksji), nawet ju| po 24 godz. nym naczyniem), u których uzyskano endoskopowo stosowania [135, 136]. W przypadku braku IPP nie jest jed- hemostaz, zaleca si zastosowanie IPP w bolusie nak bBdem podanie H2RA po rozpoznaniu krwawienia i.v. 80 mg z nastpowym cigBym wlewem i.v. w daw- z GOPP, gdy| pierwsza dawka H2RA stosunkowo szybko ce 8 mg/godz. przez 72 godz. Leczenie wysokimi daw- i skutecznie podwy|sza pH soku |oBdkowego. kami IPP i.v. lub p.o. (40 mg co 12 godz.) powinno by Nie zaleca si rutynowego stosowania somatosta- kontynuowane przynajmniej do 5. doby choroby. tyny lub jej analogów w krwawieniu z GOPP. W jednej " W grupie chorych z po[rednim ryzykiem wystpienia z metaanaliz somatostatyna byBa skuteczniejsza nawrotu krwawienia (chorzy z niedajcym si odpBu- od placebo/H2RA w zapobieganiu nawrotowi krwawie- ka skrzepem, bez aktywnego krwawienia) zaleca si nia [137], jednak zastosowanie IPP wi|e si z osi- zastosowanie IPP do|ylnie w dawce 40 mg co 12 godz. gniciem lepszych wyników leczenia [138]. Ze wzgldu " W grupie chorych z niskim ryzykiem wystpienia na- na dodatkowy, poza hamowaniem wydzielania |oBd- wrotu krwawienia (bez aktywnego krwawienia i bez kowego (w tym hamowaniem wydzielania gastryny), znamion wysokiego ryzyka) zaleca si podanie IPP do- mechanizm dziaBania polegajcy na zmniejszeniu ustnie w dawce 40 mg co 12 godz. (w przypadku leków trzewnego przepBywu krwi [139], zastosowanie soma- konfekcjonowanych w tabletkach 30-miligramowych tostatyny mo|e by celowe u chorych, u których nie prawdopodobnie dopuszczalne jest zastosowanie udaje si wyrówna zaburzeD hemodynamicznych dawki 30 mg co 12 godz., jednak nie ma danych na- przed wykonaniem endoskopii lub kiedy endoskopia ukowych uzasadniajcych takie postpowanie). jest przeciwwskazana lub niedostpna. Celowe mo|e " U chorych z innymi ni| wrzodowe przyczyny krwawie- by te| u|ycie somatostatyny w razie niepowodzenia nia z GOPP zastosowanie IPP w du|ych dawkach poda- leczenia endoskopowego, w trakcie oczekiwania na le- wanych drog do|yln mo|e by uzasadnione w przy- czenie operacyjne lub kiedy leczenie operacyjne jest padkach aktywnego krwawienia o du|ym ryzyku przeciwwskazane [2, 4]. wystpienia nawrotu (np. ze zmiany Dieulafoy), w po- Nie zaleca si rutynowego stosowania w krwawieniu zostaBych przypadkach wystarczajce jest u|ycie wy- z GOPP jakichkolwiek innych leków uwa|anych za przeciw- sokich dawek IPP drog doustn. krwotoczne, wpBywajce na tworzenie si skrzepu (etam- sylat), lub przeciwfibrynolityczne (kwas e-aminokaprono- Powy|sze zalecenia mog by modyfikowane w zale|- wy, kwas traneksamowy). Nie udowodniono, aby ich no[ci od stanu klinicznego pacjenta i wyników terapii en- zastosowanie poprawiaBo wyniki leczenia w krwawieniu doskopowej, nie jest bowiem mo|liwe skategoryzowanie z GOPP. wszystkich sytuacji klinicznych majcych miejsce w krwa- wieniu z GOPP. U chorego w zaawansowanym wieku Wskazania do wykonania endoskopii kontrolnej W s k a z a n i a d o w y k o n a n i a e n d o s k o p i i k o n t r o l n e j z licznymi chorobami towarzyszcymi i rozlegBym owrzo- Niektóre badania sugeruj, |e wczesne (12 24 godz. dzeniem pokrytym skrzepem bez aktywnego krwawienia celowe bdzie zastosowanie IPP w cigBym wlewie do|yl- po pierwszym zabiegu), planowe wykonanie endoskopii nym przez 72 godz. Z kolei u pacjenta mBodego bez cho- kontrolnej (tzw. second-look endoscopy) i ponowne zasto- rób towarzyszcych, ze stwierdzonym widocznym naczy- sowanie hemostazy endoskopowej mo|e korzystnie niem na dnie niewielkiej niszy wrzodowej, któr w caBo[ci wpBywa na wynik leczenia, zwBaszcza na redukcj wyst- zamknito klipsami hemostatycznymi, dopuszczalne pienia nawrotów krwawienia. Korzy[ci te mog by Przegld Gastroenterologiczny 2008; 3 (1) Wytyczne postpowania w krwawieniu z górnego odcinka przewodu pokarmowego pochodzenia nie|ylakowego 13 stosunkowo najwiksze w grupie chorych z najbardziej " aktywne krwawienie z naczynia o du|ej [rednicy, kie- niekorzystnymi prognostycznie znamionami krwawienia, dy w ocenie endoskopisty zastosowanie technik endo- jednak dostpne dane s stosunkowo skpe i niespójne skopowych nie ma szans powodzenia, [140 144]. Wikszo[ ekspertów nie zaleca rutynowego " aktywne krwawienie lub widoczne niekrwawice na- wykonywania endoskopii kontrolnej. Wskazania do jej czynie o lokalizacji uniemo|liwiajcej zastosowanie wykonania musz by ustalane indywidualnie [1, 2, 4]. technik endoskopowych (np. na tylnej [cianie opuszki Grupa robocza zaleca planowe wykonanie endosko- dwunastnicy). pii kontrolnej w nastpujcych przypadkach: " niekompletnego uwidocznienia bBony [luzowej z po- Oczywistym wskazaniem do leczenia innymi techni- wodu zalegajcej krwi, kami zabiegowymi jest niepowodzenie leczenia endo- " braku identyfikacji zródBa krwawienia w przypadku skopowego z jakiejkolwiek przyczyny. Wybór midzy za- obecno[ci krwi w GOPP, stosowaniem technik radiologii zabiegowej i leczenia " braku pewno[ci co do skuteczno[ci zastosowanych operacyjnego zale|y od miejscowej dostpno[ci obu metod postpowania, lokalizacji i zródBa krwawienia. metod hemostatycznych. Radiologia zabiegowa R a d i o l o g i a z a b i e g o w a Nawrót krwawienia N a w r ó t k r w a w i e n i a Leczenie technikami radiologii zabiegowej, przy Ka|de kliniczne podejrzenie nawrotu krwawienia odpowiednim do[wiadczeniu w tym zakresie, mo|e by z GOPP powinno by zweryfikowane endoskopowo w try- cenn alternatyw dla leczenia chirurgicznego ze wzgl- bie pilnym po ewentualnym wcze[niejszym wyrównaniu du na znacznie mniejsz inwazyjno[ przy zachowaniu zaburzeD hemodynamicznych. Decyzje dotyczce dalsze- wysokiej skuteczno[ci [148 152]. go postpowania terapeutycznego musz by podejmo- W terapii przezcewnikowej mo|na stosowa [rodki wane indywidualnie, na podstawie wyników badania do embolizacji zarówno trwaBej (kleje akrylowe, mikrocz- endoskopowego i ogólnego stanu chorego. W razie steczki polimeru alkoholu winylowego, spirale), jak i cza- stwierdzenia zmian endoskopowych, bdcych wskaza- sowej (skrzepy krwi wBasnej chorego, Gelfoam). Z reguBy niem do stosowania endoskopowych technik hemosta- naczyniem poddawanym embolizacji jest ttnica |oBdko- tycznych, celowe jest podjcie przynajmniej jednej próby wo-dwunastnicza (w przypadku krwawienia z dwunastni- ponownego leczenia endoskopowego [1, 2]. Postpowa- cy) lub |oBdkowa lewa (w krwawieniu z |oBdka). Oba nie takie wydaje si by obarczone mniejszym ryzykiem naczynia mo|na podda tzw. [lepej embolizacji w przy- wystpienia powikBaD, przy podobnej skuteczno[ci, jak padku braku wynaczynienia [rodka kontrastowego pod- leczenie chirurgiczne w trybie pilnym [145]. W razie czas angiografii [148, 149, 152]. W ocenie skuteczno[ci wystpienia kolejnego nawrotu krwawienia, w wikszo[ci metody trzeba zwróci uwag na fakt, |e leczeniu przez- przypadków celowe jest leczenie operacyjne. cewnikowemu poddawani s z reguBy najci|ej chorzy, W sumie 25 50% chorych z nawrotem krwawienia u których nie uzyskano hemostazy endoskopowo. W tej po leczeniu endoskopowym wymaga