8748915828

Józef Bajerlein.

JEZIORA GNIEŹNIEŃSKIE.

(Z 1 ryciną w tekście).

Przez bogate w jeziora wysoczyzny wschodnio-poznańskie przepływa rzeka Wełna, czerpiąc swój zasób wód w mnóstwie jezior, z których jeziora Gnieźnieńskie stanowią początek wspomnianej rzeki (jezioro Wierzbiczańskie). Do owej grupy jezior zaliczamy jeziora: Wierzbiczańskie, Jankowskie, Ługowskie, Schowinek, Jelonek, Świętokrzyskie, Winiarskie i jez. Pyszczyńskie. Z wymienionych jezior, jezioro Jankowskie (37*5 ha), Pyszczyńskie (17*8125 ha), Jelonek (13*750 ha), Świętokrzyskie (14*375 ha) i Winiarskie (18*125 ha) sondowano w roku 1928. Jeziora Wierzbiczańskiego, Schowinka oraz Łęgowskiego nie można było zbadać, z powodu braku odpowiednich łodzi. W centrum jezior Gnieźnieńskich leży jezioro Łęgi, które swym kształtem przypomina jezioro moreny dennej. Formę swą zawdzięcza wspomniane jezioro jednak wiekowemu zarastaniu oraz zbiegowi dwu dolin jeziernych a mianowicie: doliny Wierzbiczańsko-jankowskiej z pd.-wsch. oraz doliny jezior: Jelonka, Świętokrzyskiego, Winiarskiego i Schowinka z pd.-zach. Niecka jeziora Łęgi przechodzi ku północy w dolinę jeziora Jeziorzańskiego. Równolegle do niej przebiega drugie odgałęzienie doliny jeziora Świętokrzyskiego, przechodząc ku pn. przez jezioro Pyszczyńskie. Jezioro Łęgowskie jest typu rynnowego; swe rozstrzępione formy zawdzięcza zbiegowi wspomnianych dolin. Przeważają tutaj, jak zresztą na całym obszarze Polski,¹ naogół pn.-pd. kierunki dolin. Jeziora Gnieźnieńskie należą do typu jezior rynnowych. Jedynie jezioro Wierzbiczańskie ma niewątpliwie kształt jeziora moreny dennej. Biorąc pod uwagę pasmo moren czołowych, które u jego południowych krańców przebiegają, oraz utwory zastoiskowe, znajdujące się w bezpośredniem sąsiedztwie dzisiejszej niecki tegoż jeziora ku zachodowi, — należy przypuszczać, że wspomniane jezioro jest resztką większego zastoiska, rozpościerającego się ongi między krawędzią czoła lodowca na północy, a pasmem moren czołowych, (odcinka moreny środkowo-poznańskiej), zachowanych w ich charakterystycznych kształtach, tuż na południu jeziora. Właściwy charakter jeziora wyjaśnią późniejszy sondaż oraz badania geologiczne okolicy. Nie ulega zaś wątpliwości, że reszta jezior, położonych na północy od jeziora Wierzbiczańskiego — to jeziora rynnowe. Są to niecki podłużne, dzisiaj resztki długich a wąskich

¹ St. Pawłowski: O kierunkach jezior rynnowych w Polsce. Sprawozd. Pozn. Tow. Przyj. Nauk. Nr. I. 1927.

1*