1155787692

1 3

Zmierzch kategorii mimesis? Wybrane problemy.

Logiczną konsekwencją takiego rozumienia przedstawienia w literaturze jest autonomizacja jego kształtu zgodnie z porządkiem dyskursu, jaki tworzy dzieło literackie w ramach wewnętrznych przemian poetyki, prądu czy procesu historycznoliterackiego. Zatem takie ujęcie mimesis prowadziłoby do zerwania bezpośrednich związków tekstu i poprzedzającej go czy fundującej realności. Ricoeur nie chce się jednak na taką konsekwencję zgodzić. Obca mu jest zarówno teza o bezpośredniej przyleglości słowa i rzeczy, jak i radykalne zerwanie tego związku. Dlatego podkreśla dynamiczny charakter konstrukcji przedstawienia literackiego i ujmuje ten ruch tworzenia i rozpoznawania referencji w trzy fazy:

To, że prwcis należy w tym samym czasie do dziedziny rzeczywistości, przesłonięte przez etykę i do dziedziny wyobraźni, przesłonięte przez poetykę, sugeruje, że mimesis funkcjonuje nie jako zerwanie, ale jako łącznik, jedyny, który ustała precyzyjnie status „metaforycznej” transpozycji obszaru praktyczności za pomocą fabuły. Wobec tego, musimy przechować w znaczeniu takiego pojęcia mimesis odniesienie do pierwszego stopnia poetyckiej kompozycji. Nazywam to odniesienie mimesis /, dla odróżnienia jej od mimesis 2 — mimesis kreacji — która pozostaje czynnikiem decydującym. (...) To nie wszystko. Powtórzmy, mimesis, jako działanie mimetyczne nie osiąga swego zamierzonego wyrazu poprzez dynamizm samotnego tekstu poetyckiego. Wymaga także obserwatora lub czytelnika. Tę fazę kompozycji twórczości poetyckiej nazywam mimesis i²⁶.

Ricoeur jest wnikliwym czytelnikiem Poetyki. Szukając u Arystotelesa opisu przejścia od realności do literackiego przedstawienia, zwraca uwagę na fakt, że autor Poetyki postacie podporządkowuje akcji. To pozwala Ricoeurowi włączyć w' rozumienie mimesis refleksję strukturalną nad narracją, zapoczątkowaną w pełni przez propozycję Proppa, aby opisywać funkcję postaci z perspektywy struktury narracyjnej tekstu. Dla Ricocura, tam ustanawia się schematyczny model związku między realnością naszej praktyczności i etyką, którą owe praktyczne działania uruchamiają. Nośnikiem tej relacji jest postać tragedii, która może być pojmowana jako funkcja akcji. Zaś fakt, iż działania postaci rozbijają się o strukturę deterministycznego porządku przeznaczenia, winy i kary, nadbudowanego nad fabułą dramatu, otwierają perspektywę wartości, sensu, znaczenia. Fazę tworzenia mimesis 1 uważa Ricoeur za niezwykle ważną dla budowania referencyjności tekstu, bowiem naśladowanie działania uznaje on za przedrozumową fazę naszego istnienia, wspólną zarówno dla czytelnika jak i pisarza, a umożliwiającą rozpoznanie, czym jest ludzkie działanie w swojej czasowości, symbolice i znaczeniu.

Rozwarstwiając mimesis na trzy wymienione fazy, Ricoeur dopisuje sensy Poetyki na podstawie tradycji literaturoznawczej, w obrębie której sam funkcjonuje. I tak mimesis 1 opiera się na poziomic pre-dyskursywnym, mimesis 2 bierze udział w konstrukcji tekstu, a mimesis 3 wiąże się z problematyką odbioru. Nie trzeba podkreślać, że szczególne wątpliwości budzi miejsce interferencji, zwłaszcza między mimesis I i mimesis 2. Podstawową funkcję mediatora pełni nieustannie mówiąca, pełna kodów przestrzeń symboliczna— właściwa kulturze pisarza i odbiorcy. Stanowi ona miejsce społecznej wy miany praktycznych działań i ich dyskursywizacji za pomocą oferowanych przez kulturę kodów, które ujmują nasze działania w' powszechnie rozumiane w danej kulturze struktury znaczeniowe.

Sytuacja komplikuje się jednak bardziej przy analizie konkretnego tekstu, gdzie tworzenie tej części referencji, która należy do odbiorcy, jest wypadkową wynika z konkretnej praktyki lektury. Na ile dcszyfracja takich związków w' tekście literackim jest działaniem arbitralnym, trudno określić. Ricoeur mówi tu o „fuzji horyzontów" dzieła i czytelnika²⁷, Umberto Eco proponuje dialektyczny związek między' intentio operis a intentio lectoris²⁸.

Ibidem, t. 1, s. 46.

²⁷ Ibidem, t. I,s. 79.

U. Eco, Nachnterpretowanie tekstów, (W:| U. Eco oraz R. Rorty. J. Culler, Ch. Brooks-Rosc, Interpretacja i na-