plik


ÿþMINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ El|bieta LeszczyDska KsztaBtowanie umiejtno[ci rozwizywania problemów i radzenia sobie ze stresem 513[01].O1.03 Poradnik dla nauczyciela Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy Radom 2006  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego Recenzenci: mgr Alicja Pasemko mgr Maria {ukowska Opracowanie redakcyjne: mgr El|bieta LeszczyDska Konsultacja: mgr Zenon W. Pietkiewicz Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduBowej 513[01].O1.03 KsztaBtowanie umiejtno[ci rozwizywania problemów i radzenia sobie ze stresem zawartego, w moduBowym programie nauczania dla zawodu opiekunka dziecica. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy, Radom 2006  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 1 SPIS TREZCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstpne 5 3. Cele ksztaBcenia 6 4. PrzykBadowe scenariusze 7 5. wiczenia 13 5.1. Sytuacje problemowe 13 5.1.1. wiczenia 13 5.2. yródBa i poziomy stresu 19 5.2.1. wiczenia 19 6. Ewaluacja osigni ucznia 24 7. Literatura 42  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 2 1. WPROWADZENIE Przekazujemy PaDstwu Poradnik dla nauczyciela który bdzie pomocny w prowadzeniu zaj dydaktycznych w szkole ksztaBccej w zawodzie opiekunka dziecica 513[01]. W poradniku zamieszczono: - wykaz umiejtno[ci, jakie uczeD powinien posiada przed przystpieniem do nauki, - wykaz umiejtno[ci, jakie uczeD uksztaBtuje podczas zaj i w ramach samoksztaBcenia, - przykBadowe scenariusze zaj, - propozycje wiczeD, które maj na celu uksztaBtowania u uczniów umiejtno[ci praktycznych, - ewaluacj osigni ucznia, - wykaz literatury. Wskazane jest, aby zajcia dydaktyczne byBy prowadzone ró|nymi metodami ze szczególnym uwzgldnieniem: - metody sytuacyjnej, - metody przypadków, - inscenizacji, - metody tekstu przewodniego, - dyskusji dydaktycznej, - wiczeD praktycznych. Formy organizacyjne pracy uczniów mog by zró|nicowane. Zaleca si wiczenia w 15  osobowych grupach. Zajcia powinny odbywa si w klimacie zaufania, otwarto[ci i partnerstwa. W celu przeprowadzenia sprawdzianu wiadomo[ci i umiejtno[ci ucznia, mo|na posBu|y si zamieszczonymi w rozdziale 6 zestawami zadaD testowych, zawierajcymi ró|nego rodzaju zadania. W tym rozdziale podano równie|: - propozycje norm wymagaD, - plany testów w formie tabelarycznej z kluczem odpowiedzi, - instrukcje dla nauczyciela, - instrukcje dla ucznia, - zestawy zadaD testowych, - karty odpowiedzi.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 3 513 [01].O1 Podstawy funkcjonowania czBowieka w [rodowisku 513 [01].O1.01 Charakteryzowanie psychofizycznych i spoBecznych aspektów rozwoju czBowieka 513 [01].O1.02 513 [01].O1.03 Nawizywanie i utrzymywanie KsztaBtowanie umiejtno[ci kontaktów spoBecznych rozwizywania problemów i radzenia sobie ze stresem 513 [01].O1.06 513 [01].O1.05 513 [01].O1.04 Stosowanie przepisów Stosowanie przepisów Promowanie zdrowia prawa w dziaBalno[ci bezpieczeDstwa i higieny opiekuDczej pracy Schemat ukBadu jednostek moduBowych  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 4 2. WYMAGANIA WSTPNE Przystpujc do realizacji programu jednostki moduBowej uczeD powinien umie: - okre[la rol procesów poznawczych w poznawaniu rzeczywisto[ci, - wykaza wpByw potrzeb na zachowanie si czBowieka, - zdiagnozowa potrzeby dziecka w ró|nych okresach |ycia, - ocenia wpByw rodziny na rozwój emocjonalny dziecka, - okre[la warunki skuteczno[ci w komunikowaniu si, - zastosowa techniki uBatwiajce skuteczne komunikowanie si, - nawiza kontakt z podopiecznymi i ich opiekunami, - rozpozna potrzeby dziecka w zale|no[ci od komunikatu, - prowadzi rozmow, stosowa techniki aktywnego sBuchania, wyra|ania empatii, udzielania informacji zwrotnych.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 5 3. CELE KSZTAACENIA W wyniku realizacji programu jednostki moduBowej uczeD powinien umie: - wyja[ni pojecie problemu, - okre[li rodzaje sytuacji problemowych, - dokona analizy sytuacji problemowej, - przedstawi fazy rozwizywania problemów, - zaplanowa strategie rozwizywania problemów, - zidentyfikowa problemy socjalne, - zanalizowa proces rozwizywania problemów socjalnych, - scharakteryzowa sytuacje zagro|enia, przeci|enia, konfliktu, frustracji, konkurencji i rywalizacji, - okre[li bezpo[rednie i odlegBe nastpstwa sytuacji trudnych, - scharakteryzowa mechanizmy obronne osobowo[ci, - okre[li czynniki powodujce stres, - okre[li wpByw stresu na organizm czBowieka, - scharakteryzowa proces radzenia sobie ze stresem, - zastosowa techniki relaksacyjne w celu redukowania stresu.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 6 4. PRZYKAADOWE SCENARIUSZE ZAJ Scenariusz zaj 1 Osoba prowadzca: & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ModuBowy program nauczania: Opiekunka dziecica 513[01] ModuB: Podstawy funkcjonowania czBowieka w [rodowisku 513[01].O1 Jednostka moduBowa: KsztaBtowanie umiejtno[ci rozwizywania problemów i radzenia sobie ze stresem 513 [01].O1.03 Temat: Próba zrozumienia czBowieka prze|ywajcego stres poprzez my[lenie dywergencyjne [8, s. 57]. Cel ogólny: Rozwijanie twórczego my[lenia poprzez rozwizywanie problemów drog analogii, metafory, symbolu. Po zakoDczeniu zaj edukacyjnych uczeD potrafi:  kreatywnie szuka porównaD podobieDstw i ró|nic midzy sposobem prze|ywania stresu a odlegBymi przedmiotami, zjawiskami przyrody,  dostrzega analogi midzy prze|ywaniem stresu a przedmiotami, zjawiskami, które kojarz si ze stresem,  empatycznie spojrze do wntrza czBowieka prze|ywajcego stres,  przeksztaBci za pomoc symbolu to co niezwykBe na realne,  Bczy to co na pozór wydaje si sprzeczne, tak jak w przypadku paradoksu, metaforycznie przeksztaBca znaczenie np. bezsilno[ siBy, zimna gorco[,  nie ba si o[mieszenia, bezkrytycznie formuBowa pomysBy nawet te bardzo  gBupie , niedojrzaBe,  kierowa si w my[leniu wBasn przyjemno[ci,  wspóBpracowa z innymi Metody nauczania uczenia si:  burza mózgów,  rozwizywanie problemów,  sytuacyjna. Formy organizacyjne pracy uczniów:  indywidualna,  grupowa. Strategia: uczenie si przez my[lenie twórcze, prze|ywanie i do[wiadczanie. Czas: 45 minut Zrodki dydaktyczne:  przykBady poezji na temat stresu inspirujce uczniów do pracy,  symboliczne rysunki.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 7 Przebieg zaj: Zadanie dla uczniów Przedmiotem zadania jest napisanie wiersza, narysowanie, namalowanie rysunku, przygotowanie pantonimy, przedstawienia, scenki ilustrujcej prze|ywanie stresu. FAZA WSTPNA 1. Przedstawienie i analiza problemu, podanie tematu lekcji, zaznajomienie z metod twórczego rozwizywania problemów, podanie przykBadów analogii, symbolu, metafory. 2. Przedstawienie przykBadów twórczo[ci uczniów na temat stresu, rysunki, wiersze [9, s. 60]: Id pod gór i tak mi ci|ko [9, s. 38] Co[ mnie przytBacza i cignie si za mn Co[ mnie otacza, dusi oblepia Czy znajd gdzie[ dusz przyjazn? Rozgldam si wokóB  nikogo nie widz. Tyrania niemocy zwyci|a ObBd normalno[ci, gorco[ zimna SiBa bezsilno[ci Gdzie ma broD, gdzie energia?  