2251774206

RECENZJE.

ALEKSANDER BIRKENMAJER: NOBILITACJA SZARFFEN-BERGERÓW. Kraków, nakł. Druk. Uniw. Jag. 1926. 12°. Str. 24.

Przeglądanie wydawnictwa Kazim. Hałacińskiego i Kazim. Piekarskiego p. t. Sygnety polskich drukarzy, księgarzy i nakładców nasunęło Drowi Birkenmajerowi myśl: dlaczego krakowscy Szarfenbergowie uży-wają sygnetu o charakterze herbu, mianowicie kozła wyskakującego z trzech gór; czyżby byli szlachtą? Dążąc do rozwiązania tego pytania dochodzi autor do stwierdzenia następujących faktów: 1) nazwisko Szarfenbergów w formie spolszczonej Ostrogórski pojawia się już w 1539 r.; 2) «kozioł» Szarfenbergów jako sygnet wraz z tabliczką, na której figuruje rok 1554, ukazuje się po raz pierwszy w 1555 r. na druku, który wyszedł z oficyny dziedziców Marka Szarfenberga; 3) źródła — znane autorowi — po raz pierwszy nazywają jednego z Szarfenbergów nobilis dopiero w 1577 r. Z tych trzech stwierdzeń wynika: a) że spolszczenie nazwiska Sz. jest niezależne od uszlachcenia tej rodziny i samo uszlachcenie wyprzedza, b) że Sz. używają swego « kozła* przedtem, aniżeli w aktach publicznych pojawiają się w charakterze szlachty. Dlaczego tak było, wyjaśnia Birkenmajer przez przedrukowanie (s. 16—20) przywileju nobilitacyjnego z daty Wiedeń 16 lutego 1554 r., wydanego przez króla Ferdynanda dla braci Mikołaja, Andrzeja, Walentego, Stanisława i Jana Szarfenbergów — jak wiemy skądinąd — synów Marka Sz. z Krakowa. Wspomniany przywilej znajduje się w kopja-rjuszu z XVII w.rajcy m. Zgorzelca Gotfryda Schmida pt. AdelicherTugend-Spiegel. Na podstawie materjałów z archiwów miast Zgorzelca i Wrocławia dochodzi autor do przypuszczenia, iż znajdowanie się dyplomu dla Sz. w kopjarjuszu rajcy zgorzeleckiego tłumaczy się tern, że w XVI w. w Zgorzelcu działali drzeworytnicy Kryspin i Jerzy Szarfenbergowie, z których pierwszy, mieszkający później we Wrocławiu, dostarczał drzeworytów i do druków krakowskich.

Rozprawkę Birkenmajera, która — nawiasem mówiąc — celuje me-todycznością, pragniemy uzupełnić bliższem określeniem daty uzyskania przez Sz. indygenatu. Autor bowiem na str. 9 poprzestaje na stwierdzeniu, «że dopiero gdzieś na krótko przed r. 1577 (Szarf.) prawo... do szlachectwa (polskiego) uzyskali*. Monumenta Poloniae Typographica, I, Nr. 637 i 666 podają nietylko termin ad quem (22. II. 1577) tego faktu, ale również i a quo (13. X. 1570). Dzięki księgom ziemskim krakowskim termin ad quem możemy przesunąć na 28. II. 1575 \

¹ Kraków 28. II. 1575. Elizabeth consors nobilis Va!entini Sarfemberg fratres suos germanos nobiles Andream et Thomam Grodowskie citaverat de sorte ipsius haereditatis villarum Beczin et Kopythkowa (sic) iure divino post ma-trem ipsius spectantium tempore interregni de euria praefatae villae Beczin vio!enta expulsione. Terr. Crac. 68 s. 543. Do tej sprawy odnoszą się zapiski zawarte w Terr. Crac.: 68 s. 845; 69 s. 159; 72 s. 893, 1060; 73 s. 691; 74 s. 960 ; 75 s. 439; 76 s. 273; 77 s. 239.