plik


ÿþ1. taka jest procedura? 2. lf MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Ewa Pogorzelska Charakteryzowanie procesu wykonania odlewu 722[01].O1.03 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy Radom 2006 ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego Recenzenci: Dr in|. Marian Grabkowski Mgr in|. Marian Cymerys Opracowanie redakcyjne: Mgr in|. Ewa Pogorzelska Konsultacja: Dr in|. Jacek Przepiórka Korekta: Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduBowej 722[01].O1.03 Charakteryzowanie procesu wykonania odlewu, zawartego w moduBowym programie nauczania dla zawodu modelarz odlewniczy. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy, Radom 2006 ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 1 SPIS TREZCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstpne 5 3. Cele ksztaBcenia 6 4. MateriaB nauczania 7 4.1. Podstawowe pojcia z zakresu odlewnictwa 7 4.1.1. MateriaB nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzajce 10 4.1.3. wiczenia 10 4.1.4. Sprawdzian postpów 11 4.2. Przebieg procesu wykonania odlewu i charakterystyka jego etapów 12 4.2.1. MateriaB nauczania 12 4.2.2. Pytania sprawdzajce 19 4.2.3. wiczenia 19 4.2.4. Sprawdzian postpów 21 4.3. Rczne wykonywanie czynno[ci, zabiegów i operacji wchodzcych w zakres procesu odlewniczego 22 4.3.1. MateriaB nauczania 22 4.3.2. Pytania sprawdzajce 27 4.3.3. wiczenia 27 4.3.4. Sprawdzian postpów 28 4.4. Mechanizacja i automatyzacja procesu wykonania odlewu 29 4.4.1. MateriaB nauczania 29 4.4.2. Pytania sprawdzajce 33 4.4.3. wiczenia 33 4.4.4. Sprawdzian postpów 33 5. Sprawdzian osigni 34 6. Literatura 39 ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 2 1. WPROWADZENIE Poradnik bdzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przebiegu procesu wykonywania odlewu. Zapoznasz si w nim szczegóBowo z kolejnymi etapami procesu powstawania odlewu, poznasz rczne czynno[ci, zabiegi i operacje skBadajce si na proces odlewniczy, a tak|e mo|liwo[ci zmechanizowania i zautomatyzowania tych czynno[ci, zabiegów i operacji. Poradnik ten zawiera: 1. Wymagania wstpne w postaci wykazu umiejtno[ci, jakie powiniene[ mie przed przystpieniem do realizacji tej jednostki moduBowej 2. Cele ksztaBcenia tej jednostki moduBowej. 3. MateriaB nauczania, czyli wiadomo[ci, które umo|liwi ci samodzielne przygotowanie si do wykonania wiczeD i zaliczenia sprawdzianów Do poszerzenia wiedzy wykorzystaj wskazan literatur oraz inne zródBa informacji. 4. wiczenia, które zawieraj: - wykaz materiaBów, narzdzi i sprztu potrzebnych do realizacji wiczenia, - pytania sprawdzajce wiedz, potrzebn do wykonania wiczenia, - sprawdzian teoretyczny, Wykonujc sprawdzian postpów powiniene[ odpowiada na pytanie tak lub nie, co oznacza, |e opanowaBe[ materiaB albo nie. Je[li masz trudno[ci ze zrozumieniem tematu czy wiczenia, popro[ nauczyciela lub instruktora o wyja[nienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz dan czynno[. 5. PrzykBadowy zestaw pytaD sprawdzajcych Twoje opanowanie wiedzy i umiejtno[ci z zakresu caBej jednostki. Zaliczenie testu jest dowodem osignicia zaBo|onych celów okre[lonych w tej jednostce moduBowej. Test zawiera zadania wielokrotnego wyboru z jedn odpowiedzi poprawn. Odpowiedzi bdziesz udzielaB na przygotowanej karcie odpowiedzi. SzczegóBowe informacje zawarte s w instrukcji do testu. Tego rodzaju test bdziesz rozwizywaB równie|, kiedy nauczyciel bdzie oceniaB nabyte przez Ciebie umiejtno[ci z zakresu tej jednostki moduBowej. Oba testy stanowi przygotowanie do rozwizywania zadaD testowych na egzaminie zewntrznym potwierdzajcym kwalifikacje zawodowe. Miejsce jednostki moduBowej w strukturze moduBu 722[01].O1  Podstawy odlewnictwa jest wyeksponowane na zamieszczonym schemacie ukBadu jednostek moduBowych na str. 4. BezpieczeDstwo i higiena pracy W czasie pobytu w pracowni szkolnej, centrum ksztaBcenia praktycznego oraz w odlewni, musisz przestrzega regulaminów, przepisów bhp i instrukcji przeciwpo|arowych, wynikajcych z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz w trakcie nauki. ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 3 ModuB 722[01].O1 Podstawy odlewnictwa 722[01].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeDstwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo|arowej oraz ochrony [rodowiska 722[01].O1.02 Stosowanie zasad eksploatacji maszyn i urzdzeD 722[01].O1.03 Charakteryzowanie procesu wykonania odlewu 722[01].O1.04 Porównywanie metod wykonania odlewów 722[01].O1.05 Ocenianie jako[ci odlewów 722[01].O1.06 Organizowanie produkcji odlewów Schemat ukBadu jednostek moduBowych ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 4 2. WYMAGANIA WSTPNE Przystpujc do realizacji tej jednostki moduBowej powiniene[ umie: - korzysta z ró|nych zródeB informacji, - stosowa przepisy bezpieczeDstwa i higieny pracy i ochrony ppo|, - dobiera i stosowa odzie| ochronn i [rodki ochrony osobistej w zale|no[ci od prowadzonych prac, - stosowa zasady ochrony [rodowiska, - stosowa procedury udzielania pierwszej pomocy, - wyszukiwa potrzebne informacje w dokumentach, - organizowa stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii, - pracowa indywidualnie, - wspóBpracowa w grupie, - prezentowa wyniki pracy wBasnej i grupowej, - uczestniczy w dyskusji, - interpretowa wskazany tekst, - stosowa terminologi techniczn, zwizan z eksploatacj maszyn i urzdzeD, - posBugiwa si instrukcj przy wykonywaniu wiczeD, - wykonywa proste obliczenia techniczne, - rozpoznawa podstawowe maszyny i urzdzenia stosowane w odlewniach, - dokonywa oceny stanu technicznego u|ytkowanych maszyn i urzdzeD, - rozpoznawa potencjalne zagro|enia zwizane z eksploatacj maszyn i urzdzeD oraz wskazywa sposoby zapobiegania im. ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 5 3. CELE KSZTAACENIA W wyniku realizacji programu jednostki moduBowej powiniene[ umie: - zastosowa poprawn terminologi techniczn, - wyja[ni podstawowe pojcia z zakresu odlewnictwa, - rozró|ni czynno[ci, zabiegi i operacje wchodzce w skBad procesu wykonywania odlewów, - scharakteryzowa etapy procesu wykonywania odlewów, - rozró|ni maszyny i urzdzenia odlewnicze, - rozró|ni modele, narzdzia i przyrzdy formierskie, - zastosowa procedury udzielania pierwszej pomocy. ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 6 4. MATERIAA NAUCZANIA 4.1. Podstawowe pojcia z zakresu odlewnictwa 4.1.1. MateriaB nauczania Odlewnictwo jest to dziaB technologii obejmujcy wytwarzanie przedmiotów przez wypeBnianie odpowiednio przygotowanych form odlewniczych ciekBym tworzywem. W zale|no[ci od rodzaju tworzywa, z którego wykonujemy odlew, rozró|niamy odlewnictwo: - |eliwa, - staliwa, - metali nie|elaznych, - tworzyw niemetalowych (bazaltów, tworzyw sztucznych). Odlew jest to przedmiot wykonany poprzez wypeBnienie formy ciekBym metalem lub innym ciekBym tworzywem. Odlewanie jest to napeBnianie formy ciekBym metalem lub innym ciekBym tworzywem. Odlewnia jest to zakBad przemysBowy lub dziaB produkcyjny, w którym wytwarza si przedmioty przez odlewanie: - w formach piaskowych (poBówk takiej formy pokazano na fotografii nr 1), - kokilowe w formach metalowych, pod wpBywem siBy grawitacji, - ci[nieniowe, polegajce na wtBaczaniu pBynnego metalu pod ci[nieniem do form metalowych, - od[rodkowe, w formach metalowych wirujcych, - precyzyjne o bardzo du|ej dokBadno[ci wymiarowej odlewów, z zastosowaniem specjalnych metod odlewania. Fot. 1 PoBówka formy odlewniczej piaskowej ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 7 Forma odlewnicza jest to zespóB elementów, które po zBo|eniu tworz wnk o ksztaBtach odpowiadajcych ksztaBtom odlewu. W praktyce odlewniczej stosuje si formy nietrwaBe, póBtrwaBe i trwaBe. Formy nietrwaBe po wykonaniu w nich odlewu ulegaj caBkowitemu zniszczeniu. Formy póBtrwaBe mog sBu|y do wykonania od kilku do kilkuset odlewów, przy czym podczas ich u|ywania mog wystpowa drobne uszkodzenia, które naprawia si na bie|co. Formy trwaBe, metalowe (kokile) sBu| do wykonywania nawet do kilkudziesiciu tysicy odlewów i praktycznie nie ulegaj zniszczeniu. Jedn z najstarszych i najbardziej rozpowszechnionych metod odlewania jest odlewanie w formach piaskowych. Do wykonania formy piaskowej stosuje si mas formiersk, która jest mieszanin piasku ze spoiwem. Stacja przerobu mas jest to oddziaB odlewni, w którym przygotowuje si masy formierskie. Formowanie jest to proces wykonywania formy piaskowej. Formiernia jest to oddziaB odlewni, w którym wykonuje si formy. Komplet modelowy odtwarza ksztaBt wnki formy, skBada si z: - modelu, sBu|cego do odtworzenia zewntrznych ksztaBtów odlewu, - rdzennicy, w której wykonuje si rdzeD odtwarzajcy wewntrzny ksztaBt odlewu. Modelarnia jest to oddziaB odlewni, w którym wykonuje si modele. Rdzeniarnia jest to oddziaB odlewni, w którym wykonuje si rdzenie. Zalewanie jest to napeBnianie formy odlewniczej ciekBym metalem. UkBad wlewowy jest to zespóB specjalnych zbiorników i kanaBów sBu|cych do doprowadzenia ciekBego metalu do wnki formy. PrzykBad prostego odlewu z ukBadem wlewowym pokazuje rysunek 2. Rys. 2. Odlew tulei z koBnierzami wraz z ukBadem wlewowym yródBo: [1, str.11] UkBad wlewowy speBnia nastpujce zadania: - równomierne i spokojne doprowadzenie ciekBego metalu do formy, ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 8 - zabezpieczenie formy przed zanieczyszczeniem |u|lem i czstkami masy formierskiej podczas zalewania, - zasilanie odlewu ciekBym metalem podczas jego krzepnicia. UkBad wlewowy mo|na podzieli na dwie cz[ci: - cz[ doprowadzajc ciekBy metal do formy czyli: - zbiornik wlewowy, - wlew gBówny, - belk od|u|lajc, - wlewy doprowadzajce. - cz[ zasilajc odlew ciekBym metalem podczas jego krzepnicia czyli: - nadlewy zasilajce, - przelewy zasilajce. Zbiornik wlewowy uBatwia wprowadzenie ciekBego metalu do formy, zapewnia cigBo[ odlewania, zatrzymuje zanieczyszczenia niemetaliczne jak piasek czy |u|el. Wlew gBówny stanowi poBczenie midzy zbiornikiem wlewowym a belk od|u|lajc. Belka od|u|lajca stanowi poBczenie wlewu gBównego z wlewami doprowadzajcymi i zatrzymuje wszystkie zanieczyszczenia niemetaliczne, które nie zostaBy zatrzymane w zbiorniku. Wlewy doprowadzajce doprowadzaj ciekBy metal z belki od|u|lajcej do odlewu. Podczas krzepnicia metalu obni|a si jego temperatura, a jak wiadomo z lekcji fizyki, metale podczas obni|ania ich temperatury zmniejszaj swoje wymiary. Objto[ metalu po zakrzepniciu jest mniejsza ni| objto[ metalu w stanie ciekBym i dlatego po zakrzepniciu ciekBego metalu w formie mo|e powsta pusta przestrzeD, czyli jama skurczowa. Je[li podczas krzepnicia odlewu ubytek metalu spowodowany krzepniciem uzupeBniany jest przez dopBywajcy ciekBy metal jama skurczowa nie powstanie w odlewie. Umo|liwiaj nadlewy i przelewy zasilajce zasilaj krzepncy odlew ciekBy metalem. Metal dopBywa do wnki formy z nadlewów w takiej ilo[ci, aby skompensowa skurcz odlewu, nadlewy i przelewy krzepn najpózniej i w nich umiejscawiaj si jamy skurczowe (rys 3), co jest zjawiskiem korzystnym, bo nadlew i przelew odcina si po zakrzepniciu odlewu. Rys.3. Jama skurczowa powstaBa w nadlewie, który zostanie odcity yródBo:[1, str.183] Je[li ze wzgldów technologicznych nie mo|na umie[ci nadlewów na odlewie, w miejscach, gdzie mo|e powsta jama skurczowa umieszcza si elementy metalowe tzw. ochBadzalniki, ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 9 które szybciej odprowadzaj ciepBo i powoduj szybsze studzenie odlewu, czyli szybsze jego krzepnicie w tym miejscu. Wsad jest to materiaB, który zaBadowuje si do pieca w celu stopienia i otrzymania ciekBego metalu. Topialnia jest to oddziaB odlewni, w którym przygotowuje si ciekBy metal do zalewania form. Wybijanie jest to usuwanie odlewu ze skrzynki formierskiej po jego zakrzepniciu. Oczyszczanie odlewów jest to usuwanie z ich powierzchni: - resztek masy formierskiej, - resztek masy rdzeniowej, - nierówno[ci. Oczyszczalnia jest to oddziaB odlewni, w którym oczyszcza si odlewy. 4.1.2 Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do zaplanowania przebiegu wiczeD i ich wykonania. 1. Na czym polega proces odlewania? 2. Jak definiujemy pojcie: odlew? 3. Co to jest forma odlewnicza? 4. Co to jest kokila? 5. Co odtwarza rdzeD? 6. Co odtwarza model? 7. Jakie s gBówne elementy budowy ukBadu wlewowego? 8. Jakie zadania speBnia ukBad wlewowy? 9. Na czym polega formowanie? 10. Co nazywamy wsadem? 11. Na czym polega zalewanie? 12. Na czym polega oczyszczanie odlewów? 13. Kiedy powstaje w odlewie jama skurczowa? 14. Jak rol speBniaj nadlewy i przelewy? 15. Jak nazywaj si poszczególne oddziaBy odlewni? 16. Na czym polega wybijanie odlewu? 4.1.3. wiczenia wiczenie1 Przyporzdkuj nazwy do okre[leD podanych na planszy. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) zapozna si z podstawowymi okre[leniami z zakresu odlewnictwa, 3) przyklei kartki z nazwami elementów obok odpowiednich definicji, 4) zaprezentowa efekty swojej pracy, 5) dokona oceny poprawno[ci wykonanego wiczenia. ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 10 Wyposa|enie stanowiska: - plansza, na której podane s podstawowe definicje z zakresu odlewnictwa, - kartki samoprzylepne z nazwami elementów, które opisuj te definicje, - literatura fachowa. wiczenie 2 Na rysunku przedstawiajcym ukBad wlewowy, wpisz nazwy jego oznaczonych elementów Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[ 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) zapozna si z podstawowymi elementami skBadajcymi si na ukBad wlewowy, 3) przyklei kartki z nazwami elementów w oznaczonych miejscach rysunku, 4) zaprezentowa efekty swojej pracy, 5) dokona oceny poprawno[ci wykonanego wiczenia. Wyposa|enie stanowiska: - plansza z rysunkiem ukBadu wlewowego, - kartki samoprzylepne, - oBówek, - gumka, - literatura fachowa. 4.1.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: tak nie 1) zdefiniowa pojcie odlewania? 2) zdefiniowa pojcie odlewu? 3) zdefiniowa pojcie formy? 4) zdefiniowa pojcie kokili? 5) okre[li, co skBada si na ukBad wlewowy? 6) rozró|nia elementy ukBadu wlewowego? 7) opisa, jak rol speBnia rdzeD? 8) okre[li rol nadlewów? 9) okre[li, na czym polega formowanie? 10) okre[li, z jakich podstawowych oddziaBów skBada si odlewnia? 11) zdefiniowa pojcie oczyszczania odlewu? 12) okre[li, co to jest jama skurczowa? 13) zdefiniowa pojcie zalewania? 14) wyja[ni, na czym polega wybijanie odlewu? 15) okre[li, z jakich skBadników wykonuje si mas formiersk? ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 11 4.2.Przebieg procesu wykonania odlewu i charakterystyka jego etapów. 