powiedzcie Kto skradB mi j i dlaczego? Cho walcz ze sob  przegrywam Nie widz nadziei jutra. O stresie! Je[li Ci zmczyBa gonitwa za wiatrem, je[li zmczyB Ci bieg szarych spraw. Oddal si i zdejmij te mask. Porozmawiaj o tym nadszedB czas. Stoi na drodze ogromny zwierz Podchodz bli|ej, patrz  to stres. Sylwetka wielka, mocna zgarbiona. Ci|arem smutków jest wypeBniona. Zapadnita twarz stara si ukry dzik rozpacz, przera|enie, zagubienie & Nie panuje nad dr|cymi, zimnymi, mokrymi dBoDmi. 3. Okre[lenie zadania (gdzie uruchomiona jest pod[wiadomo[), sprawienie, by dla wszystkich byBo zrozumiaBe. FAZA WAAZCIWA 1. Informacje na temat stresu (wycieczka umysBowa): pojecie stresu  zwrócenie uwagi na jego ambiwalentne znaczenie, sposób prze|ywania, objawy fizyczne, psychiczne, bezpo[rednie i odlegBe nastpstwa stresu, stres w aspekcie warto[ci i filozofii |ycia. 2. Wykorzystanie analogii bezpo[redniej z czBowiekiem prze|ywajcym stres (pomysBy w grupach): wierzba, osika, sznurek, |óBw, chaos, burza, wulkan, d|d|ownica, kameleon, pojemnik pod ci[nieniem, sala z narzdziami tortur, matka walczca z naBogiem dziecka, maB|eDstwo bez miBo[ci & 3. Analogie osobiste (wej[cie w rol) Co czuje dr|cy piesek? Pojemnik pod ci[nieniem: ból, duszno[ & 4. Wykorzystanie symbolu metafory: przewidywana  nieprzewidywalno[, siBa bezsilno[ci, tyrania  niemocy, bezdzwiczno[ eksplozji. 5. Grupy zdaj relacj ze swojej pracy, przyjcie rozwizania uznanego za najlepsze. 6.  Zamknicie drzwi , czyli odej[cie od zadania, znalezienie nowego indywidualnego rozwizania.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 8 FAZA KOCCZCA Wspólne podsumowanie:  ocena pracy poszczególnych grup,  ocena zdobytych nowych umiejtno[ci twórczych w rozwizywaniu problemu,  wskazanie zalet i wad tej metody. Sposób uzyskania informacji zwrotnej od uczniów po zakoDczonych zajciach - uczniowie w ankiecie ewaluacyjnej oceniaj warto[ takiego prowadzenia zaj oraz wskazuj na niedocignicia, podaj równie| wBasne pomysBy prowadzenia zaj.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 9 Scenariusz zaj 2 Osoba prowadzca: & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ModuBowy program nauczania: Opiekunka dziecica 513[01] ModuB: Podstawy funkcjonowania czBowieka w [rodowisku 513[01].O1 Jednostka moduBowa: KsztaBtowanie umiejtno[ci rozwizywania problemów i radzenia sobie ze stresem 513 [01].O1.03. Temat: Diagnozowanie przypadku chorej dziewczynki na podstawie analizy sytuacji i wywiadów z dyrektorem szpitala i ojcem dziecka. Cel ogólny: Rozwijanie umiejtno[ci analizy sytuacji problemowej. Po zakoDczeniu zaj edukacyjnych uczeD potrafi:  okre[li problem i zaplanowa sposób uzyskania dodatkowych informacji o problemie,  kontrolowa przebieg pracy i szuka nowych [cie|ek wiodcych ku rozwizaniu problemu,  obiektywnie oceni wynik swojej pracy i skorygowa bBdy,  wykorzystywa do[wiadczenia poznawcze i umiejtno[ci spoBeczne do rozwizywania problemu. Metody nauczania uczenia si:  analiza przypadku,  rozwizywanie problemów,  inscenizacja dramy. Formy organizacyjne pracy uczniów:  grupowa. Czas: 90 minut Zrodki dydaktyczne:  opis przypadku,  2 rysunki: pokój przed krytycznym wydarzeniem i po,  kartka, dBugopis. Przebieg zaj: Zadanie dla uczniów Celem zadania jest rozwizanie problemu: ustalenie diagnozy przypadku zachowania dziewczynki. FAZA WSTPNA Przedstawienie problemu, nazwanie problemu i zaplanowanie sposobu rozwizania. Nauczyciel w roli dyrektora szpitala psychiatrycznego opowiada tajemnicze zdarzenie. Uczniowie w roli ekspertów: psychologa, psychiatry, pediatry pomagaj w ustaleniu diagnozy przypadku dziewczynki.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 10 Opis przypadku [4, s. 47]: W naszym szpitalu jest 7  letnia dziewczynka. Kilka dni temu w jej domu doszBo do tajemniczego wydarzenia. Rodzice znalezli j rano siedzc pod drzwiami sypialni. Kiedy tam weszli, zaskoczeni zostali strasznym baBaganem. Próbowali dowiedzie si od swojej córki co si staBo, ale niestety nie otrzymali |adnej odpowiedzi. Dziewczynka nie odzywaBa si do nich i do chwili obecnej nie wypowiedziaBa ani jednego sBowa. Jest w stanie szoku chocia| zdrowa fizycznie. Pamitnego ranka trzymaBa w reku 2 obrazki, które prawdopodobnie narysowaBa poprzedniego dnia. Pierwszy przedstawia jej sypialni w normalnym stanie, a drugi  ju| po tajemniczym incydencie. FAZA WAAZCIWA Planowanie pracy. Asystenci w 3  osobowych grupach ustalaj kolejne etapy rozwizania problemu: 1. Jak nazywa si problem? 2. Jakie dodatkowe informacje s nam potrzebne? 3. Gdzie mo|emy poszuka tych informacji? 4. Zapisanie wszystkich pytaD, które przychodz na my[l w zwizku z tym problemem? 5. Poszukanie pomysBów rozwizaD. 6. Rozszerzenie listy pomysBów. 7. Realizacja. Wykonanie: 1. Asystenci prosz o dodatkowe informacje dyrektora szpitala: zadaj pytania o dziewczynk, jej dom i rodzin:  Jak ma na imi?  Gdzie jest jej pokój?  Jak daleko od sypialni rodziców?  Na którym pitrze?  Czy na rysunku przedstawiBa wszystkie swoje meble i zabawki?  Które z lalek s jej wybraDcami, ulubieDcami?  Kto kupuje te zabawki?  Czy jest szcz[liwym dzieckiem?  Czy ma jakie[ rodzeDstwo?  Czy bawi si w swoim pokoju? 2. Dyrektor chce wiedzie, dlaczego przywizuj uwag do tych informacji i w jaki sposób zamierzaj je zdoby? S to przedmioty wa|ne z psychologicznego punktu widzenia i pomog sformuBowa hipotez. Pytania do II obrazka: Czy na tym rysunku nie ma znaku jakiego[ intruza z zewntrz? Czy rodzice nie sByszeli jakich[ odgBosów? Czy dziewczynka miaBa jaki[ powód, aby zniszczy swoje zabawki i meble? Czy dziewczynka nie miaBa trudnego charakteru? W jakich stosunkach byBa ze swoimi rodzicami? Czy rodzice kiedykolwiek karali j fizycznie? Bili? Zamykali w pokoju? Czy kiedykolwiek miaBo miejsce podobne tajemnicze wydarzenie? 3. Wybranie osoby do roli ojca  jest to rola trudna i odpowiedzialna, dlatego trzeba si do niej przygotowa na  zewntrz biura , (dyrektor szpitala mówi, |e odpowiedzi ojca mog pomóc wyja[ni zdarzenie i pomóc w powrocie do zdrowia maBej pacjentki), 4. Przeprowadzenie wywiadu z ojcem pod kierunkiem protokolanta (nauczyciel), 5. Dokonanie analizy tre[ci informacji udzielonych przez ojca,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 11  Dziewczynka byBa bardzo samotna, nie umiaBa zaprzyjazni si z rówie[nikami, chciaBa mie mBodsz siostr. KBopoty z córk zaczBy si, gdy pojawiBo si mBodsze dziecko, niemowl. 6. Skonstruowanie strategii rozwizania problemu poprzez:  uzupeBnienie informacji w wywiadzie z matk, nauczycielk i przyjacióBk dziewczynki,  opracowanie planu wsparcia emocjonalnego dziewczynki, by przemówiBa,  wpisanie wBasnych pomysBów rozwizania problemu przez ekspertów (uczniów),  sformuBowanie hipotezy wstpnej: depresja postresowa, 7. Wybranie najlepszego sposóbu rozwizania zidentyfikowanego problemu. FAZA KOCCZCA 1. Zadanie pracy domowej. Przygotuj wstpne scenariusze dramy na temat: sceny z |ycia rodziny przed krytycznym wydarzeniem oraz spotkania dziecka i rodziców w szpitalu. Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakoDczonych zajciach - anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczce sposobu prowadzenia zaj, trudno[ci podczas realizowania zadania i zdobywania umiejtno[ci.