leczenia chirurgicz- grupie embolizacja pozwala na uzyskanie ostatecznego nego [2, 145]. Za czynniki ryzyka wystpienia nawrotu sukcesu klinicznego u 50 80% pacjentów, przy odsetku krwawienia po leczeniu endoskopowym uwa|a si te powikBaD sigajcym 10% [148 151]. Nawet je[li radiologia same wskazniki, które przewiduj nieskuteczno[ poczt- zabiegowa nie pozwala na trwaBe zatrzymanie krwawie- kowej terapii endoskopowej, a wic znamiona krwawie- nia, z reguBy umo|liwia ustabilizowanie stanu chorego nia wysokiego ryzyka wg Forresta, masywno[ krwawie- przed definitywnym leczeniem chirurgicznym [152]. nia, du|a [rednica niszy wrzodowej oraz zBy stan ogólny pacjenta (wg klasyfikacji ASA) [146, 147]. Leczenie chirurgiczne L e c z e n i e c h i r u r g i c z n e Nawrót krwawienia o du|ej intensywno[ci (przebie- gajcego ze wstrzsem) oraz [rednica niszy wrzodowej Chocia| rola leczenia chirurgicznego w ostatnich >2 cm s wskaznikami prognozujcymi brak skuteczno- latach ulegBa znacznemu ograniczeniu, wci| jest istot- [ci ponownego leczenia endoskopowego [145]. nym elementem strategii wielodyscyplinarnego leczenia chorych z krwawieniem z GOPP. W wikszo[ci przypad- Wskazania do leczenia chirurgicznego/technikami W s k a z a n i a d o l e c z e n i a c h i r u r g i c z n e g o / t e c h n i k a m i ków krwawienia z GOPP bBdem jest podejmowanie pró- radiologii zabiegowej r a d i o l o g i i z a b i e g o w e j by leczenia chirurgicznego bez uprzedniego wykonania badania endoskopowego i próby terapii endoskopowej. Poza powy|szymi przypadkami nawrotu krwawienia Bezspornym pozostaje natomiast wskazanie do pil- po leczeniu endoskopowym, wskazaniami do pierwotnego nego leczenia operacyjnego w ka|dym przypadku nie- leczenia zabiegowymi metodami nieendoskopowymi s: " masywne krwawienie, w którym niemo|liwa jest iden- powodzenia uzyskania hemostazy technikami endo- tyfikacja zródBa krwawienia, skopowymi. Ka|de opóznienie mo|e prowadzi Przegld Gastroenterologiczny 2008; 3 (1) Tomasz Marek, Andrzej Baniukiewicz, Grzegorz Wallner, Gra|yna Rydzewska, Andrzej Dbrowski 14 do [mierci i nawet u chorych we wstrzsie odpowiedni przynosi nowe mo|liwo[ci. W o[rodkach specjalistycz- resuscytacj nale|y prowadzi równolegle do leczenia nych te same zabiegi dotychczas wykonywane metod operacyjnego. Innym wskazaniem do leczenia chirur- na otwarto mo|na wykona z dostpu laparoskopowego, gicznego jest zapobieganie zagra|ajcemu |yciu nawro- zmniejszajc uraz okoBooperacyjny i uBatwiajc szybszy towi krwawienia u osób z grupy wysokiego ryzyka zgo- powrót do zdrowia [163]. nu. W zale|no[ci od zastosowanego leczenia W celu uzyskania najlepszej relacji korzy[ci i ryzyka farmakologicznego i endoskopowego, odsetek nawro- przy kwalifikacji chorych z krwawieniem z GOPP do tów krwawienia mie[ci si w granicach od ok. 10 leczenia operacyjnego niezbdna jest wBa[ciwa wspóB- do ok. 15 20% [46, 58, 59, 110]. Zatamowanie ponow- praca caBego interdyscyplinarnego zespoBu terapeutycz- nego krwawienia technikami endoskopowymi jest zwy- nego, a w szczególno[ci endoskopisty i chirurga. kle trudne i u 25 50% chorych konieczno[ci staje si leczenie operacyjne w trybie pilnym [2, 145], obarczone Postêpowanie po zakoñczeniu ostrego P o s t ê p o w a n i e p o z a k o ñ c z e n i u o s t r e g o zwikszon [miertelno[ci sigajc 30 40% okresu choroby o k r e s u c h o r o b y [50, 145, 153 157]. Wydaje si, |e równie| w razie po- Pacjenci, u których zródBem krwawienia byB wrzód wtórnego krwawienia u wikszo[ci pacjentów mo|- trawienny, powinni otrzyma standardowe leczenie na podj prób leczenia endoskopowego, chocia| na- choroby wrzodowej. Z reguBy zaleca si podawanie IPP le|y zwróci uwag na fakt, |e zabieg operacyjny po w dawce 20 40 mg/dob p.o. przez 4 tyg. we wrzodzie 2 próbach leczenia endoskopowego jest obarczony wy|- dwunastnicy i 6 8 tyg. we wrzodzie |oBdka. Wiksze szym ryzykiem wystpienia powikBaD i wy|szym odset- dawki s skuteczniejsze w gojeniu du|ych wrzodów kiem zgonów ni| po operacjach wykonanych po pierw- |oBdka [164, 165]. szej próbie leczenia endoskopowego. Dlatego te| Wszyscy chorzy z krwawieniem z GOPP pochodzenia u starszych chorych z chorobami towarzyszcymi, gdzie nie|ylakowego powinni zosta poddani badaniu na obec- procesy regeneracyjne s znacznie upo[ledzone, no[ H. pylori, a w przypadku wyniku dodatniego  lecze- i w przypadkach z wysokim ryzykiem wystpienia na- niu eradykacyjnemu [1, 2, 4, 166 171]. wrotu masywnego krwawienia (krwawienie ttnicze, Leczenie eradykacyjne jest podstawow metod zapo- widoczne naczynie o [rednicy >2 mm, lokalizacja na tyl- biegania wystpieniu póznych nawrotów choroby wrzodo- nej [cianie opuszki dwunastnicy lub wysoko na krzy- wej i krwawienia z wrzodu trawiennego. U pacjentów wiznie mniejszej |oBdka, konieczno[ przetoczenia po skutecznej eradykacji H. pylori nawrotowo[ krwawie- wicej ni| 5 6 jednostek koncentratu krwinek czerwo- nia z wrzodu trawiennego nie powinna przekroczy 1% nych), po uzyskaniu wstpnej hemostazy technikami w cigu roku (w porównaniu z 5% u osób stale leczonych endoskopowymi wskazane jest rozwa|enie wczesnego, antysekrecyjnie i 20% u chorych nieleczonych). Po sku- planowego leczenia operacyjnego [158 160]. Wybór tecznej eradykacji nawroty krwawienia s nastpstwem techniki zabiegu operacyjnego zale|y od lokalizacji, reinfekcji H. pylori lub stosowania niesteroidowych leków przyczyny krwawienia, wieku i stanu chorego. Postp przeciwzapalnych [170, 171]. Z tego powodu zaleca si kon- w rozumieniu patofizjologii choroby wrzodowej i nowe trol skuteczno[ci leczenia eradykacyjnego [172]. mo|liwo[ci terapeutyczne (do|ylne IPP, eradykacja He- Z niejasnych przyczyn czuBo[ wikszo[ci metod licobacter pylori) sprawiaj, |e leczenie chirurgiczne rozpoznawania infekcji H. pylori w krwawieniu z GOPP  zamiast stosowanego wcze[niej postpowania resek- jest niska i wynosi od 67% dla testu ureazowego i 70% cyjnego [161, 162]  powinno by raczej oszczdzajce dla badania histologicznego, do 88% dla badania sero- (wycicie owrzodzenia, podkBucie krwawicego naczy- logicznego i 93% dla testu oddechowego (natomiast nia, podwizanie odpowiedniej ttnicy) i nakierowane swoisto[ testów nie ulega obni|eniu) [173 175]. Po- bardziej na zatamowanie krwawienia ni| na leczenie nadto zastosowanie IPP mo|e obni|y czuBo[ testu od- choroby wrzodowej [158 160]. W przypadku niszy wrzo- dechowego, je[li nie jest on wykonany odpowiednio dowej |oBdka z reguBy wykonuje si miejscow resek- wcze[nie. W tej sytuacji proponuje si nastpujce po- cj wrzodu (zwBaszcza w przypadku du|ej [rednicy stpowanie: zmiany) z podwizaniem ssiadujcych gaBzi ttnicy " podczas badania endoskopowego nale|y pobra wy- |oBdkowej lewej. W przypadku niszy wrzodowej dwu- cinki do testu urazowego i ewentualnie badania histo- nastnicy wykonuje si podkBucie naczyD zaopatrujcych logicznego, wrzód, z ewentualnym pokryciem dna owrzodzenia ota- " w przypadku wyniku ujemnego nale|y wykona test czajc bBon [luzow i podwizaniem ttnicy |oBdko- oddechowy lub badanie serologiczne, wo-dwunastniczej [158 160]. " w razie kolejnego wyniku ujemnego nale|y wykona Chocia| zasady techniki operacyjnej przez lata nie ule- test oddechowy w odstpie 14 dni od zakoDczenia le- gBy zmianie, to postp w chirurgii minimalnie inwazyjnej czenia IPP [175]. Przegld Gastroenterologiczny 2008; 3 (1) Wytyczne postpowania w krwawieniu z górnego odcinka przewodu pokarmowego pochodzenia nie|ylakowego 15 Ka|dy wynik dodatni jest wskazaniem do podjcia nocze[nie profilaktyczne leczenie antysekrecyjne leczenia eradykacyjnego. Leczenie to nale|y rozpocz [176 178]. po opanowaniu krwawienia i rozpoczciu od|ywiania W przypadku wrzodu |oBdka konieczne jest wyko- doustnego. Nie ma jednak potrzeby pilnego wBczania nanie endoskopii kontrolnej po upBywie 6 8 tyg. leczenia eradykacyjnego drog do|yln w ostrym okre- dla oceny wygojenia wrzodu i wykluczenia jego nowo- sie choroby [2]. tworowej etiologii. W przypadku wrzodu dwunastnicy W przypadku, gdy przyczyn krwawienia byBo po uzyskaniu eradykacji H. pylori nie ma bezwzgldnej stosowanie niesteroidowych leków z tej grupy, nale- konieczno[ci wykonywania endoskopii kontrolnej, jed- |y d|y do ich odstawienia. Je[li jest to niemo|liwe, nak postpowanie takie nie jest bBdem. Wykonanie nale|y rozwa|y podawanie leków z tej grupy o mo|- endoskopii kontrolnej jest konieczne u osób stale liwie najmniejszej toksyczno[ci, stosujc rów- przyjmujcych niesteroidowe leki przeciwzapalne [1]. Podsumowanie postêpowania w leczeniu krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego P o d s u m o w a n i e p o s t ê p o w a n i a w l e c z e n i u k r w a w i e n i a z g ó r n e g o o d c i n k a p r z e w o d u p o k a r m o w e g o pochodzenia nie¿ylakowego p o c h o d z e n i a n i e ¿ y l a k o w e g o 1. Leczenie powinno by prowadzone w wyspecjalizo- 9. Terapia iniekcyjna z u|yciem adrenaliny charak- wanym, odpowiednio wyposa|onym o[rodku lecze- teryzuje si du|ym odsetkiem nawrotów i w mo- nia krwawieD. noterapii jest mniej skuteczna ni| pozostaBe techniki lub kombinacja terapii iniekcyjnej z po- 2. Nale|y oceni ci|ko[ krwawienia i postawi pro- zostaBymi technikami. gnoz jego przebiegu za pomoc obiektywnego systemu punktowego oraz wykona odpowiednie 10. Techniki koagulacji i zastosowanie klipsów he- badania laboratoryjne. mostatycznych s skuteczne w monoterapii. Za- stosowanie klipsów jest technicznie trudniejsze, 3. Zaawansowany wiek, zBy stan ogólny chorego (obec- ale charakteryzuje si najmniejszym odsetkiem no[ chorób towarzyszcych) oraz masywno[ krwa- nawrotów krwawienia. wienia s negatywnymi czynnikami rokowniczymi. 11. Podstaw leczenia farmakologicznego jest zaha- 4. Leczenie krwawienia rozpoczyna si od wyrówna- mowanie wydzielania kwasu solnego za pomoc nia ewentualnych zaburzeD hemodynamicznych. du|ych dawek inhibitora pompy protonowej. 5. Podanie przed wykonaniem endoskopii inhibitora 12. Wczesne, planowe wykonanie kontrolnej endo- pompy protonowej i erytromycyny jako leku gastro- skopii mo|e by korzystne u chorych z najwik- kinetycznego uBatwia ustalenie rozpoznania i prze- szym ryzykiem wystpienia nawrotu krwawienia. prowadzenie terapii endoskopowej. 6. Endoskopia wykonana w trybie pilnym jest najwa|- 13. W przypadku nawrotu krwawienia z reguBy celo- niejszym elementem procesu diagnostyczno-tera- we jest podjcie przynajmniej jednej próby po- nownego leczenia endoskopowego. peutycznego, a gBówn korzy[ci z niej pBync jest mo|liwo[ endoskopowego tamowania krwawienia. 14. Wskazaniami do leczenia chirurgicznego w try- 7. Wskazaniem do leczenia endoskopowego jest obec- bie pilnym s niskie prawdopodobieDstwo powodzenia terapii endoskopowej oraz jej nie- no[ tzw. znamion krwawienia wysokiego ryzyka, tj. aktywnego krwawienia, widocznego niekrwawi- powodzenie zarówno pierwotne, jak i w przy- cego naczynia i w cz[ci przypadków skrzepu pokry- padku nawrotu krwawienia. wajcego nisz wrzodow. 15. Pacjenci z chorob wrzodow powinni by pod- 8. Zalecane techniki hemostazy endoskopowej obejmuj dani badaniu na obecno[ Helicobacter pylori terapi iniekcyjn, koagulacj koaptywn, koagulacj i leczeniu eradykacyjnemu w razie wyniku do- plazm argonow oraz metody mechaniczne. datniego. Proponowany przez grupê robocz¹ schemat postêpowania przedstawiono na ryc. 1. P r o p o n o w a n y p r z e z g r u p ê r o b o c z ¹ s c h e m a t p o s t ê p o w a n i a p r z e d s t a w i o n o n a r y c . 1 . Przegld Gastroenterologiczny 2008; 3 (1) Tomasz Marek, Andrzej Baniukiewicz, Grzegorz Wallner, Gra|yna Rydzewska, Andrzej Dbrowski 16 objawy krwawienia z GOPP ocena w OLK wstpna ocena prognostyczna (wywiad, badanie fizykalne, badania laboratoryjne) niskie ryzyko wysokie ryzyko hospitalizacja na oddziale internistycznym hospitalizacja w OLK lub OIOM IPP 2 × 40 mg/dob p.o. intensywna resuscytacja i monitorowanie IPP 80 mg bolus i.v. endoskopia w cigu 24 godz. endoskopia w trybie pilnym1 znamiona niskiego ryzyka brak identyfikacji zródBa krwawienia znamiona wysokiego (plama na dnie wrzodu, lub po[redniego ryzyka czyste dno wrzodu) (aktywne krwawienie, krew w |oBdku, widoczne naczynie, skrzep) masywne krwawienie, ocena niepeBna, chory niestabilny chory stabilny bez terapii terapia endoskopowa  metoda endoskopowej mechaniczna lub kombinacja ostrzykiwania z metod wlew IPP wlew IPP mechaniczn lub koagulacj2 8 mg/godz. i.v. 8 mg/godz. i.v. skuteczna3 nieskuteczna endoskopia kontrolna w cigu 24 godz. wlew IPP 8 mg/godz. i.v. wlew IPP lub IPP 2 × 40 mg/dob do 72 godz.4 8 mg/godz. i.v. 1 Przed endoskopi w trybie pilnym zalecane poda- nie erytromycyny w dawce 250 mg i.v. na 30 min przed badaniem 2 Nie jest konieczne forsowne mechaniczne usu- dalsza hospitalizacja w OLK lub OIOM do 72 godz. wanie przylegajcego skrzepu i terapia endosko- powa, je|eli skrzep nie daje si odpBuka 3 Przy wtpliwo[ciach dotyczcych skuteczno[ci bez nawrotu nawrót5 hemostazy celowe wykonanie kontrolnej endo- skopii w cigu 12 24 godz. 4 FIa, FIb, FIIa  wlew i.v. 8 mg/godz., FIIb  2 × 40 mg/dob i.v.; ewentualnie modyfikowane w zale|- terapia endoskopowa no[ci od oceny prognostycznej, stanu kliniczne- go chorego i zastosowanego leczenia endosko- powego 5 skuteczna3 nieskuteczna Pierwszy nawrót krwawienia z reguBy leczony endoskopowo, po drugim z reguBy leczenie chi- rurgiczne 6 2 × 40 mg/dob p.o. lub i.v. przynajmniej do 5. do- przeniesienie na oddziaB chirurgiczny/OIOM wlew IPP 8 mg/godz. i.v. by, potem w zale|no[ci od rozpoznania przez 72 godz. GOPP  górny odcinek przewodu pokarmowego, OLK  o[rodek leczenia krwawieD, OIOM  oddziaB leczenie technikami radiologii zabiegowej intensywnej opieki medycznej, IPP  inhibitor pom- przeniesienie na oddziaB internistyczny lub chirurgiczne w trybie pilnym py protonowej, NLPZ  niesteroidowe leki przeciw- zapalne IPP 2 × 40 mg/dob p.o./i.v.6 Ryc. 1. Algorytm postpowania R y c . 