4.2.1.MateriaB nauczania W zale|no[ci od stosowanej metody odlewania proces wytwarzania odlewu bdzie si skBadaB z wielu ró|nych operacji, zabiegów i czynno[ci. Najogólniej, w odlewnictwie stosuje si nastpujce etapy wykonywania odlewów: - wykonanie formy odlewniczej, - topienie metalu i zalewanie form, - oczyszczanie i wykoDczanie odlewów. Wykonywanie formy odlewniczej Na podstawie rysunku konstrukcyjnego odlewu wykonuje si model i rdzennic (rys 4). Model mo|e by dzielony na dwie cz[ci powierzchni podziaBu, co uBatwia formowanie. Cz[ci modelu, które odtwarzaj w formie gniazda rdzenników, czyli miejsca, w których bdzie zamocowany rdzeD, to znaki rdzeniowe. Elementy rdzenia sBu|ce do jego zamocowania w formie nosz nazw rdzenników. Rys. 4. Rdzennica zBo|ona i rdzennica po rozBo|eniu: 1,2 - symetryczne cz[ci rdzennicy, 3,4 - koBki zapewniajce prawidBowe zBo|enie rdzennicy, 5  rdzeD yródBo: [6, str.169] Kolejn operacj w procesie wytwarzania formy jest przygotowanie mas formierskich, sBu|cych do wykonania formy i mas rdzeniowych, sBu|cych do przygotowania rdzeni. Masy formierskie przygotowuje si przez zmieszanie z wod gBównych i pomocniczych materiaBów formierskich: - piasku kwarcowego lub formierskiego, - glinki, - u|ywanej masy formierskiej, odzyskanej po wykonaniu odlewów - czyli tak zwanej masy obiegowej, - dodatków takich jak np. pyB wglowy, torf, trociny. Mieszanie przeprowadza si w specjalnych maszynach  mieszarkach. W zale|no[ci od rodzaju skBadników masy formierskie dziel si na: - masy naturalne wykonane z naturalnych piasków formierskich gliniastych - materiaBem wi|cym w tych masach jest lepiszcze zawarte w tych piaskach (wad tych mas jest zmienno[ ich wBa[ciwo[ci technologicznych), ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 12 - masy syntetyczne wykonane z piasków kwarcowych zmieszanych z czystymi glinami, najcz[ciej bentonitami i z ewentualnym dodatkiem spoiw (zalet ich jest staBo[ wBa[ciwo[ci technologicznych, wad jest wy|szy koszt ze wzgldu na segregacj piasków, mielenie glin i dBu|szy czas mieszania w celu równomiernego rozprowadzenia lepiszcza midzy ziarnami osnowy piaskowej), - masy póBsyntetyczne wykonane z piasków formierskich chudych zmieszanych z glin lub z piasków kwarcowych zmieszanych z tBust glin (zalet ich jest ni|szy koszt przy dobrych wBa[ciwo[ciach technologicznych). Zale|nie od zastosowania masy formierskie dziel si na: - masy przymodelowe, z których wykonuje si warstw formy o grubo[ci od kilkunastu do kilkudziesiciu mm przylegajc bezpo[rednio do modelu, s one bezpo[rednio nara|one na dziaBanie ciekBego metalu, musz wic wykazywa bardzo dobre wBa[ciwo[ci technologiczne (masy przymodelowe wykonywane s ze [wie|ych materiaBów formierskich), - masy wypeBniajce, które wypeBniaj pozostaB cz[ formy, nie s nara|one na bezpo[rednie dziaBanie ciekBego metalu, a wic mog mie gorsze wBa[ciwo[ci technologiczne, zawieraj one du|y dodatek u|ywanej masy formierskiej, - masy jednolite, którymi okBada si zarówno model, jak i wypeBnia form, skBadaj si one z piasku kwarcowego i glinki, która jest lepiszczem (u|ywane s gBównie w odlewniach zmechanizowanych, gdzie stosowanie dwóch rodzajów mas utrudniaBoby mechanizacj procesu formowania). Masy formierskie po przemieszaniu s mocno zbite i nie nadaj si do wykonania form, poddaje si je dalszej obróbce polegajcej na przetrzymaniu 2 do 4 godzin w zbiornikach zwanych odstojnikami, a nastpnie rozbijaniu grud i zlepów w specjalnym urzdzeniu - spulchniarce. Spulchnion mas u|ywa si do wykonywania form. Na rysunku 5 zilustrowano schematycznie proces przygotowania masy formierskiej wypeBniajcej. Rys. 5 Schemat przygotowania masy formierskiej wypeBniajcej yródBo: [6, str. 171] ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 13 Masy rdzeniowe przygotowuje si, podobnie jak masy formierskie, w mieszarkach, lecz o innej konstrukcji. Masy te skBadaj si z gBównych i pomocniczych materiaBów formierskich, najcz[ciej z: - piasków kwarcowych, - spoiw. Spoiwa dziel si na: - gliniaste, - olejowe, - higroskopijne czyli wchBaniajce wod, - nieorganiczne (cement, szkBo wodne, |ywice syntetyczne). Z przygotowanych mas formierskich i rdzeniowych wykonuje si formy odlewnicze i rdzenie. Form odlewnicz wykonuje si w skrzynkach formierskich majcych ksztaBt sztywnych ram ograniczajcych wymiary formy i zabezpieczajcych mas formiersk przed rozsypaniem si. Ponadto skrzynka powinna zapewnia prawidBowe i dokBadne zBo|enie formy. Jeden z rodzajów skrzynki formierskiej pokazany jest na rysunku 6. Rys. 6 Skrzynka formierska yródBo:[6, str.169] W zale|no[ci od wielko[ci odlewu, jego ksztaBtu i liczby sztuk odlewów, które maj by wykonane, stosuje si ró|ne metody wykonywania form piaskowych. W ka|dej metodzie wystpuj jednak podstawowe wspólne czynno[ci w nastpujcej kolejno[ci: - przygotowanie miejsca pracy, narzdzi i materiaBów, - zagszczanie masy formierskiej, - wykonanie kanaBów odpowietrzajcych sBu|cych do odprowadzania z formy gazów wydzielajcych si podczas zalewania metalu, - wyjcie modelu z formy, - wykoDczenie wnki formy, - monta| rdzeni i kontrola jako[ci i wymiarów formy, - zBo|enie formy i przygotowanie jej do zalania ciekBym metalem. Narzdzia sBu|ce do napeBniania skrzynek formierskich i zagszczania masy formierskiej to: - Bopaty pBaskie, póBokrgBe i prostoktne sBu|ce do nasypywania masy, - sita formierskie okrgBe, skBadajce si z drewnianej ramy obcignitej siatk stalow o odpowiedniej wielko[ci otworów, sBu| do przesiewania warstwy masy przymodelowej, - ubijaki rczne i mechaniczne sBu|ce do zagszczania masy formierskiej, pokazane na rysunku 7, - zgarniaki czyli metalowe lub drewniane listwy sBu|ce do zgarniania nadmiaru masy formierskiej. ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 14 Rys. 6. Ubijaki rczne yródBo:[2, str.104] Do wykonywania kanaBów odpowietrzajcych form sBu| nakBuwaki, czyli stalowe szydBa zakoDczone rkoje[ci, zaopatrzone w talerzyki dystansowe ograniczajce gBboko[ nakBuwania. Chroni to model przed nakBuwaniem. Do wyjmowania modelu z formy sBu| gwintowane uchwyty wkrcane do modelu lub specjalne klucze. Przed wyjciem model nale|y ostuka w celu stworzenia luzów midzy modelem a zagszczon mas formiersk. U|ywa si w tym celu mBotków drewnianych lub gumowych. W celu zabezpieczenia przed zerwaniem masy przy wyjmowaniu modelu, mas w pobli|u modelu zwil|a si wod przy pomocy pdzli pBaskich lub okrgBych. Do wykoDczania wnki formy, czyli: - wygBadzania powierzchni wnki, - naprawy ewentualnych uszkodzeD, - usuwania zanieczyszczeD, - wycinania niektórych elementów ukBadu wlewowego, - pokrywania powierzchni wnki formy pudrem lub czernidBem sBu|: - narzdzia formierskie (rys7), - zmiotki, - okurzacze czyli woreczki z tkaniny o rzadkim splocie sBu|ce do rozpylania miaBkich materiaBów przy nakurzaniu modelu i formy, - dmuchawki i mieszki sBu|ce do wydmuchiwania zanieczyszczeD z formy, - rozpylacze sBu|ce do pokrywania form czernidBem i pokrywania modeli ciekBymi oddzielaczami, np. naft. PrzykBady narzdzi sBu|cych do wykoDczania formy pokazuj rysunki 8 i 9. ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 15 Rys. 8 Narzdzia do wykoDczania formy: 1,2 - gBadziki pBaskie, 3 - sercówka, 4 - jaszczurka, 5,10- esy, 6,7,8- gBadziki ksztaBtowe, 9, 11- lancety. yródBo:[6, str.173] Rys. 9 Rozpylacze formierskie yródBo:[1, str.71] W celu wzmocnienia elementów formy, nara|onych na uderzenie strumienia ciekBego metalu, stosuje si dBugie, cienkie gwozdzie wykonane z mikkiego drutu, zwane szpilkami formierskimi. Rdzenie wykonuje si oddzielnie, zagszczajc mas rdzeniow w skrzynkach rdzeniowych (rdzennicach). Rdzenie mo|e by dodatkowo utwardzane termicznie lub ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 16 chemicznie Tak wykonane rdzenie montuje si w formie w odpowiednich gniazdach rdzenników. Po zalaniu formy rdzeD otoczony jest ze wszystkich stron ciekBym metalem (z wyjtkiem rdzenników), powinien wic by odporny na dziaBanie ciekBego metalu i mie odpowiednie kanaBy umo|liwiajce odprowadzanie gazów wytwarzajcych si po zalaniu formy metalem. Dla zwikszenia wytrzymaBo[ci rdzeni czsto umieszcza si w ich wntrzu metalowe wzmocnienia zwane uzbrojeniem rdzenia. Rdzenie gotowe do umieszczenia w formie pokazuje fotografia 10. W wikszo[ci przypadków wykonanie rdzenia skBada si z nastpujcych czynno[ci: - przygotowanie miejsca pracy, narzdzi i materiaBów, - napeBnianie skrzynek rdzeniowych mas rdzeniow i zagszczanie masy w rdzennicy, - wykonanie uzbrojenia i odpowietrzenia rdzenia, - wyjcie rdzenia z rdzennicy i wyBo|enie rdzenia na podsypce piaskowej lub metalowej podkBadce do suszenia, - czernienie i suszenie lub utwardzanie chemiczne, - kontrola ksztaBtów i wymiarów. Narzdzia do wykonywania rdzeni s w zasadzie takie same jak do wykonywania form. Dodatkowo stosowane s podkBadki i pByty do suszenia rdzeni. Fot.10 Rdzenie Po wykoDczeniu formy umieszcza si w niej rdzeD, zwracajc szczególn uwag na zapewnienie swobodnego uj[cia gazów z rdzenia na zewntrz formy, przez wykonanie w formie odpowiednich kanaBów, majcych poBczenie z kanaBami wykonanymi w rdzeniu. Po ustawieniu rdzenia w formie, nakBada si górn cz[ form, posBugujc si sworzniami prowadzcymi, które wkBada si w specjalne ucha przymocowane do boków skrzynek formierskich. Tak przygotowan form obci|a si przez poBo|enie na niej obci|ników i zalewa metalem. Obci|enie formy zapobiega podniesieniu jej przez ciekBy metal i wyciekniciu metalu na zewntrz. Metal zalewa si do formy równomiernie, bez przerw, tak, aby znajdujcy si w górnej cz[ci formy zbiornik wlewowy byB stale wypeBniony ciekBym metalem. ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 17 Topienie metalu i zalewanie form CiekBy metal do zalewania form przygotowuje si w specjalnych piecach sBu|cych do topienia. Budowa pieca zale|y od rodzaju metalu, z którego wykonuje si odlew. Niezale|nie od typu pieca, przy topieniu metalu nale|y wykona nastpujce czynno[ci: - ilo[ciowe przygotowanie wsadu  wa|enie materiaBów wsadowych, - transport wsadu do pieca, - zaBadunek wsadu do pieca, - topienie wsadu w odpowiedniej temperaturze i w odpowiednim czasie, - usunicie |u|la, - odbiór ciekBego metalu, - transport ciekBego metalu na stanowisko zalewania form. yródBem ciepBa, potrzebnego do topienia wsadu w piecach mo|e by: - palcy si gaz, - prd elektryczny, - koks. Do transportu ciekBego metalu na miejsce zalewania sBu| kadzie i By|ki odlewniczye, które s przedstawione na rys. 11. Kadz mo|e by transportowana na miejsce zalewania przy pomocy wózka lub suwnicy. Rys. 11. Ay|ki odlewnicze yródBo:[1, str.193] Po zalaniu formy metalem nale|y odczeka czas potrzebny do zastygnicia odlewu. Zale|nie od wielko[ci odlewu i grubo[ci jego [cianek czas ten mo|e wynosi od kilku minut do kilkudziesiciu godzin. Oczyszczanie i wykoDczanie odlewów Po ostygniciu odlewu do wymaganej temperatury, nale|y wybi odlew z formy rcznie lub w sposób mechaniczny. Wybijanie rczne odbywa si przy u|yciu Bomu, mBota, mBota pneumatycznego, za[ wybijanie mechaniczne odbywa si na kracie wstrzsowej, na której umieszcza si skrzynk z form. Wibracje kraty powoduj rozbicie formy, z której wyjmuje si odlew, podczas gdy materiaB formierski z rozbitej formy sypie si na przeno[nik ta[mowy umieszczony pod krat. Po wybiciu oddziela si od odlewu ukBad wlewowy, a nastpnie usuwa rdzenie. UkBad wlewowy usuwa si mBotkiem lub odcina na piBach, odBamuje lub odcina palnikiem acetylenowo-tlenowym. Rdzenie usuwa si z odlewów najcz[ciej przy pomocy mBotka pneumatycznego. ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 18 Nastpnie oczyszcza si powierzchni odlewów i usuwa pozostaBe na niej nierówno[ci i zalewki. Je[li odlew posiada wady, które mo|na naprawi, to nastpuje naprawa odlewu, je[li odlew ma by pomalowany, to maluje si go. Na koDcu sprawdza si, czy odlew ma odpowiednie ksztaBty i wymiary, a tak|e sprawdza si jako[ tworzywa, z którego zostaB wykonany oraz oglda jego powierzchni. Te czynno[ci nazywaj si kontrol jako[ci i stanowi ostatni operacj w procesie produkcji odlewów. Je[li wykonuje si du|e ilo[ci jednakowych odlewów, najcz[ciej wykonuje si formy metalowe, które s formami trwaBymi i nosz nazw kokil. Kokila mo|e sBu|y do wykonania nawet kilkudziesiciu tysicy odlewów. Wykonanie jej jest jednak trudne i pracochBonne, wic je[li planuje si odla niewielk ilo[ odlewów, to taniej jest u|y form piaskowych. Rysunek 12 przedstawia kokil do odlewania tBoków silników samochodowych. Rys. 12 Kokila do odlewania tBoków silników samochodowych1,2,3- cz[ci kokili, 4 - ukBad wlewowy. yródBo:[6, str.176] : Kokil wykonuje si z kilku cz[ci, które skBada si przed zalaniem i rozsuwa po zakrzepniciu odlewu. PodziaB kokili na cz[ci umo|liwia wyjcie z niej odlewu po jego zakrzepniciu. RdzeD umieszczany w kokili mo|e by wykonany z masy rdzeniowej i wtedy po wyjciu odlewu z kokili nale|y go usun. RdzeD mo|e by te| wykonany z metalu i wtedy skBada si on z kilku cz[ci, aby byBo mo|liwe wyjcie go z zakrzepnitego odlewu. 4.2.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do zaplanowania przebiegu wiczeD i ich wykonania. 1. Z jakich materiaBów wykonuje si formy odlewnicze? 2. Z jakich materiaBów wykonuje si rdzenie? 3. Co to jest masa przymodelowa? 4. Co to jest masa wypeBniajca? ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 19 5. Jaka masa nosi nazw jednolitej? 6. Jakie czynno[ci i zabiegi wchodz w skBad operacji wykonywania rdzenia? 7. Jakie czynno[ci i zabiegi wchodz w skBad operacji wykonywania formy piaskowej? 8. Jakie narzdzia sBu| do wykonywania formy piaskowej? 9. Na czym polega wykoDczanie formy? 10. Jakie czynno[ci wykonuje si podczas skBadania formy przed zalaniem? 11. W jaki sposób wykoDcza si odlew po jego wybiciu z formy? 4.2.3. wiczenia wiczenie 1 Z podanych próbek materiaBów formierskich wybierz materiaBy potrzebne do przygotowania masy wypeBniajcej. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) zapozna si z wiadomo[ciami na temat materiaBów potrzebnych do wykonywania mas formierskich, 3) wybra z podanych próbek te, które bd potrzebne do wykonania masy wypeBniajcej i ustawi je na planszy, 4) zaprezentowa efekty swojej pracy, 5) dokona oceny wiczenia. Wyposa|enie stanowiska: - pojemniki z oznaczonymi próbkami materiaBów formierskich, - literatura fachowa, - plansza. wiczenie 2 Podane kartki samoprzylepne z zapisanymi czynno[ciami uBó| i przyklej na planszy w odpowiedniej kolejno[ci, zgodnie z przebiegiem procesu wykonywania odlewu. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) zapozna si z wiadomo[ciami na temat kolejno[ci wykonywania czynno[ci, zabiegów i operacji podczas wykonywania odlewu, 3) uBo|y i przyklei w odpowiedniej kolejno[ci na planszy kartoniki z nazwami czynno[ci, wykonywanych przy produkcji odlewu, 4) zaprezentowa efekty swojej pracy, 5) dokona oceny wiczenia. Wyposa|enie stanowiska: - kartki samoprzylepne, na których zapisane s czynno[ci, wykonywane podczas produkcji odlewu, - literatura fachowa, - plansza. ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 20 wiczenie 3 Przyporzdkuj podane na kartkach nazwy do odpowiednich narzdzi formierskich. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) zapozna si z wiadomo[ciami na temat narzdzi formierskich, ich zastosowania i nazw, 3) uBo|y otrzymane narzdzia w rzdzie na planszy, 4) przyklei pod ka|dym narzdziem kartk samoprzylepn z jego nazw, 5) zaprezentowa wykonane wiczenie, 6) dokona oceny wiczenia. Wyposa|enie stanowiska: - narzdzia formierskie, - kartki samoprzylepne z wypisanymi nazwami narzdzi, - plansza. 4.2.4.Sprawdzian postpów Czy potrafisz: tak nie 1) dobra gBówne i pomocnicze materiaBy formierskie potrzebne do wykonania formy odlewniczej? 2) dobra gBówne i pomocnicze materiaBy formierskie potrzebne do wykonania rdzenia? 3) scharakteryzowa proces wykonania formy piaskowej? 4) scharakteryzowa proces wykonania rdzenia? 5) nazwa narzdzia formierskie? 6) nazwa przyrzdy sBu|ce do wykoDczenia odlewu? 7) dobra odpowiednie narzdzia formierskie do wykonania formy? 8) scharakteryzowa operacj zalewania formy odlewniczej? 9) opisa proces wykoDczania odlewu? 10) wyja[ni przeznaczenie i budow kokili? 11) wyja[ni, w jakim celu kokila dzielona jest na kilka cz[ci? 12) wyja[ni, w jakim celu dzielony jest na cz[ci rdzeD metalowy? ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 21 4.3. Rczne wykonywanie czynno[ci, zabiegów i operacji wchodzcych w zakres procesu odlewniczego. 4.3.1. MateriaB nauczania W procesie odlewania w formach piaskowych wikszo[ czynno[ci wykonuje si rcznie, zwBaszcza wtedy, gdy odlew ma skomplikowane ksztaBty, a liczba sztuk wykonywanych odlewów jest niedu|a. Je[li ilo[ odlewów wykonywanych t metod jest du|a, a ksztaBty nie s skomplikowane, mo|na zmechanizowa niektóre czynno[ci, zabiegi i operacje. Przystpujc do rcznego wykonania formy nale|y ustali potrzebn wielko[ skrzynek formierskich, gdy| zawsze nale|y zachowa pewn odlegBo[ midzy modelem i skrajnymi powierzchniami formy. Ma to na celu otrzymanie formy o odpowiedniej grubo[ci [cianek, a wic odpowiedniej wytrzymaBo[ci. Rys. 13 Kolejno[ czynno[ci formowania w dwóch skrzynkach z modelu niedzielonego yródBo:[2, str. 173] ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 22 Wykonywanie formy odlewniczej piaskowej z modelu niedzielonego, w dwóch skrzynkach, przedstawia rysunek 13: - 1- uBo|enie modelu lub jego dolnej cz[ci, je[li jest to model dzielony, na specjalnej pBycie podmodelowej - 2- ustawienie na pBycie pustej dolnej skrzynki formierskiej, (te dwie czynno[ci mo|na wykona równie| w odwróconej kolejno[ci), pokrycie modelu pudrem formierskim przy pomocy woreczka lub spryskiwanie go naft, - 3 - nasypywanie przez sito równomiernej warstwy masy przymodelowej i zagszczanie jej przez uciskanie rczne wokóB modelu, przy zwróceniu szczególnej uwagi na [cianki pionowe, gdzie masa utrzymuje si z trudno[ci, - 4 - nasypywanie do skrzynki masy wypeBniajcej, warstwami grubo[ci ok.100 mm, - 5 - zagszczanie masy wypeBniajcej ubijakiem, a| do wypeBnienia skrzynki - (zagszczanie masy wykonuje si od [cianek skrzynki w kierunku modelu, nie dochodzc ubijakiem do modelu bli|ej ni| 20-40 mm, zabezpiecza to model przed uszkodzeniem), - 6 - ubijanie górnej warstwy masy wypeBniajcej pBask stopk ubijaka, - 7 - zgarnianie nadmiaru masy przy pomocy zgarniaka, - (po zalaniu formy ciekBy metal naciska na jej [cianki, przy czym nacisk ten jest wikszy w dolnej poBowie formy, dlatego stopieD zagszczenia masy musi by wikszy w dolnej poBowie formy), - 8 - wykonywanie nakBuwakiem odpowietrzeD formy - (zabezpiecza to przed tworzeniem si w odlewie pcherzy gazowych, nakBucia nie mog dochodzi do samego modelu, aby go nie uszkodzi, ilo[ nakBu zale|y od wielko[ci skrzynki formierskiej), - odwrócenie skrzynki formierskiej o 180 stopni, - zdejmowanie pByty podmodelowej, - 9 - wygBadzenie gBadzikiem powierzchni podziaBu formy. Formowanie w górnej skrzynce: - ustawienie modelu ukBadu wlewowego, nadlewów i przelewów na odwróconej dolnej skrzynce, - 10 - pokrycie modelu pudrem, - 11 - posypanie piaskiem kwarcowym powierzchni podziaBu, - 12 - naBo|enie skrzynki górnej, - 13 -nasiewanie masy przymodelowej i zagszczanie rczne, - 14 - nasypanie masy wypeBniajcej, - 15 - zagszczanie ubijakiem, - 16 -utwardzenie górnej warstwy masy pBask stron ubijaka, - 17  zgarnianie nadmiaru masy zgarniakiem, - 18 - wykonywanie odpowietrzeD nakBuwakiem, po czym wyjmowanie modeli ukBadu wlewowego, - 19 - zdejmowanie górnej skrzynki, - 20  ewentualne wycinanie ukBadu wlewowego, - 21  wyjmowanie modeli belki od|u|lajcej i wlewów doprowadzajcych, - zwil|anie krawdzi masy formierskiej wokóB modelu wod przy pomocy pdzla, - 22 - wkrcanie w model uchwytu do wyjmowania modeli i wyjmowanie modelu pionowo do góry. Poszczególne czynno[ci rcznego wykonywania formy przedstawione s na fotografiach od 14 do 18. ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 23 Fot.14. Uchwyt do wyjmowania modelu z formy wkrcony w model, jedna cz[ modelu zostaBa ju| wyjta z formy. Fot.15.Ubijanie masy formierskiej Fot.16 NakBuwanie formy nakBuwakiem Fot.17. Wycinanie wlewu gBównego Fot.18. WkBadanie rdzenia do formy Wyjmowanie modelu z formy jest czynno[ci wymagajc du|ej uwagi i precyzji, gdy| uszkodzenie formy pogarsza jako[ odlewu. Nawet po najbardziej starannej naprawie forma w miejscu uszkodzenia ma gorsze wBa[ciwo[ci i jej ksztaBt równie| ulega zmianie. Podczas wyjmowania modelu nale|y go stale obija, lecz niezbyt mocno, aby nie powikszy wymiarów wnki formy. Zamiast obijania mBotkiem mo|na zastosowa wibrator mocowany na uchwycie u|ywanym do wyjmowania modelu, przy jego u|yciu wymiary wnki formy nie zwikszaj si. ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 24 Po wyjciu modelu z formy nale|y przystpi do jej wykoDczania, czyli: - naprawi miejsca uszkodzone podczas wyjmowania modelu zwil|ajc uszkodzenie wod i u|ywajc: - masy przymodelowej, - narzdzi takich jak gBadzik, jaszczurka, lancetka itp. - wygBadzi gBadzikiem powierzchni podziaBu formy, - w razie potrzeby wzmocni wystajce cz[ci formy przez wbicie szpilek formierskich, - wykona kanaBy odpowietrzajce w gniazdach rdzenników przy pomocy szydBa, - pokry powierzchni formy, stykajc si z ciekBym metalem, powBok ochronn np. pudrem, czernidBem lub ró|nymi pastami zmieszanymi z naft, spirytusem lub olejem. WykoDczone poBówki formy skBada si w nastpujcej kolejno[ci: - ustawienie rdzeni i ochBadzalników, - zaBo|enie górnej cz[ci formy na doln, - obci|enie lub sklamrowanie formy (czyli poBczenie poBówek formy klamrami). Po zBo|eniu formy wykonuje si nastpujce czynno[ci: - zalewa form ciekBym metalem, - odczekuje czas, potrzebny do zakrzepnicia metalu, - rozbija form rcznie przy u|yciu mBota rcznego lub pneumatycznego albo na kracie - wstrzsowej, - odcina ukBad wlewowy, - wybija rdzeD przy u|yciu mBota pneumatycznego. Przy formowaniu z u|yciem modelu dzielonego, na zaformowanej dolnej cz[ci modelu ustawia si: - cz[ górn, - modele ukBadu wlewowego, nadlewów i przelewów, - posypuje powierzchni podziaBu formy piaskiem kwarcowym, - pokrywa model pudrem, - nakBada górn cz[ skrzynki formierskiej. Potem postpuje si podobnie jak przy wykonywaniu skrzynki dolnej, a wic: - nasiewa si mas przymodelow, - zagszcza j rkami, - nasypuje si mas wypeBniajc i zagszcza, - zgarnia nadmiar masy zgarniaczk, - wykonuje odpowietrzenia, - wycina si wokóB wlewu gBównego zbiornik wlewowy. Nastpnie wyciga si z formy modele wlewu gBównego, nadlewów i przelewów, zdejmuje górn cz[ formy i odwraca j o 180 stopni. W dalszej kolejno[ci wyjmuje si model belki od|u|lajcej i wlewów doprowadzajcych. Krawdzie masy formierskiej wokóB modelu zwil|a si wod przy pomocy pdzla, wkrca si w model uchwyt do wyjmowania modeli i uderzajc w uchwyt mBotkiem w kierunku poziomym, wyjmuje si model pionowo do góry. Du|e, ci|kie modele wyjmuje si przy pomocy dzwignic. Wykonywanie rdzeni jest wa|n czynno[ci w przebiegu procesu odlewniczego, gdy| ze wszystkich elementów formy rdzeD pracuje w najbardziej niekorzystnych warunkach, nara|ony na nagrzewanie, [ciskanie i rozmywanie ciekBym metalem. ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 25 Rys.19 Kolejno[ czynno[ci podczas rcznego wykonywania rdzenia: 1  wzmocnienia,2  kanaBy odpowietrzajce yródBo:[1, str. 108] Kolejno[ operacji podczas rcznego wykonywania rdzenia przedstawiona na rys.19 jest nastpujca: - oczyszczenie roboczej powierzchni skrzynki rdzeniowej z przylepionej do [cianek pozostaBo[ci masy rdzeniowej z poprzedniego wykonania rdzenia, - posypanie poBówek rdzennicy pudrem formierskim w celu uniknicia przyczepiania masy do rdzennicy (rys. a), - napeBnianie poBówki skrzynki rdzeniowej mas rdzeniow i równomierne jej zagszczenie przy pomocy ubijaka (rys. b), - zaBo|enie |eber wzmacniajcych (1) z drutu i zagBbienie ich w mas tak, aby znajdowaBy si poni|ej powierzchni podziaBu (rys. c), - wykonanie kanaBów odpowietrzajcych (2) przez wycicie, odci[nicie pByt lub przez zaBo|enie sznura woskowego (rys. d), - powleczenie powierzchni podziaBu rdzeni wodnym roztworem gliny i naBo|enie na siebie - poBówek rdzennicy w celu sklejenia poBówek rdzenia (rys. e), - doci[nicie zaBo|onych skrzynek rdzeniowych rk lub przyrzdem zaciskajcym oraz ubicie i wygBadzenie masy w otworach, - obicie skrzynki rdzeniowej mBotkiem drewnianym lub gumowym w celu oddzielenia rdzenia od [cianek skrzynki i zdjcie jej górnej poBowy (rys. f), - naBo|enie na doln poBówk rdzennicy ramki wykonanej z blachy lub drewna (rys. g), - zasypanie ramki suchym piaskiem i wyrównanie piasku z krawdzi ramki (rys. h), - naBo|enie pByty podrdzeniowej na zasypan suchym piaskiem ramk (rys. i), - obrócenie caBo[ci o 180 stopni i zdjcie drugiej poBowy skrzynki rdzeniowej (rys. k) - transport rdzenia do suszarki. Zamiast podsypki piaskowej pod rdzeD do suszenia, mo|na zastosowa podkBadki ksztaBtowe, jest to opBacalne jedynie przy produkcji masowej. ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 26 Po wykonaniu poBówek formy i rdzenia, umieszcza si rdzeD w formie, nakBada górn poBówk formy korzystajc ze sworzni prowadzcych, a nastpnie po obci|eniu skrzynki zalewa si form rcznie przy u|yciu By|ek odlewniczych. Jeden ze sposobów obci|enia skrzynek przed zalaniem przedstawia rys.20. Rys. 20 Skrzynki formierskie obci|one po zBo|eniu (w uchach skrzynek widoczny sworzeD ustalajcy), 1 - obci|nik yródBo:[1, str.121] 4.3.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do zaplanowania przebiegu wiczeD i ich wykonania. 1. Do czego sBu|y pByta podmodelowa? 2. Do czego sBu|y skrzynka formierska? 3. Jak funkcj w procesie wykonywania formy speBnia model? 4. Jak zagszcza si mas przymodelow? 5. Jakie narzdzia u|ywane s do zagszczania masy wypeBniajcej? 6. W jakim celu wykonuje si nakBuwanie formy? 7. Jakie czynno[ci wykonuje si podczas wyjmowania modelu z formy? 8. W jakim celu wbija si w form szpilki formierskie? 9. W jakim celu wykonuje si kanaBy odpowietrzajce w rdzeniu? 10. Jaka jest kolejno[ czynno[ci przy rcznym wykonywaniu formy? 11. Jaka jest kolejno[ czynno[ci przy rcznym wykonywaniu rdzenia? 4.3.3. wiczenie Wykonaj form piaskow z modelu niedzielonego. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia zgodnie z zasadami bhp, ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 27 2) zapozna si z wiadomo[ciami na temat rcznego wykonywania formy piaskowej, 3) wybra materiaBy gBówne i pomocnicze niezbdne do wykonania formy, 4) wybra narzdzia potrzebne do wykonania formy, 5) wykona form zgodnie z kolejno[ci wykonywania poszczególnych czynno[ci, 6) zaprezentowa efekty swojej pracy, 7) dokona oceny wiczenia. Wyposa|enie stanowiska: - model, - pByta podmodelowa, - model ukBadu wlewowego, - skrzynki formierskie, - masa przymodelowa, - masa wypeBniajca, - narzdzia formierskie, - materiaBy pomocnicze, - literatura fachowa. 4.3.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: tak nie 1) dobra mas przymodelow i mas wypeBniajc do wykonania formy? 2) dobra skrzynki formierskie do wykonywanej formy? 3) dobra potrzebne ci narzdzia formierskie? 4) dobra odpowiednie materiaBy pomocnicze do wykonywania formy? 5) wykona form, zachowujc odpowiedni kolejno[ czynno[ci? 6) zaformowa ukBad wlewowy? 7) wyci wlew gBówny? 8) wyj model z formy? 9) zBo|y poBówki formy? 10) przestrzega odpowiednich przepisów bhp podczas pracy? 11) zaprezentowa efekty swojej pracy? ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 28 4.4. Mechanizacja i automatyzacja procesu wykonania odlewu. 4.4.1. MateriaB nauczania Przez pojcie mechanizacja rozumiemy zastosowanie urzdzeD technicznych, które ograniczaj udziaB czBowieka w produkcji do sterowania prac maszyn. Praca fizyczna zostaje zastpiona prac maszyn. O automatyzacji mówimy wtedy, gdy sterowanie poszczególnymi ruchami maszyny odbywa si samoczynnie, bez udziaBu czBowieka. Korzy[ci wynikajce z mechanizacji: - zapewnienie prawidBowego i zawsze jednakowego wykonania czynno[ci, zabiegów i operacji w procesie technologicznym, - polepszenie dokBadno[ci i jako[ci produkcji, - zmniejszenie kosztów robocizny, - skrócenie cyklu produkcyjnego, - lepsze wykorzystanie powierzchni roboczej, - zmniejszenie ilo[ci braków, - wyeliminowanie ci|kiej pracy fizycznej, - polepszenie warunków bhp. Nowoczesne maszyny i urzdzenia w odlewni s drogie, w zwizku z tym mog by ekonomicznie wykorzystane tylko przy dostatecznie du|ej produkcji. Maszyny uniwersalne s bardzo skomplikowane i znacznie dro|sze od maszyn o mniejszym zakresie zastosowania, dlatego mechanizacja maBych odlewni uniwersalnych, produkujcych ró|norodny asortyment odlewów, jest nieopBacalna. Najwiksze korzy[ci przynosi mechanizacja tych maBych i [rednich odlewni, które s wyspecjalizowane w [ci[le okre[lonym rodzaju produkcji. Sposoby mechanizacji odlewni zale| przede wszystkim od ilo[ci i kwalifikacji bdcych do dyspozycji pracowników, problemów materiaBowych, surowcowych i energetycznych, dynamiki i kierunków rozwoju przemysBu elektromaszynowego, mo|liwo[ci uzyskania kredytów, zagadnieD ochrony [rodowiska. W przypadku odlewania w formach piaskowych mo|na zmechanizowa niektóre operacje, pamitajc, |e jest to opBacalne, je[li wykonuje si du| ilo[ niezbyt skomplikowanych odlewów. Warunki okre[lajce zakres stosowania maszyn formierskich s nastpujce: - formowanie maszynowe prowadzi si wyBcznie w dwudzielnych skrzynkach formierskich, - modele do formowania maszynowego powinny by wykonane z metalu lub tworzywa sztucznego i nie powinny mie cz[ci odejmowanych, - formy wykonywane na maszynach nie s suszone, zalewa si je na wilgotno, - maszynowo wykonuje si zwykle odlewy maBe i [rednie. Mimo tych ograniczeD formowanie maszynowe ma wiele zalet: - zmniejszenie czasu zagszczania masy formierskiej, - mniejsze uszkodzenia form przy wyjmowaniu modeli, - wiksza dokBadno[ i powtarzalno[ wymiarowa odlewów, - mniejsze zu|ywanie si modeli. Mechanizacja transportu w odlewni. Transport w odlewni speBnia du| rol, gdy| w trakcie produkcji zu|ywa si du|e ilo[ci materiaBów formierskich, ciekBego metalu i materiaBów pomocniczych (przy wytworzeniu ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 29 w formach piaskowych 1 kg odlewów nale|y przewiez okoBo 30 kg ró|nych materiaBów). W koDcowych etapach produkcji transportuje si równie| gotowe odlewy. Mechanizacja transportu w odlewni obejmuje zastosowanie nastpujcych urzdzeD transportowych: - suwnice lejnicze, - wspornice, - |urawie, - wcigarki i wycigarki, - podno[niki, - przeno[niki cignowe i bezcignowe, - przeno[niki pneumatyczne, - chwytaki elektromagnetyczne, - Bopaty mechaniczne, - wózki widBowe i kadziowe. Mechanizacja topienia metali polega na u|yciu nastpujcych urzdzeD: - wagi i dozowniki mechaniczne, - wagi elektryczne, - kosze zaBadunkowe z chwytnikami elekromagnetycznymi, - urzdzenia transportowe. Mechanizacja przygotowania materiaBów formierskich obejmuje zastosowanie: - pieców do suszenia piasków i glin formierskich, - suszarek fluidyzacyjnych, - suszarko-chBodziarek do piasków, - oddzielaczy elektromagnetycznych do oczyszczania masy obiegowej, - kruszarek do rozdrabniania masy, - przesiewaczy mechanicznych, - podajników i dozowników, - mieszarek mechanicznych, - spulchniarek mechanicznych, - dozowników wody. Mechanizacja czynno[ci podczas wykonywania formy: Mechanizacja zagszczania masy formierskiej przy pomocy maszyn formierskich mo|e odbywa si przez: - prasowanie, czyli wywieranie nacisku na mas formiersk od góry lub od doBu, - wstrzsanie, - wstrzsanie z pózniejszym doprasowaniem, - narzucanie, czyli wyrzucania z du| prdko[ci porcji masy formierskiej do skrzynki formierskiej, uderzenia kolejnych porcji masy powoduj jej zagszczanie w skrzynce formierskiej. Mechanizacja wyjmowania modelu z formy: - w formierkach, w których skrzynka formierska podczas jej zdejmowania z maszyny znajduje si nad modelem, skrzynka wypychana jest do góry przy pomocy specjalnych trzpieni, a model zostaje na pBycie podmodelowej, - w formierkach, w których skrzynka formierska znajduje si w czasie zdejmowania z maszyny pod modelem, nale|y obróci j wraz z pByt podmodelow o 180 stopni, a nastpnie wine[ skrzynk do góry. ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 30 Mechanizacja czynno[ci pomocniczych, którymi s: - dostarczanie do stanowiska formowania mas formierskich - mo|e odbywa si przy pomocy przeno[ników ta[mowych do specjalnego zbiornika znajdujcego si nad maszyn formiersk, - dostarczanie do stanowiska formowania pustych skrzynek formierskich - odbywa si przy pomocy podno[ników pneumatycznych, przeno[ników waBkowych, wózków i suwnic. Mechanizacja wyjmowania odlewu z formy (wybijania form) obejmuje: - usunicie (wypychanie) masy z odlewem ze skrzynki przy pomocy wypychaczy form, - oddzielenie odlewu od masy w specjalnych bbnach do wybijania odlewów lub na kratach wstrzsowych, - usunicie rdzeni przy pomocy urzdzeD wstrzsowych, bbnów lub przy u|yciu strumienia wody pod ci[nieniem. Mechanizacja wykonywania rdzeni : - wyciskanie rdzeni na maszynach o dziaBaniu podobnym do dziaBania maszynki do misa, - prasowanie masy w rdzennicach - elementem prasujcym jest górna cz[ rdzennicy przymocowana do ruchomej, prasujcej cz[ci maszyny, - zagszczanie przez wstrzsanie, - zgszczanie przez wdmuchiwanie masy do rdzennicy, - zagszczanie przez wstrzeliwanie masy do rdzennicy. Dwa ostatnie sposoby wykorzystuj spr|one powietrze do wdmuchiwania masy do rdzennicy. Mechanizacja wyjmowania rdzenia z rdzennicy - sposób tej mechanizacji zale|y od rodzaju maszyny, ksztaBtu rdzenia, usytuowania rdzennicy na maszynie. Mo|e to by: - wyciskanie, - przerzucanie, - obracanie rdzennicy. W przypadku odlewania w formach metalowych-kokilach mechanizacja i automatyzacja polega na: - mechanizacji skBadania cz[ci kokili w caBo[ - przy pomocy siBowników hydraulicznych, - mechanizacji wkBadania i wyjmowania rdzenia - przy pomocy siBowników hydraulicznych, - mechanizacji zalewania kokili, je[li odlewanie jest grawitacyjne, - wtaczaniu metalu do kokili, je[li odlewanie jest ci[nieniowe, - mechanizacji wyjmowania odlewu z kokili, - mechanizacji oczyszczania i wykoDczania odlewu - przy zastosowaniu automatycznych linii obróbkowych. 4.4.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do zaplanowania przebiegu wiczeD i ich wykonania. 1. Co rozumiemy pod pojciem  mechanizacja ? 2. Jak nale|y definiowa pojcie  automatyzacja ? 3. Kiedy opBaca si mechanizacja odlewania w formach piaskowych? 4. Jakie czynno[ci mechanizuje si odlewajc w formach metalowych? ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 31 5. Jakie urzdzenia sBu| do mechanizacji transportu w odlewni? 6. Jakie urzdzenia sBu| do mechanizacji topienia metalu? 7. Jakie urzdzenia sBu| do mechanizacji przygotowania mas formierskich? 8. W jaki sposób mechanizuje si wytwarzanie form? 9. W jaki sposób mechanizuje si wyjmowanie modelu z formy? 10. Na czym polega mechanizacja wytwarzania rdzeni? 11. Jakie urzdzenia sBu| do mechanizacji wybijania odlewów? 4.4. 3. wiczenia wiczenie1 Na planszy obrazujcej przebieg wykonywania odlewu w formie piaskowej, zaznacz czynno[ci, które mo|na zmechanizowa. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) zapozna si z wiadomo[ciami na temat sposobów mechanizacji czynno[ci przy produkcji odlewów, 3) uBo|y i przyklei kartki w miejscach na planszy, gdzie oznaczone s czynno[ci, które mo|na zmechanizowa, 4) uzasadni miejsca uBo|enia znaczków, 5) zaprezentowa wykonane wiczenie, 6) dokona oceny wiczenia. Wyposa|enie stanowiska: - plansza pokazujca przebieg procesu wykonywania odlewu w formie piaskowej, - kartki samoprzylepne, - literatura fachowa. wiczenie 2 Na przyklejonych w poprzednim wiczeniu kartkach, napisz nazwy maszyn i urzdzeD, które sBu| do mechanizacji zaznaczonych przez ciebie czynno[ci. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) zapozna si z wiadomo[ciami na temat maszyn i urzdzeD stosowanych do mechanizacji odlewni, 3) na przyklejonych w poprzednim wiczeniu kartkach wpisa nazwy wybranych z katalogu maszyn i urzdzeD, 4) zaprezentowa wykonane wiczenie, 5) dokona oceny wiczenia. Wyposa|enie stanowiska: - plansza pokazujca przebieg procesu wykonywania odlewu w formie piaskowej, - katalog maszyn i urzdzeD wykorzystywanych w procesie wykonywania odlewów, - pisaki, - literatura fachowa. ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 32 4.4.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: tak nie 1) zdefiniowa pojcie mechanizacji? 2) zdefiniowa pojcie automatyzacji? 3) wymieni korzy[ci pBynce z mechanizacji? 4) wskaza czynno[ci, które mo|na zmechanizowa podczas wytwarzania odlewu w formach piaskowych? 