Stanisław Ignacy Witkiewicz „Szewcy”
Dramat sceniczny Szewcy to utwór ukazujący problemy uniwersalne – filozoficzne,
polityczne, społeczne – które dotyczą wielu społeczeństw. Są one w utworze
spotęgowane aż do absurdu. W groteskowy sposób przedstawił Stanisław Witkiewicz
problem władzy, ustroju.
Akcja dramatu Witkacego Szewcy rozpoczyna się w warsztacie szewskim, a na plan
pierwszy wysuwają się w niej szewcy: Sajetan i dwóch czeladników. Ubolewają nad
swoim losem, czują się wykorzystywani i poniżani, robiąc buty dla wyższych
sfer. Uważają, że ta praca ich ogranicza, nie daje satysfakcji, odbiera wolność
osobistą (ja, wieczny tułacz, tym się tułający, że do miejsca zawsze przykuty).
Pragną jedzenia, piwa, kobiet i wolnego czasu.
Zazdroszczą wyższym sferom swobody; budzi się w nich wrogość w stosunku do jej
reprezentantów. Klasę wyższą reprezentują w dramacie Księżna i prokurator
Scurvy, którzy odwiedzili szewców w ich warsztacie pracy. Goście są uosobieniem
marzeń szewców: prokuratorowi zazdroszczą stanowiska, Księżna jest
arystokratką, więc kobietą dla nich nieosiągalną. W szewcach stopniowo narasta
niezadowolenie, chcą przewrotu, aby zająć pozycję wyższych sfer, a Sajetan
pragnie władzy.
Myślenie szewców jest jednak płytkie – nie mają idei, a jedyną motywacją ich
działania jest pragnienie zdobycia dóbr posiadanych przez elitę.
Szewcy chcą odmienić swoje życie. Zaczyna kiełkować w nich myśl o dokonaniu
przewrotu.
Ze swojej pozycji społecznej nie jest również zadowolony prokurator Scurvy.
Kocha się on w arystokratce, Księżnej Irinie. Ubiega się o jej względy, jednak
ona go lekceważy, odpycha i poniża. Aby ubiec rewolucję szewców, prokurator
dokonuje zamachu stanu przy pomocy siły (oddziału Dziarskich chłopców),
nazywając jednocześnie Sajetana prezesem tajnego związku cofaczy kultury, a
warsztat gniazdem najohydniejszej, przeciwelitycznej rewolucji świata, chcącej
sparaliżować wszelkie poczynania od góry.
Dokonał się bezkrwawy przewrót. Prokurator zaczął swoje rządy od aresztowania
szewców, osadzenia ich w więzieniu i wprowadzenia reżimu. W zamkniętych w celi
szewcach narasta bunt. Dość szybko okazuje się, że nie mogą żyć bez pracy.
Prokurator umieścił szewców w sali przymusowej bezrobotności, a dla zwiększenia
udręki w zasięgu ich wzroku znajdował się wspaniale urządzony warsztat
szewski.
Szewcy, którzy chcą zabucić cały świat, pozbawieni pracy, skazani na
wszechobecną nudę, zazdroszczą Księżnej, która musi szyć buty. Sajetan zarzuca
prokuratorowi, że mając władzę, zachowuje się biernie, nie wprowadza żadnych
reform. Scurvy boi się jednak o swoje stanowisko i uzyskane przywileje.
Rozumie on zarzuty Sajetana i uprzedza go, że po przejęciu władzy kolejni
zwycięzcy będą postępować tak samo – jak przejdziecie tę linijkę, będziecie
tacy sami jak my.
Gdy Księżna okazała przychylność Scurvemu (ponieważ stał się sławny i silny),
szewcy skorzystali z jego nieuwagi i przejęli narzędzia pracy. Wyzwoliło to w
nich niezwykły entuzjazm – nareszcie mogli pracować!