1 . w krwawieniu z GOPP pocho- dalszy pobyt na oddziale lub wypis (eradykacja H. pylori, profilaktyka uszkodzeD po NLPZ dzenia nie|ylakowego Przegld Gastroenterologiczny 2008; 3 (1) Wytyczne postpowania w krwawieniu z górnego odcinka przewodu pokarmowego pochodzenia nie|ylakowego 17 16. Enns RA, Gagnon YM, Rioux KP, Levy AR. Cost-effectiveness in Pi[miennictwo P i [ m i e n n i c t w o Canada of intravenous proton pump inhibitors for all patients 1. British Society of Gastroenterology Endoscopy Committee. presenting with acute upper gastrointestinal bleeding. Aliment Non-variceal upper gastrointestinal haemorrhage: guidelines. Pharmacol Ther 2003; 17: 225-33. Gut 2002; 51 (Suppl IV): iv1 iv6. 17. Frossard JL, Spahr L, Queneau PE i wsp. Erythromycin 2. Barkun A, Bardou M, Marshall JK for the Nonvariceal Upper GI intravenous bolus infusion in acute upper gastrointestinal Bleeding Consensus Conference Group. Consensus Recommen- bleeding: a randomized, controlled, double blind trial. dations for Managing Patients with Nonvariceal Upper Gastroenterology 2002; 123: 17-23. Gastrointestinal Bleeding. Ann Intern Med 2003; 139: 843-57. 18. Coffin B, Pocard M, Panis Y i wsp. Erythromycin improves the 3. Lundell L. GI haemorrhage  surgical aspects. EAGE 2nd European quality of EGD in patients with acute upper GI bleeding: Postgraduate School in Gastroenterology. Abstracts 28-29. a randomized controlled study. Gastrointest Endosc 2002; 4. The Standard of Practice Committeee of the ASGE (Adler DG, 56: 174-9. Leighton JA, Davila RE i wsp.). ASGE guideline: the role of 19. Carbonell N, Pauwels A, Serfaty L i wsp. Erythromycin infusion endoscopy in acute non-variceal upper-GI hemorrhage. prior to endoscopy for acute upper gastrointestinal bleeding: Gastrointest Endosc 2004; 60: 497-504. a randomized, controlled, double-blind trial. Am J Gastro- 5. Rockall TA, Logan RF, Devlin HB, Northfield TC. Incidence of enterol 2006; 101: 1211-5. and mortality from acute upper gastrointestinal haemorrhage 20. Lin HJ, Wang K, Perng CL i wsp. Early or delayed endoscopy for in the United Kingdom. Steering Committee and members of patients with peptic ulcer bleeding. A prospective randomized the National Audit of Acute Upper Gastrointestinal study. J Clin Gastroenterol 1996; 22: 267-71. Haemorrhage. BMJ 1995; 311: 222-6. 21. Cooper GS, Chak A, Connors AF Jr i wsp. The effectiveness of 6. Dulai GS, Gralnek IM, Oei TT i wsp. Utilization of health care early endoscopy for upper gastrointestinal hemorrhage: resources for low-risk patients with acute, nonvariceal upper a community-based analysis. Med Care 1998; 36: 462-74. GI hemorrhage: an historical cohort study. Gastrointest 22. Cooper GS, Chak A, Way LE i wsp. Early endoscopy in upper Endosc 2002; 55: 321-7. gastrointestinal hemorrhage: associations with recurrent 7. Longstreth GF, Feitelberg SP. Successful outpatient bleeding, surgery, and length of hospital stay. Gastrointest management of acute upper gastrointestinal hemorrhage: use Endosc 1999; 49: 145-52. of practice guidelines in a large patient series. Gastrointest 23. Lee JG, Turnipseed S, Romano PS i wsp. Endoscopy-based Endosc 1998; 47: 219-22. triage significantly reduces hospitalization rates and costs of 8. Cipolletta L, Bianco MA, Rotondano G i wsp. Outpatient treating upper GI bleeding: a randomized controlled trial. management for low-risk nonvariceal upper GI bleeding: Gastrointest Endosc 1999; 50: 755-61. a randomized controlled trial. Gastrointest Endosc 2002; 55: 1-5. 24. Forrest JA, Finlayson ND, Shearman DJ. Endoscopy in 9. Rockall TA, Logan RF, Devlin HB, Northfield TC. Risk assessment gastrointestinal bleeding. Lancet 1974; 2: 394-7. after acute upper gastrointestinal haemorrhage. Gut 1996; 25. Wu JC, Sung JJ. Upper gastrointestinal bleeding diseases. W: 38: 316-21. Gastroenterological Endoscopy. Classen M, Tytgat GN, 10. Daneshmend TK, Hawkey CJ, Langman MJ i wsp. Omeprazole Lightdale CJ (red.). Thieme, Stuttgart 2002; 538-47. versus placebo for acute upper gastrointestinal bleeding: 26. Laine L, Peterson WL. Bleeding peptic ulcer. N Engl J Med randomised double blind controlled trial. BMJ 1992; 304: 143-7. 1994; 331: 717-27. 11. Andrews C, Levy A, Fishman M i wsp. Intravenous proton pump 27. Therapeutic endoscopy and bleeding ulcers. Natl Inst Health inhibitor (IV IPPs) prior to endoscopy   downstage high-risk Consens Dev Conf Consens Statement 1989; 7: 1-7. lesion in patients with bleeding peptic ulcer (PUD): 28. Sacks HS, Chalmers TC, Blum AL i wsp. Endoscopic hemostasis. a multicenter comparative study [Abstract]. Gastrointest An effective therapy for bleeding peptic ulcers. JAMA 1990; Endosc 2003; 57: AB 149. 264: 494-9. 12. Lau JY, Leung WK, Wu JC i wsp. Omeprazole before endoscopy 29. Cook DJ, Gayatt GH, Salena BJ i wsp. Endoscopic therapy for in patients with gastrointestinal bleeding. New Engl J Med acute non-variceal haemorrhage: a meta-analysis. Gastro- 2007; 356: 1631-40. enterology 1992; 102: 139-48. 13. Keyvani L, Murthy S, Leeson S, Targownik LE. Pre-endoscopic 30. Jensen DM, Machicado GA. Endoscopic hemostasis of ulcer proton pump inhibitor therapy reduces recurrent adverse hemorrhage with injection, thermal, and combination gastrointestinal outcomes in patients with acute non-variceal methods. Tech Gastrointest Endosc 2005; 7: 124-31. upper gastrointestinal bleeding. Aliment Pharmacol Ther 2006; 31. Hui AJ, Sung JJ. Endoscopic treatment of upper gastrointestinal 24: 1247-55. bleeding. Curr Treat Options Gastroenterol 2005; 8: 153-62. 14. Dorward S, Sreedharan A, Leontiadis GI i wsp. Proton pump 32. Bleau BL, Gostout CJ, Sherman KE i wsp. Recurrent bleeding inhibitor treatment initiated prior to endoscopic diagnosis in from peptic ulcer associated with adherent clot: a randomized unselected upper gastrointestinal bleeding. Cochrane Database Syst Rev 2006; 4: CD005415. study comparing endoscopic treatment with medical therapy. 15. Barkun A, Kennedy W, Herba K i wsp. The cost effectiveness of Gastrointest Endosc 2002; 56: 1-6. proton pump inhibitor continuous infusion (IV IPP) administered 33. Jensen DM, Kovacs TO, Jutabha R i wsp. Randomized trial of prior to endoscopy in the treatment of patients with non-variceal medical or endoscopic therapy to prevent recurrent ulcer upper GI bleeding. The RUGBE Investigators [Abstract]. Gastro- hemorrhage in patients with adherent clots. Gastroenterology enterology 2002; 122: A67. 2002; 123: 407-13. Przegld Gastroenterologiczny 2008; 3 (1) Tomasz Marek, Andrzej Baniukiewicz, Grzegorz Wallner, Gra|yna Rydzewska, Andrzej Dbrowski2 18 34. Kahi CJ, Jensen DM, Sung JJ i wsp. Endoscopic therapy versus 51. Jensen DM, Machicado GA. Principles, technical guidelines, and medical therapy for bleeding peptic ulcer with adherent clot: results of arterial hemostasis with coagulation probes. W: a meta-analysis. Gastroenterology 2005; 129: 855-62. Gastroenterological Endoscopy. Classen M, Tytgat GN, Lightdale CJ (red.). Thieme, Stuttgart 2002; 274-83. 