8490743001

Reguły i role rodzinne w rodzinie alkoholowej

Reguły i role rodzinne kształtowane są przez wszystkich członków rodziny na podstawie ich potrzeb, oczekiwań oraz doświadczeń wynikających ze skutków interakcji zachodzących między osobami (Cierpiałkowska, 2000). Interakcje te równoważą funkcjonowanie systemu, a z czasem stają się utrwalonymi wzorcami zachowań i stanowią istotę systemu reguł i ról rodzinnych.

Alkoholizm staje się chorobą rodzinną

Osoba, która decyduje się pozostać przy uzależnionym partnerze rozpoczyna wspólnie z nim proces adaptacji siebie i rodziny do tej choroby. Proces adaptacji odbywa się poprzez respektowanie celu i zadania systemu z pominięciem indywidualnych potrzeb. W konsekwencji alkoholizm jednego z członków staje się chorobą rodzinną poszczególnych członków oraz całego systemu (Brown 1995, Wegscheider, 2000). Wszystko obraca się wokół uzależnionego, którego zachowanie decyduje

0    interakcji pozostałych członków rodziny ze światem zewnętrznym. Sposób funkcjonowania całej rodziny ulega przesunięciu i pogarsza się w miarę jak rodzina stara się zrównoważyć następstwa choroby.

Alkoholik osobą kreującą reguły funkcjonowania rodziny

Analizując proces uzależnienia oraz hierarchię władzy

1    wpływów w rodzinie Wegscheider-Cruse (2000) przyjęła, że alkoholik tracąc stopniowo zdolność kierowania własnym życiem i zachowaniem wywiera paradoksalnie coraz większy wpływ na pozostałych członków rodziny, którzy dla utrzymania równowagi systemu uruchamiają mniej lub bardziej nieświadome, odpowiednie zachowania. Zainicjowany przez współmałżonka proces adaptacji rodziny do uzależnienia powoduje, że alkoholik staje się najważniejszą osobą kreującą reguły funkcjonowania rodziny. Reguły te wyznaczane są przez cele i dążenia alkoholika czyli muszą pozwolić mu na swobodny dostęp do alkoholu, unikanie bólu i cierpienia związanego z własnymi zachowaniami, muszą sprzyjać powstawaniu i podtrzymywaniu licznych mechanizmów obronnych. Reguły te wyznaczają nie tylko cele, ale także sposoby ich osiągania (Wegscheider-Cruse, op.cit.,s 47). Według Wegscheider-Cruse w rodzinie alkoholowej występuje kilka takich reguł, które wyznaczają określone wzorce reakcji i komunikacji.

Reguły typowe (specyficzne) w rodzinie alkoholika

Picie alkoholu przez osobę uzależnioną jest najważniejszą sprawą w życiu rodziny, wokół której tworzą się względnie trwałe interakcję i kierunki działania wszystkich członków. Alkoholik kompulsywnie dąży do upicia się, a wszystkie pozostałe osoby angażują się w uniemożliwienie mu tego.

Przyczyny picia są upatrywane w czynnikach zewnętrznych. To inna osoba jest odpowiedzialna za picie lub sytuacja. Reguła ta jest wynikiem zaprzeczania i projekcji własnego poczucia winy i wyrzutów sumienia alkoholika na inne osoby lub sytuacje zewnętrzne. Osobą najczęściej obciążaną przez alkoholika jest żona, która w wyniku interakcji odczuwa poczucie winy i mniejszej wartości.

Alkoholizm i alkohol nie jest główną przyczyną problemów rodzinnych. Początkowo zarówno pijący jak i rodzina spostrzega, że sposób jego picia odbiega od stylu picia w danej społeczności. Z czasem wszyscy zaczynają racjonalizować i zaprzeczać oczywistym faktom uważając, że picie jest co najwyżej czynnikiem utrudniającym życie.

Stan równowagi musi być utrzymywany kosztem wszystkich członków rodziny, ponieważ proces uzależnienia powoduje coraz większą liczbę destrukcyjnych zachowań i postaw alkoholika.

Wszyscy członkowie rodziny muszą podjąć rolę pełnomocnika, którego głównym zadaniem jest ochranianie osoby uzależnionej i jej picia np.: tworzenie alibi dla pijącego, ukrywanie konsekwencji picia, podejmowanie odpowiedzialności za zachowania pijącego.

Zachowania te, w przekonaniu członków rodziny przyjmowane są za przejaw miłości i lojalności.

Przedstawione reguły są specyficzne dla rodzin alkoholowych ale możemy też mówić o niespecyficznych dotyczących komunikowania się i ekspresji emocji.

Reguły nie zawsze występujące (niespecyficzne) w rodzinie alkoholika

W rodzinie nie wolno rozmawiać o tym, co się dzieje nie tylko między sobą ale także z osobami z zewnątrz. Takie ograniczenie przekazywania informacji służy utrzymaniu równowagi poprzez izolowanie się od informacji z zewnątrz, a szczególnie o istocie i przejawach alkoholizmu oraz informacje o pełnionych rolach poszczególnych członków rodziny.

W rodzinie alkoholowej panuje również reguła nie czuć i nie mówić o swoich przeżywanych emocjach i uczuciach względem pijącego i jego zachowań oraz konsekwencji jakie ponosi rodzina.

Pełnienie określanych ról

Przyjęcie przez rodzinę reguł, które utrzymują względną równowagę powoduje, że wszyscy członkowie są zmuszeni do pełnienia określanych ról, za którymi ukryte są naturalne potrzeby i pragnienia osób, oraz adekwatne postrzeganie i ocena rzeczywistości wraz z towarzyszącymi emocjami i uczuciami. Wegscheider-Cruse twierdzi, że w rodzinach dysfunkcjonalnych występują takie role jak: pełnomocnik, heros, kozioł ofiarny, zapomniane dziecko i maskotka. Żadna z tych ról nie jest destrukcyjna, jeśli jej podjęcie przez jednostkę jest świadome i pełniona jest okresowo. W każdej sytuacji stresu rodzinnego podejmowane są od czasu do czasu podobne role.

Jednak w sytuacji rodziny dysfunkcjonalnej, do której zalicza się również rodzina z problemem alkoholowym, podejmowanie ról odbywa się w sposób nieświadomy i rozpoczyna w momencie narodzin dziecka i trwa w prawie niezmienionej postaci przez całe życie jednostki, obejmując z czasem wszystkie sfery jej funkcjonowania.

Oczekiwania związane z wyznaczoną jednostce rolą kształtują jej relacje z pozostałymi członkami rodziny, utrwalają się w postaci sztywnych wzorców zachowań i przenoszone są na inne relacje społeczne. W znacznej mierze wpływają także na doświadczenia i aktywność jednostki kształtując osobowość i wyznaczając jej rozwój. Należy także pamiętać, że każda z pełnionych ról charakteryzuje się tym, że ma określoną motywację, przynosi określone „zyski”, powoduje kształtowanie się określonych doświadczeń, które wpływają na potencjalne możliwości jednostki (Cierpiałkowska, 2000). Pełnienie tych ról powoduje powstawanie i utrwalanie się specyficznych dla danej roli niepożądanych wzorców zachowań i ograniczeń w jej rozwoju.

Funkcjonowanie w określonej roli powoduje również ograniczenia w zakresie podejmowania decyzji emocjonalnych, społecznych, fizycznych i duchowych człowieka.

mgr Bożena Nagrodzka

Psycholog, psychoterapeuta

Kierownik Poradni Leczenia Uzależnień

10

Kwartalnik Pacjenta