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 12 5. WICZENIA 5.1. Sytuacje problemowe 5.1.1. wiczenia wiczenie 1 Analizowanie prakseologicznych zasad rozwizywania problemów pod katem ich zastosowania w praktyce. Wskazówki do realizacji: wiczenie nale|y poprzedzi szczegóBow instrukcj wykonania. Sposób wykonania wiczenia UczeD powinien: 1) z ksi|ki T. KotarbiDskiego: Medytacje o |yciu godziwym. WP, Warszawa 1966 dokoDczy wypisywa cechy, które realizuje  spolegliwy opiekun : altruizm, rzetelno[, odwaga & 2) w ksi|ce. S. R. Covey: Zasady dziaBania skutecznego przywódcy. Medium, Warszawa 1997 odnalez na stronie 17  18 cztery zasady: - bezpieczeDstwa  poczucie warto[ci i to|samo[ci, - sumienie  przestrzeganie norm etycznych, - mdro[  rozsdny sposób patrzenia na |ycie, - siBa  odwaga w d|eniu do celu, 3) przeczyta jakie korzy[ci ma firma z pracowników, którzy realizuj swoje zasady w |yciu [3, s. 17], 4) w poradniku do jednostki moduBowej 513[01].O1 przeczyta, jakie cechy osobowo[ci opiekuna spoBecznego [wiadcz o jego autorytecie 4.5.1, 5) odpowiedzie na pytania: a) jaki wpByw na sprawno[ dziaBania ma etyczny wymiar osobowo[ci? b) jakie cele osobiste i zawodowe podejmuj i realizuj ludzie z zasadami? c) jak ocenisz wspóBprac i wspóBdziaBanie z innymi ludzmi?  [wiadczenie zbdnych usBug czy usBugi dostosowane do potrzeb i oczekiwaD,  podwy|szanie osobistej sprawno[ci na poziomie optymalnej skuteczno[ci dziaBania, czy rezygnacj,  pój[cie na Batwizn, czy twórcze zaanga|owanie w prac, d) czy uczciwi ludzie, którzy nie s kompetentni w swym zawodzie s godni zaufania? 6) wzi udziaB w burzy mózgów na temat: Jak stworzy kultur pracy opart na szczerym zaufaniu? Zalecane metody nauczania uczenia si:  burza mózgów,  dyskusja dydaktyczna,  wiczenia.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 13 Zrodki dydaktyczne:  ksi|ka T. KotarbiDskiego: Medytacje o |yciu godziwym WP, Warszawa 1966,  ksi|ka S. R. Covey: Zasady dziaBania skutecznego przywódcy. Medium, Warszawa 1997,  kartki,  dBugopis. wiczenie 2 Identyfikowanie problemów na podstawie opisu przypadku. Wskazówki do realizacji: Przed przystpieniem do wykonania wiczenia nale|y omówi dokBadnie jego przebieg, przypomnie sposób analizowania przypadku. Sposób wykonania wiczenia UczeD powinien: 1) zapozna si z opowiadaniem dyrektora szpitala (w tej roli wystpuje nauczyciel) 2) obejrze 2 rysunki, które narysowaBa dziewczynka poprzedniego dnia, 3) wcieli si w rol ekspertów, psychologów, psychiatrów, pediatrów, którzy zidentyfikuj problem dziewczynki, 4) zadeklarowa zgod na kontakt o poufnym charakterze przypadku, dyskusj wyBcznie w gabinecie dyrektora, 5) przygotowa pytania do rodziców w celu zidentyfikowania problemu dziewczynki, Pytania do I obrazka: Jak ma na imi? Gdzie jest jej pokój? Jak daleko od sypialni rodziców? Na którym pitrze? Czy na rysunku przedstawiBa wszystkie swoje zabawki, meble, czy tylko niektóre z nich? Które z lalek s jej wybraDcami, ulubieDcami? Kto kupuje te zabawki? Czy jest szcz[liwym dzieckiem? Czy ma jakie[ rodzeDstwo? Czy bawi si w swoim pokoju? 6) uzasadni, dlaczego te informacje s wa|ne dla rozwizania problemu (okre[li problem i stworzy jego reprezentacj), Pytania do II obrazka: Czy na tym rysunku nie ma znaku jakiego[ intruza z zewntrz? Czy rodzice nie sByszeli jakich[ odgBosów? Czy dziewczynka miaBa jaki[ powód, aby zniszczy swoje zabawki i meble? Czy dziewczynka nie miaBa trudnego charakteru? W jakich stosunkach byBa ze swoimi rodzicami? Czy rodzice kiedykolwiek karali j fizycznie? Bili? Zamykali w pokoju? Czy kiedykolwiek miaBo miejsce podobne tajemnicze wydarzenie? 7) wybra osob do roli ojca (jest to rola trudna i odpowiedzialna dlatego trzeba si do niej przygotowa na  zewntrz biura , dyrektor szpitala mówi, |e odpowiedzi ojca mog pomóc wyja[ni zdarzenie i pomóc w powrocie do zdrowia maBej pacjentki), 8) przeprowadzi wywiad z ojcem pod kierunkiem protokolanta (nauczyciel), 9) dokona analizy tre[ci informacji udzielonych przez ojca, 10) skonstruowa strategi rozwizania problemu poprzez:  uzupeBnienie informacji w wywiadzie z matk, nauczycielk i przyjacióBk dziewczynki,  opracowanie planu wsparcia emocjonalnego dziewczynki, aby przemówiBa,  wpisanie wBasnych pomysBów rozwizania problemu,  sformuBowanie hipotezy wstpnej: depresja postresowa, 11) wybra najlepszy sposób rozwizania zidentyfikowanego problemu, 12) przygotowa wstpne scenariusze dramy na temat: sceny z |ycia rodziny przed krytycznym wydarzeniem oraz spotkania dziecka i rodziców w szpitalu.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 14 Zalecane metody nauczania uczenia si:  burza mózgów,  dyskusja dydaktyczna,  metoda przypadków,  wiczenia. Zrodki dydaktyczne: - 2 rysunki,  kartki,  dBugopis,  opis sytuacji - informacje udzielone przez ojca. Opis sytuacji [4, s. 47]: W naszym szpitalu przebywa 7  letnia dziewczynka. Kilka dni temu w jej domu doszBo do tajemniczego wydarzenia. Rodzice znalezli j rano siedzc pod drzwiami sypialni. Kiedy tam weszli, zaskoczeni zostali strasznym baBaganem. Próbowali dowiedzie si od swojej córki co si staBo, ale niestety nie otrzymali |adnej odpowiedzi. Dziewczynka nie odzywaBa si do nich i do chwili obecnej nie wypowiedziaBa ani jednego sBowa. Jest w stanie szoku chocia| zdrowa fizycznie. Pamitnego ranka trzymaBa w rku 2 obrazki, które prawdopodobnie narysowaBa poprzedniego dnia. Pierwszy przedstawia jej sypialni w normalnym stanie, a drugi  ju| po tajemniczym incydencie. Informacje udzielone przez ojca Dziewczynka byBa bardzo samotna, nie umiaBa zaprzyjazni si z rówie[nikami, chciaBa mie mBodsz siostr. KBopoty z córk zaczBy si, gdy pojawiBo si mBodsze dziecko, niemowl. wiczenie 3 Dokonanie wyboru najlepszego sposobu rozwizania zidentyfikowanego problemu (przedstawionego w wiczeniu 2). Wskazówki do realizacji: Przed przystpieniem do realizacji wiczenia omówi kolejno[ czynno[ci i sposób wykonania wiczenia. Sposób wykonania wiczenia UczeD powinien: 1) dokona analizy scen z |ycia rodziny, przed krytycznym wydarzeniem, przygotowanych w domu, 2) z materiaBu nauczania (jednostka moduBowa 513 [01].O1.01): Rozwój psychiczny wypisa podstawowe potrzeby dziecka w wieku 5, 6, 7 lat, 3) wybra z nich sytuacje, które wskazywaByby na zablokowanie potrzeb: poczucia bezpieczeDstwa, zachcania dziecka przez dorosBych do podejmowania aktywno[ci skierowanej na osignicie celu, pragnienie manipulowania przedmiotami i zdobywanie wiedzy o tym, jak funkcjonuj rzeczy, 4) odegra sceny dramowe z |ycia rodziny, w których rodzice blokuj wa|ne obiektywnie potrzeby dziecka, 5) odegra spotkanie dziecka z rodzicami w szpitalu, 6) odegra kolejne sceny (caBy zespóB klasowy), w których rodzice próbuj ró|nych sposobów wpBywu na dziewczynk, aby si odezwaBa i wróciBa do domu, 7) dokona wyboru najlepszego sposobu rozwizania zidentyfikowanego problemu.