35. Sung JJ, Chan FK, Lau JY i wsp. The effect of endoscopic therapy 52. Laine L. Multipolar electroagulaction in the treatment of peptic in patients receiving omeprazole for bleeding ulcers with ulcer with nonbleeding visible vesels: a prospective, controlled nonbleeding visible vessels or adherent clots: a randomized trial. Ann Int Med 1989; 110: 510-4. comparison. Ann Intern Med 2003; 139: 237-43. 53. Swain CP, Mills TN, Shemesh E i wsp. Which electrode? 36. Laine L. Systematic review of endoscopic therapy for ulcers A comparison of four endoscopic methods of electrocoagulation with clots: can a meta-analysis be misleading? Gastroenterology in experimental bleeding ulcers. Gut 1984; 25: 1424-31. 2005; 129: 2127. 54. Costamagna G. Argon plasma coagulation. W: Gastroenterolo- 37. Mondardini A, Barletti C, Rocca G i wsp. Non-variceal upper gical Endoscopy. Classen M, Tytgat GN, Lightdale CJ (red.). gastrointestinal bleeding and Forrest s classification: Thieme, Stuttgart 2002; 290-301. diagnostic agreement between endoscopists from the same 55. Ginsberg GG, Barkun AN, Bosco JJ i wsp. The argon plasma area. Endoscopy 1998; 30: 508-12. coagulator: February 2002. Gastrointest Endosc 2002; 55: 807-10. 38. Bardou M, Youssef M, Toubouti Y i wsp. Newer endoscopic 56. Cipolletta L, Bianco MA, Rotondano G i wsp. Prospective therapies decrease both re-bleeding and mortality in high risk comparison of argon plasma coagulator and heater probe in patients with acute peptic ulcer bleeding: a series of the endoscopic treatment of major peptic ulcer bleeding. meta-analyses [Abstract]. Gastroenterology 2003; 123: A239. Gastrointest Endosc 1998; 48: 191-5. 39. Chung SC, Leung JW, Steele RJ i wsp. Endoscopic injection of 57. Watson JP, Bennett MK, Griffin SM i wsp. The tissue effect of adrenaline for actively bleeding ulcers: a randomised trial. argon plasma coagulation on esophageal and gastric mucosa. Br Med J (Clin Res Ed) 1988; 296: 1631-3. Gastrointest Endosc 2000; 52: 342-5. 40. Lai KH, Peng SN, Guo WS i wsp. Endoscopic injection for the 58. Sung JJ, Tsoi KK, Lai LH i wsp. Endoscopic clipping versus treatment of bleeding ulcers: local tamponade or drug effect? injection and thermo-coagulation in the treatment of Endoscopy 1994; 26: 338-41. non-variceal upper gastrointestinal bleeding: a meta-analysis. 41. Lau JY, Chung SC. Hemostasis: injection sclerotherapy, banding, Gut 2007; 56: 1364-73. mechanical methods, heater probe, and other methods. W: 59. Marmo R, Rotondano G, Piscopo R i wsp. Dual therapy versus Gastroenterological Endoscopy. Classen M, Tytgat GN, Lightdale monotherapy in the endoscopic treatment of high-risk CJ (red.). Thieme, Stuttgart 2002; 262-73. bleeding ulcers: a meta-analysis of controlled trials. Am 42. Park CH, Lee SJ, Park JH i wsp. Optimal injection volume of J Gastroenterol 2007; 102: 279-89. epinephrine for endoscopic prevention of recurrent peptic 60. Chau CH, Siu WT, Law BK i wsp. Randomized controlled trial ulcer bleeding. Gastrointest Endosc 2004; 60: 875-80. comparing epinephrine injection plus heat probe coagulation 43. Liou TC, Lin SC, Wang HY, Chang WH. Optimal injection volume versus epinephrine injection plus argon plasma coagulation for of epinephrine for endoscopic treatment of peptic ulcer bleeding peptic ulcers. Gastrointest Endosc 2003; 57: 455-61. bleeding. World J Gastroenterol 2006; 12: 3108-13. 61. Skok P, Ceranic D, Sinkovic A, Pocajt M. Peptic ulcer hemorrhage: 44. Choudari CP, Palmer KR. Endoscopic injection therapy for Argon plasma coagulation versus injection sclerotherapy: bleeding peptic ulcer; a comparison of adrenaline alone with a prospective, randomised. Verdauungskrankheiten 2001; 9: adrenaline plus ethanolamine oleate. Gut 1994; 35: 608-10. 107-13. 45. Chung SC, Lau JY, Sung JJ i wsp. Randomized comparison 62. Havanond C, Havanond P. Argon plasma coagulation therapy between adrenaline injection alone and adrenaline injection for acute non-variceal upper gastrointestinal bleeding. plus heat probe treatment for actively bleeding ulcers. Br Med Cochrane Database Syst Rev 2005; 2: CD003791. J 1997; 314: 1307-11. 63. Wong RM, Ota S, Katoh A i wsp. Endoscopic ligation for 46. Vergara M, Calvet X, Gisbert JP. Epinephrine injection versus non-esophageal variceal upper gastrointestinal hemorrhage. epinephrine injection and a second endoscopic method in Endoscopy 1998; 30: 774-7. high risk bleeding ulcers. Cochrane Database Syst Rev 2007; 64. Chung MG, Kim YK, Kim HM i wsp. Is endoscopic band ligation 2: CD005584. more effective than electrocoagulation in the treatment of 47. Chung SC, Leung JW, Leong HT i wsp. Adding a sclerosant to bleeding Dieulafoy s lesion? [Abstract]. Gastrointest Endosc endoscopic epinphrine injection in actively bleeding ulcers: 2005; 61: AB162. randomised trial. Gastrointest Endosc 1993; 39: 611-5. 65. Park CH, Lee WS, Joo YE i wsp. Endoscopic band ligation for control 48. Chung SC, Leong HT, Chan AC i wsp. Epinephrine or epinephrine of acute peptic ulcer bleeding. Endoscopy 2004; 36: 79-82. plus alcohol for injection of bleeding ulcers: a prospective 66. Raju GS, Gajula L. Endoclips for GI endoscopy. Gastrointest randomized trial. Gastrointest Endosc 1996; 43: 591-5. Endosc 2004; 59: 267-79. 49. Lazo MD, Andrade R, Medina MC i wsp. Effect of injection 67. Yeh RW, Kaltenbach T, Soetikno R. Endoclips. Tech Gastrointest sclerosis with alcohol on the rebleeding rate of gastroduodenal Endosc 2006; 8: 2-11. ulcers with unbleeding visible vessels; a prospective controlled 68. Kaltenbach T, Friedland S, Barro J, Soetikno R. Clipping for upper trial. Am J Gastroneterol 1992; 87: 843-6. gastrointestinal bleeding. Am J Gastroenterol 2006; 101: 915-8. 50. Rutgeerts P, Rauws E, Wara P i wsp. Randomised trial of single 69. Sung JJ, Tsoi KK, Lau JY. Hemoclips versus thermoagulation for and repeated fibrin glue compared with injection of polidocanol the treatment of non-variceal upper gastrointestinal bleeding: in treatment of bleeding peptic ulcer. Lancet 1997; 350: 692-6. a meta-analysis [Abstract]. Gastrointest Endosc 2006; 65: AB121. Przegld Gastroenterologiczny 2008; 3 (1) Wytyczne postpowania w krwawieniu z górnego odcinka przewodu pokarmowego pochodzenia nie|ylakowego 19 70. Cipolletta L, Rotondano G, Bianco MA i wsp. Mechanical 86. Machicado GA, Jensen DM, Randall GM. Upper gastrointestinal modalities of endoscopic therapy: clips, loops and beyond. Tech angiomata  diagnosis and treatment. Gastrointest Clin North Gastroinest Endosc 2005; 7: 132-8. Am 1991; 21: 241-62. 71. Chung IK, Ham JS, Him HS i wsp. Comparison of the haemostatic 87. Sebastian S, O Morain CA, Buckley MJ. Review article: current efficacy of the endoscopic haemoclip method with hypertronic therapeutic options for gastric antral vascular ectasia. Aliment saline epinephrine injection and a combination of the two for Pharmacol Ther 2003; 18: 157-65. the management of bleeding peptic ulcer. Gastrointest Endosc 88. Norton ID, Petersen BT, Sorbi D i wsp. Management and 1999; 49: 13-8. long-term prognosis of Dieulafoy lesion. Gastrointest 72. Sung JJ, Tsoi KK, Lau JY. Hemoclips versus endoscopic injection Endosc 1999; 50: 762-7. for the treatment of non-variceal upper gastrointestinal 89. Schmulewitz N, Baillie J. Dieulafoy lesions: a review of 6 years bleeding: a meta-analysis [Abstract]. Gastrointest Endosc 2007; of experience at a tertiary referral center. Am J Gastro- 65: AB187. enterol 2001; 96: 1688-94. 