1213015026

Krakowska filozofia przyrody w okresie międzywojennym 229

pierwszy w chemii (wzory strukturalne) a także w biologii (morfologia) i w psychologii (psychologia postaci). Pojęcie to podlega ewolucji i bywa wykorzystywane w naukach humanistycznych. Według Metallmanna, „struktura jest układem stosunków, zachodzących miedzy cząstkami materialnymi, stosunków niekoniecznie przestrzennych i nie zawsze ilościowych"³⁸. Idea struktury spełnia podwójną funkcję: ukazuje jedność świata jako jedność struktury oraz jedność nauk jako posługujących się metodami strukturalistycznymi. Strukturalizm w nauce - zdaniem Metallmanna -miałby być równowagą przeciwko ewolucjonistycznej filozofii nauki Spencera i Macha. Wyjaśnianie strukturalne różni się także od wyjaśnień przyczynowych: jest od nich ogólniejsze. Zależności przyczynowe mogą służyć do określenia struktury, ale nie wszystkie relacje określające strukturę muszą być typu przyczynowego. Wyjaśnienia strukturalne różnią się także od wyjaśnień teleologicznych i funkcjonalnych, to znaczy nie wszystkie relacje określające strukturę muszą być zależnościami teleologicznymi lub funkcjonalnymi. Metallmann pisze: „struktura wchłonęła organizację, która stała się jej najcenniejszym rysem"³⁹.

Najważniejszym dziełem Metallmanna był opublikowany drukiem w 1934 r. pierwszy tom Determinizmu nauk przyrodniczych⁴⁰. Książka ta odbiła się szerokim echem nie tylko w polskim środowisku naukowym. Przed jej ukazaniem się była prezentowana na posiedzeniu zwyczajnym Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie w dniu 18 stycznia 1932 r., a w różnych czasopismach filozoficznych recenzowali ją między innymi J. Tyrdy⁴¹, Z. Zawirski⁴² i B. Gawęcki⁴³. Tom ten poświęcony jest rozwiązaniu problemu determinizmu na terenie fizyki w kontekście rewolucji naukowej z przełomu wieków. Zdaniem Metallmanna nie ma czegoś takiego jak niezmienny determinizm. Pojęcie determinizmu ewoluuje wraz z nauką. W determinizmie należy wyróżnić schemat przewidywania oraz składnik ontologiczny, „ujawniający pewien ład w przyrodzie". Wyróżnienie tych dwóch elementów pozwala uniknąć zarówno skrajnego empi-ryzmu, jak i kantowskiego transcendentalizmu. Metallmann uważa, że do istoty determinizmu należy zasada indukcji i zasada częściowej tożsamości.

³⁸    Tamże, s. 347.

³⁹    Tamże, s. 349. Zagadnieniu strukturalizmu w poglądach Metallmanna poświęcona jest monografia: J. Mączka, Wszechświat strukturalny, OBI - Kraków, Biblos - Tarnów 2002.

⁴⁰    Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności, Kraków 1934.

⁴¹    J. Tvrdy, Elementy prićinneho determinismu, „Ruch Filozoficky" 10, 1933, s. 40; dokończenie: 10, 1933, s. 61-69.

⁴²    Z. Zawirski, Sprawozdania z książek, „Przegląd Filozoficzny" 38, 1935, s. 145-156.

⁴³    B. Gawęcki, Sprawozdania, „Kwartalnik Filozoficzny" 12, 1936, s. 305-309.