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 15 Zalecane metody nauczania uczenia si:  burza mózgów,  dyskusja dydaktyczna,  inscenizacji,  wiczenia. Zrodki dydaktyczne:  praca domowa z przykBadami scenariuszy dramy,  materiaBy pi[miennicze. wiczenie 4 Gromadzenie pomysBów na sposób rozwizania problemu. Wskazówki do realizacji: Przed wykonaniem wiczenia przypomnie sposób analizowania problemów oraz informacje dotyczce problemów socjalnych. Sposób wykonania wiczenia UczeD powinien: 1) przeczyta z materiaBu nauczania podrozdziaB: Problemy socjalne, 2) zaproponowa pytania do wszystkich czBonków rodziny, które uBatwi zidentyfikowanie problemu, 3) nazwa problem, 4) sformuBowa hipotezy, 5) zaproponowa w klasie burz mózgów w celu rozwizania problemu, 6) zapisa pomysBy w zeszycie, 7) przygotowa logiczn argumentacj potwierdzajc skuteczno[ zaproponowanych pomysBów, Zalecane metody nauczania uczenia si:  burza mózgów,  dyskusja dydaktyczna,  inscenizacji,  wiczenia. Zrodki dydaktyczne:  materiaB nauczania: Problemy socjalne,  zeszyt,  dBugopis,  opis sytuacji. Opis sytuacji Do psychologa szkolnego zgBasza si rodzina relacjonujc, |e gBównym problemem jest nauka 7  letniego syna, który zaczB od niedawna chodzi do szkoBy. Rodzice nie wiedz, jak zachowa si wobec dziecka i jego nauki, jak wiele mu pomaga, czy kontrolowa lekcje. Dochodzi miedzy nimi do sporów i kBótni. Syn natomiast coraz cz[ciej zdradza objawy psychosomatyczne, takie jak nudno[ci, a nawet wymioty i kilkakrotnie nie poszedB z tego powodu do szkoBy, na co matka reaguje wspóBczuciem i przyzwoleniem. Matka chciaBaby, |eby ojciec cz[ciej jej pomagaB w problemach z synem.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 16 wiczenie 5 Stosowanie techniki zawizania kontraktu i udzielania informacji zwrotnej w rozwizywaniu problemów. Wskazówki do realizacji: Przed przystpieniem do realizacji wiczenia nauczyciel powinien przypomnie zasady zawierania kontraktu, hierarchi potrzeb oraz dokBadnie wyja[ni kolejne etapy wykonania wiczenia. Sposób wykonania wiczenia UczeD powinien: 1) utworzy zespoBy 3, 4, 5  osobowe, 2) podzieli si rolami rodziców i dzieci, 3) ustali problemy do rozwizania, np.: przydziaBu obowizków w rodzinie, szanowanie potrzeb innych czBonków rodziny, 4) przeprowadzi dyskusj w grupie na temat potrzeb poszczególnych osób (w czasie ustalania listy potrzeb nale|y pamita o informacji zwrotnej, jak zrozumiane zostaBy potrzeby innych), 5) ustali indywidualnie list swoich potrzeb w rodzinie w stosunku do rodziców i do siebie nawzajem, 6) odczyta potrzeby i wspólnie sformuBowa normy zapewniajce realizacj potrzeb i gwarantujce sankcje, ZespoBy wieszaj swoje listy potrzeb na [cianie. Nauczyciel wybiera punkty wspólne dla wszystkich list. W kolejno[ci potrzeby rodziców, potrzeby dzieci. W dyskusji nale|y ustali normy, które zapewni realizacj potrzeb oraz ustali sankcje, jakie winny ponie[ osoby naruszajce normy. 7) wykorzysta ustalone normy i zobowizania jako wzór dla okre[lenia norm w zespoBach rodzinnych, 8) spisa normy i sankcje na kartce i podpisa si pod nimi  tak wBa[nie powstaB kontrakt, 9) odegra caBy proces ustalania potrzeb z udzielaniem informacji zwrotnej, norm gwarantujcych ich realizacj oraz sankcji za ich naruszenie. Zalecane metody nauczania uczenia si:  sytuacyjna,  dyskusja dydaktyczna,  inscenizacji i dramy,  wiczenia. Zrodki dydaktyczne:  papier szary na listy potrzeb,  kartki na kontrakty,  dBugopisy, mazaki. wiczenie 6 Okre[lenie psychospoBecznych barier twórczego rozwizywania problemów. Wskazówki do realizacji: Przed przystpieniem do realizacji wiczenia nale|y przypomnie fazy i strategie rozwizywania problemów oraz zwróci uwag na trudno[ci wystpujce w tym procesie.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 17 Sposób wykonania wiczenia UczeD powinien: 1) wypisa na kartce trudno[ci i opory, które odczuwasz podczas pracy w grupie, 2) napisa na drugiej kartce, jakiej wiedzy i umiejtno[ci potrzebujesz, aby skutecznie rozwizywa problemy, 3) kartki wrzuci do kapelusza, 4) wysBucha wybranej osoby odczytujcej trudno[ci, zgBoszone przez uczniów i potrzeb klasy w zakresie wiedzy i umiejtno[ci rozwizywania problemów, 5) odczyta przeszkody w rozwizywaniu problemów (podane w materiale nauczania), 6) porówna je i wpisa na swoj list potrzeb w zakresie przezwyci|ania trudno[ci w twórczym rozwizywaniu problemów, 7) zgBosi do nauczyciela jako propozycj wiczeD na kolejnych zajciach. Zalecane metody nauczania uczenia si:  pogadanka dydaktyczna,  wiczenia. Zrodki dydaktyczne:  karteczki,  arkusz szarego papieru,  materiaBy pi[miennicze,  kapelusz.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 18 5.2. yródBa i poziomy stresu 5.2.1. wiczenia wiczenie 1 Rozpoznawanie wBasnych fizjologicznych i psychicznych reakcji stresowych. Wskazówki do realizacji: Przed przystpieniem do realizacji wiczenia nauczyciel powinien omówi jego zakres i sposób wykonania. Sposób wykonania wiczenia UczeD powinien: 1) zapozna si z fizycznymi symptomami stresu [1, s. 13], 2) zaznaczy oBówkiem objawy, które u niego wystpuj, 3) wiedzie, w jaki sposób fizycznie reaguje na stresory, ale wa|ne jest równie|, aby wiedziaB, jakie wywoBuj emocje, 4) przeczyta psychiczne symptomy stresu negatywnego, zaznaczy, które odnosz si do niego [1, s. 13], 5) stwierdzi charakterystyczne dla jego organizmu fizyczne i psychiczne symptomy stresu, co pomo|e u[wiadomi mi, |e znajduje si w sytuacji stresowej. Zalecane metody nauczania uczenia si:  pogadanka dydaktyczna,  wiczenia. Zrodki dydaktyczne:  2 kartki,  dBugopis,  lista fizycznych i psychicznych symptomów stresu. Fizyczne symptomy stresu negatywnego:  zawroty gBowy,  pocenie si,  rozszerzone zrenice,  sucho[ w gardle,  napity kark i ramiona,  zaci[nite gardBo,  szybkie i pBytkie oddychanie,  wilgotne, zimne dBonie,  skurcze |oBdka, mdBo[ci,  uginajce si kolana. Psychiczne symptomy stresu negatywnego:  apatia,  piskliwy, nerwowy [miech,  tBumienie uczu,  poczucie niezadowolenia,  zamykanie si w sobie,  poirytowanie i dra|liwo[,  zapominanie,  sBaba koncentracja,  lk,  czstsze uleganie wypadkom,  napicie emocjonalne lub,  nadmierna skBonno[ do pBaczu,  nadmierne szukanie odosobnienia, ucieczki lub pobudzenie,  koszmary nocne,  tendencja do Batwego ulegania przera|eniu.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 19 wiczenie 2 Mierzenie procesu radzenia sobie ze stresem wg dostpnej skali zamieszczonej w: E. Boenisch, M. C. Haney: Twój stres. Sens |ycia, równowaga i zdrowie. GWP, GdaDsk 2004 Wskazówki do realizacji: Przed wykonaniem wiczenia nale|y omówi jego zakres oraz sposób wykonania. Sposób wykonania wiczenia UczeD powinien: 1) przeczyta kolejno stwierdzenia wypisane w skali, 2) zaznaczy kóBkiem liczb wskazujc na to, jak si zazwyczaj czujesz, 3) pamita, |e nie ma tu ani dobrych, ani zBych odpowiedzi, 4) nie zastanawia si zbyt dBugo nad poszczególnymi wypowiedziami, zakre[li liczb, która najlepiej opisuje to, jak si zazwyczaj czujesz, 5) podliczy wyniki, przez zsumowanie zakre[lonych liczb, 6) zauwa|y, |e przy pewnych wypowiedziach liczby rosn od prawej do lewej, przy innych malej (im wikszy uzyskaBe[ wynik, tym wikszym cieniem kBadzie si na Twoje |ycie niepokój), 7) sprawdzi swój wynik (kobiety odczuwaj wikszy niepokój ni| m|czyzni). 8) podj decyzj, czy chce próbowa zmniejszy drczcy go ogólny niepokój. 