73. Vergara M, Calvet X, Brullet E i wsp. Adding a second hemostatic 90. Parra-Blanco A, Takahashi H, Mendez Jerez PV i wsp. procedure after epinephrine injection reduces rebleeding, Endoscopic management of Dieulafoy lesions of the stomach: surgery, and mortality in bleeding peptic ulcer patients: a case study of 26 patients. Endoscopy 1997; 29: 834-9. a meta-analysis [Abstract]. Gastrointest Endosc 2003; 57: AB 118. 91. Cheng CL, Liu NJ, Lee CS i wsp. Endoscopic management of 74. Calvet X, Vergara M, Brullet E i wsp. Addition of a second Dieulafoy lesions in acute nonvariceal upper gastrointestinal endoscopic treatment following epinephrine injection improves bleeding. Dig Dis Sci 2004; 49: 1139-44. outcome in high-risk bleeding ulcers. Gastroenterology 2004; 92. Sone Y, Kumada T, Toyoda H i wsp. Endoscopic management 126: 441-50. and follow up of Dieulafoy lesion in the upper gastrointestinal 75. Bardou M, Martel M, Toubouti Y i wsp. Combination of tract. Endoscopy 2005; 37: 449-53. hemoclipping and epinephrine injection decrease re-bleeding 93. Valera JM, Pino RQ, Poniachik J i wsp. Endoscopic band ligation and surgery in high-risk patients with acute peptic ulcer of bleeding dieulafoy lesions: the best therapeutic strategy. bleeding: a meta-analysis [Abstract]. Gastrointest Endosc 2006; Endoscopy 2006; 38: 193-4. 65: AB169. 94. Savides TJ, Jensen DM, Cohen J i wsp. Severe upper 76. Marmo R, Rotondano G, Falasco G i wsp. Dual therapy versus gastrointestinal tumor bleeding: endoscopic findings, monotherapy in the endoscopic treatment of high-risk treatment, and outcome. Endoscopy 1996; 28: 244-8. bleeding ulcers: a meta-analysis [Abstract]. Gastrointest 95. Loftus EV, Alexander GL, Ahlquist DA, Balm RK. Endoscopic Endosc 2005; 61: AB91. treatment of major bleeding from advanced gastroduodenal 77. Villanueva C, Balanzó J, Espinós JC i wsp. Prediction of malignant lesions. Mayo Clin Proc 1994; 69: 736-40. therapeutic failure in patients with bleeding peptic ulcer treated 96. Suzuki H, Miho O, Watanabe Y i wsp. Endoscopic laser therapy with endoscopic injection. Dig Dis Sci 1993; 38: 2062-70. in the curative and palliative treatment of upper 78. Brullet E, Calvet X, Campo R i wsp. Factors predicting failure of gastrointestinal cancer. World J Surg 1989; 13: 158-64. endoscopic injection therapy in bleeding duodenal ulcer. 97. Mathus-Vliegen EM, Tytgat GN. Analysis of failures and Gastrointest Endosc 1996; 43: 111-6. complications of neodymium: YAG laser photocoagulation in 79. Brullet E, Campo R, Calvet X i wsp. Factors related to the failure gastrointestinal tract tumors. A retrospective survey of 18 of endoscopic injection therapy for bleeding gastric ulcer. years experience. Endoscopy 1990; 22: 17-23. Gut 1996; 39: 155-8. 98. Laine L, Cohen H, Brodhead J i wsp. Prospective evaluation of 80. Wong SK, Yu LM, Lau JY i wsp. Prediction of therapeutic failure immediate versus delayed refeeding and prognostic value of after adrenaline injection plus heater probe treatment in endoscopy in patients with upper gastrointestinal hemorrhage. patients with bleeding peptic ulcer. Gut 2002; 50: 322-5. Gastroenterology 1992; 102: 314-6. 81. Thomopoulos KC, Theocharis GJ, Vagenas KA i wsp. Predictors 99. Green FW Jr, Kaplan MM, Curtis LE, Levine PH. Effect of acid of hemostatic failure after adrenaline injection in patients and pepsin on blood coagulation and platelet aggregation. with peptic ulcers with non-bleeding visible vessel. Scand A possible contributor prolonged gastroduodenal mucosal J Gastroenterol 2004; 39: 600-4. hemorrhage. Gastroenterology 1978; 74: 38-43. 82. Bharucha AE, Gostout CJ, Balm RK. Clinical and endoscopic risk 100. Li Y, Sha W, Nie Y i wsp. Effect of intragastric pH on control of factors in the Mallory-Weiss syndrome. Am J Gastroenterol 1997; peptic ulcer bleeding. J Gastroenterol Hepatol 2000; 15: 148-54. 92: 805-8. 101. Vreeburg EM, Levi M, Rauws EA i wsp. Enhanced mucosal 83. Morales P, Baum AE. Therapeutic alternatives for the fibrinolytic activity in gastroduodenal ulcer haemorrhage and Mallory-Weiss tear. Curr Treat Options Gastroenterol 2003; the beneficial effect of acid suppression. Aliment Pharmacol 6: 75-83. Ther 2001; 15: 639-46. 84. Huang SP, Wang HP, Lee YC i wsp. Endoscopic hemoclip 102. Leontiadis GI, Sharma VK, Howden CW. Systematic review placement and epinephrine injection for Mallory-Weiss and meta-analysis: enhanced efficacy of proton-pump syndrome with active bleeding. Gastrointest Endosc 2002; inhibitor therapy for peptic ulcer bleeding in Asia  a post hoc 55: 842-6. analysis from the Cochrane Collaboration. Aliment Pharmacol 85. Yamaguchi Y, Yamato T, Katsumi N i wsp. Endoscopic Ther 2005; 21: 1055-61. hemoclipping for upper GI bleeding due to Mallory-Weiss 103. Gisbert JP, Gonzalez L, Calvet X i wsp. Proton pump inhibitors syndrome. Gastrointest Endosc 2001; 53: 427-30. versus H2-antagonists: a meta-analysis of their efficacy in Przegld Gastroenterologiczny 2008; 3 (1) Tomasz Marek, Andrzej Baniukiewicz, Grzegorz Wallner, Gra|yna Rydzewska, Andrzej Dbrowski 20 treating bleeding peptic ulcer. Aliment Pharmacol 119. Cheng HC, Kao AW, Chuang CH, Sheu BS. The efficacy of Ther 2001; 15: 917-26. high- and low-dose intravenous omeprazole in preventing 104. Martin JE, Macaulay SS, Zarnke KB i wsp. Proton pump rebleeding for patients with bleeding peptic ulcers and inhibitors versus H2-antagonists or placebo for upper comorbid illnesses. Dig Dis Sci 2005; 50: 1194-201. gastrointestinal bleeding with or without endoscopic 120. Simon-Rudler M, Massard J, Bernard-Chabert B i wsp. hemostasis: a meta-analysis [Abstract]. Gastroenterology 2003; Continuous infusion of high-dose omeprazole is more 124 (Suppl 1): A625. effective than standard-dose omeprazole in patients with 105. Bardou M, Toubouti YM, Benhaberou-Brun D i wsp. High dose high-risk peptic ulcer bleeding: a retrospective study. Aliment intravenous proton pump inhibitors decrease both Pharmacol Ther 2007; 25: 949-54. re-bleeding and mortality in high-risk patients with acute 121. Andriulli A, Loperfido S, Focareta R i wsp. Bolus versus peptic ulcer bleeding: a series of meta-analyses [Abstract]. continuous high-dose omeprazole infusion combined with Gastroenterology 2003; 124 (Suppl 1): A625. endoscopic hemostasis in peptic ulcer bleeding. a randomized, 106. Andriulli A, Annese V, Caruso N i wsp. Proton-pump inhibitors multicenter, Italian study [Abstract]. Gastrointest Endosc 2007; and outcome of endoscopic hemostasis in bleeding peptic 65: AB120. ulcers: a series of metaanalyses. Am J Gastroenterol 2005; 122. Murthy S, Keyvani L, Leeson S, Targownik LE. Intravenous 100: 207-19. versus high-dose oral proton pump inhibitor therapy after 107. Khuroo MS, Farahat KL, Kagevi IE. Treatment with proton endoscopic hemostasis of high-risk lesions in patients with pump inhibitors in acute non-variceal upper gastrointestinal acute nonvariceal upper gastrointestinal bleeding. Dig Dis bleeding: a metaanalysis. J Gastroenterol Hepatol 2005; Sci 2007; 52: 1685-90. 