1299076250

48 Organizacja życia społecznego

wynikających z prowadzenia gospodarstwa domowego. Dziecko od momentu, kiedy nauczyło się chodzić, zawsze było przy swoich rodzicach. Często, wychodząc w celu zdobycia środków do życia, ojciec zabierał ze sobą syna, a matka córkę. Zdarzało się również, że matka zabierała ze sobą małego syna. Dzieci zachęcano do zarabiania pieniędzy— mogły dysponować własnymi dobrami, które sprzedawały lub wymieniały z innymi dziećmi lub nawet z dorosłymi. Jeszcze do niedawna pożądanymi umiejętnościami dziecka były: umiejętność targowania się, doskonała pamięć, pomysłowość, odporność na ból i stres. Obserwowanie dorosłych i słuchanie ich rozmów były wystarczające dla właściwego wychowania dziecka i umożliwienia mu prawidłowego funkcjonowania w społeczności⁵².

W życiu współczesnej rodziny romskiej niezwykle ważne jest to, że zachowanie jednego człowieka, jakieś przewinienie, automatycznie rzuca „cień” na pozostałą część rodziny. Jeżeli należy się do rodziny szanowanej w społeczności romskiej, to celem jest utrzymanie takiej pozycji. Dlatego wielką wagę przywiązuje się do właściwego wychowania młodego pokolenia, aby nikt z młodych nie postąpił w sposób, który szkodziłby pozycji społecznej ich rodziny.

Obowiązek wychowania spoczywa na rodzicach. Jednakże w sytuacjach zagrażających skalaniem całej rodziny (np. związek mieszany, bezpodstawne oskarżenie innego Roma) w kompetencje rodziców ingerują dziadkowie. Natomiast w wychowaniu nie biorą udziału kuzyni i dalsi krewni, ponieważ w większości przypadków każde małżeństwo mieszka samodzielnie, a co za tym idzie — wychowanie dziecka stanowi prywatną stronę życia rodzin. Właściwe wychowanie ma jednak szerokie implikacje społeczne, właśnie poprzez zagrożenie utraty prestiżu na skutek niewłaściwego zachowania się dziecka. Z tego powodu jego rodzice mają obowiązek radzić się swoich rodziców (czyli dziadków dziecka, ale Romów), w jaki sposób rozwiązać konkretny problem. W zasadzie od młodych rodziców (rodziców w ogóle) oczekuje się odpowiedzialności, a nie samodzielności w podejmowaniu decyzji, szczególnie jeżeli mają one dotyczyć dzieci nastoletnich. Jest to szczególnie przestrzegane u Lesiaków, Berników i Jaglanów — to dziadkowie czuwają, żeby rodzice nie popełnili błędu w wychowaniu swojego dziecka.

...jeżeli rodzice nie mają już takiego wpływu na to dziecko, zwracają się wtedy do dziadków. I dziadkowie wtedy proszą na rozmowę, albo sami przyjeżdżają osobiście (...) po to, żeby przeprowadzić rozmowę z wnuczkiem czy wnuczką. (Jag. 3)

Przedstawiciel Warmijaków wyjaśniał, że to rodzice są ważniejsi w procesie wychowania (War. 1), a więc w tej grupie rodowej to głównie oni ponoszą konsekwencje niewłaściwego zachowania się dziecka. Mimo to w sytuacjach, kiedy rodzice w opinii krewnych są niekompetentni, zawsze interweniują dziadkowie. U Pachowiaków natomiast, zgodnie z tym, co deklarowali moi rozmówcy, jeżeli rodzice nie radzą sobie z wychowaniem dziecka, dziadkowie zabierają je do siebie i wychowują (Pach.l).

W wychowaniu dzieci funkcjonuje podział na kompetencje „męskie” i „kobiece”. Na przykład to matka decyduje, w co powinna ubrać się jej córka. Ale jeżeli

52

J. Okeley, Gypsies Travelling..., s. 55-84.