9) przeprowadzi dyskusj z nauczycielem o znanych sposobach u[mierzania niepokoju przez alkohol i leki, 10) przeprowadzi wiczenie relaksacyjne. Zalecane metody nauczania uczenia si:  dyskusja dydaktyczna,  wiczenia. Zrodki dydaktyczne:  skala do mierzenie procesu radzenia sobie ze stresem,  materiaBy pi[miennicze. wiczenie 3 Analizowanie strategii radzenia sobie ze stresem skoncentrowanej na rozwizaniu problemu. Wskazówki do realizacji: wiczenie nale|y poprzedzi miniwykBadem na temat procesu radzenia ze stresem oraz typów osobowo[ci. Sposób wykonania wiczenia UczeD powinien: 1) zidentyfikowa problem, poda przykBad sytuacji trudnej w szkole, w domu, 2) u[wiadomi sobie, jaka jest rola procesów poznawczych: my[lenia, wiedzy, a jaka uczu w procesie rozwizywania problemów, 3) odpowiedzie sobie na pytanie, co w moich do[wiadczeniach w kontakcie ze [wiatem przewa|a: ciekawo[ [wiata i poznania samego siebie oparte na wiedzy czy lk,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 20 4) u[wiadomi sobie, jakie s zródBa odwagi i otwarto[ci oraz strachu, bezradno[ci i rezygnacji, 5) odpowiedzie na pytanie, jaki wpByw na otwarto[ i odwag, bdz rezygnacj i bezradno[ ma wychowanie i edukacja, 6) podzieli si na 3 zespoBy, 7) dokona analizy skutków emocjonalnych i spoBecznych niezaspokojenia subiektywnych potrzeb (wyBcznie wBasnych pragnieD i celów, nawet najwy|szych w hierarchii) u osobowo[ci narcystycznej na pBaszczyznie: afirmacja  negacja, 8) dokona analizy skutków emocjonalnych i spoBecznych zachowaD osobowo[ci dominujcej, dla której przyjazne jest to, co sprzyja propagowaniu wBasnego porzdku [wiata, wrogie to, co nie uznaje takiego porzdku, 9) dokona analizy skutków emocjonalnych i spoBecznych ludzi aktywnych, majcych poczucie kontroli nad realizacj wBasnych potrzeb, 10) zaprezentowa wyniki klasie, 11) zorganizowa burz mózgów na temat sposobów radzenia sobie ze stresem. Zalecane metody nauczania uczenia si:  sytuacyjna,  dyskusja dydaktyczna,  burza mózgów,  wiczenia. Zrodki dydaktyczne: - kartka papieru, - dBugopis, - papier szary, - mazaki, - literatura z rozdziaBu 7. wiczenia 4 Analizowanie strategii radzenia sobie ze stresem skoncentrowanej na emocjach  SBodkie cytryny [2, s. 175]. Wskazówki do realizacji: wiczenie nale|y poprzedzi szczegóBow instrukcj wykonania. Sposób wykonania wiczenia UczeD powinien: 1) zosta czBonkiem parzystej liczby grup, 2) wymy[li w ka|dej grupie po dwie codzienne sytuacje wywoBujce zdenerwowanie, które trudno przewidzie lub na które trudno mie wpByw (np.: zaspaBe[ i spózniBe[ si do szkoBy, uciekB Ci autobus), 3) wpisa je na arkusz i przekaza ssiedniej grupie, która powinna znalez dobre strony ka|dej sytuacji, 4) zaprezentowa wyniki swojej pracy, 5) wyrazi opinie na temat poszukiwania dobrych stron w zdarzeniach, na które nie mamy wpBywu, 6) omówi na forum klasy problemy:  Jaki wpByw na nasze negatywne emocje ma dostrze|enie dobrych stron sytuacji, na które nie mamy wpBywu?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 21  Czy mo|emy mie wpByw na nasz sposób prze|ywania uczu lku, przygnbienia, dra|liwo[ci?  Czy mo|liwo[ kontrolowania uczu pozwala Bagodzi skutki stresu? Zalecane metody nauczania uczenia si:  dyskusja dydaktyczna,  wiczenia. Zrodki dydaktyczne:  arkusz papieru,  dBugopis,  literatura z rozdziaBu 7. wiczenia 5 Udzielanie wsparcia emocjonalnego w sytuacji stresowej [5, s. 54]. Wskazówki do realizacji: Przed przystpieniem do wykonania wiczenia nale|y przypomnie zagadnienia dotyczce sposobów udzielania wsparcia emocjonalnego w sytuacjach stresowych. Sposób wykonania wiczenia UczeD powinien: 1) przypomnie sobie z jednostki moduBowej [513[01].O1.02 pojcia: aktywnego sBuchania, empatii, informacji zwrotnej, skupienie si na spostrzeganiu emocji, 2) wysBucha kole|anki (kolegi), która nie zaliczyBa egzaminu, poniewa| chodziBa na dyskoteki i do pabu, kiedy jej kole|anki si uczyBy; teraz boi si powiedzie mamie, bo zdaje sobie spraw jak bardzo mama prze|ywa jej pora|k, 3) obserwowa jej zachowanie, & ma trudno[ci z mówieniem, dr|y, ma tiki nerwowe, Byka tabletki, czasami wybucha wysokim, nerwowym [miechem i nie widzi wyj[cia z sytuacji, 4) przygotowa na kartce przykBad informacji zwrotnej dotyczcej rozumienia trudnej sytuacji, w której ona si znalazBa, 5) przygotowa swoj opini na temat sytuacji kole|anki, np. wg wzoru: Ja to widz inaczej & Mog si myli, to tylko moja opinia & Ale patrzc na ten problem z boku i bez emocji, my[l |e da si rozwiza w ten sposób & albo tak & i jeszcze tak & Co o tym my[lisz? Na pewno czego[ nie bior pod uwag i czego[ wa|nego nie wiem, to tylko drobna sugestia, któr mo|esz wrzuci do kosza, je[li nie wnosi do sprawy nic nowego. Ale mo|e pomy[l spokojnie, zanim powiesz tak, ale & 6) przygotowa opini wg wBasnego uznania, napisa na kartce i pokaza nauczycielowi do akceptacji, 7) odegra z kole|ank scen na forum klasy, 8) omówi scen, jak si czuBem w roli. Zalecane metody nauczania uczenia si:  dyskusja dydaktyczna,  inscenizacja i drama,  wiczenia.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 22 Zrodki dydaktyczne:  kartki papieru,  dBugopisy,  literatura z rozdziaBu 7. wiczenia 6 Stosowanie technik relaksacyjnych w celu zredukowania stresu [1, s. 124]. Wskazówki do realizacji: wiczenie nale|y poprzedzi szczegóBow instrukcj wykonania. Sposób wykonania wiczenia UczeD powinien: 1) wBczy pByt z nagraniem odgBosów przyrody, 2) usi[ na krze[le, wyprostowa si i oderwa od sytuacji stresujcej, 3) liczc do trzech wzi wolny, gBboki oddech, 4) liczc do trzech wstrzyma oddech, 5) wydycha gBboko liczc do trzech, 6) zrobi przerw liczc do trzech, 7) powtórzy wszystkie czynno[ci trzykrotnie, 8) powróci do swoich zaj, 9) omówi rol oddychania w relaksacji z caB klas, 10) omówi wpByw relaksacji na odpr|enie i regulowanie napicia stresowego, Zalecane metody nauczania uczenia si:  wiczenia. Zrodki dydaktyczne:  kaseta lub pByta z nagraniami odgBosów przyrody,  magnetofon lub odtwarzacz CD,  wygodne krzesBo.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 23 6. EWALUACJA OSIGNI UCZNIA PrzykBady narzdzi pomiaru dydaktycznego Test dwustopniowy do jednostki moduBowej: KsztaBtowanie umiejtno[ci rozwizywania problemów i radzenia sobie ze stresem Test skBada si z 20 zadaD, z których:  zadania 1  13 s z poziomu podstawowego,  zadania 14  20 s z poziomu ponadpodstawowego. Punktacja zadaD: 0 lub 1 punkt Za ka|d prawidBow odpowiedz uczeD otrzymuje 1 punkt. Za zB odpowiedz lub jej brak uczeD otrzymuje 0 punktów. Proponuje si nastpujce normy wymagaD  uczeD otrzyma nastpujce oceny szkolne: - dopuszczajcy  za rozwizanie co najmniej 7 zadaD z poziomu podstawowego, - dostateczny  za rozwizanie co najmniej 10 zadaD z poziomu podstawowego, - dobry  za rozwizanie 14 zadaD, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego, - bardzo dobry  za rozwizanie 16 zadaD, w tym co najmniej 6 z poziomu ponadpodstawowego. Plan testu Klucz odpowiedzi Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna odpowiedz zad (mierzone osignicia ucznia) celu wymagaD 1. Stres to nieswoista reakcja Zdefiniowa pojcie: stres. B P organizmu na wszelkie stawiane mu wymagania. 