20: 11-25. 123. Lesur G, Bour B, Aegerter P; Association Nationale des 108. Bardou M, Toubouti Y, Benhaberou-Brun D i wsp. Metaanalysis: Hépatogastroentérologues des Hôpitaux Généraux. proton-pump inhibition in high-risk patients with acute peptic Management of bleeding peptic ulcer in France: a national ulcer bleeding. Aliment Pharmacol Ther 2005; 21: 677-86. inquiry. Gastroenterol Clin Biol 2005; 29: 140-4. 109. Leontiadis GI, Sharma VK, Howden CW. Systematic review 124. Adamsen S, Bendix J, Kallehave F i wsp. Clinical practice and and meta-analysis of proton pump inhibitor therapy in peptic evidence in endoscopic treatment of bleeding peptic ulcer bleeding. Br Med J 2005; 330: 568. gastroduodenal ulcer. Scand J Gastroenterol 2007; 42: 318-23. 110. Leontiadis GI, Sharma VK, Howden CW. Proton pump 125. Nardino RJ, Vender RJ, Herbert PN. Overuse of acid-suppressive inhibitor treatment for acute peptic ulcer bleeding. Cochrane therapy in hospitalized patients. Am J Gastroenterol 2000; Database Syst Rev 2006; 1: CD002094. 95: 3118-22. 111. Leontiadis GI, Sharma VK, Howden CW. Systematic review 126. Mainie I, Wiggins W, Tham T. Use of intravenous pantoprazole and meta-analysis: proton-pump inhibitor treatment for ulcer for the treatment of acute upper gastrointestinal hemorrhage bleeding reduces transfusion requirements and hospital stay [Abstract]. Gastrointest Endosc 2003; 57: AB155.  results from the Cochrane Collaboration. Aliment Pharmacol 127. Enns R, Andrews C, Fishman M i wsp. Description of prescribing Ther 2005; 22: 169-74. practices in patients with upper gastrointestinal bleeding 112. Barkun A, Sabbah S, Enns R i wsp. The Canadian Registry on receiving intravenous proton pump inhibitors: a multicentre Nonvariceal Upper Gastrointestinal Bleeding and Endoscopy evaluation. Can J Gastroenterol 2004; 18: 567-71. (RUGBE): endoscopic hemostasis and proton pump inhibition 128. Guda NM, Noonan M, Kreiner MJ i wsp. Use of intravenous are associated with improved outcomes in a real-life setting. proton pump inhibitors in community practice: an explanation Am J Gastroenterol 2004; 99: 1238-46. for the shortage? Am J Gastroenterol 2004; 99: 1233-7. 113. Rockey DC. Proton pump inhibitors in acute peptic ulcer 129. Mat Saad AZ, Collins N, Lobo MM, O Connor HJ. Proton pump bleeding. Gastroenterology 2005; 129: 756-7. inhibitors: a survey of prescribing in an Irish general hospital. 114. Brunner G, Luna P, Hartmann M i wsp. Optimizing the Int J Clin Pract 2005; 59: 31-4. intragastric pH as a supportive therapy in upper GI bleeding. 130. Leontiadis GI, Howden CW. Pharmacologic treatment of Yale J Biol Med 1996; 69: 225-31. peptic ulcer bleeding. Curr Treat Options Gastroenterol 2007; 115. Hasselgren G, Keelan M, Kirdeikis P i wsp. Optimization of 10: 134-42. acid suppression for patients with peptic ulcer bleeding: an 131. Collins R, Langman M. Treatment with histamine H2 antagonists intragastric pH-metry study with omeprazole. Eur J Gastro- in acute upper gastrointestinal hemorrhage. Implications of enterol Hepatol 1998; 10: 601-6. randomized trials. N Engl J Med 1985; 313: 660-6. 116. van Rensburg CJ, Hartmann M, Thorpe A i wsp. Intragastric pH 132. Selby NM, Kubba AK, Hawkey CJ. Acid suppression in peptic during continuous infusion with pantoprazole in patients with ulcer haemorrhage: a   meta-analysis . Aliment Pharmacol bleeding peptic ulcer. Am J Gastroenterol 2003; 98: 2635-41. Ther 2000; 14: 1119-26. 117. Lau JY, Chung SC, Leung JW i wsp. The evolution of stigmata 133. Levine JE, Leontiadis GI, Sharma VK, Howden CW. Meta-analysis: of hemorrhage in bleeding peptic ulcers: a sequential the efficacy of intravenous H2-receptor antagonists in bleeding endoscopic study. Endoscopy 1998; 30: 513-8. peptic ulcer. Aliment Pharmacol Ther 2002; 16: 1137-42. 118. Udd M, Miettinen P, Palmu A i wsp. Regular-dose versus high-dose omeprazole in peptic ulcer bleeding: a prospective 134. Zed PJ, Loewen PS, Slavik RS, Marra CA Meta-analysis of randomized double-blind study. Scand J Gastroenterol 2001; proton pump inhibitors in treatment of bleeding peptic 36: 1332-8. ulcers. Ann Pharmacother 2001; 35: 1528-34. Przegld Gastroenterologiczny 2008; 3 (1) Wytyczne postpowania w krwawieniu z górnego odcinka przewodu pokarmowego pochodzenia nie|ylakowego 21 ~ 135. Merki HS, Wilder-Smith CH. Do continuous infusions of 151. Ripoll C, Banares R, Beceiro I i wsp. Comparison of transcatheter omeprazole and ranitidine retain their effect with prolonged arterial embolization and surgery for treatment of bleeding dosing? Gastroenterology 1994; 106: 60-4. peptic ulcer after endoscopic treatment failure. J Vasc Interv Radiol 2004; 15: 447-50. 136. Barkun AN, Cockeram AW, Plourde V, Fedorak RN. Review 152. Kim SK, Duddalwar V. Failed endoscopic therapy and the article: acid suppression in non-variceal acute upper interventional radiologist: non-variceal upper gastrointestinal gastrointestinal bleeding. Aliment Pharmacol Ther 1999; bleeding. Tech Gastrointest Endosc 2005; 7: 148-55. 13: 1565-84. 153. Branicki FJ, Coleman SY, Fok PJ i wsp. Bleeding peptic ulcers: 137. Imperiale TF, Birgisson S. Somatostatin or octreotide compared a prospective evaluation of risk factors for rebleeding and with H2 antagonists and placebo in the management of acute mortality. World J Surg 1990; 14: 262-9. nonvariceal upper gastrointestinal hemorrhage: a meta- 154. Ishikawa M, Kikutsuji T, Miyauchi T, Sakakihara Y. Limitations analysis. Ann Intern Med 1997; 127: 1062-71. of endoscopic hemostasis by ethanol injection and surgical 138. Tsibouris P, Zintzaras E, Lappas C i wsp. High-dose management for bleeding peptic ulcer. J Gastroenterol pantoprazole continuous infusion is superior to somatostatin Hepatol 1994; 9: 64-8. after endoscopic hemostasis in patients with peptic ulcer 155. Quist P, Arnesen KE, Jacobsen CD, Rosseland AR. Endoscopic bleeding. Am J Gastroenterol 2007; 102: 1192-9. treatment and restrictive surgery in the management of 139. Saruc M, Can M, Küçükmetin N i wsp. Somatostatin infusion peptic ulcer bleeding. Five year experience in a central and hemodynamic changes in patients with non-variceal hospital. J Gastroenterol 1994; 29: 569-76. upper gastrointestinal bleeding: a pilot study. Med Sci 156. Park KG, Steele RJ, Mollison J, Crofts TJ. Prediction of recurrent Monit 2003; 9: PI84-7. bleeding after endoscopic hemostasis in non-variceal upper 140. Villanueva C, Balanzo J, Torras X i wsp. Value of second-look gastrointestinal hemorrhage. Br J Surg 1995; 81: 1465-8. endoscopy after injection therapy for bleeding peptic ulcer: 157. Ell C, Hagmüller F, Schmitt W i wsp. Multizentrische prospektive a prospective and randomized trial. Gastrointest Endosc Untersuchung zum aktuellen Stand der Ulkusblutung in 1994; 40: 34-9. Deutschland. Dtsch Med Wochenschr 1995; 120: 3-9. 