101058754

katedry uniwersyteckie i placówki pracy w urzędach: a poza tymi prominentami inni zagarnięci przez szkolnictwo irednie (instytutów resortowych mic było) i prasę z trudem odwalali się na szersze publikacje wobec małych szans wydawniczych Nadto — co już zaznaczyłem — nie bez znaczenia były — jak zawsze i wszędzie pewne kręgi koteryjne

W tych warunkach moralny prestiż nauki historycznej w społeczeństwie tuż po 1918 r. nie był powszechny ani zbyt wysoki Do zupełnych wyjątków należały szczuplutkie elitarne kięgi towarzyskie, przeważnie bibliofilskie, w których książka historyczna stanowiła przedmiot rozmowy i hobby Młody adept lej dyscypliny pozostawał w cieniu, najczęściej wstydliwie, jak początkujący poeta, kryjąc się ze swą specjalnością Żywszą sensację dnia mogło budzić dzieło historyka sztuki czy literatury, rzadko zaś specjalistyczna monografia z zakresu historii politycznq W pospolitym, a więc nie elitarnym, mniemaniu me ceniono zbyt wysoko sztuki dziejopisarskiej Niewątpliwie wraz z zalewem homagialnych publikacji poświęconych Piłsudskiemu, zwłaszcza po jego zamachu stanu w 1926 r., pisanie książek historycznych uchodziło za tendencyjną propagandę, w najlepszym razie za popularyzację wiedzy bądź kronikarstwo, z zasady publikacje lego typu były pozbawione aparatu dokumentacyjnego. Ale by nie być posądzonym o zbyt jednostronną generałizację. stwierdźmy, że z biegnącymi latami międzywojennego dwudziestolecia histona jako przedmiot społecznego zainteresowania rosła w opinii społecznej i przechodziła kolejno kilka zmiennych faz Do zamachu majowego, a więc w pierwszych lalach niepodległości, twórczość historyczna, ta widoczna w witrynach księgarń lwowskich: H Altenherga. B. Połonieckiego. K. Gubrynowi-cza, Ossolineum i „Książmcy-Atlasu" dałaby się policzyć nieomal na palcach obu rąk Luminarze dziejopisarstwa lokowali swe rozprawy i przyczynki po czasopismach historycznych polskich i zagranicznych. Bibliografia historii Polski z tych lat bez mała w połowie wykazywała rozprawy, artykuły i inne rodzaje produkcji naukowej we wszystkich językach europejskich, od rumuńskiego po szwedzki, od hiszpańskiego po rosyjski. Tego rodzaju twórczość me docierała więc — rzecz jasna — do świadomości czytającej inteligencji. Problematyka badawcza tego okresu oscylowała między medtewistyką a dobą porozbiorową. Oczywiści c wydarzeniem dnia stal się gruby tom poświęcony Bolesławowi Chrobremu pióra Stanisława Zakrzewskiego, wydany z okazji tysiąclecia jego koronacji. Szesnasty i siedemnasty wiek przypominali: Stanisław Kot książką o Arianach, którzy budzili w tym czasie szczególne zainteresowanie badaczy. Ludwik Kubala opisami wojen za elektów -•Piastów. Stanisław Lempicki studiami nad Janem Zamoyskim jako propagatorem oświaty. Antykiem animował świat czytelników Tadeusz Zieliński, renesansem i barokiem Kazimierz Chłędowski — obaj raczej wybornymi esejami niż solidnie udokumentowanymi dziełami Mówienie o tych książkach należało do bon tonu salonowej elity: quasi--bibliofile ładnymi oprawami zdobili swe „reprezentacyjne* regały. Cofając się wspomnieniami w te lata nie kuszę się oczywiście o bibliograficzną rzetelność, niektóre nazwiska z pewnością pominąłem. Ale książka historyczna me była jeszcze przedmiotem szerokiego zapotrzebowania umysłów Już sama sytuacja materialna inteligencji w okresie straszliwej inflacji aż do reformy Władysława Grabskiego czyniła nabywanie książek prawdziwym luksusem dla wykształconych sfer czytelniczych, hamowała też ruch wydawniczy Nawet „Biblioteka Lwowska", oczko w głowie Towarzystwa Miłośników Przeszłości Lwowa zdobyła się w całym dziesięcioleciu 1919-1928 na... jeden tom (Franciszka Prohaski Lwów a szlachta. 1919).

