1213015039

Krakowska filozofia przyrody w okresie międzywojennym 241

uprzedzenie do metody przyczynowej w ogóle, jako przesądu metafizycznego; zamiast więc przednaukowe pojęcie przyczyny zastąpić prze-znaukowe, Mach po prostu nie chce słyszeć o przyczynowości, twierdząc, że funkcjonalizm wystarczy najzupełniej"⁸⁵. Sam Gawęcki idzie właśnie po tej linii: zachowuje przyczynowość, ale nadaje jej szersze znaczenie.

Rozważając problem przyczynowości, Gawęcki sporo uwagi poświęcił polemice z Russellem, który twierdził, że bezpośrednia styczność w czasie przyczyny i skutku jest niedopuszczalna z logicznego punktu widzenia⁸⁶. Przy okazji sprecyzował swoje rozumienie związku przyczynowego. Jego zdaniem, „pomiędzy dwoma stadiami A i B pewnego zjawiska fizycznego (albo pomiędzy dwoma zjawiskami A i B) stwierdzamy związek przyczynowy i uważamy A za przyczynę, a B za skutek, jeżeli odbycie się A stanowi warunek konieczny i wystarczający odbycia się B (bezpośrednio potem), ale odbycie się B nie sprowadza za sobą powtórzenia (jedynie w innej chwili i miejscu) A"⁸⁷. Jak widzimy, czasowa nieodwracalność jest istotnym elementem związku przyczynowego.

Powyższe określenie związku przyczynowego pozwoliło Gawęckiemu odpowiedzieć na kluczowe dla niego pytanie: Czy indeterminizm mechaniki kwantowej nie obala filozoficznej zasady przyczynowości? Problem ten Gawęcki podjął w swoim wykładzie habilitacyjnym Konsekwencje filozoficzne indeterminizmu w fizyce współczesnej, opublikowanym w 1931 r.⁸⁸, ale obszerniej rozwinął w opublikowanej już po wojnie książce⁸⁹, będącej niejako podsumowaniem wszystkich jego poprzednich prac na temat przyczynowości. Gawęcki sądzi, że trudności interpretacyjne w kwestiach dotyczących indeterminizmu powstają z dwu powodów: „1° z nieroz-różniania: a) samych rzeczy i b) ich przejawów dla nas; 2° z traktowania istnienia tak, jakby to była cecha badanego przedmiotu, jak np. falo-wość"⁹⁰. Indeterminizm mechaniki kwantowej dotyczy sfery zjawiskowej, natomiast jest neutralny w stosunku do problemów ontologicznych. „Pozytywiści mają zatem rację twierdząc, że fizyk nie jest uprawniony do mówienia czegokolwiek o cechach nieobserwowalnych; ale nie mają słuszności rozciągając tę zasadę na istnienie cząstek, istnienie bowiem nie jest cechą cząstki"⁹¹.

⁸⁵    Tamże, s. 490.

//

⁸⁶    B. J. Gawęcki, Stosunek czasowy przyczyny do skutku, „Kwartalnik Filozoficzny 6, 1928, s. 337-384.

⁸⁷    Tamże, s. 364-365.

⁸⁸    „Przegląd Filozoficzny" 34, 1931, s. 3-14.

⁸⁹    Zagadnienie przyczynowości w fizyce, Pax, Warszawa 1969.

⁹⁰    Tamże, s. 77.

⁹¹    Tamże, s. 77.