141. Saeed ZA, Cole RA, Ramirez FC i wsp. Endoscopic retreatment 158. Ohmann C, Imhof M, Röher HD. Trends in peptic ulcer bleeding after successful initial hemostasis prevents ulcer rebleeding: and surgical treatment. World J Surg 2000; 24: 284-93. a prospective randomized trial. Endoscopy 1996; 28: 288-94. 159. Schoenberg MH. Surgical therapy for peptic ulcer and 142. Messmann H, Schaller P, Andus T i wsp. Effect of nonvariceal bleeding. Langenbecks Arch Surg 2001; 386: 98-103. programmed endoscopic follow-up examinations on the 160. Kazanjian KK, Hines OJ. Nonvariceal upper gastrointestinal rebleeding rate of gastric or duodenal peptic ulcers treated bleeding: when endoscopic therapy fails  a surgeon s by injection therapy: a prospective, randomized controlled perspective. Tech Gastrointest Endosc 2005; 7: 156-9. trial. Endoscopy 1998; 30: 583-9. 161. Poxon VA, Keighley MR, Dykes PW i wsp. Comparison of 143. Trap R, Skarbye M, Rosenberg J. Planned second look minimal and conventional surgery in patients with bleeding endoscopy in patients with bleeding duodenal or gastric peptic ulcer: a multicenter trial. Br J Surg 1991; 78: 1344-5. ulcers. Dan Med Bull 2000; 47: 220-3. 162. Millat B, Hay JM, Valleur P i wsp. French Association for Surgical 144. Chiu PW, Lam CY, Lee SW i wsp. Effect of scheduled second Research: emergency surgical treatment for bleeding duodenal therapeutic endoscopy on peptic ulcer rebleeding: ulcer: oversewing plus vagotomy versus gastric resection, a prospective randomised trial. Gut 2003; 52: 1403-7. a controlled randomized trial. World J Surg 1993; 17: 568-73. 145. Lau JY, Sung JJ, Lam YH i wsp. Endoscopic retreatment 163. Martin I, O Rourke N, Bailey I i wsp. Laparoscopic underruning compared with surgery in patients with recurrent bleeding of bleeding duodenal ulceration: a minimalist approach to after initial endoscopic control of bleeding ulcers. N Engl therapy. Aust N Z J Surg 1998; 68: 213-5. J Med 1999; 340: 751-6. 164. Vakil N, Fennerty MB. Direct comparative trials of the efficacy 146. Guglielmi A, Ruzzenente A, Sandri M i wsp. Risk assessment of proton pump inhibitors in the management of and prediction of rebleeding in bleeding gastroduodenal gastro-oesophageal reflux disease and peptic ulcer disease. ulcer. Endoscopy 2002; 34: 778-86. Aliment Pharmacol Ther 2003; 18: 559-68. 147. Chiu PW, Joeng HK, Choi CL i wsp. Predictors of peptic ulcer 165. Ramakrishnan K, Salinas RC. Peptic ulcer disease. Am Fam rebleeding after scheduled second endoscopy: clinical or Physician 2007; 76: 1005-12. endoscopic factors? Endoscopy 2006; 38: 726-9. 166. Graham DY, Hepps KS, Ramirez FC i wsp. Treatment of 148. Aina R, Oliva VL, Therasse E i wsp. Arterial embolotherapy for Helicobacter pylori reduces the rate of rebleeding in peptic upper gastrointestinal hemorrhage: outcome assessment. ulcer disease. Scand J Gastroenterol 1993; 28: 939-42. J Vasc Interv Radiol 2001; 12: 195-200. 167. Rokkas T, Karameris A, Mavrogeorgis A i wsp. Eradication of 149. Schenker MP, Duszak R Jr, Soulen MC i wsp. Upper Helicobacter pylori reduces the possibility of rebleeding in gastrointestinal hemorrhage and transcatheter embolotherapy: peptic ulcer disease. Gastrointest Endosc 1995; 41: 1-4. clinical and technical factors impacting success and survival. 168. Jaspersen D, Koerner T, Schorr W i wsp. Helicobacter pylori J Vasc Interv Radiol 2001; 12: 1263-71. eradication reduces the rate of rebleeding in ulcer 150. De Wispelaere JF, De Ronde T, Trigaux JP i wsp. Duodenal hemorrhage. Gastrointest Endosc 1995; 41: 5-7. ulcer hemorrhage treated by embolization: results in 28 169. Sharma VK, Sahai AV, Corder FA, Howden CW. Helicobacter patients. Acta Gastroenterol Belg 2002; 65: 6-11. pylori eradication is superior to ulcer healing with or without Przegld Gastroenterologiczny 2008; 3 (1) Tomasz Marek, Andrzej Baniukiewicz, Grzegorz Wallner, Gra|yna Rydzewska, Andrzej Dbrowski 22 maintenance therapy to prevent further ulcer haemorrhage. 175. Gisbert JP, Abraira V. Accuracy of Helicobacter pylori diagnostic Aliment Pharmacol Ther 2001; 15: 1939-47. tests in patients with bleeding peptic ulcer: a systematic review 170. Gisbert JP, Khorrami S, Carballo F i wsp. H. pylori eradication and meta-analysis. Am J Gastroenterol 2006; 101: 848-63. therapy vs. antisecretory noneradication therapy (with or 176. Scheiman JM, Fendrick AM. Practical approaches to without long-term maintenance antisecretory therapy) for minimizing gastrointestinal and cardiovascular safety the prevention of recurrent bleeding from peptic ulcer. concerns with COX-2 inhibitors and NSAIDs. Arthritis Res Cochrane Database Syst Rev 2004; 2: CD004062. Ther 2005; 7 (Suppl 4): S23-9. 171. Gisbert JP, Calvet X, Feu F i wsp. Eradication of Helicobacter 177. Scheiman JM, Fendrick AM. Summing the risk of NSAID therapy. Lancet 2007; 369: 1580-1. pylori for the prevention of peptic ulcer rebleeding. 178. Chan FK, Wong VW, Suen BY i wsp. Combination of Helicobacter 2007; 12: 279-86. a cyclo-oxygenase-2 inhibitor and a proton-pump inhibitor for 172. Pohl H, Finlayson SR, Sonnenberg A, Robertson DJ. prevention of recurrent ulcer bleeding in patients at very high Helicobacter pylori-associated ulcer bleeding: should we test risk: a double-blind, randomised trial. Lancet 2007; 369: 1621-6. for eradication after treatment? Aliment Pharmacol Ther 2005; 22: 529-37. Adres do korespondencji: A d r e s d o k o r e s p o n d e n c j i : 173. Lai KC, Hui WM, Lam SK. Bleeding ulcers have high false negative rates for antral Helicobacter pylori when tested with dr n. med. Tomasz Marek, Katedra i Klinika Gastroenterologii, Zlski urease test [Abstract]. Gastroenterology 1996; 110: A167. Uniwersytet Medyczny, ul. Medyków 14, 40-752 Katowice, 174. Laine L, Cohen H. Helicobacter pylori: drowning in a pool of tel. +48 32 789 44 01, faks +48 32 252 31 19, e-mail: tamarek@neo- blood? Gastrointest Endosc 1999; 49: 398-402. strada.pl Przegld Gastroenterologiczny 2008; 3 (1)

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Oparzenia chemiczne górnego odcinka przewodu pokarmowego
krwawienie z przewodu pokarmowego
Krwawienia z przewodu pokarmowego u psów i kotów
krwawienie z przewodu pokarmowego2
Kolonizacja grzybicza przewodu pokarmowego w badaniach klinicznych i doswiadczalnych
kandydoza przewodu pokarmowego fakty i mity
Leki stosowane w chorobach przewodu pokarmowego
Chirurgia przewodu pokarmowego 1 Prof Bielecki AML
Jak postępować w przypadku przewiercenia w ścianie przewodu elektrycznego(1)
Farmakologia przewodu pokarmowego PL
Choroby czynnosciowe przewodu pokarmowego
Chirurgia przewodu pokarmowego 2 Prof Bielecki AML
Przewód pokarmowy ver1
Farmakologia przewodu pokarmowego
Infekcje przewodu pokarmowego
LEKI przewod pokarmowy materialy

więcej podobnych podstron