1213015028

Krakowska filozofia przyrody w okresie międzywojennym 231

praw obok praw przedustawnych"⁴⁶. Takie postawienie problemu nie przeczy determinizmowi, gdyż „twórczość polega na wejściu w życie nowych praw, a nie faktów nieposłusznych żadnym prawom"⁴⁷. Problem determinizmu i emergencji w biologii stawia pytanie o teleologię. Według Metallmanna, „wyjaśnienie teleologiczne musi w tej samej mierze być wolne od pojęcia «celu», co zawierać przyszłość jako czynnik aktywny"⁴⁸.

Niejako zwieńczeniem dzieła Metallmanna na temat determinizmu jest jego „Wielka Hipoteza" - hipoteza całościowej wizji rzeczywistości. Me-tallmann proponuje hipotetycznie rozważyć „Całość organiczną wszechrzeczy", w której nie ma żadnej powtarzalności, a więc przewidywanie jest niemożliwe. Ale nie ma także chaosu. „Każdy fakt będzie jednym jedynym w swoim rodzaju, a więc jednoznacznie wyznaczonym, jednoznacznie podporządkowanym tej Całości i z niej zrozumiałym. Zamiast wielu praw specjalnych, bez głębszego ze sobą związku, byłoby jakieś Prawo Całości, ze względu na które wszystko dzieje się i jest"⁴⁹. W takim świecie panuje pełny determinizm, wszystko jest wyznaczone przez jedno wszechogarniające Prawo Całości, ale każdy element tej Całości jest czymś radykalnie nowym, innym od wszystkich pozostałych jej elementów. Nowość i determinizm współistnieją tu, choć jedynie na mocy „śmiałego metafizycznego postulatu". Całościowa wizja Metallmanna jest więc typowo strukturalistyczna. Całość jest wielką strukturą, a Prawo nią rządzące to prawo struktury.

Od drugiego trymestru roku akademickiego 1933/34 Metallmann, jako docent, prowadził wykłady na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz w Instytucie Pedagogicznym w Katowicach. W Archiwum Nauki PAU/PAN w Krakowie zachowały się rękopisy tych wykładów⁵⁰. Wykłady Metallmanna na Uniwersytecie Jagiellońskim dotyczyły problematyki związanej z filozofią biologii. Oto niektóre ich tytuły: „Zagadnienie ewolucji w świetle dzisiejszych badań", „Z zagadnień filozoficznych współczesnej biologii", „Analiza zagadnienia i pojęcia celowości", „Zagadnienie autonomii życia", „Typy wyjaśniania w przyrodoznawstwie". W rękopisach niektórych wykładów znajdują się adnotacje, że materiał jest do wykorzystania w drugim tomie Determinizmu. W wykładach w Instytucie Pedagogicznym Metall-

⁴⁶    J. Metallmann, Determinizm i pojecie emergencji w biologii, „Przegląd Filozoficzny" 41, 1938, s. 51-52.

⁴⁷    Tamże, s. 52.

⁴⁸    J. Metallmann, Determinizm w biologii, s. 209.

⁴⁹    Tamże, s. 200.

⁵⁰    Por. J. Mączka, Przedmowa do: J. Metallmann, Determinizm w biologii, s. XXV-XVIII.