2. Okre[li bezpo[rednie  Dyskomfort psychiczny i nastpstwa sytuacji trudnych. fizyczny,  zakBócenia i zaburzenia w zachowaniu czBowieka,  ograniczenia sprawno[ci i wydajno[ci organizmu lub jego B P fragmentów,  spowolnienie lub wyhamowanie aktywno[ci,  nasilenie jej poza granice naturalnej wydolno[ci i wytrzymaBo[ci.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 24 3. Scharakteryzowa sytuacje B P Zagro|enie ma miejsce zagro|enia. wtedy, gdy zachodzi prawdopodobieDstwo utraty czego[, co jest cenne dla jednostki np. zdrowia, |ycia, pozycji spoBecznej, dobrej opinii itd. 4. Opisa sytuacje frustracji. Sytuacja frustracyjna to sytuacja trudna, w której na B P drodze do celu napotykamy przeszkody fizyczne lub psychiczne. 5. Scharakteryzowa sytuacj Sytuacja konfliktowa konfliktu. wystpuje wtedy, gdy jednostka znajduje si w polu przeciwstawnych oddziaBywaD, gdy z dwóch celów dziaBania B P musi wybra jeden. Towarzyszce jej napicie emocjonalne, wzrastajce wraz z dBugo[ci okresu wahania si, prowadzi do zaburzeD. 6. Okre[li czynniki powodujce Czynniki powodujce stres, stres. to ró|norodne sytuacje |yciowe, które utrudniaj bdz uniemo|liwiaj B P realizacj potrzeb. Mog by nagBe, o du|ej sile (traumatyzujce) jak i sBabe jednostajne i dBugotrwaBe. 7. Scharakteryzowa sankcje B P d zapisane w kontrakcie. 8. Wyja[ni cel udzielanego wsparcia emocjonalnego w B P c sytuacjach stresowych. 9. Wskaza w czym jest pomocne pobudzanie ciekawo[ci B P b poznawczej. 10. Wyja[ni czym jest A P a prakseologia. 11. Wskaza czynnik powodujcy umiejtno[ koncentracji na B P c zadaniu, mimo stresu. 12. Wyja[ni cel fizjologicznych A P a reakcji stresowych. 13. Wyja[ni znaczenie technik B P d relaksacyjnych.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 25 14. Scharakteryzowa mechanizmy Mechanizmy obronne obronne osobowo[ci. osobowo[ci s reakcj jednostki na przeszkod a uwaga skoncentrowana na wBasnym bezpieczeDstwie, C PP nie na celu dziaBania. Towarzysz temu silne emocje negatywne, które jednostka redukuje poprzez mechanizmy obronne np. atakuje przeszkody. 15. Wymieni techniki relaksacyjne Relaksacja: poprzez redukujce stres. gBbokie, przeponowe oddychanie, wyra|anie i prze|ywanie uczu, muzykoterapia, techniki pozytywnego my[lenia, terapie poprzez ksi|ki, C PP filmy, kontakt z natur, spacery, wizualizacja lku plastyczna, ruchowa, muzyczna, literacka, wiczenia umiejtno[ci kontrolowania emocji, u[mierzenie lku, opiekowania si sob. 16. Scharakteryzowa strategi Koncentracja na radzenia sobie ze stresem. rozwizywaniu problemu. Strategia ta pozwala oceni zagro|enie, |eby móc rozwiza problem. Musi by w miar obiektywna i uwzgldnia:  sposób na pozbycie si stresora lub zmniejszenie D PP jego dziaBania, na przykBad: burza mózgów pozwala na szukanie sposobów pozbycia si stresora,  pozbycie si innych zadaD, aby skoncentrowa si na stresorze,  nie atakowanie problemu, oczekiwanie na bardziej sprzyjajce warunki. 17. Omówi proces udzielania  okazywanie i rozumienie wsparcia emocjonalnego. prze|y i uczu osoby C PP prze|ywajcej stres,  empatyczne wysBuchanie osoby,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 26  okazywanie wspóBczucia bez przerywania i wtrcania si,  informowanie o mo|liwo[ci uzyskania fachowej porady,  nie stosowanie krytyki, bo podwa|one zostaje poczucie wBasnej warto[ci,  podtrzymywanie nadziei osoby, |e splot zBych okoliczno[ci minie i osoba prze|ywajca stres odzyska wpByw na sytuacj i bdzie mogBa co[ zmieni,  skupianie uwagi na mocnych stronach. 18. Okre[li wpByw stresu na Zagro|enia zdrowia: organizm czBowieka.  kwasy tBuszczowe, cholesterol, postresowe blizny biochemiczne, pigmenty, wapD, C PP  wzrasta krzepliwo[ krwi,  obni|a si odporno[ na niektóre choroby wieDcowe, reumatyczne, alergiczne, skóry, kamice itp. 19. Opisa zródBa eustresu. Praca nad doskonaleniem siebie, rozbudzanie potrzeby osigni, twórczego C PP stosunku do |ycia, poczucie odpowiedzialno[ci za wBasne |ycie i zdrowie. Odnalezienie sensu |ycia. 20. Wskaza ró|nice Osoba my[lca w rozwizywaniu problemów konwergencyjnie wykazuje przez osoby my[lce zdolno[ rozwizywania konwergencyjnie problemów, dla których i dywergencyjnie istnieje jedno wBa[ciwe rozwizanie dajce si C PP wywnioskowa z dostpnych informacji. Osoba my[lca dywergencyjnie woli rozwizywa problemy, dla których istnieje wiele rozwizaD.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 27 Przebieg testowania Instrukcja dla nauczyciela 1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym wyprzedzeniem. 2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego. 3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadaD podanych w zestawie oraz z kryteriami punktowania i oceniania. 4. Przeprowadz z uczniami prób udzielania odpowiedzi na takie typy zadaD testowych, jakie bd w te[cie. 5. Omów z uczniami zasady wypeBniania karty odpowiedzi. 6. Podaj i zapisz na tablicy czas zakoDczenia pracy ucznia z zestawem zadaD. 7. Zapewnij uczniom mo|liwo[ samodzielnej pracy. 8. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadaD. 9. Sprawdz prace. Nanie[ punkty na kart odpowiedzi. 10. Wykonaj analiz statystyczn i opisow wyników sprawdzianu oraz analiz logiczn i statystyczn zestawu zadaD. 11. Ustal przyczyny trudno[ci uczniów w opanowaniu wiadomo[ci i umiejtno[ci. 12. Opracuj wnioski do dalszej pracy. Instrukcja dla ucznia 1. Przeczytaj uwa|nie instrukcj. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi. 3. Zapoznaj si z zestawem zadaD testowych. 4. Test zawiera 20 zadaD dotyczcych ksztaBtowania umiejtno[ci rozwizywania problemów i radzenia sobie ze stresem. 5. Zadania: 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13  to zadania wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedz jest prawidBowa; zadania: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 14, 15, 16, 17, 18, 19 i 20  - to zadania otwarte i nale|y udzieli krótkiej odpowiedzi. 6. Udzielaj odpowiedzi tylko na zaBczonej karcie odpowiedzi:  w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidBow odpowiedz znakiem X (w przypadku pomyBki nale|y bBdn odpowiedz zaznaczy kóBkiem, a nastpnie ponownie zakre[li odpowiedz prawidBow),  w zadaniach z krótk odpowiedzi wpisz odpowiedz w wyznaczone pole. 7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy bdziesz miaB satysfakcj z wykonanego zadania. 8. Kiedy udzielenie odpowiedzi bdzie Ci sprawiaBo trudno[, wtedy odBó| jego rozwizanie na pózniej i wró do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudno[ci mog przysporzy Ci pytania: 14  20, gdy| s one na poziomie trudniejszym ni| pozostaBe. 9. Na rozwizanie testu masz 90 min. Powodzenia ! MateriaBy dla ucznia:  instrukcja,  zestaw zadaD testowych,  karta odpowiedzi.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 28 ZESTAW ZADAC TESTOWYCH 1. Zdefiniuj pojcie stresu. 2. Okre[l bezpo[rednie nastpstwa sytuacji trudnych. 3. Scharakteryzuj sytuacje zagro|enia. 4. Opisz sytuacje frustracji. 5. Scharakteryzuj sytuacj konfliktu. 6. Okre[l czynniki powodujce stres. 7. Sankcje zapisane w kontrakcie powinny uwzgldnia: a) subiektywne potrzeby kierownictwa i personelu, b) potrzeby podopiecznych, c) lansowane w mediach zasady wolno[ci d) prawa czBowieka i regulamin placówki. 