1194638955

walki o Rus Podkarpacką, spodziewając się uzyskać poparcie CSR przeciw Polsce. Potencjał militarny i szanse przetrwania państwa zachodnioukrainskiego wpłynęły tez w sposób decydujący na stosunek Konferencji Pokojowej w Paryżu do wysiłków dyplomatycznych delegacji ukraińskiej, czynionych w kwestii Rusi Podkarpackiej. W porównaniu z innymi państwami. Czechosłowacja była więc w uprzywilejowanej sytuacji. Jej granice nie były zagrożone agresją państw trzecich. a wszelkie akcje zbrojne, czy to antypolskie, czy antywęgierskie. inicjowała sama Praga, przy czym poważnym konfliktem był w zasadzie jedynie konflikt z Węgrami, a Rus Podkarpacka stanowiła zaledwie częsc przedmiotu owego sporu. Posiadanie tego obszaru miało jednak istotne znaczenie dla Republiki. Działania dyplomacji czechosłowackiej w owej kwestii, obok względów politycznych i strategicznych uzyskania wspólnej granicy z sojuszniczą Rumunią i okrążenia Węgier przez Małą Ententę. motywowane były również korzyściami ekonomicznymi - najpierw możliwością zdobycia rynków rosyjskich, a później perspektywą uczynienia z CSR głównego kraju tranzytowego tej części Europy, poprzez połączenie uzyskane z Rumunią²*⁴. W początkowym okresie pewną rolę odgrywały tez rachuby polityków czeskich na uzyskanie przez Słowację i Rus Podkarpacką kontaktu z odrodzoną „uporządkowaną" Rosją czy tez Ukrainą pozostającą w bliżej nieokreślonym związku z Moskwą. Wola ludności omawianego obszaru miała więc znaczenie drugorzędne, a jej wpływ na postanowienia Konferencji Pokojowej nie był decydujący. Należy jednak stwierdzić, iz decyzje podjęte w Paryżu uzyskały dosyć szerokie poparcie wśród Karpatorusinów. W okresie późniejszym prawomocność przynależności Rusi Podkarpackiej do CSR kwestionowana była głównie przez Ukraińców z innych obszarów. Sami Karpatorusini ograniczali się do walki o wprowadzenie w życie przyznanej im autonomii. W okolicznościach zaistniałych po 1 wojnie światowej decyzja Paryskiej Konferencji Pokojowej wydawała się wielu z nich optymalna, o czym świadczył warunkowy ton szeregu podejmowanych rezolucji, w których opcja na rzecz Czechosłowacji poprzedzona była konstatacją niemożności połączenia się z Rosją bądź Ukrainą. Rozwiązanie to było więc kompromisem, mogącym zadowolić zarówno zwolenników orientacji karpatorusko-niepodległosciowej (rusnackiej). rusofilskiej. jak i umiarkowanych ukrainotili. W opozycji pozostawali orientujący się na Budapeszt madziaroni. których wpływy załamały się jednak po zajęciu tego terenu przez wojska czechosłowackie, jak również radykalni ukrainofile. Włączenie Rusi Podkarpackiej do CSR. mimo trudności czynionych przez rząd praski w sprawie obiecanej autonomii, pozwoliło również ludności

294 K. Lewandowski. Sprawa ukraińska.... s. 60.

tego obszaru korzystać ze stosunkowo demokratycznych instytucji Republiki Czechosłowackiej.

Poruszając kwestię wpływu woli ludności Rusi Podkarpackiej na decyzje podjęte w Paryżu, warto podkreślić, iz przy wyznaczaniu granic prowincji włączonej w skład CSR decydującą rolę odegrała zasada historyczna. Znaczy to. ze obszarów potraktowano jako integralną całosc w historycznych granicach Rusi Węgierskiej (pomijając skrawki tzw. Kraju Maramaroskiego. który otrzymała Rumunia). W ten sposób do Czechosłowacji przyłączono również te obszary, na których zdecydowanie przeważała ludność węgierska. Należy przy tym zaznaczyć. ze wobec faktu, iz stanowiły one pas zwartego osadnictwa na południowej granicy prowincji, ich wyodrębnienie i włączenie do Węgier nie przedstawiało takich trudności, jak na przykład przeprowadzenie granicy polsko-ukraińskiej w Galicji Wschodniej. Na takim, a nie innym rozstrzygnięciu zaważyła głównie słaba pozycja militarna i polityczna Węgier.

Należałoby przyjąć, ze wobec niewielkiego obszaru Rusi Podkarpackiej i stosunkowo nielicznej ludności, zróżnicowanej etnicznie i na dodatek, jeśli chodzi o Ukraińców, w znacznej mierze o słabej świadomości narodowej, decyzja co do przynależności państwowej tego kraju musiała przyjść z zewnątrz, jako wynik rozgrywki potężniejszych sił politycznych. 7. punktu widzenia ukraińskich interesów narodowych postanowienia podjęte w tej sprawie w Paryżu były w istniejących warunkach rozwiązaniem optymalnym.

91