5) wskaza sposoby mechanizacji odlewania w formach metalowych? 6) poda sposoby mechanizacji wyjmowania modelu z formy? 7) wymieni urzdzenia sBu|ce do mechanizacji transportu w odlewni? 8) wymieni urzdzenia sBu|ce do mechanizacji topienia metalu? 9) wymieni urzdzenia sBu|ce do mechanizacji przygotowania mas formierskich? 10) wymieni urzdzenia sBu|ce do mechanizacji wytwarzania form? 11) wymieni urzdzenia sBu|ce do mechanizacji wytwarzania rdzeni? 12) dokona prezentacji wykonanego wiczenia? ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 33 5. SPRAWDZIAN OSIGNI 1. INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwa|nie instrukcj. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi. 3. Zapoznaj si z zestawem pytaD testowych. 4. Test zawiera 23 pytania o ró|nym stopniu trudno[ci. S to pytania wielokrotnego wyboru. Dla ka|dego pytania s podane 4 odpowiedzi a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedz jest poprawna. 5. Za ka|d poprawn odpowiedz mo|esz uzyska 1 punkt. Za bBdn odpowiedz lub jej brak otrzymujesz 0 punktów. 6. Udzielaj odpowiedzi tylko na zaBczonej karcie odpowiedzi, stawiajc w odpowiedniej rubryce znak X. W przypadku pomyBki nale|y bBdn odpowiedz zaznaczy kóBkiem, a nastpnie ponownie zakre[li odpowiedz prawidBow. 7. Test skBada si z dwóch cz[ci. Cz[ I zawiera zadania z poziomu podstawowego, natomiast w cz[ci II s zadania z poziomu ponadpodstawowego i te mog przysporzy Ci trudno[ci, gdy| s one na poziomie wy|szym ni| pozostaBe. 8. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy bdziesz miaB satysfakcj z wykonanego zadania. 9. Kiedy udzielenie odpowiedzi bdzie Ci sprawiaBo trudno[, wtedy odBó| rozwizanie zadania na pózniej i wró do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. 10. Po rozwizaniu testu sprawdz czy zaznaczyBe[ wszystkie odpowiedzi na KARCIE ODPOWIEDZI. 11. Na rozwizanie testu masz 60 min. Powodzenia ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 34 ZESTAW ZADAC TESTOWYCH I cz[ 1. Odlewnia jest to a) zakBad wytwarzajcy przedmioty przez napeBnianie form ciekBym metalem. b) zakBad wykonujcy formy piaskowe. c) zakBad wykonujcy formy metalowe. d) forma do wykonywania odlewów. 2. Forma odlewnicza a) odtwarza ksztaBt odlewu. b) odtwarza ksztaBt wewntrzny odlewu. c) sBu|y do topienia metalu. d) sBu|y do wykonania modelu. 3. Kokila jest to a) narzdzie do wykonywania formy. b) model odlewu. c) forma metalowa. d) forma piaskowa. 4. RdzeD a) odtwarza ksztaBt zewntrzny odlewu. b) doprowadza ciekBy metal do wnki formy. c) odpowietrza form. d) odtwarza ksztaBt wewntrzny odlewu. 5. WypeBniajc ciekBym metalem wnk formy otrzymuje si a) rdzeD. b) model. c) odlew. d) wlew gBówny. 6. Formowaniem nazywamy wykonywanie a) formy metalowej. b) formy piaskowej. c) odlewu. d) modelu. 7. Mas przymodelow zagszcza si a) mBotkiem pneumatycznym. b) ubijakiem pneumatycznym. c) rcznie. d) zgarniakiem. 8. Jaszczurka sBu|y do a) ubijania masy formierskiej. b) zgarniania nadmiaru masy ze skrzynki formierskiej. c) wyjmowania modelu formy. d) wykoDczania wnki formy. ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 35 9. Masa przymodelowa wykonywana jest a) ze [wie|ych materiaBów formierskich. b) z mieszanki [wie|ych i u|ywanych materiaBów formierskich. c) z tworzywa sztucznego. d) z gliny. 10. Wybijanie odlewu polega na a) rozbijaniu formy piaskowej. b) wybijaniu rdzenia z odlewu. c) odcinaniu ukBadu wlewowego. d) spulchnianiu masy formierskiej. 11. Form przed zalaniem obci|a si, aby a) równomiernie wypeBni form metalem. b) zapobiec uniesieniu poBówki formy i rozlaniu metalu. c) zwikszy ci|ar formy. d) odpowietrzy form. 12. Szpilki formierskie sBu| do a) wzmacniania formy. b) odpowietrzania rdzenia. c) nakBuwania formy. d) odpowietrzania formy. 13) Model odlewniczy odtwarza ksztaBt a) odlewu. b) rdzenia. c) wlewu gBównego. d) rdzennicy. 14. Pierwsz operacj podczas wykonywania odlewu jest a) wykonanie rdzenia. b) wykonanie modelu. c) wykonanie formy. d) zalanie formy metalem. 15. Do wybicia odlewu z formy sBu|y a) kadz odlewnicza. b) spulchniarka. c) gniotownik. d) krata wstrzsowa. 16. Formierka jest to a) narzdzie do ubijania masy w formie. b) maszyna wykonujca formy odlewnicze. c) osoba wykonujca form odlewnicz. d) narzdzie do rozbijania formy. ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 36 17. Ostatni operacj przygotowania masy formierskiej wypeBniajcej jest a) przesiewanie. b) suszenie. c) nawil|anie. d) spulchnianie. II cz[ 18. Rdzenie wykonuje si z a) drewna. b) masy rdzeniowej. c) masy formierskiej.. d) tworzywa sztucznego. 19. Form nakBuwa si nakBuwakiem, aby a) wykona kanaBy odpowietrzajce. b) wykona kanaBy napowietrzajce. c) zmniejszy mas formy. d) uBatwi dopByw metalu do formy. 20. Belka od|u|lajca stanowi cz[ a) odlewu. b) rdzenia. c) ukBadu wlewowego. d) kokili. 21. Nadlewy sBu| do a) zasilania odlewu ciekBym metalem podczas krzepnicia. b) doprowadzania ciekBego metalu do formy. c) umieszczania w nich rdzenia. d) wyjmowania odlewu z formy. 22. Mechanizacja odlewni jest wskazana, gdy wykonuje si a) maBe ilo[ci du|ych odlewów. b) maBe ilo[ci maBo skomplikowanych odlewów. c) du|e ilo[ci ró|norodnych odlewów. d) du|e ilo[ci jednakowych odlewów. 23. Narzucanie jest to sposób mechanicznego wykonywania a) rdzeni. b) form odlewniczych. c) modeli. d) odlewów. ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 37 KARTA ODPOWIEDZI Imi i nazwisko.......................................................................................... Charakteryzowanie produkcji odlewów Zakre[l poprawn odpowiedz Numer Odpowiedz Punktacja zadania 1. a b c d 2. a b c d 3. a b c d 4. a b c d 5. a b c d 6. a b c d 7. a b c d 8. a b c d 9. a b c d 10. a b c d 11. a b c d 12. a b c d 13. a b c d 14. a b c d 15. a b c d 16. a b c d 17. a b c d 18. a b c d 19. a b c d 20. a b c d 21. a b c d 22. a b c d 23. a b c d Razem ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 38 6. LITERATURA 1. BBaszkowski K.: Technologia i mechanizacji odlewnictwa. WSiP, Warszawa 1992 2. Data L.: Technologia odlewnictwa. Cz.1. WSiP, Warszawa 1975 3. Chudzikiewicz R.: Mechanizacja odlewni. WN-T, Warszawa 1974 4. Chudzikiewicz R.: Mechanizacja i automatyzacja odlewni. WN-T, Warszawa 1980 5. Falcki Z.: Podstawy formowania z modeli odlewniczych. Wyd. AGH, Kraków 1994 6. Górecki A.: Technologia ogólna. WSiP, Warszawa 1996 7. Reymer B (red): Poradnik in|yniera: Odlewnictwo. Cz1 i 2. WN-T, Warszawa 1986 8. Samsonowicz Z.: Automatyzacja procesów odlewniczych. WN-T, Warszawa 1985 ,,Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 39

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
modelarz odlewniczyr2[01] o1 03 n
modelarz odlewniczyr2[01] o1 02 u
modelarz odlewniczyr2[01] o1 05 n
modelarz odlewniczyr2[01] o1 02 n
modelarz odlewniczyr2[01] o1 04 n
modelarz odlewniczyr2[01] z1 03 n
modelarz odlewniczyr2[01] z1 03 u
modelarz odlewniczyr2[01] o1 06 n
modelarz odlewniczyr2[01] o1 01 u
modelarz odlewniczyr2[01] o1 05 u
modelarz odlewniczyr2[01] o1 04 u
modelarz odlewniczyr2[01] o1 01 n
modelarz odlewniczyr2[01] o1 06 u
asystentka stomatologiczna22[01] o1 03 n
mechanik maszyn i urzadzen drogowych?3[01] o1 03 n
modelarz odlewniczyr2[01] z1 04 n
opiekunka dzieciecaQ3[01] o1 03 n

więcej podobnych podstron