3543304323

PRZEBIEG LEKCJI

1.    Prezentacja problemów filmu. Film Bergmana może stanowić ważkie artystycznie i pobudzające intelektualnie uzupełnienie i pogłębienie wiedzy na temat odległego i obcego nam duchowo średniowiecza. Jednocześnie obraz ten wprowadza w trudną problematykę pytań ostatecznych, stawianych sobie przez człowieka w każdej epoce. Trzecim niewątpliwym walorem dzieła szwedzkiego mistrza jest jego oryginalny i sugestywny kształt estetyczny, którego analiza pozwoli zrozumieć fenomen kina autorskiego.

2.    Nie sposób omawiać filmu autora Persony bez odwołania się do jego biografii. Proponuję więc zacząć od przywołania kilku faktów z dzieciństwa i młodości reżysera (można skorzystać z wiadomości znajdujących się na stronie internetowej dystrybutora). Wybrany uczeń przedstawia sylwetkę Bergmana - syna surowego i wymagającego protestanckiego pastora. Żyjącego w cieniu śmierci (Ingmar urodził się jako bardzo słabe dziecko). Wychowanego przez tragicznie niedopasowanych rodziców (co stanie się - jak twierdzi profesor Tadeusz Szczepański - powodem niezdolności twórcy do zbudowania trwałych związków z kobietami -pięć małżeństw Bergmana). Bunt wobec ojca i wczesne opuszczenie domu rodzinnego pociągną za sobą kryzys religijności i samodzielne poszukiwanie Boga. Wszystkie te wątki znajdziemy w Siódmej pieczęci, przetworzonej jednoaktówki Malowidło w drewnie, którą stworzył dla (i przy udziale) studentów szkoły teatralnej w Malmo. To, co miało być warsztatową wprawką, okazało się podstawą dla filmu, który uczynił reżysera sławnym (Nagroda Specjalna Jury na MFF w Cannes-1957) i zainicjował w jego twórczości tak zwany cykl wertykalny, kontynuowany następnie w Jak w zwierciadle, Gościach Wieczerzy Pańskiej i Milczeniu. Nazwa cyklu (objaśniamy pojęcie, korzystając ze słowników lub encyklopedii) naprowadzi nas na gatunek dzieła. Odnosimy ją do problematyki utworu - układ pionowy czyli góra -dół; niebo-ziemia; sacrum - profanum, wreszcie Bóg-człowiek - i formułujemy wniosek: film posiada cechy moralitetu, gdyż (zgodnie z definicją) występują w nim postacie alegoryczne (spersonifikowana śmierć) i toczy się walka o duszę i życie człowieka. Główny bohater, choć ubrany w kostium średniowiecznego rycerza, przeżywa ponadczasowe, ogólnoludzkie rozterki i dylematy, jest więc typem Everymana. Historię opowiedzianą w Siódmej pieczęci można też potraktować parabolicznie, jeśli wędrówkę Antoniusa Błocka (topos życia jako wędrówki) przeniesiemy na wyższy poziom filozoficzno-moralnego uogólnienia i zinterpretujemy w kategoriach poszukiwania sensu życia i poznania prawd ostatecznych. Dodatkowo bogata warstwa symboliczno-alegoryczna filmu kryje wielość znaczeń tekstu i pozwala go odczytywać w zależności od sytuacji, w jakiej żyje odbiorca.

Na koniec można przywołać opinię samego reżysera, który tak uzasadniał wybór średniowiecznych realiów: „Potrzebowałem surowej i schematycznej koncepcji świata, aby wyrwać się ze świata bezkształtnego, niewyraźnego i ciemnego, w którym utknąłem. A więc zwróciłem się do dogmatycznego chrześcijaństwa średniowiecza, z jego jasnym podziałem na Dobro i Zło".

3.    Analizę Siódmej pieczęci rozpoczynamy od przypomnienia przebiegu wydarzeń. Uczniowie referują fabułę, a nauczyciel sprawdza, na ile uważnie oglądali film. Następny krok to wyjaśnienie tytułu filmu (metoda: praca z tekstem), który zaczerpnięty został z Apokalipsy św. Jana: „ ...i gdy Baranek złamał siódmą pieczęć, nastało w niebie milczenie, trwające pół godziny". Przyjmuje się, że otwarcie ostatniej, siódmej pieczęci, przyjęte ogólnym milczeniem nieba, toruje drogę sądowi ostatecznemu. Taka wykładnia znajduje potwierdzenie w konstrukcji, trwającej dobę, akcji filmowej, odpowiadającej alegorycznie owej biblijnej „półgodzinie", zamkniętej następnie sceną wieczerzy i nadejścia Śmierci, która zaprasza