W następnej fazie, pełnej ostrych konfliktów w dziejach rządów Józefa Piłsudskiego i obozu legionowego, historiografia nabrała nieco rozmachu, ale dzieła rzetelnie naukowe znowu natrafiły na rafy na rynku wydawniczym Rynek (en opanowało piśmiennictwo typu „obozowego" ij. legionowego, następnie sanacyjnego. Powstał instytut Historii Najnowszej im Józefa Piłsudskiego, narodził się nowy jego organ pt. „Niepodległość”, przynoszący co kwartał przyczynki do dziejów Polski w okresie postyczniowym ze szczególnym naciskiem na dzieje socjalizmu pod sztandarem „Robotnika". PPS i organizacji nicpodleglokiowo-paramilitarnych. Pod prezesurą Walerego Sławka duszą i ciałem Instytutu był Leon Wasilewski, w szeregach etatowych pracowników znaleźli się tylko dwaj historycy: Henryk Wcreszycki i Wacław Lipiński, wśród autorów „Niepodległości" badacze nieraz przygodni. Dopiero zbliżająca się setna rocznica powstania listopadowego i narodzin Wielkiej Emigracji oraz przygotowania do V Zjazdu Historyków Polskich w Warszawie dokonały przewrotu w dotychczasowej pozycji historii w opinii społecznej. Daty te zmobilizowały poza obozem legionowym, znakomite pióra historyków wojskowości i powstań Wacław Tokarz przysporzył wiedzy historycznej znakomitą Wojny polsko-rosyjską 1830/31 r.. wznowiono 2 tomy Łukasińskiego w opracowaniu Askenazego. niezrównanego w zakresie przypisów Jan Kucharzewski zakończył swą 7-tomową monografię Od białego do czerwonego caraty. Warszawska szkoła historyczna pod kierunkiem Maicclcgo Handelsmana poczęła rozjaśniać perypetie dyplomatyczne i organizacyjne wychodźstwa popowstaniowego Konopczyński postawił na nogi wiedzę o Kazimierzu Pułaskim i Konfederacji Barskiej. Marian Kukieł o napoleońskiej wyprawie na Moskwę: w spółce autorskiej H. Mościcki i J Cynarski odważyli się na pierwsze po wojnie dwutomowe kompendium historii powszechnej XIX i XX w.

Prawie wszystkich bez wyjątku prominentów dziejopisarstwa zaangażował na dobrych warunkach Stanisław Lam (redaktor Spółki Wydawniczej Trzaska-Everl-Michatski) do dwóch wielkich syntez: Polska, jej dzieje i kultura (w trzech pokaźnych tomach) i Historia Powszechna, od rewolucji francuskiej po traktat wersalski'. Wszystkie te pozycje zaczęły się liczyć i — co ważniejsze — poruszyły ospały rynek czytelniczy, można by powiedzieć odnowiła się moda na książkę historyczną źródłową, erudycyjną, a także popularną w dobrym znaczeniu Historię najnowszą związaną z dziejami odrodzenia państwa — w opozycji do obozu legionowego — zagarnęli w swe ręce pisarze raczej polityczni niż historycy, spod znaku endecji: Roman Dmowski. Marian Ścjda. zbliżony do nich Jędrzej Giertych i z kolei ich komentatorzy. Nie były to dzieła naukowe, ale rozszerzały awangardowo i z powodzeniem szranki poznania dziejów nieomal do granicy styku z aktualnością polityczną Dowodem wejścia historii w szerszą świadomość społeczeństwa były coraz częstsze polemiki i dyskusje już nie tylko na lamach czasopism fachowych, ale i prasy codziennej Dwie szczególnie publikacje sprowokowały takie echa: K M Morawskiego Źródła rozbioru Pobki (potępiające jako ich przyczynę sprawczą — masonerię. 1935) i A Świętochowskiego Genealogia teraźniejszości, zaprezentowana wstępie na lamach bojowego pisma „Prosto z mostu” w 1935 r.

Jak w tym czasie kształtował się prestiż historyka na terenie mi najbliższym, we Lwowie? Poza historykami z katedr uniwersyteckich, przeważnie ze sobą skłóconych (jak dowiodła choćby sprawa Szelągów -skiego) prestiż len odżywał i rósł w siły w gremiach środowiskowych innych, jak Ossolineum. Muzeum Historyczne m. Lwowa. Towarzystwo Miłośników Przeszłości Lwowa i Towarzystwo Badania Historii Obrony Lwowa i Województw Południowo-Wschodnich. W ciszy Archiwum Miejskiego od czasu do czasu ratował go swymi rozprawami Aleksander Czołowski. a w Muzeum Historycznym Łucja Charewiczo-

' Niemoifj znakofTuoe /orfanuowana w cakj Police ueć akwuytoców zdobywają cych tu bak rybce tów tu Połrkf M) dxkp I tutnef ta ogj* \tdwtc 2j pcw toć o*cwxlc ponad 17 lyapcy nakładu