223428037

116 Józef Ba bicz

poprzednich mariampolskich, a te znów wiązały się bezpośrednio z okresem badań terenowych Pola. Wobec zniweczenia wykonanej przez niego wówczas syntezy geograficznej można traktować te wykłady jako ważny dokument pionierskich wysiłków nad zbadaniem ziemi ojczystej, tym bardziej, że treścią ich są oryginalnie ujęte i oparte na autopsji zagadnienia fizjograficzne. Treścią tych wykładów jest geografia fizyczna ogólna (ale pod kątem widzenia ziem polskich), traktująca o rzeźbie (A), sieci rzecznej (B) i atmosferze (C).

W streszczeniu najbardziej interesująca część wykładów Pola przedstawia się następująco:

(A) — Ląd. Najobszerniejszy rozdział o rzeźbie poprzedzony został ogólnymi rozważaniami nad stosunkiem między lądem (potęgą czynną ¹) a wodami (potęgą bierną) i atmosferą oraz krótkim omówieniem zależności świata roślinnego od szerokości geograficznej i wysokości nad poziom morza.

W szczegółowej analizie rzeźby lądu (europejskiego) wyodrębnione zostały według kryteriów wysokościowych:

I. kraina równa (do 500 a nawet 600 stóp n.p.m.),

II. kraina wyniosła (600 do 1200 a nawet 2000 stóp n.p.m.),

III. kraina górzysta (2000 do 15 000 stóp n.p.m.).

Na tym ogólnym podziale oparta została dalsza szczegółowa klasyfikacja, w której wyróżniono — ze względu na kształt, genezę, szatę roślinną — szereg pomniejszych krain i form nadając im określone nazwy. Ad. I. W ogólnej charakterystyce krain równych wyróżnione zostały:

1.    pozioma równina na wagę oka i wody (delty, żuławy),

2.    kraina falistej powierzchni (utworzona falowymi ruchami wód przedpotopowych lub powstała w wyniku różnej odporności materiału podłoża),

3.    pochyła płaszczyzna.

Zastosowane tu podwójne kryterium genezy i kształtu komplikuje się jeszcze bardziej przy szczegółowej klasyfikacji form niżowych. Uwzględniony bowiem zostaje rodzaj gruntu (podłoża geograficznego), nawodnienia i roślinności. Tak więc jako formy niżowe (kształty wklęsłe) wydzielone zostały:

niziny, poniża, niże i krainy zapadłe okolic nadmorskich, a czasem w głębi lądu,

ziemie żuławskie — przy ujściu rzek z naniesionych przez wodę cząstek nieorganicznych i organicznych,

błonia — płaszczyzny nisko położone, podmakające, do uprawy niezdatne, ługi — łąki zalane wodą,

łęgi — miejsca zaklęsłe na porzeczu rzek większych,

smugi — pasma łąk ciągnące się wzdłuż rzek wśród pasów wyższego poziomu,

zbrody — zbiorowiska płytkich wód zalewające znaczne przestrzenie (lasy bagniste),

oparzeliska — błota nie wysychające i niezamarzające, ródki — małe podmokłe obszary niższego poziomu pól uprawnych, rojsty, trzęsawiska, sapy — błota głębokie niezwiązane całkowicie roślinnością,

piekła — obszary błotne o dużej głębi,

1

Terminy i określenia Pola zostały wyróżnione kursywą (Red.).