Tą szaleńczą pracą, w przypływie niezwykłej, wręcz tajemniczej energii, szewcy
dokonują kolejnego rewolucyjnego przewrotu. Władzę obejmuje Sajetan i wprowadza
nowy ustrój – komunistyczny, co wyraźnie sugeruje zakończenie aktu drugiego.
Po zdobyciu władzy szewcy chcą zachowywać się „po pańsku”. Dostali to, co
zawsze było dla nich niedostępne, chcą z tego korzystać, ale nie bardzo wiedzą
jak. Ich zachowanie jest groteskowe – paradują w szlafrokach, piżamach, z
ufryzowanymi brodami. Chcą naśladować Scurvi'ego, powtarzają jego gesty i
zachowanie, co wygląda komicznie. Sajetan nie jest przykładem dostojeństwa, ale
obiektem śmiechu.
Szewcy zmieniają sposób mówienia i odnoszenia się do siebie; wzajemnie starają
się nobilitować. Kreują się na wielkich panów. Właściwie nie mają pojęcia o
sprawowaniu władzy, nie wiedzą, jak przystąpić do tworzenia nowej
rzeczywistości – mają wrażenie, że są podobni do marionetek. Zajęli miejsce
tych, których obalili; stali się tacy sami jak ich znienawidzeni poprzednicy.
Rewolucja, którą przeprowadzili, nie wniosła nic nowego. Szewcy nie wprowadzają
zmian – poprzestali na zdobyciu władzy. Mówią o równości i tolerancji, jakie
mają zapanować, ale wyrzucają i biją Kmieciów wraz z bosą dziwką. Rozprawiają
się z dawnym wrogiem – upokarzają Scurvy'ego, robiąc z niego psa.
Jedność i solidarność szewców–rewolucjonistów zostają rozbite przez zazdrość i
zawiść. Sajetan jako pierwszy dostrzega bezsens działania – wie, że nie jest w
stanie nic zmienić. Ogarnia
go w marazm, na który niegdyś narzekali Księżna i Scurvy. Męczy go bezlitosna
nuda.
Poczucie nudy i stagnacja doprowadzają do tego, że Sajetan kwestionuje sens
rewolucji i zaczyna popierać „filozofię pyknicką”.
Dystans i rozdźwięk między szewcami doprowadza do tego, że postanawiają zabić
Sajetana. Czeladnicy czują się oszukani przez swego mistrza – zaszczepił im
myśli i pomysły, w które sam
teraz wątpi. Po zabójstwie Sajetana szewcy nadal tkwią w stagnacji. Tę sytuację
wykorzystuje Hiper–Robociarz, silny i bezkompromisowy robotnik – prostak, który
wkracza dumnie z bombą
z ręku. Chce on rewolucji przemysłowo–naukowej. Kieruje nim chęć zemsty za
prześladowania i niepowodzenia. Chce zastraszyć społeczeństwo i w ten sposób
podporządkować sobie wszystkich. Stawia na postęp i pracę.
Witkacy w postępie cywilizacyjnym widział zagrożenie ludzkiej indywidualności.
Cywilizacja niesie groźbę braku czasu na metafizykę, poezję.
Historia to „kołowrót dziejów”– przewroty są coraz częstsze; zmieniają się
rządzący, ale nie ich rządy, a na świecie jest coraz więcej zła i przemocy.
Świat ducha jest opanowany przez maszyny. Rewolucja szewców nic nie zmieniła,
nie rozwiązała podstawowych problemów. Zdaniem Witkacego nie można bowiem
rozwiązać konfliktów i bolączek, które narosły przez lata.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Szewcy jako dramat o rewolucjiSzewcy! Dwudziestolecie międzywojenne szewcy teoria czystej formyszewcy rewolucjaszewcyWitkiewicz Szewcy! Dwudziestolecie międzywojenne szewcy rewolucja! Dwudziestolecie międzywojenne szewcy witkacegoSzewcy Witkiewiczszewcyszewcy stanisława ignacego witkiewicza twarz xx wieku32 obrazy rewolucji szewcywięcej podobnych podstron