8. Udzielanie wsparcia emocjonalnego w sytuacjach stresowych opiera si na: a) pouczeniu zestresowanej osoby jak ma si zachowa, b) opowiedzeniu sytuacji, w której inni sobie poradzili, c) okazywaniu zrozumienia i podkre[laniu pozytywnych i mocnych stron osoby bdcej w stresie, d) dostarczeniu naukowej interpretacji jej sytuacji trudnej 9. Pobudzanie ciekawo[ci poznawczej pomaga: a) sprawniej porusza si w[ród rówie[ników, b) rozwizywa osobiste problemy przez rozpoznawanie sytuacji stresowych, c) osign sukces sportowy, d) lepiej realizowa potrzeby akceptacji. 10. Prakseologia jest: a) teoria o sprawnym dziaBaniu, b) wiedza o wczesnych przejawach |ycia, c) nauka o wspólnotach pierwotnych, d) nauka o celach i warto[ciach |ycia. 11. Umiejtno[ koncentracji na zadaniu, mimo prze|ywania stresu uzyskujemy dziki: a) wypieraniu negatywnych uczu do pod[wiadomo[ci, b) wzbudzaniu motywacji do dziaBania za wszelk cen, c) zaufanie do swoich mo|liwo[ci dziaBania i do swojej warto[ci jako osoby, d) [wiadomo[ci warto[ci cenowej zadania. 12. Fizjologiczne reakcje stresowe maj na celu: a) dostarczanie energii do rozwizywania problemu, b) dostarczanie energii do pokonania przeszkody, c) zwalczanie lenistwa i bierno[ci, d) pomoc w koncentracji na zadaniu.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 29 13. Techniki relaksacyjne umo|liwiaj: a) realizacj celów |yciowych, b) zaspakajanie potrzeb, c) hamuj zachowania badawcze, d) redukuj stres. 14. Scharakteryzuj mechanizmy obronne osobowo[ci. 15. WymieD techniki relaksacyjne redukujce stres. 16. Scharakteryzuj strategi radzenia sobie ze stresem. 17. Omów proces udzielania wsparcia emocjonalnego. 18. Okre[l wpByw stresu na organizm czBowieka. 19. Opisz zródBa eustresu. 20. Wska| ró|nice w rozwizywaniu problemów przez osoby my[lce konwergencyjnie i dywergencyjnie.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 30 KARTA ODPOWIEDZI Imi i nazwisko.......................................................................................... KsztaBtowanie umiejtno[ci rozwizywania problemów i radzenia sobie ze stresem Zakre[l lub wpisz poprawn odpowiedz. Nr Odpowiedz Punkty zadania 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. a b c d 8. a b c d 9. a b c d 10. a b c d 11. a b c d 12. a b c d 13. a b c d  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 31 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Razem:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 32 TEST 2 Test dwustopniowy do jednostki moduBowej: KsztaBtowanie umiejtno[ci rozwizywania problemów i radzenia sobie ze stresem Test skBada si z 20 zadaD, z których:  zadania 1  12 s z poziomu podstawowego,  zadania 13  20 s z poziomu ponadpodstawowego. Punktacja zadaD: 0 lub 1 punkt Za ka|d prawidBow odpowiedz uczeD otrzymuje 1 punkt. Za zB odpowiedz lub jej brak uczeD otrzymuje 0 punktów. Proponuje si nastpujce normy wymagaD  uczeD otrzyma nastpujce oceny szkolne: - dopuszczajcy  za rozwizanie co najmniej 6 zadaD z poziomu podstawowego, - dostateczny  za rozwizanie co najmniej 9 zadaD z poziomu podstawowego, - dobry  za rozwizanie 14 zadaD, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego, - bardzo dobry  za rozwizanie 16 zadaD, w tym co najmniej 6 z poziomu ponadpodstawowego. Plan testu Klucz odpowiedzi Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna odpowiedz zad (mierzone osignicia ucznia) celu wymagaD 1. Strategia rozwizywania problemu to zbiór zasad Wyja[ni pojcie strategii i reguB, którymi si rozwizywania problemu. B P kierujemy w procesie rozwizywania problemu. 2. Wymieni konstruktywne Afirmacja |ycia, sposoby radzenia sobie ze poznawanie siebie, stresem. swoich mocnych stron i sBabych stron, B P wykorzystanie ich do kierowania wBasnym rozwojem, rozwijanie zainteresowaD. 3. Scharakteryzowa sytuacje Przeci|enie to sytuacja przeci|enia. trudna, która wystpuje wtedy, gdy trudno[ C P zadania pozostaje na granicy mo|liwo[ci fizycznych, umysBowych, czy te| wytrzymaBo[ci  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego nerwowej czBowieka. 33 DziaBanie przebiegajce przez dBu|szy czas w sytuacji przeci|enia prowadzi do zmczenia, zniechcenia,... wytrzymaBo[ci nerwowej czBowieka. DziaBanie przebiegajce przez dBu|szy czas w sytuacji przeci|enia prowadzi do zmczenia, zniechcenia,... 4. Scharakteryzowa pojcie: Genetyczne próg tolerancji stresowej. uwarunkowana wielko[ B P bodzca wywoBujcego dezorganizacj zachowania. 5. Wymieni mechanizmy Agresja, regresja, obronne. fiksacja, ucieczka, projekcja, wyparcie (stBumienie uczucia), A P racjonalizacja, pozorowanie, kompensacja, substytucja. 6. Wymieni czynniki Utrudnienia, zagro|enia, powodujce stres. A P przeci|enia, frustracje, konflikty, deprawacje. 7. Wyja[ni pojcie problemu. Problemem jest ka|da sytuacja zadaniowa w |yciu codziennym, A P nauce, pracy, w której wystpuje pewna trudno[, której nie potrafimy rozwiza. 8. Scharakteryzowa sytuacje Sytuacja konkurencji i konkurencji i rywalizacji. rywalizacji wystpuje wtedy, kiedy dwoje lub wicej osób wspóBzawodniczcych B P ze sob w realizacji potrzeb np. dostpu do ró|nych dóbr, zadaD celów osobistych i spoBecznych. 9. Opisa przeszkody w  du|y stopieD nowo[ci rozwizywaniu problemów. (przedmiotów, manipulacji, operacji, reguB, wiedzy), B P  niezgodno[ reguB z intuicj,  nastawienie umysBowe i fiksacja funkcjonalna, transfer negatywny.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 34 10. Wymieni autodestruktywne Uzale|nienie, sposoby radzenia sobie ze racjonalizacja, regresja, stresem. B P przeniesienie, rozBadowania agresywne. 11. Wymieni fizjologiczne Bóle brzucha, bóle reakcje stresowe. gBowy, koBatanie serca, A P zBe samopoczucie, dr|enie rk, nóg, irytacja. 12. UzupeBni list zachowaD  chcie i mie czas wskazujcych na wsparcie sBucha, emocjonalne w sytuacji  chcie pomóc, stresowej.  zaakceptowa uczucia chocia| si ró|ni od naszych, B P  okazywa zaufanie do mocnych stron osobowo[ci, zdolno[ci zainteresowaD,  traktowa kogo[ jak odrbn indywidualno[,... 13. Wymieni trzy rodzaje  konflikt przyciganie- konfliktów motywacyjnych. przyciganie (wybór spo[ród dwóch atrakcyjnych celów),  konflikt unikanie- unikanie (wybór C PP spo[ród dwóch celów o warto[ci ujemnej),  konflikt przyciganie- unikanie (cel ma jednocze[nie warto[ci negatywne pozytywne). 14. Opisa strategi poznawczej Strategia ta polega na kontroli stresu. zwikszaniu poczucia kontroli wBasnego |ycia i przewidywaniu pewnych zdarzeD zgodnie z zasad C PP logicznej spójno[ci. Polega ona na dokonywaniu zmian w naszych motywach, potrzebach, uczuciach i postawach. 15. Opisa strategi radzenia sobie Droga postpowania w ze stresem skoncentrowan na D PP tej strategii, to: emocjach.  skupienie si na stresorze,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 35 stresorze,  przyjrzenie si w aspekcie uwzgldnienia ewentualnych pozytywnych stron,  zaakceptowanie tego, co trwa tu i teraz,  zaprzeczenie istnieniu potencjalnego zagro|enia,  religijno[, szukanie wsparcia siB nadprzyrodzonych,  koncentrowanie si na emocjach negatywnych,  odrywanie behawioralne,  oderwanie psychologiczne,  rozwizanie nieakceptowane spoBecznie (alkohol, narkotyki,....) 