8748915780

Rajmund Galon.

MORFOLOGJA DOLINY DRWĘCY.

(Z 2 rycinami w tekście i z mapką).

Uwagi wstępne.

Dolina Drwęcy jest złożona z trzech odrębnych części, które między sobą różnią się kształtem, kierunkiem oraz powstaniem. Najwyższa część doliny, odpowiadająca źródliskowemu biegowi rzeki, ciągnie się w kierunku wprost przeciwnym do dalszych części doliny. Przedstawia ona rynnę dylu-wjalną, która prawdopodobnie utworzyła się pod ciśnieniem hydrostatycznem i miała nachylenie wprost przeciwne do pierwotnego odwodnienia. Następna na pd. pd. wsch. skierowana część doliny, obejmująca górny i część środkowego biegu rzeki, powstała począwszy od ujścia Fali, przez połączenie rynien dyluwjalnych, różniących się pomiędzy sobą kierunkiem i ukształtowaniem. Wskazuje na to kręty bieg doliny, jakoteż niezgodne z nachyleniem doliny ukształtowanie wysoczyzny dyluwjalnej. Fakty te nadają tej części doliny jakby charakter przełomowy. Z ujściem Branicy rozpoczyna się dolna część doliny, ciągnąca się w kierunku zach. pd. zach. Dolinę przecinają odtąd liczne rynny lodowcowe. Reprezentują one odwodnienie starsze, które, ogólnie biorąc, było skierowane na pd. Dolna część doliny Drwęcy, ułożona do owych rynien pod kątem prawie prostym, przedstawia młodszy okres, w którym w punktach przecięcia się doliny z rynnami nastąpiło odwrócenie odwodnienia na zach. Dolna część doliny Drwęcy posiada więc charakter pradoliny. Wyższa część doliny, stojąca do niej również pod kątem zbliżonym do prostego, była naówczas także tylko rynną, odwadniającą do „pradoliny“ Drwęcy. Równorzędne z wyższą częścią doliny znaczenie miała dolina Branicy, która stanowi jakby przedłużenie tejże wyższej części doliny Drwęcy i dalszy ciąg pierwotnego odwodnienia.

Płaskowyż, okalający poziomy dolinne, jest zbudowany z marglu, mniej lub więcej przykrytego piaskami dyluwjalnemi. Stok płaskowyżu jest przeważnie zdenudowany przez działanie wód atmosferycznych i zsuwów stokowych lub pocięty parowami, jak np. pod Ciechocinem. W stoku odsłaniają się tu i ówdzie starsze utwory. Kilkakrotnie obserwowałem w spągu warstw dyluwjalnych — ił poznański (Lublicz, Szewa, Golub, Brodnica).