5910202116

Historia książki. Wybrane zagadnienia

Pergamin wynaleziono w II w. p.n.e. Według Pliniusza (Historia naturalna, ks. XIII) powstał w wyniku rywalizacji Wielkiej Biblioteki Aleksandryjskiej w Egipcie z Biblioteką Pergamońską (stąd nazwa). Według historyka w II w. p.n.e. władca Egiptu zakazał eksportu papirusu do konkurencyjnej placówki i w Pergamonie (Azji Mniejszej) wynaleziono nowy materiał piśmienny. Odkrycia współczesnych archeologów zadają temu kłam: nad Eufratem znaleziono fragmenty pergaminu już z III w. p.n.e.

Pergamin wytwarzało się ze skóry (najlepiej) koźlej, jagnięcej lub cielęcej, poddanej długotrwałej i intensywnej obróbce chemicznej. Był bardzo drogim, ale też niezwykle trwałym materiałem. Pergaminu nie daje się jednak łatwo zwijać w rulon (jak papirusu, choć początkowo naśladowano tę technikę), dlatego zwyciężyła opcja, by składać go jak kodeks, przy czym drewnianą tabliczkę zastąpiła pergaminowa karta, oczywiście obustronnie zapisana (karty recto i verso). Obustronny zapis nieco rekompensował koszt pergaminu: przeciętny kodeks mieści cztery lub pięć razy więcej tekstu niż standardowy papirus. Takie książki zaopatrywano w drewniane okładki. Już w IV w. n.e. ok. 70 proc. książek w rzymskich bibliotekach ma formę kodeksu. Jest ona znacznie praktyczniejsza niż zwój, nie trzeba rozwijać całej książki, żeby znaleźć potrzebny fragment. Także dlatego tę formę książki preferowali rzymscy prawnicy (szybko można znaleźć potrzebny przepis, paragraf). Książki pergaminowe funkcjonowały w Europie do XV w., potem, wraz z rozwojem druku, zostały wyparte przez książki papierowe (zob. rozdz. Historia druku).

Z historią starożytnej i średniowiecznej książki łączy się pojęcie palimpsestu. Gdy treść książki (papirusowej czy pergaminowego kodeksu) została uznana za nieważną, nieaktualną, wymazywano tusz i materiał piśmienny wykorzystywano ponownie, zapisując nowy tekst.

12