16. Przedstawi fazy 1) odczucie trudno[ci i rozwizywania problemów. niejasno[ci, 2) wykrycie trudno[ci i okre[lenie ich w postaci problemu (diagnoza), 3) pomysB rozwizania, C PP stawianie hipotez, 4) dedukcja prowadzca do wniosków potwierdzajcych sBuszno[ hipotezy 5) weryfikacja hipotezy. 17. Opisa gBówne zródBa dystresu. Niezadowolenie z wBasnego |ycia, brak szacunku dla wBasnych osigni rozwojowych, C PP brak mo|liwo[ci autoekspresji i samorealizacji, ucieczka w krótkotrwaBe przyjemno[ci. 18. Wymieni psychologiczne  trudno[ci w realnej reakcje wskazujce na ocenie sytuacji, zachowanie stresowe. C PP  zakBócenia w wykonywaniu czynno[ci,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 36  zahamowanie aktywno[ci,  schematyczne dziaBanie, brak zaanga|owania,  pogorszenie pamici, zanik czynno[ci samozachowawczych. 19. Wymieni zródBa frustracji.  przeszkody zewntrzne bierne (zamknite drzwi),  przeszkody zewntrzne czynne (czBowiek udaremniajcy dziaBanie), D PP  przeszkody wewntrzne bierne (staBe wBa[ciwo[ci lub braki psychiczne),  przeszkody wewntrzne czynne (procesy i stany psychiczne blokujce d|enia). 20. Okre[li odlegBe nastpstwa  dysfunkcje w sytuacji trudnych. kierowaniu prac na etapie planowania, przebiegu, skutków,  rozchwianie i brak kontroli nad procesami D PP umysBowymi i emocjonalnymi,  destrukcja relacji midzyludzkich,  degradacja wizi spoBecznych zawodowych i kulturowych.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 37 Przebieg testowania Instrukcja dla nauczyciela 1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym wyprzedzeniem. 2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego. 3. Zapoznaj uczniów z zadaniami krótkiej odpowiedzi podanymi w zestawie oraz z kryteriami punktowania i oceniania. 4. Omów z uczniami zasady wypeBniania karty odpowiedzi. 5. Podaj i zapisz na tablicy czas zakoDczenia pracy ucznia z zestawem zadaD. 6. Zapewnij uczniom mo|liwo[ samodzielnej pracy. 7. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadaD. 8. Sprawdz prace. Nanie[ punkty na kart odpowiedzi. 9. Wykonaj analiz statystyczn i opisow wyników sprawdzianu oraz analiz logiczn i statystyczn zestawu zadaD. 10. Ustal przyczyny trudno[ci uczniów w opanowaniu wiadomo[ci i umiejtno[ci. 11. Opracuj wnioski do dalszej pracy. Instrukcja dla ucznia 1. Przeczytaj uwa|nie instrukcj. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi. 3. Zapoznaj si z zestawem zadaD testowych. 4. Test zawiera 20 zadaD otwartych dotyczcych ksztaBtowania umiejtno[ci rozwizywania problemów i radzenia sobie ze stresem. 5. Udzielaj odpowiedzi tylko na zaBczonej karcie odpowiedzi. Odpowiedz wpisuj w wyznaczone pole. 6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy bdziesz miaB satysfakcj z wykonanego zadania. 7. Kiedy udzielenie odpowiedzi bdzie Ci sprawiaBo trudno[, wtedy odBó| jego rozwizanie na pózniej i wró do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudno[ci mog przysporzy Ci zadania 14  20, gdy| s one na poziomie trudniejszym ni| pozostaBe. 8. Na rozwizanie testu masz 90 min. MateriaBy dla ucznia:  instrukcja,  zestaw zadaD testowych,  karta odpowiedzi.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 38 ZESTAW ZADAC TESTOWYCH 1. Wyja[nij pojcie strategii rozwizywania problemu. 2. WymieD konstruktywne sposoby radzenia sobie ze stresem. 3. Scharakteryzuj sytuacje przeci|enia. 4. Scharakteryzuj pojcie: próg tolerancji stresowej. 5. WymieD mechanizmy obronne. 6. WymieD czynniki powodujce stres. 7. Wyja[ni pojcie problemu. 8. Scharakteryzowa sytuacje konkurencji i rywalizacji. 9. Opisz przeszkody w rozwizywaniu problemów. 10. WymieD autodestruktywne sposoby radzenia sobie ze stresem. 11. WymieD niespecyficzne reakcje stresowe fizjologiczne; 12. UzupeBnij list zachowaD wskazujcych na wsparcie emocjonalne w sytuacji stresowej. 13. Wymieni trzy rodzaje konfliktów motywacyjnych. 14. Opisz strategi poznawczej kontroli stresu. 15. Opisz strategi radzenia sobie ze stresem skoncentrowan na emocjach. 16. Przedstaw fazy rozwizywania problemów. 17. Opisz gBówne zródBa dystresu. 18. WymieD psychologiczne reakcje wskazujce na zachowanie stresowe. 19. WymieD zródBa frustracji. 20. Okre[l odlegBe nastpstwa sytuacji trudnych.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 39 KARTA ODPOWIEDZI Imi i nazwisko.......................................................................................... KsztaBtowanie umiejtno[ci rozwizywania problemów i radzenia sobie ze stresem Zakre[l lub wpisz poprawn odpowiedz Nr Odpowiedz Punkty zadania 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 40 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Razem:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 41 7. LITERATURA 1. Boenisch E., Haney M.C.: Twój stres. Sens |ycia, równowaga i zdrowie. GWP, GdaDsk 2004 2. ChomczyDska  Miliszkiewicz M., Pankowska D.: Polubi szkoB. wiczenia grupowe do pracy wychowawczej. WSiP, Warszawa 1995 3. Covey S.R.: Zasady dziaBania skutecznego przywódcy. Medium, Warszawa 1997. 4. Dziedzic A., Pichalska J., Zwiderska E.: Drama na lekcjach jzyka polskiego. WSiP, Warszawa 1995 5. Hamer H.: Rozwój umiejtno[ci spoBecznych. Jak skutecznie dyskutowa i wspóBpracowa. Veda, Warszawa 1999 6. KotarbiDski T.: Medytacje o |yciu godziwym. WP, Warszawa 1966 7. Kozielecki J.: Rozwizywanie problemów. PZWS, Warszawa 1969 8. Kretschman R.: Stres w zawodzie nauczyciela. GWP, GdaDsk 2003 9. Aukasik M. J.: O stresie inaczej. Oficyna Wydawnicza  Impuls , Kraków 2005 10. Matuszewski T.: Psychologia poznania. GWP, GdaDsk 2001 11. Miluska J. (red.): Psychologia rozwizywania problemów spoBecznych. Wybrane zagadnienia. BONAMI, PoznaD 1998 12. Przetacznik  Gierowska M., MakieBBo  Jar|a G.: Podstawy psychologii ogólnej. WSiP, Warszawa 1989 13. Rosenhan D.L., Seligman M.E.P.: Psychopatologia. Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Warszawa 1994 14. Seligman M.E.P.: Co mo|esz zmieni, a czego nie mo|esz, uczc si akceptowa siebie. Poradnik skutecznego samodoskonalenia. Media Rodzina of PoznaD, PoznaD 1995 15. Seligman M.E.P.: Optymizmu mo|na si nauczy. Jak zmieni swoje my[lenie i swoje |ycie. Media Rodzina of PoznaD, PoznaD 1993 16. Selye H.: Stres |ycia. PIW, Warszawa 1978 17. Sternberg R.J.: Psychologia poznawcza. WSiP, Warszawa 2001 18. Zawadzki R.: Stres  sztuka |ycia. WSiP, Warszawa 2004  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 42

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
opiekunka dzieciecaQ3[01] z1 03 n
opiekunka dzieciecaQ3[01] z2 03 n
opiekunka dzieciecaQ3[01] z3 03 u
opiekunka dzieciecaQ3[01] o1 04 u
opiekunka dzieciecaQ3[01] o1 05 n
opiekunka dzieciecaQ3[01] o1 01 n
opiekunka dzieciecaQ3[01] o1 06 u
opiekunka dzieciecaQ3[01] z3 03 n
opiekunka dzieciecaQ3[01] o1 04 n
opiekunka dzieciecaQ3[01] z1 03 u
opiekunka dzieciecaQ3[01] o1 06 n
opiekunka dzieciecaQ3[01] z2 03 u
opiekunka dzieciecaQ3[01] o1 05 u
opiekunka dzieciecaQ3[01] o1 02 u
modelarz odlewniczyr2[01] o1 03 n
asystentka stomatologiczna22[01] o1 03 n

więcej podobnych podstron